Nga Pjeter Logoreci/
Ne Foto: Stema e familjes aristokrate te Baroneve Sina ne Vjene (foto P.Logoreci)/
Ndërsa së bashku me ish presidentin Alfred Moisiu po vizitonim bustin e Aleksandër Moisiut të vendosur në Vjenë, vërejta që rrugica Moissigasse (ku ndodhej busti, vepër e skulptorit të talentuar durrsak Qemal Kërtusha), kryqëzohej me rrugicën Sinagasse. Emri Sina ishte i njohur për mua pasi miku im Gaqo Qyfeku, gjatë një takimi në Tiranë, më kishte treguar për disa familje të emigruara nga Voskopoja, të cilat ishin shumë të njohura në Austri, nder to edhe familja SINA. Menjëherë mendova se nuk ka qënë e rastësishme që zyrtarët e bashkisë së Vjenës i kanë vendosur këto dy emra së bashku. Idea e tyre është historikisht dhe gjeografikisht funksionale, pasi të dy këto figura (Moisi dhe Sina) kanë lidhje me Shqiperinë.
Me qëllimin e evidentimit dhe të ndricimit të figurave të rëndësishme me origjinë nga trevat shqiptare, që patën aktivitet në Austri / Vjenë, të cilët ishin të njohur në mbarë botën e përparuar dhe atë shqiptare si: Karl Gega, Aleksander Moisiu, Gjergj Pekmezi, Kolë Rrota, Federik Shiroka…etj, dëshëroj të sjell për lexuesin shqiptar informacione mbi prejardhjen dhe aktivitetin e një ndër familjeve më të famëshme në gjiron finaciare, tregtare e industriale në Austri, të familjes SINA.
Të njohim familjen Sina….
Në mesin e “Patrizëve” më të pasur të Vjenës, qendrës së perandorisë së fuqishme Austro-Hungareze, vendosej edhe familja me origjine nga trevat shqiptare SINA. Historia e dinastisë së kësaj familje fillon me zotëruesin e madh të tokave, finanzuesin dhe ndërtuesin më të rëndësieshëm, ajkën e perandorisë austro – hungareze nën Franc Jozefin I, Freiherr Simon Georg von Sina (1753 – 1822) (1).
“Familja Sina ka ardhur nga Voskopoja, vendi i origjinës së tyre, që sot është një fshat po me këtë emër në Juglindje të Shqipërisë, ndërsa dikur ishte një krahinë e begatë nën perandorinë osmane. …Këtu përshkoheshin rrugë të rëndësishme tregtare që e kthyen Voskopojen në një qendër të rëndësishme ekonomike dhe kulturore, me disa kisha, biblioteka si dhe me shtypshkronjën e saj. Qyteti ishe një qendër e Aromuneve….., të cilët tradicionalisht ishin nga zanati tregëtarë, udhëheqës të karvaneve me mallra apo ustallare lëvizës”, shkruan zonja J. Ecker në studimin e saj mbi familjen Sina.
Njohja e familjes SINA, jashtë kufijve të perandorisë osmane (Shqipërisë), fillon me Simon Gjergj Sinën të vjetrin, i cili nga cereku i tretë i shekullit të 18 vendosi kontate tregtare me Vjenen. Ndër dokumentat e pakët që janë gjetur, ka paqartësi për kohën e lindjes së Simon Sinës, filluesin e historisë së suksesëshme të kësaj dinastie, paqartësi të cilat vijnë nga periudha kohore nën perandorinë osmane si dhe vendodhja administrative ku u lindën dhe filluan aktivitetin e tyre personazhet e kësaj familje.
Për të kuptuar qartë arsyet e lëvizjes së familjes Sina nga vendlindja duhet ti referohemi një studimi të autorit Max Demeter Peyfuss i cili është marrë me studimin e prejardhjes, lëvizjes, kulturës, dhe aktivitetit të Vllehëve të pasqyruara këto në librin e tij „Ceshtja Vllahe“:
… fiset e vllehëve, kanë lëvizur rregullisht në grupe të mëdha për arsye politike apo ekonomike duke krijuar koloni të mëdha në vëndbanimet shqiptare të Maqedonisë. Ato filluan të qarkullonin në të gjithë Ballkanin si tregëtar, transportues e shoqërues malli. Në shumë qytete të gadishullit ballkanik ato njiheshin si mjeshtra artizanë, ndërtues shtëpishë, argjendar. Në Shqipëri fiset vllehe gjindeshin të përqendruar në zonën e Myzeqesë, në qarkun e Permetit dhe në Korcë….
Levizjet dhe aktiviteti tregtar i Vllehëve filloj të lulëzoje sidomos pas paqës së Beogradit të vjetit 1739, me aktivitetet e tyre tregtare drejt Selanikut, Serbisë, Hungarisë deri në Vjenë, ku krijuen edhe baza të mëdha për magazinimin e mallrave me shumicë. Për familjen Sina, kjo levizje u kushtëzua vecanërisht pas trazirave, plackitjeve dhe zjarrvënieve që ndodhen në Voskopojë në shtatorin e vitit 1769, por edhe më vonë me shkatërrimet e vitit 1788, për të cilat u bë përgjegjës Ali Pasha. Për të mbrojtur aktivitetin e pasurine e tyre, ato u detyruan të largoheshin drejt zonave përendimore të gadishullit. Simon Sina (i vjetri) pas vendosjes në Nish në vitin 1782 u martua me Irene Czippe me të cilën pas një viti pat një fëmijë: Gjergj Sinën (1782-1856). Gjergji ishte 10 vjec kur i vdiq nëna dhe kur i ati vendosi të transferohej me familje në Vjenë.
Shumë familje të larguara nga Voskopoja në atë kohe u vendosën në Vjenë, ku ju bashkangjiten komunitetit grek që gjindej në qytet. Edhe pse ishin shtetas të perandorisë osmane, bashkësia ortodokse e vllehëve nga Voskopoja filloj të shihej nga popullsia e Vjenës si …“grekët”. Quartieri ku ishte vendosur komuniteti grek i asaj kohe ishte në qëndër, nga pjesa verilindore e qytetit të Vjenës dhe vendasit shpreheshin për të ardhurit me humor: ….Ballkani fillon sapo mbaron zona e Rennweg-ut (atëkohe një lagje periferike e Vjenës).
Sipas studiusve, Simon Sina i vjetër, fillimisht njihej si bashkëpronar i disa shoqërive tregtare të mallrave me shumicë, por në vitin 1798 ai krijoj firmën e tij për tregtimin e mallrave si dhe një bankë tregtare, e cila u muar fillimisht me aktivitetet dhe levizjen e parave të bizneseve të tija. Kjo periudhë, quhet si koha e artë e rritjes së pasurisë së dinastisë dhe rreshtimit të familjes në serën e patrizëve të qytetit. Ndërkohë, në vitin 1802, Simon Sina martohet për herë të dytë me Katharina de Gyra me të cilën pat një djalë (1804), Johann Sinën (1804-1869).
Pjestarët e familjes Sina ruajtën traditën e vendit të tyre, atë të trashegimit të emrave dhe po të vërehet, ato kanë përdorur për fëmijët pasardhës emrat e gjyshave të tyre, si psh: Simon Gjergj Sina (plaku), Gjergj Simon Sina, Johann Simon Sina, Simon Gjergj Sina (junior), Gjergj Simon Sina (junior).
Punën në Vjenë, Simon Sina e filloj me importin e pambukut me shumicë nga Maqedonia, ku dërgonte në këmbim pelhurë dhe punime metali apo qelqi. Ai ishte i pari tregtar që futi në kufijtë e perandorisë osmane si mjet këmbimi (pagese) monedhën Taler me figurën e Maria Theresës, që ishte mjeti zyrtar i pagesës i perandorise austrohungareze. Një vështirësi e madhe për punën e perditëshme të bizneseve të tij ishte statusi i shtetësisë së tij, pasi ai ishte shtetas i perandorisë osmane. Për këtë, shpesh ai detyrohej të përdorte për blerjet e objekteve të mëdha (shpijave), emra të përsonave nga rrethit familjar i gruas së tij. Meqenëse ishte zotërues i madh tokash në pjesë të ndryshme të Europës (Hungari, Rumani, Serbi) dhe tregtar me pasuri të madhe, në vitin 1818 familja e tij mori statusin e aristokracisë hungareze, që e lehtësonte shumë në aktivitetin e tij tregtar. Simon Sina i vjetër vdiq në moshën 69 vjecare në vitin 1822, duke lënë pas një pasuri dhe një karriere të pashoqe.
Në numrat e tjerë të kësaj gazete do të keni mundësinë të ndiqni dhe shkrime të tjera për dinastinë Sina dhe projektet gjigande në infrastrukturen dhe jeten ekonomike të Austrisë, që vazhdoj burri më i suksesshëm i kësaj familje, Gjergj Simon Sina.
Vjene, 7 qeshor 2015
- Freiherr – titull nderi per aristokratet, i barabarte me titullin Baron, Kont.
Referencat: A. Deak, M. Peyfuss, J. Ecker