Archives for March 2016
“Miti i mbretit Likaon “
Nga Ëngjëll Luçi /
Të shkruash mbi mitet do të thotë të shkruash në gjithëkohësi dhe për gjithëkohësinë. Miti paraqet të kaluarën që po ashtu është dhe e tashme ! E tashmja gjendet në të shkuarën, e madje aty duhet kërkuar dhe e ardhmja! Miti është para së gjithash rikuptimësim , burim, fillese, esencë e gjithckaje! Në mit zbulohet esenca e shpirtit të njeriut!
“Mitet janë bërë për të ndezur imagjinatën!” – shkruan A . Kamy tek “Miti i Sizifit” , në qendër të së cilit është personazhi mitologjik grek, Sizifi, i dënuar nga perënditë të ngjisë vazhdimisht një gur në faqen e një mali. Mitet shërbejnë si simbole, dhe si të tilla, konteksti në të cilin zgjedhim t’i vendosim mund të na ofrojë shumësi interpretimi, këtu qëndron esenca e tij universale dhe e pakohshme !
Mitet janë burime nga të cilat mund të nxjerrim shumë thesare, e kështu ne mund të zbërthejmë çdo kod të jetës dhe botës që na rrethon , sepse ajo vetë ka këtë strukturë sa të ndërlikuar, po aq interesante. Ky është i vetmi çelës që na hap dyert drejt së vërtetës . E këtë kam tentuar edhe unë, duke gjetur si burim detin e thellë të mitologjisë pellazgo-ilire!
“Nata kishte kohë që kishte rënë. Një udhëtar kishte kohë që ecte. Ai hyri në çifligjet e mbretit të lig, ashtu nëpër baltë mezi gjente rrugën, sepse shiu që kishte rënë i pengonte shikimin. Iu afrua portës së madhe të kështjellës dhe filloi të trokiste fort, duke shpresuar se dikush do t’ia hapte. Porta u hap, një nga shërbëtorët e shoqëroi në dhomën e ngrohjes, atje ku mbreti i lig kishte qoshenë. Bardhak me verë u mbushën atë mbrëmje, dhe këmbanat ranë fuqishëm deri në mesnatë. Mbreti i dha mikut për të ngrënë e për të pirë, por mishi që i kishte servirur ishte i njërit prej shërbëtorëve të tij. Udhëtari i zgjuar nuk e kishte ngrënë dhe më në fund, duke ngritur një dolli, i tregoi mbretit të vërtetën se kush ishte … ai ishte Zeusi, vetë perëndia. Më kot ishin lutjet që mbreti i bëri Zeusit të madh. Ashtu në gjunjë duke kërkuar falje për tërë ata njerëz që kishte ngrënë, ai filloi të dridhej duke qarë. Lotët dhe britmat e tij u përzienë me zërin gjëmues të Zeusit që mallkoi mbretin duke e shndrruar atë në një ujk. Ai e degëdisi atë të endej nëpër pyjet e fiseve të tij dhe matanë për t’u ushqyer me gjak vetëm gjatë netëve me hënë, sepse mëkatet që ai kishte bërë ishin të shumta, ndaj mbreti nuk mund të kishte vënd në këtë botë. E kështu që atëherë ai endet nëpër pyjet e netëve me hënë duke ulëritur si i marrë e duke ndjekur gjahun e tij për të marrë atë pak gjak që të mbijetojë, sepse ashtu ishte mallkimi që qenia të mos prehej as në këtë botë e as në tjetrën. Ai dikur ishte një mbret, emri i tij ishte Likaon! Ai ishte mbreti i parë i fiseve pellazgo-ilire ! ”
Nuk dihet se sa javë ,muaj, vite e shekuj kanë kaluar që nga ai çast! Mbretit vazhdoi t’i rëndojë ende mallkimi i Zeusit si barrë e rëndë mbi shpinë. Ai vazhdoi të endej nëpër pyjet e netëve me hënë në kërkim të gjahut për atë pak gjak që të mbijetonte ,sepse i tillë ishte mallkimi! Me kalimin e kohës , mbreti pësoi ndryshime të rëndësishme, u bë më njerëzor nga pamja, po aq i frikshëm nga egërsia dhe mizoria! Ai evoloi. .. ai u bë unë!
Unë jam Likaoni, unë jam NJERIU! Ajo çka më bën të mbijetoj nuk është më gjaku, por diçka më e këndshme për syrin… paraja, preja ime është pushteti! Unë vras për para dhe pushtet ! Zeusi nuk është më i gjithëpushtetshmi në Olimp, as Olimpi nuk ekziston më aty ku ishte! Olimpi është dikund tjetër tashmë, ai është shpirti im, ku Zeusi, zëri i brëndshëm dhe egoja, është zot i tij. Zëri i brëndshëm dhe egoja më shtyjnë përpara, më thonë mos ji i mëshirshëm … hm ky është po ai ndëshkim po aq i tmerrshëm!
Gjithçka që kam ndërtuar, shteti dhe organet e tij ,shoqeria … nuk janë veçse veglat e mia, pjella të cilat nuk bëjnë gjë tjetër veçse më ndihmojnë të përmbush egon time , të vras për para dhe pushtet! Kam gjykatat… shtëpi të padrejtësisë, ku secili që do të fitojë të drejtën e tij, duhet të hedhë “ca verdhushka ” ,kështu që edhe unë kënaqem! Kam spitalet … shtëpi të sëmundjeve, ku verdhushkat janë i vetmi opsion në do të dalësh i gjallë! Po ashtu kam edhe institucionet e arsimit, shkollat e mesme dhe të larta … shtëpi të injorancës dhe matrapazërisë, ku edhe nxënësi apo studenti më i zotë duhet të shkarkojë në xhepin e pedagogut apo mësuesit “ca verdhushka” që të marrë një notë më të mirë në fund të vitit, apo një diplomë shpesh herë të pa vlerë e ta vari në mur si trofe ! Ky pra është shteti që unë kam … paguaj në do ta kesh mirë me mua!
Ah se për dreq harrova … kam edhe diçka tjetër, shoqerinë, veglën time më të frikshme! Një dorë e shtrirë për ndihmë karshi saj, konsiderohet si sinjal për t’i dhënë një pështymë surratit dhe shkelm drejt humnerës, kujtdo që ka guximin ta shtrijë atë! Dhënia e dorës dikujt në nevojë është dalje nga binarët!
Ky pra jam unë, NJERIU, qënia më e përbindshme e të gjitha kohërave!
QYTETARE E KABULIT
Nga Flogerta Krypi/
E kam të vështirë të zgjohem çdo mëngjes pasi gjumi më zë shumë vonë, ndonëse heshtja dhe lotët më lodhin çdo natë. Unë jetoj në një vend shumë larg Kabulit, por jam qytetare e tij. Vendi ku unë jetoj është më i vogel se Kabuli, por mban të njëjtën burgosje si ai. Nuk jemi në luftë, por pluhuri është njëlloj sikur bombat të bien për të shkaktuar atë zhurmën e shurdhë të injorancës. Këtu bien bombat e lirisë që arrijnë deri tek gardhi i fqinjëve te mi. Unë jetoj në Kabulin ku uji rrjedh nga çdo burim i nëntokës, por sërish ai vjen dy orë në ditë. Të gjithë luftëtarët e shtëpisë time vrapojnë për të mbushur enët, për të ujitur ato pak pemë të gjalla e për të pastruar fizikun e tyre. I tillë është Kabuli im.
Ne kemi një rrugë kryesore që përpara disa dekadash Italianët e ndërtuan për të vjedhur miniraret e nëntokës time. Lufta jonë i perzuri dhe rruga na mbeti po neve, por ato rrugë mbanin erën e shpifur të maceve të ngordhura apo dhe qeseve me mbeturina. Banjot tona nuk kanë një tunel për t’u derdhur atje ku duhet dhe derdhen në lumin tonë “Lanë”. Ai është ashtu siç mbart emrin “i lane ” (sipas dialektit tim). Në Kabulin tim ka gardhe gjithandej. Secili është mbret në çadrën me tulla që ka ndërtuar. Nëse e prek gardhin e tyre, një bombë shpërthen. Ke shkelur kufirin e një të forti. Kabuli im është një lagje gangsterësh që ushqehen me fara, luajnë bilardo, pijnë ndonje dopio raki (pije tradicionale kjo) dhe vizitojnë të njëjtin perimetër sigurie, duke ruajtur për të huajt që mund të shkelin territorin.
Në rrugën kryesore të lagjes time kryeministri i vendit tim kalon me 7 makina sigurie, por si për çudi asnjëherë nuk i ndjen gropat e rrugës, poshtë asaj që kanë ndërtuar italianet. Në të njëjtën rrugë kalon dhe nje hekurishte që banorët e Kabulit e quajnë autobuzi i Uzinës së Traktorit. Është një rrangalle që përplaset në çdo 10 metra rrugë, e pisët, me buburreca, pluhur gjithandej dhe njerëz që ngjiten me njeri tjetrin nga djersa e tyre. Ajo rrangalle brenda 25 miniutash të çon në qendër të Kabulit që kohët e fundit ka filluar të lustrohet. Po prapë është i pisët, prapë ka shenja të burgosjes. Kabuli im nuk është në luftë, por qytetarët nuk janë në paqe e nuk kanë as drejtësi. Kabuli im nuk ka ndërgjegje e kjo bën që të mos ketë as liri. Në këtë Kabul mësova se ferri është i bardhë si muri i dhomës time. E dini. Kam menduar gjithmonë që niveli i demokracisë në një vend matet nga rapoti i çmimit të librit me atë të pagës. Në Kabulin tim një libër kushton sa një ditë e gjysëm punë. Ndaj ne jemi thuajse të gjithë injorantë. Ne na shpërndajnë dhe shesin injorancë. Une jam qytetare e Kabulit, por nuk kam qenë kurrë atje, madje as nuk e di ku është tamam në hartë. Di vetëm që atje bëhet luftë dhe njerezit vdesin. Unë jetoj në Kabul, jam një grua. Nuk kam qenë kurrë vajzë. Kam lindur grua se në këtë qytet që unë e quaj Kabul femrat quhen gra që kur lindin. Nevoja e tyre matet me sa fëmijë lind dhe sa pune shtëpie bën, por në fund të ditës ti je një grua dhe gratë në Kabul e kanë trupin dhe shpirtin të përdorur. Të gjitha tregohen me gisht nga ata që i kanë përdorur si skllave pune, shtëpie apo dëshire.
Unë jam qytetare e Kabulit, nuk mund të them me shumë se kaq. Arma që kam në kokë (morali shoqëror) me urdhëron të ndaloj shkrimin. Mos e vizitoni Kabulin se po e vizituat do të jeni dhe ju qytetare të tij. Kabuli nuk jep kurrë, ai rrëmben, torturon dhe vret. Une jam qytetare e Kabulit. Rrezikoj të vritem nëse kaloj gardhin tim, nëse jap mendimin tim, nëse them të vërtetën, nëse zbatoj ligjin, neëe hedh mbeturinat në kosh, nëse ngre zerin për të drejtat e mia, nëse kërkoj lirinë,nëse dashuroj, nëse dal, nëse besoj. Unë jam qytetare e Kabulit, mos më kërkoni t’iu jap më shumë shpjegime sepse nuk i kam, mjaftohuni me kaq për sot. Mos e vizitoni Kabulin tim, thjesht lexoni për të…
Dëshmitë historike për një luftë çlirimtare
Shkruan:Prof. dr. Nusret Pllana/
(Endrit A. Binakaj, Masakra e Belegut më 29-30 mars 1999)/
Përkufizimi/
Nuk ka vepër që i kushtohet luftës për çlirimin e kësaj pjese të tokave shqiptare, që nuk ka rëndësi historike, qoftë edhe kur shkruhet për masakrat ndaj popullatës civile. I këtillë është edhe libri i dytë i Endrit Binakajt për Masakrën e Belegut të vitit 1999. Në faqet e këtij libri autori ka sjellë momente, ngjarje, emra njerëzish që me jetën e tyre, edhe pse të masakruar, janë bërë pjesë e lirisë sonë. Armiku i shqiptarëve, ka bërë përpjekje, kjo e fundit në fshatin Beleg të anës së Deçanit, më 1999, që ta zhduk popullin shqiptar.
Hyrje
Libri i Endrit Binakajt Masakra e Belegut më 29-30 mars 1999, është libri i dytë i tij për këtë ngjarje tragjike të kësaj pjese të popullit shqiptar. Tragjedia ishte e veçantë, sepse bëhej në një kohë kur Evropa po bënte më shumë se një gjysmë shekulli që nuk e dinte se çka është lufta. Por, Evropa e dinte se brenda saj kishte ende sisteme koloniale, ku shkeleshin të gjitha të drejtat e një populli. Ky vend ishte Kosova. Një pjesë e gjeografisë kombëtare shqiptare, copëtimin e së cilës nga trungu i shtetit amë, Shqipërisë e kishte miratuar edhe Evropa, me nënshkrimet e saj, në disa Konferenca evropiane, disa prej të cilave janë quajtur edhe paqësore.Autori duke u marrë edhe me këto çështje të historisë së shqiptarëve, ka vënë në thumb, jo vetëm pjesën tragjike të tokave shqiptare, por edhe heshtje oportune të Evropës, e cila për qetësinë e saj, për ruajtjen e lëkurës së saj, kishte shkelur mbi parimin themelor të gjëllimit të njeriut, që është liria. Pra, Evropës i mjaftonte liria e saj, pa i rënë në mendje se diku në skajin e saj, më shumë se gjysma e një populli të lashtë historik po jetonte në robëri.Prandaj, lufta për liri ishte e pashmangshme. Ishte e tillë, sepse edhe kjo pjesë e popullit shqiptar, më në fund e e kishte kuptuar se lirinë nuk ta falë askush dhe se ajo fitohet me luftë çlirimtare.
Historia si mësuese e jetës dhe padrejtësitë e saj
Libri i autorit Endrit Binakaj, Masakra e Belegut më 29-30 mars 1999, ndahet në tre kapituj, ose thënë më shkoqur, si lëndë organizohet në tri njësi, që mëtojnë ta plotësojnë njëra tjetrën.
Autori nuk është ndalur vetëm në rrethanat dhe shkaqet që sollën ngjarjet e Masakrës së Belegut. Ai duke u marrë me fatin historik të popullit shqiptar gjatë një periudhe të gjatë kohore, ka ardhur në përfundim se tragjedia e Belegut dhe të gjitha tragjeditë e tjera, ishin pasojë e copëtimit të gjeografisë kombëtare, ishin pasojë e pushtimit të Kosovës nga Serbia dhe ish-Jugosllavia, ishin pasojë edhe e qëndrimit të heshtur të Evropës, e cila kishte nënshkruar copëtimin e tokave shqiptare, ngase i konsideronte pjesë të Perandorisë Otomane, e cila po zhbëhej. Të gjitha këto të dhëna janë sistemuar në kapitullin e parë të librit Masakra e Belegut më 29-30 mars 1999, të autorit Endrit Binakaj.Por, vëmendje të veçantë autori i ka kushtuar qëndresës dhe luftërave të përgjakshme të popullit shqiptar kundër pushtuesit serb, që nga fillimi i procesit të kolonializimit të Kosovës e deri në Luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e cila jo vetëm ishte bërë dalëzotësja e lirisë së kësaj pjese të atdheut, por ishte bërë edhe çlirimtarja e Kosovës.
Lashtësia historike fillon që nga emri
Historia e trojeve shqiptare është shumë e lashtë. Këtë e thonë studimet historike, arkeologjike, gjuhësore dhe kulturologjike në përgjithësi. Por, këtë e dëshmon edhe autori i librit Masakra e Belegut më 29-30 mars 1999, Endrit Binakaj. Ai konstaton se vendi i kësaj masakre të përgjakshme, Belegu, shkon thellë në histori. Diku para Mesjetës shqiptare, ai ishte lokalitet i formuar. Fshati Beleg, sipas autorit, i cili shfrytëzon të dhënat arkeologjike dhe historike, dëshmohet i regjistruar që në vitin e largët 1330.Qoftë edhe vetëm marrja me gjithë këtë periudhë kohore, shkarazi dhe me kapërcime, deri në vitet e përgjakshme të Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, janë vlera që meritojnë të lexohen, të mbahen mend dhe të ruhen si dëshmi e ngjarjeve të rëndësishme historike në jetën tonë.Përveç dëshmive historike autori sjellë edhe dëshmi të fushave të tjera të dijes, që nga toponimia, pra emërvendet e të gjithë rrethinës së Belegut, për të ardhur te fillet e lëvizjes ilegale në Beleg, diku nga vitet 1990-1991. Në këto vite, sipas autorit, janë shenjat e para të ardhjes së armëve të lirisë në këtë lokalitet, prandaj masakra që është bërë në Beleg, nuk është vetëm hakmarrje e pushtuesit serb, por është një plan i pushtuesit që e dinte saktësisht ku kishin filluar shkëndijat e para të luftës për liri. Andaj, në ato vende edhe hakmarrja, pra edhe përgjakja ishte më e madhe. Mbi të gjitha ishte çnjerëzore, sepse qëllimi i armikut ishte jo vetëm vrasje e individëve, por shfarosja e një populli të tërë. Dëshmi për këtë lëvizje ilegale për liri, si dhe dëshmi për sjelljen e armëve të lirisë në Beleg, autori ka sjellë edhe jetën dhe veprimtarinë e ushtarëve të parë, të cilët shumë vjet para Luftës së UÇK-së, bashkë me Komandantin Legjendar, Adem Jasharin, por edhe me të tjerë, kishin bërë ushtrimet ushtarake në Shqipëri. Luftëtarët, Saim dhe Sami Tahiraj, jo vetëm ishin veprimtarë të hershëm të çështjes kombëtare, por edhe ishin ushtarë të lirisë së kësaj pjese të atdheut të shqiptarëve.Pjesa e tretë e librit të Endrit Binakajt është e veçantë. Aty janë radhitur të gjithë të ekzekutuarit në Masakrën e Belegut më 29-30 mars 1999. Nuk është me rëndësi kush nga cili vend ishte, nga cili fshat kishte ardhur në Beleg, nga cila anë kishte hyrë në këtë fshat, pse kishte ardhur aty, por është me rëndësi se pushtuesi serb, duke mos kursyer as fëmijët, ka përgjakur dhe ka masakruar të gjithë ata që i ka zënë atë ditë të kobshme në fshatin Beleg.Emrat e të ekzekutuarve janë përcjellë me të dhëna të shkurtra biografike, që dëshmon për kujdesin dhe pjekurinë e autorit të këtij libri. Qoftë edhe vetëm për këtë fakt të vogël, kur autori është vënë në shërbim të ruajtjes së gjurmëve të kujtesës historike, dëshmon për rëndësinë e këtij libri. Sepse, duke qenë të robëruar, duke qenë të pushtuar, duke qenë të përndjekur brez pas brezi, përveç të tjerave, nuk është mundësuar që të ruhen shenjat e kujtesës sonë historike, qoftë edhe dëshmitë shkrimore për ngjarje kaq tragjike, siç ishte Maskara e Belegut më 29-30 mars 1999, të cilën autori e ka shndërruar në një dokument faktesh dhe dëshmish shumë të rëndësishme, edhe për kujtesën e brezave të shqiptarëve që do ta gëzojnë lirinë e Kosovës.
Deçan, 29 mars 2016
ROLI I FAIK KONICËS NË GAZETARINË DHE LETËRSINË SHQIPTARE
NGA THANAS L. GJIKA/*
Faik Konica është një ndër figurat më të shquara të historisë, të letërsisë dhe të kulturës sonë kombetare. Me formimin e tij solid, me talentin e spikatur dhe me punën e palodhur dhe të shumanshme, ka kontribuar për formimin e kulturës sonë kombetare me fizionomi europiane që nga viti 1895, kur u diplomua në Dijon të Francës, deri më 1942, kur i mbylli sytë në Boston MA( SHBA).
Revista Albania shkollë e gazetarisë shqiptare
Revista Albania, të cilën Faik Konica e themeloi në nëntor të vitit 1896 dhe filloi ta botonte në mars të vitit 1897, doli nën kujdesin e tij në shqip, frëngjisht e turqisht deri në shkurt 1909 në Bruksel e Londër. Ky koleksion me rubrikat e shumta publicistike, letrare, historike, etnologjike, sociologjike, gjuhësore, etj, të shkruara kryesisht prej penës brilante të editorit, përbën kryeveprën ose veprën monumentale të Faik Konices. Asnjë studim shkencor me synime serioze nuk mund të bëhet për periudhën e Rilindjes sonë Kombëtare në çdo fushë të saj pa shfrytezuar koleksionin e kësaj reviste. E themi këtë sepse kjo revistë në saje të aftësive të drejtorit luajti rolin e tribunës me të rëndësishme politike, kulturore e letrare të botës shqiptare. Në faqet e saj u afruan dhe botuan në të dy dialektet kryesore të shqipes shumica e talenteve të reja të kohës nga të gjitha trojet shqiptare dhe të gjitha kolonitë shqiptare. Ajo u bë urra më e rëndësishme për lidhjen e kulturës dhe të politikës shqiptare me atë evropiane bashkëkohore.
Revista Albania me problemet që trajtoi me llojet publicistike që lëvroi, me stilin letrar e gjuhën e përpunuar u bë një shkollë e vërtetë e gazetarisë shqiptare, kurse Faik Konica, mësuesi kryesor i saj. Aty debutuan së pari dhe u stërvitën Visar Dodani, Mit’hat Frashëri, Shahin Kolonja, Fan Noli, Gjergj Fishta, Filip Shiroka, Mihal Grameno, Hil Mosi, etj, etj, shumë prej të cilëve nxorën pastaj organet e tyre të shtypit, duke pasur per model pikërisht shkrimet e revistës Albania. Në faqet e kësaj reviste Konica, jo vetëm konsolidoi dhe e ngriti më tej nivelin e artikullit, lajmit, fejtonit, kryeartikullit, pamfletit, shënimit, që kishin lëvruar para tij, Jeronim de Rada, Anastas Kullurioti, Nikollë Naçua, etj, por levroi i pari disa lloje të tjera të publicistikës si portretin, peisazhin, skicën, komentin, etj…
Në drejtim të poetikës dhe të etikë së gazetarisë Faik Konicën e ndihmuan talenti i
tij i lindur, shijet estetike, kultura e tij e gjerë e fituar në shkollat më të mira të kohës, leximet e shumta në disa giuhë të huaja, si dhe përvoja jetësore familjare, personale dhe shoqërore. Falë këtyre të dhënave, ai arrti të bëhej shumë shpejt një mjeshtër i përdorimit të figurave letrare dhe i zbulimit të karaktereve dhe situatave komike. Talenti i fuqishem, kultura poliedrike dhe e thellë, si dhe atdhedashuria e zjarrtë, bënë që nga pena e tij të delnin shkrime të fuqishme të qarta për nga idetë dhe të bukura për nga forma, të cilat lexoheshin e lexohen edhe sot me ëndje të veçantë.
Koleksioni 12-vjeçar i revistës Albania, me 126 numërat që u botuan gjatë viteve 1897-1909, nuk ka si të mos quhet një vepër e plotë dhe komplekse e Faik Konicës. Brenda këtij koleksioni ka me dhjetra vepra të plota, si poezi, skica, portrete, artikuj, etj, etj, të shkruara prej editorit të revistës. Për këtë arsye, thënia e Nolit: Faiku nuk na la asnjë vepër të përfunduar duhet quajtur e nxituar, ose thjesht shaka e papeshuar mirë. E quajmë thënie të nxituar ose shaka e papeshuar mirë, sepse Noli na ka vënë vetë në dijeni se kur ishte në Egjipt në vitin 1906 kishte lexuar te shtëpia e Spiro Dines gjithë koleksionin e deriatëhershëm të revistës Albania. Ai gjithashtu i kishte lexuar gjatë vitit 1922 dhe tregimet e gjata humoristike Katër përralla nga Zululandi, nuk ka pse të mos i konsideronte vepra të plota. Prandaj mendojmë se më 1962, kur Noli e formuloi atë shaka, ka pasur parasysh faktin që Konica, si autor i talentuar, nuk la vepra të gjata letrare të plota, si romane, poema dhe drama origjinale, ose të përkthyera.
Faik Konica themelues i prozës moderne sbqipe.
Që nga viti 1897 kur filloi të publikonte skicat, portretet, tregimet e shkurtra dhe deri në fund të viteve 20-të të shekullit të XX-të, kur botoi në gazetën Dielli tregimin Katër përralla nga Zululandi (1922), romanin Doktor Gjëlpëra zbulon rrënjët e dramës së Mamurrasit (1924), të cilin edhe pse e kishte përfunduar, nuk e botoi të gjithin, dhe reportazhin e gjatë Shqipëria si m’ u duk (1929), Faik Konica mund të
themi se u afirmua si shkrimtari ynë më i mirë i prozës së shkurtër dhe të gjatë shqipe të kohës. I krahasuar me lëvruesit e tjerë të prozës së shkurtër shqipe gjatë Rilindjes si Konstandin Kristoforidhi, Lumo Skendo, Asdreni, Mihal Grameno, Milo Duo, Hil Mosi, Nuçi Naçi, Papa Kristo Negovani, etj, si dhe me lëvruesit e prozës së gjatë letrare si Dom Ndoc Nikaj, Mihal Grameno, Foqion Postoli, Andon Frasheri, Sterio Spase, Mehdi Frasheri dhe romancierë të tjerë të tre dekadave të para të shekullit të XX-të, Faik Konica qëndron në një nivel më të lartë artistik, për nga ndërtimi kompozicional i veprës dhe për krijimin e personazheve, për gjuhën, figuracionin, etj. Konica u shqua jo vetëm për pastërtinë dhe pasurinë e gjuhës, por dhe për koncizitetin dhe elegancën e stilit, perdorimin mjeshteror të gjuhës si mjet për individualizmin e personazheve. Gjuha e prozës së Konicës duke qenë gjuhë e veprave realiste, rrjedh natyrshëm. Personazhet e tij shprehen dhe kuvendojnë si në jetën e perditshme dhe jo me një gjuhë të kërkuar letrareske si flasin personazhet në veprat e letërsisë romantike.
Përmes forcës së talentit të vet Faik Konica, ndonse ishte larguar prej atdheut që në rininë e hershme, mundi t’ia bëjë autopsinë shoqerisë shqiptare të viteve 20-të të shek XX-të më mirë se bashkëkohësit e tij që jetonin brenda vendit.
Mesazhi ideor i këtyre veprave konsiston në luftën për të demakuar mentalitetin
prapanik që sundonte në Shqipërinë e asaj kohe. Ky mesazh nuk transmentohet përmes lotëve, si bënin shkrimtarët sentimentalistë, as përmes patosit të ngritur emocional plot deklaratizëm, si bënin shkrimtarët romantikë, por përmes vënies së gishtit në plagët reale të shoqerisë shqiptare për të cilën prozatori Konica synonte një jetë më të mirë. Pikërisht duke treguar se dashuria ndaj atdheut dhe popullit mund të shfaqej jo vetëm duke ekzaltuar të kaluarën heroike, si kishin bërë shumica e rilindasve, por edhe duke zbuluar të vërtetën e hidhur, duke kritikuar gjendjen reale, me qëllim që të luftohej për përmirësimin e saj, Konica krijonte njëherazi mendësinë moderne të të menduarit dhe prozën letrare moderne shqipe. Kështu Konica shpinte përpara letërsinë tonë realiste të filluar para tij prej Andon Zako Çajupit me botimin e veprës Baba Tomori (1902), prej M. Gramenos me komedinë Mallkimi i gjuhës shqipe (1905) dhe skicat e portretet e viteve 1908-1923, prej At Gjergj Fishtës me këngët e poemës Lahuta e Malësisë (1902-1909) dhe përmbledhjes satirike Gomari i Babatasit (1923), prej Dom Ndre Mjedës me vëllimin poetik Juvenilja (1917), prej Asdrenit me vëllimin poetik Endrra e Lotë (1912), etj, etj.
E veçanta e Konicës është se ai e konsolidoi realizmin si metodë krijuese në prozën letrare shqipe, metodë e cila do të bëhej shkolla sunduese e letërsisë sonë në vitet 30-të të shek. XX-të me tregimtarë të talentuar si Ernest Koliqi, Migjeni, Mitrush Kuteli, Nonda Bula, etj.
Nismëtar i kritikës letrare shqipe
Në fushën e kritikës letrare Faik Konica është ndër kritikët e parë letrarë tek ne. Penës së tij i takojnë panoramat e para për zhvillimin e letërsisë sonë dhe kritikat e
para për vepra të veçanta. Ai të çudit me njohjen e gjerë të procesit historik letrar shqiptar që nga autorët e vjetër deri te krijuesit bashkekohore, në një kohë kur ende nuk ekzistonte asnjë histori për letërsinë shqipe. Shënimet dhe esetë e tij në këtë fushë janë me shumë shije dhe bien në sy për formimin e tij teorik në aspektin estetik.
Si kritik letrar Konica të bën për vete me aftësinë dhe intuitën e tij për të kapur e venë në dukje të veçantën, tiparet individuale të çdo autori e vepre për të cilin shkruan. Duke folur për veprën e Jeronim De Radës ai ngre lart poemën Këngët e Milosaos për figuracionin e saj.
Midis veprave të Naim Frashërit, poezitë e përmbledhjes Lulet e veres, i quan gracioze dhe të freskëta. Me rastin e vdekjes së Naimit (1900), Faiku shkroi portretin më të goditur, një himn të vërtetë për poetin, duke e vleresuar si njeri, si atdhetar dhe si poet të talentuar. Midis tjerash ai arsyeton: …detyra t’u hapij sytë botës e shtrëngojin të mos ngiitej më sipër se kuptimi i popullit të Shqiperise. Pra, sipas Konicës ky poet kishte forcë talenti për të hartuar vepra me nivel shumë më të lartë artistik, por që utilitariteti dhe atdhetaria nuk e lanë të ngrihej në nivelet që ai mund të ngrihej për nga forma artistike.
Konica e rendit At Gjergj Fishtën ndër poetët me vlera të njëmendëta artistike dhe si prijës intelektual.
Filip Shirokën e quan poet kombetar mbas shestjes së Naim Frasherit, autor të soneteve tingelluese.
A.Z. Cajupin e vlerëson për ngjashmërinë me poezinë popullore dhe përkthimin e frymëzuar të Përrllave të La Fontenit, etj.
Duke mos e ndjekur nga afër zhvillimin e letërsisë bashkëkohore shqipe që zhvillohej në atdhe, mendojmë se Konica i ka njohur pak, ose nuk i ka njohur fare veprat
e Lasgush Poradecit, Migjenit, Mitrush Kutelit, Ernest Koliqit, etj të cilët nuk i ka përmendur as në veprën Shqiperia: Kopshti shkembor i Evropes Jug-Lindore, të cilën e
hartoi më 1939. Nga shkrimtarët që ka dashur dhe ka vlerësuar më shumë Konica, është Fan Noli.
Për këtë autor, ai theksoi që më 1910: Fan Noli të kujton klerikët e Rilindjes italiane, kurse më 1939 e cilësoi shkrimtarin më të madh të kohës për veprën Historia e Skenderbeut dhe për perkthimet e goditura të veprave të William Shakespeare-it, të Rubaive të Omar Khajam-it, të romanit Don Kishoti të Miguel de Servantes-it dhe të disa poezive nga letërsia amerikane. Si njohës i mendimit teorik, por dhe i procesit praktik të krijimtarisë letrare, Faik Konica i përmblodhi si askush shkurt parimet themelore të hartimit të veprave letrare, publicistike she eseistike në shkrimin Lutje per shkrimtarët, ku nënvizon se duhet shkruar vetëm për gjëra me vlerë, mbasi të jetëe bërë një punë këmbëngulëse për njohjen e çështjes për të cilën do të shkruhet me paanësi (nënkupto: me objektivitet dhe larg politizimit- Th. Gj) dhe me giuhë të pastër e të bukur. Parime këto të vlefshme edhe për çdo krijues të ditëve tona.
I jemi borxh Faik Konicës
Me sjelljen e eshtrave të Faik Konicës në atdhe vihet në vend amaneti i tij, por ne ia kemi borxh vlerësimin sa më të plote të vlerave këtij talenti, i cili me aq sa njohim deri sot, është padiskutim krijuesi i mendësisë moderne shqiptare, i mendësisë europiane, ku duam të shkojmë. Mirëpo që të mund ta studjojmë dhe vlerësojmë në mënyrë të plotë këtë figurë poliedrike të Rilindjes e pas saj, na duhet së pari të mbledhim e të botojmë veprën e tij të plotë. Gjetja, grumbullimi dhe botimi i kësaj vepre kërkon punë të përkushtuar, dashuri e pasion ndaj atij që shkriu jetën dhe pasurinë e vet për të mirën e popullit dhe të atdheut. Kur ta kemi realizuar një botim sa më të plotë e sa më shkencor të veprës së Faik Konicës, atëhere kuvendimi i tij me popullin e vet do të jetë i giallë dhe përfitimi ynë do të jetë i madh…
(Botohet me disa korrigjime të pakta në krahasim me variantin e botuar në gazetën Rilindja Demokratike, Tiranë, 4 maj 1995, f. 2)
*Shënim: Federata atdhetare Vatra e shpalli vitn 2016 Viti Konica me rastin e 120 vjetorit të themelimit të revistës Albania. Ajo mori përsipër që gjatë këtij viti të ndihmojë financiarisht botimin në gjuhën shqipe të dy romaneve të panjohur të Faik Konicës, shkruar më 1908 frëngjisht. Këto dy vepra të plota letrare i zbuloi, i përktheu dhe i pajisi me një hyrje të gjerë studjuesi Fotaq Andrea. Gjetja e këtyre dy romaneve të hartuar frëngjisht prej Konicës është një tjetër fakt që tregon se Faik Konica e pati aftësinë dhe vullnetin të na linte vepra të plota letrare me dimensione të gjata si romani.
- « Previous Page
- 1
- …
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- …
- 95
- Next Page »