Archives for July 2017

Sheshi i Luftës Civile Kombëtare në Gettysburg dhe Liria

July 4, 2017 by dgreca

Nga Keze Kozeta Zylo/

Gettysburg është një qytet në shtetin e Pensilvanisë i njohur ndryshe si sheshi i Luftes kombetare sepse u be një pikë kthese në Luftën Civile. Parku Museum quhet Park Kombëtar Ushtarak.

Parku gjithashtu përfshin Muzeun e Gettysburg dhe Qendrën e Vizitorëve, duke shfaqur objekte të Luftës Civile dhe Varrezat Kombëtare të Gettysburg, ku një memorial shënon dhe vendin, platformën ku qendron Abraham Linkoln i cili mbajti fjalimin më të rendesishëm historik prej dy minutesh në 19 nëntor, 1863.

Beteja e Gettysburgut u zhvillua nga data 1-3 korrik 1863, rreth qytetit të Gettysburg, Pensilvani, nga forcat e Bashkimit dhe të Konfederatës Gjatë Luftës Civile Amerikane.

Beteja përfshinte numrin më të madh të viktimave të të gjithë luftës dhe shpesh përshkruhet si pika kthyese e luftës. Ushtria e Majorit të Ushtrisë së George Meade, Potomac, mundi sulmet e Ushtrisë së Virxhinias Veriore të Konfederatës, Robert E. Lee, duke i dhënë fund përpjekjes së Lee për të pushtuar Veriun.

Pas suksesit të tij në Chancellorsville në Virxhinia në maj 1863, Lee udhëhoqi ushtrinë e tij përmes Luginës Shenandoah për të filluar pushtimin e tij të dytë të fushatës North-Gettysburg. Me ushtrinë e tij shpirtërore, Lee kishte për qëllim të zhvendoste fokusin e fushatës veriore nga Virxhinia veriore e shkatërruar nga lufta dhe shpresonte të ndikonte politikanët e Veriut që të hiqnin dorë nga ndjekja e luftës duke hyrë në Harrisburg, Pensilvani apo edhe Filadelfia.

I mbartur nga Presidenti Abraham Lincoln, gjenerali Joseph Hooker e shtyu ushtrinë e tij në kërkim, por u lirua nga komanda vetëm tre ditë para betejës dhe u zëvendësua nga Meade.Elementët e dy ushtrive fillimisht u përplasën në Gettysburg më 1 korrik 1863, pasi Lee me forcë përqendroi forcat e

tij atje, objektivi i tij ishte të përfshinte ushtrinë e Bashkimit dhe ta shkatërronte atë. Kodra të ulëta në Veriperëndim të qytetit u mbrojtën fillimisht nga një divizion Bashkimi i Kalorësisë nën komanden e Brigadier Gjenerali John Buford, dhe së shpejti u përforcua me dy trupat e këmbësorisë së Bashkimit. Megjithatë, dy trupa të mëdha Konfederate i sulmuan nga Veriperëndimi dhe Veriu, duke shembur linjat e Bashkimit Evropian, duke i dërguar mbrojtësit dhe duke u tërhequr nëpër rrugët e qytetit deri në kodrat vetëm në Jug.

Në ditën e dytë të betejës, shumica e të dy ushtrive ishin mbledhur. Linja e Unionit u paraqit në një formacion mbrojtës që ngjante me një grep peshku. Në pasditen e pasluftës të 2 korrikut, Lee filloi një sulm të rëndë në anën e majtë të Bashkimit dhe luftimet e ashpra u përplasën në pjesën e rrumbullakët të vogël, në fushën e grurit, në Devil’s Den dhe nën pemët. Në të drejtën e Bashkimit, demonstratat konfederative u përshkallëzuan në sulme të shkallës së plotë në kodrën e Culp dhe kodrës së varrezave. Të gjithë në të gjithë fushën e betejës, pavarësisht humbjeve të mëdha, mbrojtësit e Bashkimit i mbajtën linjat e tyre.

Në ditën e tretë të betejës, luftimet rifilluan në kodrën e Culp, dhe betejat e kalorësisë u tërhoqën në lindje dhe në jug, por ngjarja kryesore ishte një sulm dramatik i këmbësorisë nga 12,500 konfederata kundër qendrës së vijës së Bashkimit në Varrezat e Ridge, i njohur si ngarkesa e Pickett. Ngarkesa ishte zmbrapsur nga pushka e Bashkimit dhe zjarri i artilerisë, me humbje të madhe për ushtrinë konfederate.

Lee e udhëhoqi ushtrinë e tij në një tërheqje torturuese prapa në Virxhinia. Ndërmjet 46,000 dhe 51,000 ushtarë nga të dy ushtritë ishin viktima në betejën tre-ditore, më të shtrenjtë në historinë e SHBA -s.

Më 19 nëntor, Presidenti Lincoln përdori ceremoninë e përkushtimit për Varrezat Kombëtare të Gettysburgut për të nderuar ushtarët e rënë të Bashkimit dhe për të ripërcaktuar qëllimin e luftës në adresën e tij historike të Gettysburg.

Beteja e Gettysburg ishte beteja më e madhe dhe më vdekjeprurëse e Luftës Civile Amerikane.

Për tri ditë më shumë se 160.000 njerëz luftuan për vizionet e tyre konkurruese të Amerikës. Më shumë se një e katërta u vranë, u plagosën ose u futën në një robëri të pasigurt dhe shpesh vdekjeprurëse. Të mbijetuarit e dinin se kishin kaluar nëpër një nga betejat e mëdha të historisë. Shumë më vonë u kthyen në fushën e betejës së Gettysburg për të kuptuar se çfarë ndodhi dhe për t’u përpjekur të kalonin kujtimet e tyre në brezat e ardhshëm.

Mësim dhe Muze i hapur në natyrë mbi 1200 monumente

Kur viziton Gettysburg te duket sikur gjen një klasë të madhe në natyrë.

Mbi 1200 monumente guri, bronzi dhe hekuri tregojnë historitë e njerëzve që kanë luftuar këtu dhe u ndihmojnë vizitorëve të eksplorojnë një nga pikat e mëdha të kthesës në historinë amerikane.

Beteja e monumenteve të Bashkimit të Gettysburgit. Numri më i madh i monumenteve në fushën e betejës janë monumente për regjimentet dhe bateritë e Bashkimit, të vendosura në vendin ku luftonin njësitë. Disa shtete të Veriut gjithashtu vendosën monumente shtetërore, dhe ka disa monumente për brigadat veriore ku të gjitha regjimentet erdhën nga i njëjti shtet. Ka

Ka edhe monumente për regjimentet dhe bateritë e Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës që luftuan në Betejën e Gettysburg.

Monumenti Konfederal në Gettysburg ka më pak monumente konfederate. Për shkak të rregullave për vendosjen e monumenteve dhe qëndrimet e Jugut ndaj një beteje në Veri, ka shumë pak monumente për regjimentet e Konfederatës dhe asnjë për bateritë Konfederate në fushën e betejës së Gettysburg. Shumica e monumenteve konfederative janë monumente shtetërore të ngritura nga shtetet e Jugut.

Monument për gjeneralin Hayes në Gettysburg Ka mbi 40 monumente për individë nga të dy anët. Shumica janë për gjeneralët. Por ka gjithashtu një toger, një nga 64 burrat që i kanë dhënë Medaljen e Nderit për atë që bënë në Betejën e Gettysburg. Ka dy kapedanë dhe madje dy civilë – një qytetar që mori një armë dhe u bashkua me luftën dhe një grua që ndihmoi të varrosë të vdekurit dhe që përfaqëson sakrificën dhe vuajtjen e të gjitha grave në Luftën Civile.

Eshte dhe Monumenti i Shtabit në Gettysburg për të ndihmuar vizitorët të kuptojnë betejën. Departamenti i Luftës ngriti monumente mbi 100 selitë e Unionit dhe Konfederatës duke detajuar veprimet e brigadave, ndarjeve dhe trupave gjatë betejës. Dhe për të ndihmuar në kompensimin e mungesës së memorialeve konfederative ata vendosën shënuesit për secilën prej baterive të artilerisë Konfederate në vendet ku ata luftuan.

Gjate turneut disponojne mbi 50 harta lokale dhe na lejuan të shihnim se ku monumentet janë në lidhje me njëra-tjetrën, rrugët kryesore dhe tiparet e terrenit të parkut dhe zonës përreth.

Jane disa ferma te Betejës së Gettysburgit, nje prej tyre eshte e ish presidentit te Amerikes Eisenhower i cili erdhi ne pension dhe jetoi aty derisa vdiq.

Ndersa shtëpia Mary Thompson (selia e gjeneralit Lee) është rikthyer në pamjen e saj të 1863-ës!

Kulla “Longstreet” ose “Eisenhower” në Avenue West Confederate

Kjo kullë vëzhgimi është ndërtuar në vendin e pjesës jugore të linjave konfederative gjatë betejës dhe ndodhet në anën e rruges “Konfederata Avenue”. Kulla na afroi një pamje qe të shikoje Orchard Peach, Fushen e Luftës dhe Little Round Top. Gjithashtu ishte e dukshme dhe Ferma e presidentit Eisenhower.

Kulla eshte 21 metra e 33.6 cm e larte dhe daton që nga viti 1896.

Varreza Kombëtare e Dëshmorëve për viktimat e Unionit në Luftën Civile Amerikane ne Gettysburg

Monumenti Kombëtar i Ushtarëve është në qendër të dy seksioneve gjysmë-rrethore me 18 zona të Unionit, zona të rregullta të SHBA-s dhe 3 zona për varre të panjohur.

Varreza Kombëtare e Gettysburgut është një Varrezë Kombëtare e Shteteve të Bashkuara të Amerikës e krijuar për viktimat e Unionit në Luftën Civile Amerikane në 1 – 3 korrik 1863 në Gettysburg. Ajo është e vendosur vetëm jashtë Gettysburg Borough, në Adams County, Pennsylvania. Toka ishte pjesë e fushës së betejës së Gettysburg, dhe varrezat janë brenda Parkut Kombëtar Ushtarak të Gettysburgut.

Presidenti i SHBA-s Abraham Lincoln mbajti fjalimin e tij të rëndësishëm ne varrezën kombetare ne Gettysburg, më 19 nëntor 1863.

Varreza përmban 3,512 trupa nga Lufta Civile, duke përfshirë varrezat e 979 trupave te panjohur. Ajo gjithashtu ka seksione për Veteranët e Luftës Spanjolle-Amerikane, Luftën e Parë Botërore dhe luftërat e tjera, së bashku me varret e bashkëshortëve dhe fëmijëve të veteranëve. Numri i përgjithshëm i tejkalon 6.000.

Monumentet e betejës, përmendoret dhe shënuesit janë të shpërndara në të gjithë varrezat, muret e gurit, gardhet dhe portat e hekurta, shenjat e varrimit dhe të seksioneve, dhe trotuaret e tullave janë renditur si struktura kontribuese brenda zonës historike të Gettysburg Battlefield.

Monumenti Kombëtar i Ushtarëve është një përmendore kushtuar sheshit te Luftes Civile ne Gettysburg i cili ndodhet në pikën qendrore të Varrezat Kombëtare të Gettysburgut. Ai nderon ushtarët e betejës dhe tregon me alegori për “Paqen dhe bollëkun nën liri … pas një lufte heroike. Përveç një mbishkrimi me 4 linjat e fundit të adresës Gettysburg, boshti me 4 mbështetëse ka 5 statuja:

“Një statujë e madhe që përfaqëson konceptin e Lirisë e kapërcen piedestalin, tetëmbëdhjetë yje të mëdhenj bronzi që rrethojnë piedestalin nën këtë statujë përfaqësojnë shtetet e Unionit të tetëmbëdhjetëve me të vdekur të varrosur. Janë katër statuja të vendosura në çdo cep afër bazës, përfaqësojnë Luftën, Historinë, Paqen dhe bollëk.

Lufta përfaqësohet nga një statujë e një ushtari amerikan që rrëfen historinë e betejës për Historinë. Nga ana tjetër, Historia regjistron me majë shkruese dhe tabletë arritjet e betejës dhe emrat e të vdekurve të nderuar. Një statujë e një mekaniku amerikan dhe mjetet e tij ilustron Paqen. Një figurë femër me një tufëz gruri dhe frytet e tokës që përshkruajnë paqen dhe bollëkun si triumfin kurorëzues të ushtarit.

Massachusetts miratoi ndarjet për Shoqatën e Monumenteve të Ushtarëve të Gettysburg më 14 mars 1865, dhe në maj, David Wills ftoi organizatat e veteranëve për ceremoninë e gur themelit të 4 korrikut Struktura e monumenteve u ndërtua në veprat e Batterson në Westerly, Rhode Island, Lirisë duke kapur shpatën dhe kurorën e dafinës. U skalit në Romë dhe mbërriti ne tetor 1868). Monumenti pa statujat “Bolleku” ose “Paqja” u dedikua në 1869 me lutjen e Rev. Henry Ward Beecher, pasuar nga një fjalim nga gjenerali George G. Meade, oratori nga senatori Oliver P. Morton dhe Poema nga Bayard Taylor. Statuja e “Bollekut” e monumentit u vendos, më 26 gusht 1869, dhe një rekord i gurëve të themelit dhe ceremonive të përkushtimit u botua në vitin 1874. Në kundërshtim me besimin popullor, monumenti nuk qëndron në vendin e oratorit të adresës së Gettysburg

Gratë afrikano-amerikane

Gratë afrikano-amerikane patën një kohë të vështirë në Gettysburg. Ushtria Konfederate ishte autorizuar të kapte çdo person me ngjyrë që hasnin në marshimin e tyre në veri dhe t’i dërgonte në Jug si “kontrabandë të kapur” për tu kthyer në skllavëri –

Elizabeth Thorn, gruaja shtatzënë e menaxherit të varrezës kryesore të Gettysburgit, ka hapur 102 varre për ushtarët e vdekur pas betejës. Një skulpturë jetësore në varrezat përkujton veprat e saj. Historite tregojnë për banorët e zinj të rajonit që iknin nga qyteti, në kodra, ndërsa të tjerët u arrestuan nga Konfederata. Të paktën një i identifikuar vetëm si “Tezja Liz” – u arratis nga kapitenët e saj duke hyrë në Kishën e Krishtit Lutheran dhe duke u fshehur në kambanë për ditë pa ushqim ose ujë.

Histori interesante eshte dhe me Lydia Smith”. Ajo ishte një grua e varfër me ngjyrë që kishte kursyer pak para nga vitet e punës së rëndë. Në betejë, ajo punësoi një kamionçinë dhe kalë dhe udhëtoi nëpër ferma, duke u thënë për mijëra burra që vuanin. Ajo pranoi donacionet e ushqimit dhe veshjeve dhe, kur donacionet mbaroheshin fillonin të shpenzonin paratë e veta. Çdo ditë, me karrocën e saj të lartë, u kthye drejt spitaleve, dhe kur arriti tek ata, e lodhur nga kilometra udhëtimi, filloi të shpërndante artikujt që kishte sjellë. Ajo ishte në gjendje të shihte rolin e tyre si luftëtarë të cilët luftonin për të përjetësuar skllavërinë por ajo ishte humane dhe vazhdoi të ofronte një spital të improvizuar me njerez rreth Gettysburg-ut me ushqime, veshje dhe ushqime të shijshme deri sa ajo kishte kaluar tërë kursimet.

Gratë në Gettysburg

Memoriali per grate eshte përkujtimi rreth Grave të Gettysburg është një haraç për gratë e Gettysburg që shërbyen dhe vuajtën për shkak të betejës. Nje prej tyre eshte dhe Elizabeth Thorn, bashkëshortja e kujdestarit të varrezave me gjelbërim të përjetshëm. Në kohën e betejës ajo ishte gjashtë muaj shtatzënë dhe kujdesej për tre djem dhe prindërit e saj të moshuar. Burri i saj ishte larg duke shërbyer ne 138 këmbësorinë e Pensilvanisë, e cila po shërbente në Virxhinia gjatë fushatës së Gettysburg.

Elizabeth Masser dhe Peter Thorn emigruan në Shtetet e Bashkuara nga Gjermania dhe u martuan në Gettysburg në shtator të vitit 1855, në të njëjtin vit me të cilin u vendos gurthemeli për varrezat lokale. Disa muaj më vonë, Peter u punësua për të qenë kujdestar i asaj që do të quhej Varreza me gjelbërim të përjetshëm në Gettysburg.

Një portë me hapësirë të brendshme për kujdestarine u ndërtua si një portë në bazat e varrezave. Prindërit e Elizabetës jetonin në njërën anë të ndërtesës së harkut; Pjetri dhe Elizabeta jetonin në anën tjetër. (Sot ka një shtëpi kujdestare të ndërtuar pas harkut në anën e djathtë.)

Gjashtë vjet më vonë, kur filloi Lufta Civile (1861), ata kishin tre djem. Nga 1862, Pjetri mendoi se ishte detyra e tij për t’u bashkuar me Ushtrinë e Bashkimit, dhe ai u regjistrua me këmbësorinë e 138-të të Pensilvanisë, duke i lënë detyrat e kujdestarisë së varrezave Elizabetës dhe babait të saj. Në atë kohë, varrezat kishin mesatarisht rreth pesë varrime në muaj.

Gjatë betejës Thorn dhe familja e saj u detyruan të largoheshin nga shtëpia e tyre, e cila ishte dëshmitare e luftimeve derë më derë më 2 korrik. Ajo u kthye për të gjetur ushqimin e saj dhe pasurinë qe mjerisht ishte vjedhur nderkohe gjeti trupat e vdekur te shtrirë pa varrosur kudo.

Si kujdestare e varrezave, ajo u urdhërua të fillonte varrosjen e viktimave, burrat ishin caktuar për të ndihmuar, por një nga një ata u largua, sepse ishte i paaftë për të mbajtur punën. Statuja përshkruan një Thorn të lodhur duke u mbështetur në një lopatë ndërsa ajo mbështetet në varrosjen e 91 viktimave nga beteja.

Elizabeta lindi një vajzë, Rose Meade, atë muaj. Megjithatë, fëmija nuk ishte i shëndetshëm dhe vdiq në moshën 14 vjeçare. Elizabeta gjithmonë besonte stresin e betejës dhe puna e saj që varroste viktimat e saj preku vajzën e saj të palindur.

Burri i Elizabetës u kthye i gjalle dhe ne gjendje te mire shendetsore pas Appomattox, dhe çifti qëndroi në varrezë deri në 1874.

Monumenti u dedikua në vitin 2002. Ajo u krijua nga skulptori Ron Tunison.

Gruaja ne sculpture Jennie Wade- eshte e vetmja civile që vdes gjatë betejës së Gettysburg.

Njëra prej dy grave në historinë e SHBA-së që kanë një flamur Amerikan të valevitet në varrin e saj.

I vetmi monument në botë që nderon fjalimin e një Presidenti

Monumenti I fjalimit te Presidentit Abraham Linkoln është në Jug të Gettysburg në Varrezat Kombëtare. Ky monument i është kushtuar fjalimit te Presidentit Linkoln ne Gettysburg, fjalimin që ai dha në përkushtim te Varrezave Kombëtare të Ushtarëve më 19 nëntor 1863.

Është ndoshta monumenti i vetëm në botë i kushtuar për një fjalim. Ai përmban një bust të presidentit të skalitur nga Henry K. Bush-Brown, i cili gjithashtu krijoi statujat e kuajve të Gjeneralëve Meade, Reynolds dhe Sedgwick në Gettysburg

Pak javë pas betejës ishte caktuar një ceremoni për t’i kushtuar Varrezat Kombëtare të Ushtarëve, ku u mblodhën të renet e Unionit.

Folësi kryesor u shënua nga oratori Edward Everett. Ai mbajti një fjalim dy orësh, shumë normale për kohën, kur një orator ishte si një ngjarje argëtuese. Një himn u këndua si ndërhyrje muzikore, pastaj Lincoln u ngrit për të dhënë “disa vërejtje të duhura”.

Fjalimi zgjati vetëm dy minuta. Asnjë fotografi nuk tregon Lincoln duke folur, pasi fotografët ishin të befasuar nga fundi i tij i shpejtë. Raportet flasin për duartrokitje por shume të shpërndarë.

Por dhjetë fjalite u konsideruan si një nga fjalimet më të mëdha në historinë amerikane, duke ofruar udhëzime për një komb që ripërcaktohej në mes të një lufte dhe që kërcënonte ekzistencën e saj.

Fjalimi i famshëm i Abraham Linkoln pranë Varrezave Kombëtare në Luften Civile në Gettysburg

Tetë dekada dhe shtatë vjet më parë etërit tanë sollen në këtë kontinent, një komb të ri, të konceptuar në liri dhe i perkushtuar ndaj idese se të gjithë njerëzit jane krijuar të barabartë.

Tani jemi të angazhuar në një Luftë të madhe civile, duke testuar nëse ky komb, apo cdo komb tjetër në botë, që konceptohet e mbruhet në këtë mënyrë, mund t’ia dalë të mbijetojë. Jemi mbledhur së bashku në fushën e një beteje të madhe të kësaj lufte. Kemi ardhur për të përkushtuar një copëz toke si vend pushimi të përjetshëm për ata që dhanë jetën e tyre këtu me qëllim që kombi ynë të mund të jetonte. Ne duhet ta bëjmë këtë sepse është gjëja e duhur dhe gjëja më me vend që mund të bëhet.

Por, në një kuptim më të gjerë, ne nuk mundemi as ta përkushtojmë, as ta shenjtërojmë e as ta blatojmë këtë dhé. Ata burra trima që luftuan këtu, qofshin sot të gjallë a të vdekur, e kanë shenjtëruar atë ndërkohë e ne s’kemi as ç’t’i heqim e as ç’t’i shtojmë asaj çfarë ata kanë bërë. Bota pak do t’i vërë veshin asaj çfarë themi ne sot këtu, e aq më pak do të na e mbajë mend; ama ajo kurrë nuk mundet të harrojë veprën që lanë ata këtu.

Në fakt duhet që ne të gjallët t’i përkushtohemi sot veprës së papërfunduar të tyre, vepër të cilën ata që luftuan këtu e shpunë përpara në mënyrë aq fisnike. Ndaj na takon ne që t’i përkushtohemi detyrës madhore që na pret dhe të marrim prej këtyre të rënëve të lavdishëm frymëzim gjithnjë e më të madh për të vazhduar kauzën për të cilën ata dhanë gjithçka kishin; dhe le të zotohemi sot këtu njëherë e mirë se nuk do të lejojmë që vdekja e këtyrë të rënëve të shkojë dëm; por se ky komb, nën bekimin e Zotit, do të rilindë edhe një herë në liri; dhe se nuk do të lejojmë të zhduket nga faqja e dheut ai pushtet që popullit i takon, sepse prej popullit buron, dhe për popullin ekziston.

Filmi “Një lindje e re e Lirisë” në Cyclorama shfaqet në Muzeun Kombëtar të Parkut Ushtarak të Gettysburg

Pasi morëm biletat ciceronat na drejtuan të ngjiteshim ne shkallët lëvizëse per ne katin e sipërm. Duke u ngjitur nën tinguj muzike lufte u ndodhëm papritur dhe befas në një shesh tëvërtetë me imagjinatë të hatashme lufte. Një qiell i zymtë dhe me re gri të errët që errësonin poltronin ku ishim ulur si vizitorë dhe ndërkohë rreth e rrotull piktura me sipërfaqe tëjashtëzakonshme krijonte efekte të pandjera ndonjëherë në shpirtin e shikuesve, ishte vërtetë një gjendje lufte e tmerrshme… Brigadat me ushtarë lëviznin përreth, kuajtë tëgjakosur që mbanin gjeneralë rrëzoheshin përdhe, gjethet e gjelbërta të pemëve dhe shkurreve ktheheshin ne fletë të pluhurosura mavi me gjak njerëzish… Copa këmbësh dhe kokash binin për tokë, pikla gjaku përhapeshin ndër bishtat e kuajve. Ishte rrënqethëse, tronditëse, sa të dukej se së shpejti do të zinte ndonjë plumb përbri. C’bij nënash u vranë, c’bij nënash u zhdukën, c’bij nënash u plagosën, c’bij nënash nuk ju gjendet emri! S’kishja parë më konkretisht ngjyrën kafe të baltës përzjerë me gjakun e ushtarëve të rënë… Ndërkohë filluan uturimat e topave, armët e rënda nëveprim të menjëhershëm, sa për një moment pashë ku ishte dalja se doja vetëm të ikja, të ikja nga sytë këmbët nga lufta…, por gëzohesha që nëkrah kishja Qemalin dhe mbahesha fort, fort… Luftërat janë gjak, vdekje, humbje, dhimbje, zhdukje, por kanë edhe alegorinë me vehte: Bollëk dhe Paqe pas Lufte… Sa cudi! Cfarë emocioni të jep Cyclorama, sjellë si të gjallëgjithcka që se ke parë edhe pse kanë kaluar 154 vite, arti, historia sjellin gjithcka sikur tëkenëndodhur sot, në se ka shtet, ligje dhe burra që e duan Kombin. Rastësia e solli që të ishja për vizitë në ditët qëishte zhvilluar Lufta Civile në Gettysburg, por njëkohësisht si shqiptare dhe bijë e Mezhgoranit nuk kishja si te mos sillja ndërmend Epopenë e Mezhgoranit, që përkon me 2 korrikun, ku luftëtarët trima me Kryeheroin Asim Zeneli iu thyen kokat fashistëve italianë. Pse mos të ngrihet një Muze, bustet e dëshmorëve, fusha e betejës, armët që u përdorën luftëtarët dhe bashkimin e tyre pa dallim ideje për Atdheun, pra të kthehet një pelegrinazh. Flas për këtë betejë nga që e njoh me detaje se ka dhe shumë të tjera si kjo…

Por le te hidhemi tek beteja e Gettysburgut e cila eshte e njohur edhe si Cyclorama e Gettysburg. Ciklorama është një pikturë nga artisti francez Paul Philippoteaux që përshkruan ngarkesën e Pickett’s, sulmin Climaktic Confederativ mbi forcat e Bashkimit gjatë betejës së Gettysburg më tre korrik 1863. Katër versione u pikturuan, Dy prej të cilave janë ndër cycloramas te fundit te mbijetuara në Shtetet e Bashkuara.

Versioni i parë i pikturës, i përfunduar më 1883 dhe fillimisht i ekspozuar në Çikago kishte humbur për pak kohë. Ajo u rizbulua në vitin 1965 dhe u ble nga një grup investitorësh të Karolinës së Veriut në vitin 2007 për një sasi të pazbuluar. Deri në nëntor të vitit 2005, piktura e dytë, e ekspozuar fillimisht në ndërtesën Cyclorama në Boston, u shfaq në Parkun Ushtarak Kombëtar të Gettysburgut. U hoq për restaurimin dhe ekspozita u rihap në shtator 2008 në Muzeun e ri të Gettysburg dhe Qendrën e Vizitorëve. Versioni i tretë, i ekspozuar në Filadelfia, dihet se është shkatërruar. Vendndodhja e versionit të katërt, fillimisht i ekspozuar në Bruklin është i panjohur.

Në fjalimin e Gettysburg, dhënë vetëm pak muaj pas betejës epike të Gettysburg, Presidenti Abraham Lincoln bëri thirrje për “një lindje të re të Lirisë”. Gettysburg na kujton se “Liria gjithmonë do të ngjizet”.

Transmetuar nga Morgan Freeman, dhe duke shfaqur zërat e Sam Waterston dhe Marcia Gay Harden, filmi “Një lindje e re e Lirisë” vendos ngjarjet monumentale të Betejës së Gettysburg në kontekstin më të madh të Luftës Civile dhe historisë amerikane.

Filmi eshte sponsorizuar nga Channel Historia. Një Lindje e Re e Lirisë është shfaqur në teatrot kryesore të filmit ekskluzivisht në Muzeun Kombëtar të Parkut Ushtarak të Gettysburg dhe Qendrës së Vizitorëve dhe vendos fazën për programin e pikturës Ciclorama Gettysburg.

2 korrik, 2017

Gettysburg, Pennsylvania

E dua lirinë e Shqiponjës

July 4, 2017 by dgreca

1 Kaltrina Ventimiglia

Nga Kaltrina Hoti /

Liria është kur e prek ditën e djeshit me mendimin e sotëm, dhe hapësirën rreth vetes e plotëson me miqtë e familje dhe nganjëherë me qetësin e caktuar. Liria është kur nuk kërkon asgjë për shpirtin tënd, por e jap një pjesë të shpirtit me vetëdije dhe krenare pa pritur asgjë në kthim. Mendoj se Shqiponja ka liri të plotë. Qielli është i tëri i sajë. Ajo fluturon thellë me butësi, fuqinë e përdor kur largohet nga kaltërsia qiellore dhe lëshohet si shigjetë kur kthehet në çerdhe tek zogjtë e saj. Që do të thotë shqetësohet për shëndetin e tyre.

Shpesh meditoj. Përherë në mendjen time takohen në dyluftim kuptimi i lirisë. Lirisë individuale dhe asaj kombëtare. Vërtetë sa jemi të lirë. Çka është LIRIA? Po Liria ka kuptim të thellë. Liria individuale dallon nga ajo kombëtare. Liria individuale në disa raste shtegton. Si një ëndërr kur largohesh metropoleve ajo bëhet emocionale dhe kalon në shkrirje, nuk është liri e vërtetë. Duke menduar se je i lirë shkrihesh në lirin e imponuar. Kjo është asimilim i lirisë së kërkuar. Unë e dua këtë Liri, por i them vetes a është e tëra, a më bënë të lumtur?! Nëse nuk kam kujt t’ia dhuroj thua do jetoj? Liria kërkon jetë, e jeta kërkon shtrat, shtrati themel, themeli çati. Unë e dua këtë liri, e kërkojë, e ushqej, e dëshiroj… dua shpirti im të ujitet me retë ku Shqiponja i pushon krahët.

Liria është sakrificë. Unë ende i ngrohë duart në zjarrin e Oxhakut të Kullës ku jam rrit edhe pse jam larguar nga oborri im… në zemrën time kam strehuar prush të kuq që nuk më djeg por më kujton rrugën në hapësirën qiellore.

Liria Kombetrare nuk mund të fitohet pa e pas qëpari lirin shpirtërore, kjo kërkon fuqi të madhe nga individuale. Të jetë në gjendje t’i përballojë çdo fjale të thënë ndër dhëmbë të armikut. Të jetë në gjendje ta dalloj ku është fillimi dhe hija e kombit, ku është dhimbja dhe dashuria, ajo që nuk dhemb dhe nuk ka lot gëzimi nuk është Liri. Dhe duhet ditur e kuptuar se Liria e kombit është gjithmonë e sulmuar, sa jeton Liria kombëtare varet nga arma dashuri, që është vetmja dhe me e rëndësishme që e mbron lirinë. Liria e Kombit është gjithmonë e sulmuar, sa jeton liria kombëtare varet me sa dashuri e ushqejmë.

Prizren-DokuFest 2017 vjen me të ardhme

July 4, 2017 by dgreca

Programi i plotë i filmave të DokuFest 2017 do të shpallet në 10 korrik. Organizohet nga 4 deri në 12 gusht/

PRIZREN, 4 Korrik 2017-B.Jashari/ Tema e së ardhmes do të theksohet në edicionin e 16-të të Festivalit Ndërkombëtar të Filmit të Shkurtër dhe Dokumentar DokuFest 2017, i cili organizohet nga 4 deri në 12 gusht në Prizren.“Ky edicion i DokuFest premton një vështrim të guximshëm në pasiguritë dhe shpresat e së ardhmes përmes një kombinimi të programit të filmave, ekspozitave vizuele, masterklasave dhe bisedave të ndryshme, punëtorive bashkëpunuese, koncerteve muzikore si dhe paltformave për përdorimin e mediave dhe teknologjive të reja”, deklaruan sot organizatorët.

Sipas tyre, ideja për temën e këtij edicioni erdhi sepse në vitet e fundit ka pasur lëvizje të mëdha nga qytetarë që përpiqen të kenë një zë më të fortë për të ardhmen e tyre. “Programi ynë do të jetë një vështrim mes distopive dhe utopive, kufijve dhe çiltërsisë, frikës dhe dashurisë”, u shprehën organizatorët.

Programi i plotë i filmave të DokuFest 2017 do të shpallet në 10 korrik.DokuFest e nisi udhën e tij në vitin 2002, me shfaqjen e një numri të madh filmash dhe me pjesëmarrjen e një publiku të gjerë, artistësh nga rajoni dhe bota, duke e shndërruar qytetin historik të Prizrenit, më të madhin jugor të Kosovës pranë kufirit me Shqipërinë, edhe në një kryeqytet filmi çdo verë.Korrupsioni ishte tema qendrore e DokuFest 2016, ndërsa janë mbajtur punëtori, panele, debate, master klasa, ekspozita dhe një seri e organizimeve në kuadër të DokuNights, që kanë përfshirë edhe yjet botërorë si Omar Souleyman dhe Yasmine Hamdan.

Si pesoi ndryshim elektorati ne Vlore?

July 4, 2017 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.Humbja në qytetin e Vlorës dhe më gjerë ka qene e paralajmëruar më herët.Fakti është se PD s’ka bërë një analizë të sinqertë për të gjetur shkaqet,c’praj vitit 2013.

Humbja e të djathtës ose më qartësisht dërrmimi masiv i saj ka qenë e lexueshme shumë kohë më parë madje vite më parë. Arsyet, që nuk janë lexuar ende janë të shumta, por më kryesore është se në krye të saj kanë qenë dritë-shkurtrit,si gjithmonë.

PD lokale e këtij qyteti nuk ka ditur asnjëherë ta lexoj mesazhin e një humbje.

Le të analizojmë prurjet, që ka pësuar Vlora në 20 vitet e fundit.Viti ‘97 ishte viti i fundit, që kur bashkia e Vlorës do të ndryshonte drejtues dhe c’praj asaj kohe,ka 16 vjet që distanca vetëm rritet ndërsa ajo numëron si zakonisht humbjen e ëmbël, por dhe të suksesshme sipas saj ,sepse pati më shumë votues se një zgjedhje më parë,por kurrsesi fitorja nuk mund ta bënte të sajën. Pas vitit ‘97 në këtë qytet, prurjet u shtuan në favor të së majtës.Nga vinin prurjet dhe tendencat e bindjeve politike.

-Prurjet nga zona e Skraparit.Nëse prurjet ishin në 100 të mjatë.0 të djathtë.

– Prurjet nga zona e Lumit të Vlorës .Nëse prurjet nga kjo zonë ishin 100 të majë,2-3 të djathtë.

– Prurjet nga zona e Korçës. Nëse prurjet në 100 të majtë 3-4 ishin të djathtë.

-Prurjet nga zonat e tjera janë tipike që u përkasin bindjeve të majta. Në këto kushte kur të majtët rriteshin në numër e djathta zvogëlohej plus, emigracioni që përfshiu të djathtën pas vitit ‘97 e në vijimësi. Kundërshtari politik ka një numër absolut më të madh votuesish se sa e djathta,kështu që jugu dhe Vlora ka qenë dhe mbete një bastion i fortë i të majtës .Por jo vetëm me bindje politike.

Banorët, Kisha dhe historia e Shkrelit ndër shekuj

July 4, 2017 by dgreca

Nga Gjon Frani Ivezaj*/Sipas shumë studiuesve, albanologëve, fiologëve, poetëve dhe shkrimtarëve tanë dhe të huaj, emri “Shkrel”, gjendet në forma të ndryshme fonetike, ndër shkrime të studiuesve dhe albanologëve. E gjejmë si emer: “Schirelli”, “Schereli”, “Shkripol”, “Scariel”, “Strelli”, “Ikreli” etj.

Kjo me sa duket historikisht, ka ardhur nga përdorimi i ligjeve të ndryshme fonetike të gjuhëve, në të cilat janë shkruar veprat e tyre. Prej vështrimeve antropologjike mund të vihet re se ky emër kaloi nga antroponim (emër njeriu) në patronim (mbiemer njeriu) dhe me vonë në emër vllaznie dhe së fundi në emër fisi. Por, etimologjia e kësaj fjale, duket se i ka rrënjet edhe më thellë.

Megjithatë, për herë të parë në kuptimin e sotëm të kësaj fjale, pra si emër fshati apo si mbiemër, e shohim në vitin 1416 në rregistrimin e Kadastrës së Shkodrës. Aty mund të shohim të gjitha format e përmendura më sipër, si mbiemrate banorve kryefamijarësh: Vlassi Schirelli (Vlash Shkreli), Morici Schirelli (Moriç Shkreli) etj.

Po me këtë mbiemër, gjenden edhe persona që kanë jetuar ndër fshatra të tjerë të qytetit Shkodrës, si: në Rrjoll, Pulaj, Malkolaj, Prekal, Grykë të Bunës etj. Kurse si toponim e gjëjmë në rrethin e Lezhës, në anën e poshtme të Matit, si dhe në Velipojë.

Etnografi i shquar shqiptar, Rrok Zojzi, thotë se: “Fisi i Shkrelit si dhe fiset e tjera të Malësisë së Madhe, kanë ardhur si blegtorë nomadë prej viseve të epërme të Ballkanit nga krahina e Dallmatëve, e Novi Pazarit, Sanxhakut e të Bosnjës, e populluar në atë kohë me shqiptarë, të cilët kishin si epiqender Judbinën, ku banorët e tyre kanë ardhur nga trungu i fiseve të lashta ilirë besët, ardianët, dalmatët, paonet, pirustët, legjendat e shumta mbi prejardhjen e tyre, lidhjen toponomastike dhe onomastike me bazën e vjetër etj.

Një tjetër dëshmi, është dhe ajo e historianit Millorad Ekmeciq. Këto fise të Malësisë, ka shumë mundsi të kenë zbritur me formimin e shtetit serb në kohën e Stefan Nemanjes (1166-1196). Për shkak të torturave të egra e keqtrajtimeve, kjo popullatë autoktone, e cila nuk desh kurrsesi t’i nënshtrohet okupuesit e të asimilohej, u detyrua të shërngulet nga tokat e plleshme të trungut ilir.

Për më tepër, duhet theksuar se në shekujt mëvonshëm si pasojë e pushtimit të gjatë otoman, këto troje iliro shqiptare sllavizohen dhe islamizohen, ku sot mbas shumë shekujve njihen me emrin e shtetit Bosnje – Dalmatcia.

Historia e krahinës së Shkrelit, dëshmohet më së pari prej zbulimesh arkeologjike të bëra përgjatë luginës së Prronit të Thatë. Në pikëpamje arkeologjike kjo luginë ka qenë e njohur për vendbanimin e fortifikuar ilir të Marshejit, në dalje të saj, dhe për gjurmë të tjera lashtësie perreth. Fortifikimi i Marshejit, është një vendbanim ilir prehistorik i ndërtuar në periudhën e parë të hekurit.

Veç kësaj, tumat e gërmuara pranë fshatit Dedaj dhe materiali arkeologjik i gjetur në to, i përkasin bronxit të hershëm dhe lidhen me grupin kulturor Kotorac – Cetinë. Kultura e gjëndur në krahinën e Shkrelit përbëhet nga komponentë që lidhen edhe me vendbanime të tjera të vendit tonë, me ato të Veriut, dhe në një kuptim më të gjëre me atë ballkaniko- përëndimor.

Sipas burimeve historike del se i pari i fisit të Shkrelit ishte Skeni, i cili zuri vendbanim në Vrith të Malësisë. Kështu studiuesit dhe historianët vendas dhe të huaj, Skini kishte gruan Tinën dhe katër djem: Verlinin (ku rrjedh emri Vrith), Dejani, (Dedajt), Zagojani (Zagora), Bishtaja (Bzheta).

Nga ana tjetër, kemi edhe dëshmi gojore, që mbështesin variantin e albanologut italian At Giuseppe Valentini (sikurse njihej asokohe në qytetin e Shkodrës, si At Zef Valentini, shënimi im Gj.F.I.). Kështu thuhet se kur Shkreli erdhi për herë të parë në vendbanimin e ri, gjeti aty një popullatë autoktone të quajtur “Anas”. Anasit, qenë të përbërë nga popullsia Xhaj.

Armiqët tanë shekullorë turqit, me pushtimin e qytetit verior të Shkodrës, të vitit 1479, ku më vonë përfundimisht trojet shqiptare ranë në sudimin e Perendorisë Otomane në vitin 1571.

Gjatë vërshimeve të ekspeditave barbare turke, ushtarët aziatikë dogjën, shkatërruan, rrënuan dhe kovertuan të krishterët me dhunë në fenë islame të gjithë trojet tona, duke tjetërsuar gjithcka kristiane autoktone iliro-shqiptare.

Përballë këtyre rreziqeve të asimilit u gjend edhe Shkreli dhe banorët e tij, të cilët luftuan ndër shekuj për të ruajtur identitetin shqiptar, gjuhën, zakonet dhe vijimsinë e pastër shqiptare (shekulli XVII), ekzistojnë të dhënat e shkrimtarit dhe kronistit të njohur turk Evlia Celebiu.

Ky jep shënime të hollësishme për jetën ekonomike, shoqërore etj. Për më tepër, edhe fakti historik i pjesëmarrjes së gjerë të shqiptarëve nga Kosova, Maqedonia dhe Shqipëria e Veriut, sidomos nga trevat e Kelmendit dhe Shkrelit.

Në Luftën Austro-Turke më 1690, nen komandën e arkipeshkvit të Shkupit imzot Pjetër Bogdani, në Bosnje u zhvilluan luftra të ashpra midis dy perenadorive të krishterë dhe islame…

Austria dhe shqiptarët humbën luftën kundër otomane. Menjëherë mbas kësaj filloj hakmarrje e ushtarëve turq, të cilët filluan raprezaljet, djegiet e shtëpive, vrasjen e grave e të fëmijeve në djep, dhe pleqve, të cilët nuk mund të iknin nëpër male të thepisura. Në këtë kohë filloi edhe shpërngulja më e madhe e malësorëve të Malësisë të Kelmendit e të Shkrelit në vitin 1700, drejt qendrave të banimit në Serbi, Novi Pazar, Rugovë, Pejë, Roxhajë, Kotorr, Dalmaci, Zadër (Shibenik) etj.

Etnografi serb Andreja Joviqeviq shënon vitin 1870 kur u bë shperngulja e dytë e madhe e banorëve malësorë të Shkrelit, të cilët u vendosën në Amull, Shën Gjergj dhe Shtoj të Ulqinit, ku edhe sot këto familje malësore shqiptare mbajnë mbiemrin Shkreli, duke ruajtur ndër shekuj traditat e zonës nga ato kanë ardhur shumë kohë më parë.

Historia e trimave shkreljanë, është vazhdimisht e lidhur me fatet e gjithë kombit tonë, si një histori luftrash dhe mbijetese, për mbrojtjen e identitetit etnik, kulturorë etj.

Po kështu kryengritjet kundër turqve, që kryesoheshin prej Osman Pashës, gjatë vitëve 1834-1835 kryengritjet malësore kundër turqve u udhëhoqën nga luftëtari i madh Dasho Shkreli. Ky kryekomandant i shquar popullor kryesoi luftrat e pandërprera kundër turqve dhe shovinistëve serbo malazezë. Në vitin 1840, në luftën e kalasë së Shpuzës ra heroikisht Dasho Shkreli së bashku me vëllanë e tij Sefon.

Nga ana e tjetër, dihet se qeveria islame osmane, shpesh herë bajraqet e fiseve shqiptare i përdori për t´i shpypur kryengritjet breda vendit, duke krijuar armiqësi mes tyre dhe luftra të shpeshta vëllavrasëse.

Po japim një shembull nga hisoria, që tregon se Turqia futi vëllavrasjen mes shqiptarëve katolikë dhe muslimanë të Gjakovës. Për të shuar këtë gjakderdhje të pakuptimtë mes shqiptarëve, me inisiativë personale nisën drejt Gjakovës disa nga burrat më të shquar të Malësisë të kryesuar nga Marash Vata Shkreli etj. Pra, ishte i pari bajraku i Shkrelit, ai që ndërhyri për të shmangur e për t´ i ndalur vëllavrasjet.

Malësorët, trima të Shkrelit gjithënjë kanë qenë përkrah komunitetit katolik të qytetit të Shkodrës. Kështu në vitin 1871 ishin shkrelasit ata që u dolën zot 250 familjeve katolike të Shkodrës, meqënëse turqit kishin mbyllur Pazarin, gjatë periudhës nga 19 deri më 25 gusht, ku trimat shkreljanë thyen barrikadën turke dhe hynë Brenda në pazar.

Shkreli dërgoi përfaqsuesin e vet në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878-1881, bajraktarin Marash Dashi së bashku me krerët e Malësisë së Madhe. Në këtë kuvend Bajraktari i Shkrelit tregoi edhe një herë urtinë dhe oratorinë tipike malësore, me shprehjet lapidare dhe simbolikën tradicionale për mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare.

Një përmbajtje të ngjashme pati edhe peticioni tjetër i dërguar nga këto burra më shkreljanë në vitin 1883. Gjatë vitit 1883 midis Shkrelit, Hotit, Grudës dhe Kastratit u bë lidhja me besën e burrave, për të penguar pazarlleqet e Komisioneve Ndërkombëtare me Malin e Zi, në ndarjen e tokave shqiptare.

Ëshë fort i rëndësishëm kontributi i madh që dhanë shkrelasit në kohën e kryengritjës së Malësisë së Madhe, kur Porta e Lartë e Stambollit në vitin 1910 dërgon kryegjaksorin, Turgut Pashën, për të përdhunuar Dukagjinin dhe Malësin e Madhe, së bashku me Bedri Pashën, valiun e Shkodres. Siç thotë historiani dhe njohësi i shquar i historisë shqiptare, gjermani Peter Bartl: “Malësorët e Shkrelit u bashkuan edhe me bajraqet e Shalës, Shoshit dhe Nikaj-Mërturit për t’i bërë ballë këtij sulmi të ri.” Në këtë menyrë, të bashkuar tashmë edhe me malësitë e tjera, ata u përgatitën për të zhvilluar beteja më të vertëtë të ashpra.

Në këto beteja të ashpra u dalluan malësorët: Nikollë Mirash Luca i Kastratit, me vojvodën Gjelosh Gjekës, të cilët shkuan në Dedaj të Shkrelit, në shtëpi të Zef Mirashit, ku lidhën besën dhe prej këtej dolën në Bzhetë të Tomë Nika, me djemtë e të tij zhvilluan një betejë luftarake në Përrua të Thatë, ku u derdh gjaku i shumë trimave shkreljanë.

E gjithë kjo histori lufte, ishte një përgatitje shpirtërore dhe atdhetare për Kryengritjen e përgjithshme të 6 prillit 1911. Me 24 mars 1911 Turgut Pasha shpalli tradhtarët e Malësisë së Madhe, në mesin e të cilëve edhe komandantin e djelmisë Tomë Nikë Shkrelin, i cili ishte protagonisti kryesor bashkë më Nikollë Mirash Lucën dhe Gjelosh Gjokën, vojvodën e Kastratit, që kishte luftuar për t´i kundërshtuar heroikisht Turgut Pashës dhe synimeve të tij, për ta djegur Malësinë, duke ia filluar nga Shkreli e deri në Majën e Deçiqit.

Këtë ngjarje e pershkruan në kujtimet e tij historike imzot Nikollë Ashta, famullitar i Shkrelit. Ai ndër të tjera kujton: “Me 24 mars 1911, djelet e Malësisë së Madhe të Shkreli, të Hotit, të Grudë të Kelmend, të Kastratit, me nji heroizem, pushtuen të gjitha postat ushtarëve turke, u marrin armët,i kapen rob shume ushtar turq,e rrethuen Tuzin e kështjellën e Shipshanikut“.

Ndër burrat trima dhe sypatrembur ndaj armikut ishte edhe luftëtari i lirisë Rrush Man Hasani dhe Bec Patani, Cul Patani, të cilët luftojnë me shpatë, për të mbrojtur trojet shqiptare Plavës dhe Guci, ku shpata e tyre i shtiu tmerrin ushtrisë së Mark Milanit,te Malit te Zi, të cilët braktisën frontin e luftimit nga frika.

Sipas Poetit Kombëtar atë Gjergj Fishta O.F.M., në poemën e famshme të tij “Lahuta e Malcis”, shkruhet se shkrelasit shquhen për urti, trimëri dhe virtyte të larta kombëtare, duke mbetur të pavdeshmëm me figurat e tilla si: Gjon Dedë Shkreli, Bec Patani, Dasho Shkreli, Marash Dasho Shkreli, Kacel Deda, Kermik Gila, Llesh Marash Shkreli, Vat Marash Shkeli, Luket Marashi, Tomë Nika, Pjetër Gjoka nga Shkreli etj.

Shkreli me burrat e tij të shquar, luajti një rol të rëndsishëm në periudhën e Pavarësisë të vitit 1912, ku disa nga bijtë më të mirë të tij nënshkruan Memorandumin dërguar Kryesisë së Konferencës së Paqes në Paris më 2 korrik 1919.

Ky memorandum i hartuar kundër copëtimit të trojeve shqiptare u nënshkrua jo vetëm nga Arqipeshkvi i Shkodrës Jak Serreqi, ipeshkëvi i Sapës Gjergj Koleci, ipeshkëv i Pultit at Benardin Shllaku, dom Zef Gjonali administrator i abacies së Mirditës, Dom Nikollë Kimëza delegat epishkopal i Lezhës, etj., por edhe nga famullitarët e famullive, që u përkasin këtyre dioqezeve me bajraktaret e fisëve të malëve të Malësisë, ku nder të tjerë të bie në sy emri i bajraktarit të Shkrelit Vatë Marashi, bashkë me famullitarin e kishës dom Frano Karma.

Duhet theksuar se edhe një delegacion atdhetar i burrave të Shkrelit muren pjesë në Kuvendin e Gerçes (bjeshkë midis Triepshit-Bekajt dhe Selcës) të mbajtur me 10-23 qershor 1911, ku u nënshkrua një Memorandum (Libri i kuq) me 12 parashtrime, që i perkisnin kuadrit kombetar te levizjes mbarëshqiptare për autonomi të Shqipërisë. Në këtë kuvend morën pjesë përveç bajraktarit Vat Marashi, edhe Tomë Nika, e Martin Preka prej Shkreli.

Por vuajtjet e shkreljanëve nuk mbarojnë asnjëherë. Kështu Shkreli gjatë regjimit komunist kaloi kalvarin e gjatë të persekutimit nga diktatori antishqiptar dhe antikatolik Enver Hoxha.

Komunistët me ardhjen në pushtet me mashtrime dhe dhunë fizike në vitin 1944, për Shkrelin dhe gjithë Malësinë erdhën ditë të zeza, të cilat do të vazhdojnë deri në vitin 1990.

Shkreli, është një zonat më atdhetare, liridashëse e fetare, ndaj të cilit nisi një epokë e zezë e persekutimit komunist. Enver Hoxha si nip hoxhe nga Gjirokastra bëri një kasaphane e gjakederdhje në trevat e Malësisë, sidomos në Klerin Katolik në gjithë Shqipërinë.

Pikërisht njerëzit e Shkrelit ishin ata të cilët të parët kundërshtuan rregjimin e dhunshëm komunist, sepse nuk mund ta duronin shtypjen dhe nënshtrimin. Shkreljanët të mësuar ndër shekuj me kryengritje kundër pushtuesve shumë shekullorë, dhanë shenjat e para të kundërshtimit antikomunist nga viti 1945-1990.

Kujtojmë, se në muajin e ftohtë të janarit të vitit 1945 plasi kryengritja e parë antikomuniste në Shqipëri dhe ndoshta në gjithë Evropën Lindore, e kryesuar prej burrave të Bajzës dhe të Shkrelit, për të penguar hyrjen e forcave partizane në këto zona të pamposhtuara.

Forcat antikomuniste udhëhiqeshin nga komandanti trim Llesh Marashi nga Zagora, i cili ishte edhe komandanti i të gjithë forcave nacionaliste.

Lleshi kishte bashkëpunetorë trima, si: Pjetër Gjokën, bajraktar i Shkrelit, Nikollë Prekë Gjeka – Dedaj, kryetar i komunës së Shkrelit, Luket Marashin prej Grishajve, Gjergj Kolë Lucën prej Vrrithi, Zef Tomë Çeken nga Çekdedaj, si dhe Gjon Martin Lulen Ivanaj, me Mirot Palokën Ivanaj nga Bajza.

Mbas këtyre thirrjeve për liri nga komunizmi i zi, rreth 100 burra të Shkrelit u mblodhën të armatosur në Stol të Zagorës afër Grishajve, ku u bë mobilizimi në shtëpinë e Zef Nikë Colajt.

Mbledhja përfundimtare u mbajt në Grishaj në shtëpinë e Luket Marashit. Detyrat luftarake u dhanë prej komandantit Llesh Marashi.

Lufta kundër forcave komuniste i çoi kryengritesit deri te Kisha e Bajzës. Me çlirimin e Bajzës, kryengritja zgjerohet me trima të Kastratit dhe Hotit, dhe të gjithë së bashku u drejtuan për në qytetin e Shkodrës, ku mendohej të hynin edhe forcat nga Postriba, të udhëhequr nga nacionalisti antikomunist Jup Kazazi.

Beteja për marrjen e qytetit të Shkodrës, u bë në urën e Rrjollit, ku malësorët u gjendën të vetmuar dhe pa mbështetjen e parashikuar. Në këtë betejë nga malësorët ranë dëshmorët e lirisë dhe demokracisë: Gjon Martini dhe Mirot Paloka si dhe u plagosën mjaft të tjerë. Gjatë kësaj trazire, të Kisha e Shkrelit u vra edhe Mark Tomë Gjeloshi nga Makajt.

Padyshim që historia e kësaj krahine është e lidhur ngushtë me historinë e kishës, kjo gjithashtu e bën atë edhe një histori kulture përpos se një histori luftërash e betejash të përgjakshme.

Historikisht e para dëshmi e shkruar për ekzistencën e kishës shenjte, si objekt ne këtë krahinë, vjen prej albanologut të shquar austro-hungarez Franc Baron Nopsca, i cili, në një dorëshkrim të vetin, na tregon sesi një farë Mal Pepa nga Shkreli diku rreth vitit 1625, ka ndertuar shtëpinë e vet në Prelë Ivanaj, pas malit te Bulecit, ku aty gjen rrenojat e një kishë të vjetër kushtuar Shën Prenës.

Për të njëjtën gjë flet edhe i dërguari i Selisë Shenjtë në Shqipëri, imzot Shtjefen Gaspri në vitin 1671. Ai ndër të tjera thotë se Shkreli ka Kishën e vet kushtuar Shën Prenës dhe kujdesin për Kishën e ka prifti i Rrjollit, atë Klementi nga Brindisi i Italisë.

Për kishat katolike ne Shkrel dëshmon edhe imzot Frano Bardhi në relacionin e vet dërguar,nje leter Papes ne Selisë Shenjte në vitin 1635, ku ndër të tjera thotë se Shkreli ka pasur kishën e vet kushtuar Shën Nikollës dhe ka shërbyer për 56 shtëpi dhe 520 banorë.

Historikisht, dokumentohet nga arkiva e Raguzës Dubrovnikut, nga imzot Pjetër Abrnori, se kishte edhe kisha më të vjetëra, si në Gerben, Serkuj, Zagorë, në mahallen e Kolajve, te Brija e Fierkuqe dhe në Ducaj, ku ekzistojnë edhe sot e kësaj dite themelet e kishave të lashta shekullore.

Deri në këto vite për të cilën po flasim, kisha e Shkrelit ka fituar dhe atributet e një famullie. Prej kësaj kohe e këndej kisha e Shkrelit është bërë gjthnjë e më tepër një vend i shenjtëruar procesionesh, lutjesh e qendër kulture e fetare.
Rregjistri i kishës dhe i famullisë së Shkrelit mbetet sot e kësaj dite, si një ndër burimet më serioze e më të besueshme sa i takon referimeve historike, duke qenë një dokument i pazëvendësueshëm.

Tani më lejoni të falënderoi për kontributin e madhe, që ka dhënë për disa dekada në Kishën tonë, djali i Shkrelit, profesor Mark Koliqi Shkreli, i cili gjithnjë dhe pa u lodhur, si një aktivist i Kishës dhe komunitetit tonë, ka drejtuar disa herë Këshillin e Kishës, si drejtor i Qendrës Kulturore dhe Fetare Nënë Tereza, dhe vazhdon të drejtoi më shumë sukses si kryeredaktor i revistës Jeta Katolike.

Së fundit duke ju përshendetur të gjithëve juve, fjalë të ngrohta zemre, po i përcjellim edhe meshtarit të shquar, udheheqësit tonë shpirtëror dhe atdhetar Të Përndershmin Dom Pjetër Popaj, dhe ndihmësin e tij të palodhur Dom Viktorin, për kontributin e madh, që ata po japin çdo ditë për të mirën e komunitetit tonë.

Është meritë e klerikut të shquar të komunitetit tonë Dom Pjetër Popaj, i cili na bashkon në një familje të madhe të gjithë shqiptarët, duke nxitur ruajtjen e fesë së të parëve tanë të krishterë, kulturën amtare, gjuhës e bukur shqipe, zakoneve dhe traditave të bukura shqiptare.

Kjo kishë sot është kthyer në një vatër të madhe, dhe të ngrohtë të ushqimit shpirtëror fetar dhe kombëtar, të djemve dhe vajzave nipave dhe mbesave tona, që janë lindur dhe rritur këtu në Amerikë, duke ruajtur si gjithmonë frymën e humanizmit, duke mbledhur gjithnjë ndihma për vendlindjen, dhe njerëzit në nevoj pa dallim feje dhe krahine.

Nën udhëheqjen e Dom Pjetër Popaj, këtu janë pritur dhe përcjellë personalitete të shquara të trojeve etnike shqiptarë, që kanë vizituar Kishën tonë.

Është pikërisht ky meshtar i palodhur dhe i përkushtuar për Fe e Atdhe, i cili gjithnjë po udhëheq fushatat humanitare, për mbledhjen e fondeve për popullin shqiptar në trojet etnikë, për ndërtime e riparime të kishave shëjte e katedralave si në Kosovë, Shqipëri dhe Mal të Zi.

Eshtë meritë e madhe të klerikut tonë, Dom Pjetër Popaj, me kontributin e tij të pa lodhshëm, e me idealet e pastra kombëtare dhe fetare, është kleriku më i madh, përsonaliteti më i shquar dhe figura më e shtrenjtë e të gjithë shqiptarëve, në Shtetet e Bashkuara të Amerikes.

Një falënderim për këtë darkë dhe bashkimin në një sofër të madhe të shqiptarëve në ketë restorant, dua të falënderoj edhe kryetarin aktual të Këshillit të Kishës zotit Tonin Lumaj, për kontributin e madh, që po jep gjithëmonë, duke qenë i pa lodhshëm për kishën tonë Zoja e Shkodrës. Ai është i biri i Prekë Mark Sokolit, një derë e mirënjohur në Dedaj të Shkrelit dhe mbarë Malësinë, si shtëpi me famë e me za, e cila ka nxjerrë shumë figura të shquara dhe personalitete të dalluar si luftarë trima, të besës, bujarisë tipike shqiptare, që lanë gjurmë të thella në historinë e popullit shqiptarë.

*Nga fjalimi mbajtur ne takimin fondmbledhes organizuar në Nju Jork per riparimin e Kishës historike të Shën Nikollës në Shkrel