Archives for May 2023

THANK YOU “TRINITAS”…

May 11, 2023 by s p

Fotini Allteni/

I was born and raised in Communist Albania, it was very different from the life I’m living now . The communist regime was very strong and we were completely isolated from the outside world. We grew up very poor financially but I was fortunate to be raised in a loving and caring family. I remember at a very young age my brother and I had to stand in line at 5 am for milk and bread….which created an unbreakable bond to protect and support each other. I remember all the cousins getting together and making our own toys and sewing our own clothes, and we thought that was normal as we did not know better. Looking back at those days now I feel fortunate that I grew up valuing things that money can not buy like unconditional love, sharing, respect and caring. Because I was tall I was chosen by my school to play basketball and I became very good at it. This led me to representing the International Youth Basketball team in 1986 for the Greece Balkan Olympics. That was the first time I left Albania and I saw how different Greece was.

When I came back, I was full of anger— why should we have to live like this?

I remember my father, who was a teacher trying to calm me down and scare me. Because if I continued to talk like that our family would all end up prosecuted and in jail in the middle of no where.

Thanks to American influence we broke free from the communist system in 1991 – 1992 . And in 1996 the US Goverment opened the Green Card lottery for the Albanian citizens to apply and emigrate legally to the US. And being a lucky girl I won the lottery and emigrated to NJ June 13, 1997. I will never forget the amazing feeling walking through the emigration office in Newark airport. …even though I could not understand what the officers were saying to me because I did not speak much English only hi , bye and thank you ….my big smile made a difference. I want to take an moment and thank Sue and Vangjo Shoro for welcoming my family and me to their home. With their help i started my life in Elizabeth NJ AND TRINITAS WAS THE FIRST HOSPITAL that took care of my family and especially my 3 year old son when it was needed.

Education was the most important thing for me and as my Son Krist, now 8 years old and my daughter Britney was just born.I wanted to be able to enroll them the best schools. Asking my cousin Sue (as there were no IPhones at that time to google) –where are the best schools in NJ? She suggested Short Hills / Millburn so I started looking for apartments. –And coming from Albania with No credit history and no steady job,I was not having any luck finding any apartments until I met Helene Kosloski who was the landlord of the building where I had just applied to rent an apartment. To this day I remember going to meet her, in one hand holding my son and in the other hand my daughter Britney who was only a couple of months old . I explained to Helene Kosloski, with tears in my eyes, how important my kids’ education was to me. I was promising her that I would work 2-3 jobs to pay the rent . She looked at me and with her sweet voice, she told me “do not worry I will help you …..” Little did I know when Helene’s mom emigrated from Poland no one would rent them an apartment because she had 2 kids …… Helene told me this couple of years later….And that was how I was introduced to the Angel of my life, Helene Kosloski – I am and will be Forever grateful to my mentor and educator and great friend.When people ask me what school did I graduate from I say– Kosloski University. Helene was an amazing philanthropist and a great business woman. I am trying my best to continue her legacy and help our community.

When did the relationship with Trinitas start?

Trinitas is a very special hospital. It is an inner city hospital that helps underserved patients in many ways. helping to build a residential treatment center for girls who were victims of mental, physical and sexual abuse. now we fund programs for this center. The Kosloski foundations have also helped fund an upgrade to mri equipment so the patients can have full access to lifesaving diagnostic technology. The foundations have also funded programs at new point – this is trinitas’s psychiatric hospital. it has 98 beds and is the largest hospital based residential behavioral health facility in NJ. Then go into how honored you are to receive this award and thank whomever. I am humbled to be honored this evening by all of you. I receive this award on behalf of the Kosloski Family foundations and our amazing foundation team Susan Head, Leonard Selesner, Eoin Monahan, Britney and Krist Allteni. The true heros are the people who put into action all the good work that helps our communities. Many thanks to the great team of doctors and nurses at Trinitas Hospital and the staff that support them.

Ideali i skamjes

May 11, 2023 by s p

http://www.metmuseum.org/art/collection/search/436105

Astrit Lulushi/

Niçe lexonte Aristotelin, megjithëse pëlqente më shumë Platonin. Në rininë e tij, ai mendonte se shkrimet e Platonit ishin të shkurtra në krahasim me të Homerit dhe Sofokliut. Niçe i ri ishte admirues i heronjëve të lashtë; atij i lanë përshtypje grekët si popull artistik. Falë artit, mendonte ai, grekët ishin në gjendje të përballeshin me skamjen dhe madje të festonin të vërtetën e errët për gjendjen njerëzore. Qëndrimi racionalist i Platonit dhe Aristotelit ishte relativisht sipërfaqësor, në vlerësimin e tij.

Mendimet e mëvonshme të Niçes për Platonin, dhe veçanërisht për Sokratin, ishin më të ndërlikuara. Në krijimin e personazhit “Sokrat” Platoni ishte, në një farë mënyre, artist. Pyetja që e shqetësonte Niçen ishte pse dikush tërhiqej nga kjo foto e Sokratit, e cila, për të, mishëronte rënien kulturore. Ai ishte i magjepsur që një gjeni si Platonit do t’i përkushtohej për ta bërë dikë si Sokratin të dukej mirë. Niçe e shikoi atë si triumfin e parë të “idealit asketik”, shpehur në pikturën La Mort de Socrate, pikturë vaji në kanavacë nga piktori francez Jacques-Louis David në 1787. Piktura tregon ekzekutimin e Sokratit duke pirë hemlock helm. Ai e përdor vdekjen si një mësim të fundit për nxënësit e tij dhe e përballon me qetësi.

Johanna Bonger, gruaja që shpëtoi nga harresa, Vincente Van Gogh

May 11, 2023 by s p

Askush nuk do ta besonte se një grua, një e ve, një nënë, një fat i kërcënuar nga zezona që pllakosi si një mallkim mbi familjen Van Gogh, do të arrinte që një talent i jashtëzakonshëm dhe një krijimtari e fuqishme drite të shpirtit, të shpëtonte nga harresa. E vetme, ajo luftoi me mospranimin, kundërshtinë, refuzimin. Një jete të vështirë dhe një fëmije për të rritur larg mallkimit dhe një ambicie kaq e pushtetshme sa të ngrinte nga varri një vepër arti për ta ngjitur atë në qiellin e famës. Vincente Van Gogh, pa ngadhënjimin e kësaj gruaje do të ishte një meteor i shuar nga harrimi.

E veja Johanna Bonger përcolli artin e Vincente Van Gogh në të gjithë botën dhe e bëri këtë duke mos u sprapsur, e bëri jo për para, por për të nënshkruar përjetësinë e një gjeniu. Kaq mjafton dhe punën tjetër do ta bënte vetë arti, vetë krijimtaria e Vincentes, vetë ai shpirt i fuqishëm dhe ato kanavaca plot ngjyrë, jetë dhe tragjizëm.

Historia e vërtetë e kësaj gruaje, e marrëdhënies së vëllezërve Van Gogh, peripecitë dhe sfidat janë prej vitit 2019 në një roman nga shkrimtari dhe gazetari argjentinas, Camilo Sánchez.

A e dini se shumë nga fama e Van Gogh është për shkak të një gruaje? thotë shkrimtari. Një grua me emrin Johanna Bonger, ishte gruaja e Theos, vëllait të piktorit. Ajo ishte e para që përhapi korrespondencën e famshme midis dy vëllezërve.

Në librin e Camilo Sánchez, me titull “E veja van Gogh”, tregohet historia e Johanna, e cila u lind në vitin 1862 dhe vdiq më 1925. Pa të, mbase sot do të dëgjonim shumë më pak, e pse jo asgjë, për artistin e Lulediellit dhe një sër kryeveporash të tjera të Van Gogh, që u shndërruan në adhurim për njerëzit dhe shkollë arti për gjeneratat.

Kur vdiq Vincenti më 1890, askush nuk i dëshironte punimet e tij. Gjatë gjithë jetës ai arriti të shiste vetëm një punë. Ai kishte kryer vetëvrasje, për të shkuar në botën tjetër i varfër dhe gjysmë i panjohur. As vëllai i saj Theo nuk rezistoi shumë gjatë, duke u largua nga jeta disa muaj më vonë, dhe duke e lënë Johanën të vetme, me një fëmijë 1-vjeçar dhe 500 kanavacë, për të cilat askush nuk nuk donte t’ia dinte.

Megjithatë, kjo grua sfidoi fatin e keq duke krijuar mitin e Van Gogh.

Në faqet e këtij libri “Vejusha van Gogh” nuk duhet të kërkojmë një biografi apo edhe një jetë e trilluar, por një histori nga jeta që kompozon ngjarje reale, sipas modelit dhe vizionit të autorit. Në qendër të këtij sendërtimi real krijues është evokimi i gruas, që u martua me Theo Van Gogh, në moshën 27-vjeçare dhe menjëherë kuptoi se ajo gjithashtu ishte martuar me vëllain e një gjeniu të pikturës.

Theo dhe Vincent, ishin më shumë se vëllezër. Theo jo vetëm që e ndihmoi Vincentin financiarisht dhe ishte përpjekur gjithmonë ta drejtojë frymëzimin dhe shqetësimin e tij drejt rrugës së artit, por ai ishte i lidhur me të nga një ndërthurje e pazgjidhshme emocionale dhe psikologjike.

Theo vdiq gjashtë muaj pas Vincente. Ditë të ngrysura në pikëllim dhe tragjizëm erdhën për të venë, duke e lënë Johanën me një Vincent tjetër, djalin e saj të porsalindur, qindra piktura nga stinët shprehëse të vëllait të tij dhe një kuti me letra të panumërta që përmbanin copëza nga jeta e tyre. Një trashëgimi e vështirë, që më vonë rezultoi të ishte një thesar i çmuar. Por e veja e Theo-s, e cila vetëm pak e kishte njohur kunatin e saj para dëshpërimit dhe fundit, nuk ishte vajzë e zakonshme. Ajo kishte prejardhje nga një familje e rafinuar nga Amsterdami. Ajo kishte studiuar në Londër dhe ishte e apasionuar pas poetëve romantikë, veçanërisht Shelley, gjithashtu zotëronte disa gjuhë të huaja. Ajo ishte ve dhe e re, kësisoj nuk u martua, sepse nuk donte që Vincenti i tretë të vuante mallkimin e dy të parëve.

Ndërmarrëse, e kulturuar dhe e vendosur për të shndërruar të gjithë errësirën e asaj historie familjare në diçka të ndritshme, ajo filloi të riorganizojë punimet e artistit, për t’u rilidhur me jo shumë admirues të saj në atë kohë, për të mundësuar ekspozitat me pikturat e Vincente Van Gogh, gjithçka me shpenzimet e saj. Njëkohësisht ajo nuk i la në harresë gjithë atë krijimtari epistolare që kridhej në letërkëmbimin midis dy vëllezërve. Theo i kishte ruajtur letrat e të vëllait si një relike të çmuar.

Johanna gjithashtu kishte mbajtur për 17 vite një ditar. Libri i Camilo Sanchez shfleton për lexuesin faqe të këtij ditari duke i ngarkuar me temperaturën emocionale dhe energjinë e brendshme shpirtërore të vejushës së re. Kujdesi për punën e kunatit, mbledhja e trashëgimisë së burrit, pëlhurat e grumbulluara andej-këtej, të cilat askush nuk donte t’i blinte, dhe lumenj boje në fletët e brishta të korrespondencës së tyre – nuk përkojnë, për këtë figurë të veçantë, me vetë-asgjësimin tradicional në devocionin ndaj burrave të shtëpisë, të cilët janë pjesë e një tradite të gjatë motrash, grash dhe vajzash, heroina të një feminiliteti hije dhe sakrifikuese.

Nga ana tjetër, Johanna ndjek anën diellore në pikturat e Vincentit, dritën e artit që qëndron prapa errësirës së jetës, për të ndriçuar të tijën, të ekzistencës. Ajo e di që letrat janë një thesar dhe se do t’i duhet t’i mbajë ato me durim. Ajo e di gjithashtu se duhet të punojë shumë për të mbajtur veten: pas kthimit të saj në Holandë me djalin dhe një vizite të shkurtër te një motër dhe më pas te prindërit. Hap një han në një qytet të vogël jo shumë larg Amsterdamit. Ajo shqetësohet me pasion për jetën e përditshme – shërbëtoret, konviktorët, veçanërisht mirëqenien e fëmijës – dhe po aq me pasion lufton që puna e Vincent të ketë lavdinë e merituar.

Albert Vataj

NDAHET NGA MESI YNË DHE I FAMILJES PËR NË BOTËN E AMSHUAR BASHKATDHETARI I NDERUAR AZEM JAKUP GJIDIJA

May 11, 2023 by s p

Në mengjezin e t’Ejtes, me 13-të prill, 2023 u largua për në botën e amshuar i ndjeri bashkatdhetari ynë i njohur Azem Jakup Gjidija nga Malësia e Gjakovës. Azemi lindi me 13-të maj 1942 në fshatin Çorraj të Bytyçit të Malsisë së Gjakovës në një familje të njohur për vlera tradicionale, bese, nderi, trimërie e bujarie. Në kohën e pushtimit të Shqipërisë nga forcatë italiane, 7 Prill, 1939, babai i Azemit, Jakup Salih Gjidija kishte qëlluar xhandar i mbretërisë me detyrë në rrethin e Shkodrës. Komanda e forcave ushtarake italiane kërkoi që forcatë e xhandërmarisë të Shkodrës dhe Veriut të Shqipërisë të mblidhen në fushen e sportit (në Shkodër) për të diskutuar për rregullat e reja të qeverisë Italiane. At ditë të gjithë xhandërmarinë e mblidhën në fushën e sportit, dhe oficerët që kishin organizuar mbledhjen i kerkuan xhandërmarisë të dorëzonin armët qe kishin. Të gjithë i lëshuan armët për tokë para këmbëve të tyre përveç xhandarit Jakup Gjidija, i cili i mbajti armën në dorë dhe iu drejtua oficerëve me zë të ashpër në shqip dhe në ltalishtën e tij që e kishte mësuar më parë nga oficerët ltalian që trajnonin xhandërmarinë shqiptare para pushtimit. Jakupi tha: – Zotni oficer nuk dorzoj armët që mi ka dhënë Mbreti Zog të ruaj rendin, dhe në rast nevoje të mbroj atdheun tim! Jakupi doli nga radha me armën e tij në dorë dhe iu drejtua rrugës për Tropojë. Kur dy oficeret panë që ai nisi të largohet, iu vunë mbrapa, por një oficer tjetër iu tha atyre: Lereni të shkoj, nuk duhet të kemi probleme me njerëz të tillë.

Azemi lindi tri vite pas fillimit të Luftes Dytë Botërore. Ajo kohë, kur lindi Azemi, ishte një përiudh tronditëse për të gjithë Shqipërinë, sidomos për Malsitë e Veriut. Në krahinën e Bytyçit, katundi ku lindi Azemi, kishin hyrë forcatë ushtarake gjermane dhe kryer një masakër si përgjegje të një rezistence nacionaliste të asaj krahine, kundër forcave pushtuese. Jakup Gjidija, babai i Azemit, ishte me çetat malsore të Legalitetit, që për të, dhe për atdhetarët tjerë të Bytyçit, çdo gjë kishte vetëm një qendrim: Atdhe dhe Mbret! Por siç dihet, Lufta e Dytë Botrore mbaroi dhe Shqiperia mbeti nën kthetrat e regjimit sllavo-komunist të Enver Hoxhës me shokë. Në vitin 1946-të, kur Azemi ishte katër vjeç, në Kullën e Jakup Gjidisë (babait të Azemit) u mbajtë mbledhja e çetave anti-komuniste. Sipas deshmitarëve të asaj kohe mbledhjen e kryesoj major Zenun Ali Mulosmanaj, njëri prej ikonave të derës së njohur të Binak Alisë Mulosmanaj të Krasniqes të Malsisë Gjakovës. Në atë mbledhje morën pjesë përsonalitete të njohura nacionaliste të Malsisë Gjakoves si kapiten Tahir Hoxha me shokë, kapiten Halil Hoxha, Ramë Muj Hoxha, Ali Brah Nezaj, Mal Shaban Mulosmanaj, Halil Hamza, Alush Halili Lamaj e shumë përfaqsues të grupeve nacionaliste shqiptare që qendronin me armë në dorë kundër regjimit komunist për vite me radh. Në atë mbledhje morën pjesë edhe përfaqësues të grupeve të antikomuniste nga Hasi, Luma, Mirdita, Rrafshi i Dukagjinit të Kosovës dhe të Hotit të Plavës dhe Gucisë. Jakupi arrestohet, bënë ca vjet burg, dhe sapo lirohet arratiset në Jugosllavi (në Kosovë) me gjithë familje. Në Jugosllavi, së parit atë me famjlje e dërguan në Mitrovicën e Sremit (Sremska Mitrovica) pastaj në Podujeves. Aty, në Podujevë, Azemi dhe vellezeritë e tij, me gjithë vështirësit e kohës, shkollohen dhe fillojnë punën si mësimdhënës. Në vitin 1960-të Azemi Gjidija filloi punën si arsimtar në shkollën fillore të Goleshit (tani Lagure). Deri sa u largua dhe u vendose ne Istog, kurse prinderit ne fshatin Veriq të komunës Istogut. Azemi vazhdoi si mesimdhënës i gjuhës shqipe në shkollen tetëvjeçare “17 NËNTORI”. Në viti 1972, Azem Gjidija me familje, me pridët, vëllezërit dhe motratë e tij, u largua nga Kosova, emigroi në Itali. Aty u vendosen në qytetzën Atine, afër Frosinones. Në Itali banoi me skamjen e refugjatit deri në prill të vitit 1973, kur erdhi në Shtetet e Bashkuara te Amerikes me garanci të Komitetit “Shqipëria e lirë”.

Këtu në Shtetet e Bashkuara, ai me familjen e tij të madhe Gjidijaj, u vendos me banim në Bronx të New York-ut. Menjëherë filloi punën për të mbajtur familjen dhe aktivitetin përe të ndihmuar çështjen tonë kombëtare në secilin lloj aktiviteti. Për vite me radh Azem Gjidia shkroi artikuj të ndryshëm në shtypin e mërgatës politike nacionaliste. Azemi për disa vite ishte edhe editor i revistës “PERPJEKJA JONË” (OUR EFFORT) organ i Qendres Islame Shqiptare-Amerikane per New York e New Jersey. Azemi i shkolloi femijët e tij në universitete të njohura amerikane. Bashkëshortja e tij Naxhija ndrroi jetë në fillim të vitit të kaluar. Azemi la pas tre vajza, Aferditën, Fatmirën, Lirinë, dhe djalin Fatmirin.

HAJDIN ALIJAJ, ISH STUDENT I TIJ

Shenim i redaksisë: Në emër të gazetës “Dielli” dhe të Federatës “Vatra” ngushëllimet më të dhimbëshme Familjes Gjidija.

VEPËR E NJË PËRVOJE TË MADHE KËRKIMORE

May 11, 2023 by s p

Prof. Begzad Baliu/

I diplomuar, i magjistruar dhe i doktoruar në fushë të onomastikës, Profesor Bahtijar Kryeziu, del para lexuesve edhe me një vepër të kësaj natyre. Megjithëse ka botuar rreth 30 vepra në fushë të mësimdhënies së gjuhës, leksikografisë, kulturës së gjuhës dhe përgjithësisht albanologjisë, botimet e tij në fushë të onomastikës sikur rishfaqin zejen e tij, personalitetin e tij shkencor dhe mangësitë e këtyre fushave në jetën tonë kombëtare.

Vepra e tij më e re Fjalor emrash “modernë” te shqiptarët sot, na e tërheq vërejtjen për një gjendje të pazakonshme në jetën e një populli historik e me trashëgimi të gjatë shekullore, i cili në tri dekadat e demokracisë në Shqipëri dhe dy dekadat e lirisë së Kosovës, po përballet me një situatë të padenjë në jetën familjare, shoqërore dhe kombëtare përgjithësisht, me emërtimin e pasardhësve të tij.

Megjithëse një popull i vogël dhe një traditë të madhe, megjithëse me një pasuri të jashtëzakonshme onomastike (toponimike e antroponimike), megjithëse me një fjalor të pasur e të mjaftueshëm leksikor, megjithëse me një gjuhë që jep mundësi fjalëformimi e krijimi të fjalëve dhe të emrave, ne vazhdojmë t’i emërtojmë fëmijët sa me emra artistësh të telenovelave latino-amerikane (një kohë) dhe turke (në kohën tonë), me emra sportistësh europianë, amerikanë e aziatikë, me emra grupe besimtarësh e këngëtarësh, sikur të mos ishim një popull sedentar e me traditë në formësimin e identitetit tonë, po një popull endacakësh.

Kaq shpejt i harruam presionet serbe e maqedonase për të mos vendosur emrat kombëtarë, kaq shpejt harruam presionin politik, policor e kulturor për të hequr dorë nga emrat tanë në këmbim të emrave ballkanikë, aziatikë e fetarë, kaq shpejt harruam reagimet, protestat, burgosjet e etërve tanë për mbrojtjen e emrave kombëtarë, në Shkup, në Kumanovë, në Tetovë, në Prishtinë. Po sikur edhe kaq shpejt harruam polemikat dhe reagimet tjera të shkencëtarëve dhe intelektualëve tanë në Prishtinë dhe artikujt e tyre të botuar në Prishtinë, Lubjanë, Zagreb, Beograd, Shkup! Si mund të harrohen intervistat dhe traktati i jashtëzakonshëm i Profesor Qosjes, Atentate ndaj kulturës, që në të vërtetë ishte Atentat ndaj kulturës shqiptare në Maqedoni, përkatësisht atentat ndaj antroponimisë (emrave të njerëzve), folklorit (ndalimit të këngëve shqipe) dhe etnografisë (rrënimit të mureve, përkatësisht rrethojave të oborreve). Si është e mundur të harrohen reagimet e Prof. dr. Fazli Sylës, Akademik Idriz Ajejtit, Prof. dr. Latif Mulakut, Prof. dr. Besim Bokshit, Prof. dr. Rexhep Ismajlit, Dr. Shaqir Beranit, Mr. Rexhep Doçit, Mr. Mehmet Halimit, Dr. Agim Vincës, Shkëlzen Maliqit etj.?! Si është e mundur sot të heshtet ndaj heqjes dorë të qindra e qindrave emrave ilirë e shqip në Maqedoni dhe vendosjen e emrave “të rinj”, kryesisht të proveniencës orientale?!

Në këtë vepër Profesori ynë sjell një pasuri të madhe të kërkimit të tij në inventarin e emrave të fëmijëve të Kosovës të dekadës së fundit dhe një tipologji të këtyre emrave, duke parë kështu një konglomerat emrash të paqëndrueshëm në kontekstin gramatikor të gjuhës shqipe, në kontekstin kulturor të mesazheve që sjellin ata dhe në perspektivën historike të trashëgimisë sonë edhe ashtu shumë herë të diskutueshme.

Vepra Fjalor emra “modernë” te shqiptarët sot, hapet me një Parathënie të zgjeruar në të cilën autori sjell shqetësimet e ditës për gjendjen e emërtimit të fëmijëve sot, duke dhënë edhe ndonjë shembull të karakterit sociologjik, kulturor e madje psikologjik të situatave shoqërore me të cilat ndeshen individët e emërtuar me emra pa strukturë të rregullt fonetike e morfologjike të shkrimit dhe sidomos shqiptimit të vështirë në jetën e përditshme.

Më tej, autori ka vendosur një Hyrje të gjerë, e cila më parë se një hyrje e zakonshme në një vepër të kësaj natyre, ajo në të vërtetë është një studim i zgjeruar, pasi në vetvete sjell, jo vetëm një traditë e kronologji studimi e njohjeje të literaturës, po edhe një tipologji të korpusit të emrave të vendosur në dekadën e fundit, krahasuar edhe me periudha të tjera dhe etimologji gjuhësh klasike, ballkanike, europiane, aziatike e amerikane, të cilët këtu po i sjellim mbështetur në të dhënat e autorit:

– greke: Anik/a (“i,e pamposhtur” – nga Anikita), Deon,-i (greq. Διόνυσος, lat. Dionysus), (“Zot vere, rrushi, begatie, kënaqësie”), Dorin/ë,-a (me kuptimin “pasardhës” i Dorusit), Helen/ë,-a (nga mitologjia greke, me domethënie “pishtare, e shkëlqyeshme, dritë”) etj.

– latine: Antonel,-i (“prijatar, udhëheqës”), Auror/ë,-a (“ndriçimi i diellit në mëngjes”, “agu i mëngjesit”), Dian/ë,-a (“perëndeshë gjuetie, personifikim i hënës, dritës dhe begatisë”) etj.

– gjermane: Erik,-u (me kuptimin “modern”), Eldon,-i, Eldon/ë,-a (“trim/reshë lufte”) etj.

– frënge: Mirel/ë,-a (“e mrekullueshme, e preferuar”, ose lat. mirare “e mahnitshme”) etj.

– italiane: Lian/ë,-a/Lijan/ë,-a (mendohet me etimologji italiane, ose edhe iraniane) etj.

– angleze: Eduard,-i (që përmes frëngjishtes ka kaluar edhe te gjermanët “roje e mirëqenies) etj.

– spanjolle: Moren/ë,-a (“e zezë, zeshkane”), Neld/ë,-a (“e fortë”), Rein/ë,-a (“mbretëreshë”) etj.

– sllave: Jar/ë,-a (me kuptiminin “pranverë), Rain,-i (“mbret – kral”) etj.

– turke: Ajl/ë,-a (“dritë, shkëlqim hëne”), Duran,-i (“i përhershëm, i fortë, i qëndrueshëm”), Ejmen,-i (nga Egmen.-i “i bekuar, i djathtë”), Elm/ë,-a “mollë”) etj.

– biblike: Davud,-i – David,-i (“i dashur”), Elisë,-a, Lean/ë,-a (“ajo e cila mundohet kot”) etj.

– hebraike: Aron,-i (“dita e parë e festës në Izrael”), Emanuel,-i (“Zoti është me ne”), Gabriel;/ë,-a (me domethënie “njeriu i Zotit”), Jakob,-i (do të thotë “ndjekës”) etj.

– persiane (iraniane): Alea (“e lartë, e shkëlqyeshme, fisnike”), Jasmin/ë,-a (emër i një bime me erë të këndshme, lule të bukura e “sensualitet”), Serdar,- i (thotë ”komandant kryesor, prijës”) etj.

– arabe: Amar,-i (“lule, gjelbërim, jetë, dashuri”), Amel/ë,-a (“punë, aktivitet, mund”), Aris,-i (“dhëndër, i porsamartuari”), Aris/ë,-a (e porsamartuar), Denit/ë,-a (“Parajsë, kopsht”) Elid/ë.-a, Elmedin,-i, Enar,-i, Ensar,- i, Ersin,-i (“i matur, i urtë, i qetë”), Esm/ë,-a (“eminente, me karakter, fisnike) etj.

– emra nga më shumë shpjegime: Anit/ë,-a (me etimologji hebraike, e nuk përjashtohet as prejardhja greke); Dajen,-i (besojmë nga Dejan – sllavishtja e vjetër, e mund të jetë me prejardhje edhe nga latinishtja), Denis,-i, Denis/ë,-a (nga frëngjishtja Denise, por mund ketë prejardhje nga turqishtja deniz “det”, ose edhe nga greqishtja Dinos); Jan/ë,-a (nga hebraishtja, por ndoshta edhe nga greqishtja) e ndonjë emër tjetër.

Emrat si këta dhe të tjerë, autori i ka sistemuar në mënyrë kronologjike në fjalorin prej 270 faqesh (nga 301 faqe sa ka vepra) dhe, për secilin antroponim ka dhënë shpjegime të gjera mbështetur në një literaturë të hapur e krahasuese.

Në fjalorin e tij autori ka sjell gjithnjë vetëm kontekstin historiko-gjuhësor dhe etimologjik të emrit, përkatësisht antroponimit. Le të theksojmë këtu, që të mos keqkuptohemi më tej, se edhe autori është i vetëdijshëm për kontekstin historik, kulturor dhe sociolinguistik të bartjes së emrave nga një popull te tjetri, nga një shoqëri te tjetra, nga një epokë te tjetra, nga një situatë te tjetra. Vendosja e emrave nuk është vetëm proces gjuhësor, politik, intelektual, socio-kulturor, antropologjik, vendosja e emrave të fëmijëve është e gjitha bashkërisht apo edhe më tej. Madje, më shumë se gjuhësor është jo-gjuhësor, psiko-linguistik, pavarësisht se emrat e tyre pastaj shpjegohen përmes gjuhës, sikur që ka vepruar autori. Një kërkim i tillë do të kërkonte qasje tjetër, natyrë tjetër kërkimi, tipologji tjetër të përkatësisë së tyre, ridimensionim tjetër të rreth 538 emrave të nxënësve nga regjistrat prej 550 nxënësve nga komunat e Republikës së Kosovës, të cilët janë përfshirë dhe janë trajtuar këtu. Po i theksoj vetëm disa prej tyre, duke i shënuar vetëm në trajtën e pashquar: Ad, Ade, Adis, Adonis, Edonis, Ador, Adhurim, Airel, Ajan, Ail, Ajl, Ajlin, Ajn, Akil, Alb, Alban, Ald, Ale, Alin, Alin, Alis Almir, Alp etj., si dhe emrat me numrin më të madh në regjistrat e nxënësve: Ajan, -i, Ale, -a, Alin/ë, -a, Amar, -i, Amel/ë, -a, , An/ë, -a, Anik, -u, Anuar, -i, Arion, -i, Art, -i, Daris,-i, Bun/ë, -a, Diar, -i, Dion,-i, Eljes/ë,-a, Ensar, -i, Er/ë, -a, Erd, -i, Erin/ë, -a, Eri/ë, -a, Esm/ë, -a, Han/ë, -a, Jar/ë, -a, Inar/ë, -a, Jon, -i, Kanit/ë, -a, Kaon, -i, Lian/ë, -a, Mal, -i, Matin, -i, Nin/ë, -a, Noar, -i, Omer, -i, Rajan/ë, -a, Rein/ë, -a, Rron, -i, Sar/ë, -a, Tar/ë, -a, Tuan/ë, -a, Yll, -i etj.

Do të na duheshin shumë faqe vlerësimi e diskutimi në tekstin tonë për të përfshirë të gjitha antroponimet dhe trajtat e tyre, të cilat këtu sillen jo vetëm si njësi përfaqësuese po edhe si njësi gjuhësore, si trajtë gjinore, si dëshmi historike e personaliteteve të emërtuara me këta emra etj.

Këtu po i referohemi vetëm një shembull të sjellë nga autori: “Arbnor,-i m. Emër mashkulli me bazë një fjalë shqipe. Është emër jo shumë i përhapur në tërthoret shqiptare, megjithëse pak më shumë në Kosovë. Se nuk janë përkrahur dhe nuk po pëlqehen shumë këta emra dëshmojnë edhe të dhënat nga INSTANT-i në Shqipëri. Me emrin Arb kemi 21 persona, me emrin Arbenita, më pak se 10 dhe me emrin Arbnor 29 emra. Ja disa të tillë: Arbënor Selimi, Arbënor Ademi, Arbënor Krasniqi, Arbënor Lumi, Arbënor Matoshi etj. Në gjininë femërore del emri Arbënore, por dhe Arbënora: Arbënore Gashi, Arbënore Morina, Arbënore Tolaj Arbënore Duraj, Arbënore Përquku, Arbnore Gegollaj; Arbënora Arifi, Arbënora Hasani, Arbënora Sopi, Arbënora Kurtishi, Arbënora Voca…; Arbënorë Makolli, Arbënorë Berisha etj. Emri i shkurtër – zbunues për këtë shenjë gjuhësore është emri Nor/ë,-a: Nora Qarolli, Nora Limani, Nora Kryeziu, Nora Uka…; Norë Obrazhdaj, Norë Shabani, Norë Jerliu etj”. (f. 72-73)

Vepra më e re e Profesor Bahtijar Kryeziut, Fjalor emrash “modernë” te shqiptarët sot, është jo vetëm një kontribut i rëndësishëm për kohën tonë, po edhe një thirrje urgjente për të krijuar Korpusin e emrave nacionalë të shqiptarëve, brenda amzës të së cilit, apo brenda parimeve gjuhësore, semantike dhe etimologjike të të cilit do të duhej të emërtoheshin pasardhësit tanë, ashtu sikur veprohet edhe te popujt e mëdhenj historikë të Europës.

Në fund autori jep edhe një përmbledhje të karakterit historik, politik, shoqëror, psikologjik, kulturor e intelektual të përzgjedhjes së emrave për fëmijët e tyre: Faktorët që kanë ndikuar dhe arsyet e një invadimi aq të madh e intensiv të emrave të huaj te ne, janë të shumta dhe, sigurisht, nga më të ndryshmet, si:

– lëvizjet e mëdha të njerëzve, të mallrave e të ideve në botë përgjithësisht e sidomos përparimi marramendës i teknologjisë bashkëkohore, siç është përdorimi i internetit, i telefonisë celulare, i televizionit satelitor, globalizimi gjuhësor etj.;

– përhapja e feve të mëdha te popujt e vegjël, siç janë: myslimanizmi ekstrem, krishterimi në versionin: katolicizëm, ortodoksizëm dhe protestantizëm;

– sundimi i trojeve shqiptare nga perandori të mëdha a shtete fqinje, të cilat kanë lënë gjurmë të thella, duke imponuar shumë elementë kulturorë të tyre, e pos tjerash edhe në fushën e antroponimisë;

– puna e gjatë e shqiptarëve në emigracion dhe ndikimi i gjuhëve të atyre popujve ku ata kanë punuar e punojnë edhe sot;

– primitivizmi dhe servilizmi ynë ndaj të tjerëve edhe deri në cenimin edhe të asaj që ne e quajmë kombëtare etj., etj. (278-279)

Vepra ka një literaturë të pasur shkencore e publicistike të një përvoje prej më shumë se një shekulli të kërkimeve në shkencën kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare, duke përfshirë këtu edhe dokumentet dhe konventat ndërkombëtare, të cilat mbase do të ishin me interes të botoheshin të plota. Me interes janë sidomos fjalorët e fjalëve të huaja me shembuj krahasues dhe historikë. Autori gjithashtu ka përdorë pothuajse në mënyrë të pazakonshme në studimet e gjertanishme në shkencën gjuhësore shqiptare dhe një korpus të gjerë lëndor nga burimet e internetit, gjë që kërkimit i ka dhënë gjallëri aktualiteti e dije bashkëkohore.

Elbasan, maj 2023