Kultura, gjuha, tradita, doket, zakonet, historia, dhe gjithçka që përbën në thelb identitetin e arbëreshëve të Italisë, atë qëndresë epike të shpirtit shqiptar, me patjetër që është në themelet e rolit dhe kontributit që veprimtarë të shquar të kulturës, gjuhës, historisë dhe jo vetëm, dhanë me emrin, veprën dhe vlerat monumentale në qenësinë e arbëreshëve të Italisë si identitet. Në këtë plejadë të shquarish, Bernard Bilotta është pjesë vitale. Një përfshirje të fuqishme dhe prezence ndikuese, autoriteti, personaliteti dhe integriteti i tij intelektual dhe origjindashës, u trupëzuan, duke u bërë dhe mbetur ajo që është sot Arbëria italiane, ato që janë sot e përgjithmonë, arbëreshët e Italisë.
Një nga burrat më të njohur arbëresh në fushën kulturore dhe atdhetare është pa dyshim, poeti, gjuhëtari dhe folkloristi arbëresh, Bernardo Bilotta. Ai ka lindur në Frasnita të Kozencës më 29 nëntor 1843, djali i Emanuele Bilotta dhe Francesca Martire, prindër të nderuar. Ka studiuar në S. Demetrio Corone, në Shkollën e S. Adriano, e cila ishte për shumë vite vendi ku mendjet dhe burrat më të shquar arbëreshë të Kalabrisë, u brumosën. Në atë shkollë Bilotta studionte falas, duke filluar nga viti i dytë i studimeve, sepse ishte shumë inteligjent dhe studioz. Pasi u shugurua meshtar i ritit bizantin në vitin 1866, ai mori edhe një diplomë në arsimin fillor dhe ai dha mësim në shkollat në Frascineto deri në vitin 1873, kur ai zëvendësoi, si famullitar i Frascinetos, Papa Michele Bellusci.
Bilotta ishte i interesuar jo vetëm për pedagogji, filozofi dhe teologji, por edhe në gjuhë dhe letërsi klasike dhe moderne; por ai ushqeu dashurinë e tij më të madhe për gjuhën shqipe, të cilën e quajti “hyjnore”. Në italisht shkruante shumë vepra filologjike për gjuhën shqipe, të cilat i botoi nga viti 1893 e deri 1915.
Më 9 gusht 1898, Akademia Kombëtare Italiane e Shkencës, Letërsisë dhe Arteve, e vendosur në Firence, nderoi Bilottën me një diplomë të përhershme anëtare. Ai mori të ngjashme diploma nga Akademia “Leonardo da Vinci”, me vendndodhje në Tortona; dhe nga Akademia Ndërkombëtare Partenopiane në Napoli. Ai ishte gjithashtu anëtar i Komitetit që promovoi Kongresin Gjuhësor Shqiptar, në Corigliano, ku mori pjesë në tetor 1895. së bashku me De Rada, Argondizza, Camodeca, Ribecco, Lorecchio e të tjerë. Në atë takim intelektualësh Bilotta prezantoi me një fjalim në gjuhën shqipe gjuhën shqipe alfabeti, që po përdorte në shkrimet e tij: Ishte alfabeti që e përdori edhe në veprën “Shpata e Skënderbekut në Dibrën e Poshtme”. Në një poezi shqipe që lexoi në atë Kongres, ai pyeti pjesëmarrësit kështu: “Kushtojini vëmendje studimit, flisni dhe shkruani mirë këtë gjuhë, prezantojeni atë të njohur në mesin e Gjuhëve të Botës dhe rekomandojini intelektualë të huaj që dinë ta vlerësojnë.”
Lidhur me artin poetik të Bilottës, mbetet për t’u nënvizuar mendimi që kishte De Rada, i cili, duke i dhënë një kopje të Konferencës së tij mbi “Lashtësia e gjuhës shqipe”, shprehet me këto fjalë: “Për mikun tim dhe poetin e vërtetë Arciprete Bilotta, me një “Bravo” nga zemra”. Por veprat e tij të pashtypura, të shkruara në shqip, janë më të shumta dhe më të rëndësishme se ato tashmë të publikuar. Këta ishin nën kujdestarinë e nipit të tij Agostino Giordano, shkruan Emanuele papas Giordano, i cili m’i dha, sepse Bilotta i kishte thënë: “Derisa të ketë një prift në familjen tonë askush nuk duhet t’i prekë këto”.
Bilotta filloi veprimtarinë e tij letrare në nëntor 1870, me veprën “Mercurio Dorsa”: Kjo vepër satirike ka më shumë se 1500 vargje me shtatë rrokje dhe autori e dënon atë veprimet e dhunshme të një shoqate individësh të udhëhequr nga një drejtues i njërës të lagjeve lokale. Kjo vepër, e cila është e para në rend kronologjik, na shpalos ndjenjat e shkrimtarit, i cili duke qenë njeri i drejtë, nuk mund t’i duronte fare padrejtësitë e njerëzve ndaj vëllezërve, veçanërisht kundër të varfërve dhe të përulurve. Kjo karakteristikë të stilit dhe mënyrës së tij të të menduarit, që nuk e duronte dot dhunën dhe shtypjen, del në të gjithë punën e tij, edhe në ato të natyrës fetare. Kështu mund të themi se Bilotta ishte vërtet përfaqësuese e racës shqiptare, me të cilën ndau edhe vuajtjet e tij. Romani shumë i bukur fantazi, me titull “I trembëdhjeti”, që ka pothuajse 2000 vargje tetërrokësh, nuk ka datë, por duke gjykuar nga alfabeti i përdorur, duket se ai kthehet në vitin 1870. Kjo vepër mund të lexohet në një seancë, për shkak të argumentit dhe për shkak të rrjedhshmërisë së poezisë.
Më 1874 filloi poemën epike “Shpata e Skënderbeut në Dibrën e Poshtme”. Tre shkrimet e paplota janë të viteve 1874, 1878 dhe 1888; i fundit i plotë shkrimi është i vitit 1890. Të gjitha këto shkrime na tregojnë se autori ka sjellë 12 këngë, me më shumë se 10,000 vargje, gjashtë dhe shtatërrokje. Përpara 12 këngëve ai vendos një këngë të vetme, në të cilën tregon dueli midis Skënderbeut dhe një Tartari gjigant në Adrianopolis; kjo këngë përbëhet nga 56 rreshta me gjashtë vargje, me gjashtë dhe shtatë rrokje dhe është pjesë e shkrimi i vitit 1874. Alfabeti i përdorur në këtë shkrim nuk është shumë i ndryshëm nga ai i përdorur në kopjen e fundit të veprës “Shpata e Skënderbeut në Dibrën e Poshtme”. Gjithashtu, letrat janë shumë të qarta, shkruan Emanuele Giordano.
Më 1888 Bilotta përfundoi mbledhjen e 6000 fjalëve në gjuhën e Frascinetos, në një “Fjalor” prej afro 200 faqesh. Më 18 korrik 1891 mbaroi së shkruari “Historia e qytetit të Frascineto”. Kjo vepër historike është e ndarë në 5 pjesë. E pesta është e paplotë, sepse rrëfimi ndalet në ngjarjet e fundit të shekullit XVIII. Historia e qytetit përbëhet nga 332 rreshta me gjashtë vargje, që janë afro 2000 vargje njëmbëdhjetërrokësh.
Megjithëse kjo punë nuk është e dokumentuar mirë, ajo mbetet një burim informacioni i çmuar, sepse ishin marrë nga traditat e popullit, të cilave arbëreshët ishin dhe janë gjithmonë besnikë.
Ndoshta për të përfunduar “Historinë e qytetit”, Bilotta shkroi veprën, “Zakonet e Frascinetos”, përfunduar në vitin 1894. Në këtë vepër ai përshkruan zakonet, traditat, lojërat, festat që zhvillohen në Frascineto gjatë 12 muajve të vitit. Vepra përbëhet nga 570 vargje treshe me 1710 vargje njëmbëdhjetërrokëshe. Vlera e saj është e madhe, sepse tregon dashurinë e popullit arbëresh për zakonet kombëtare, duke na kthyer në origjinën e tyre ose në Shqipërinë e Skënderbeut.
Në të njëjtin dorëshkrim të datës 26 maj 1894, Bilotta fut gjithashtu “Fejesën, Martesën, Lindjen dhe Pagëzimin”. Të mbledhura, këto pjesë përbëjnë 232 rreshta, me 1329 vargje njëmbëdhjetërrokëshe. Vlerat historike, folklorike, psikologjike, dhe vlerat poetike të kësaj vepre është shumë e madhe, sepse autori transkripton me besnikëri informacionin, duke depërtuar në ndjenjën popullore dhe duke na paraqitur jetën e thjeshtë, të ndershme dhe të ngarkuar të arbëreshëve deri në shekullin XIX. Bilotta është i hidhëruar sepse doganat kanë filluar të harrohen, me modernizimin e shoqërisë njerëzore, pas bashkimit të Italisë dhe thotë: “… por që nga vitet ’60 (1860) njerëzit janë korruptuar/ aq shumë sa çdo sjellje e mirë është prishur dhe rraskapitur!”
Një nga veprat më voluminoze është “Vajza e bukur e botës”, të cilën ia kushton, në shenjë nderimi dhe respekt miqësie, poetit dhe filologut të famshëm arbëresh, Jeronim de Rada, duke i’u kushtuar atij si një dishepull më i përkushtuar. Kjo punë është një roman arbëresh, i përfunduar më 22 shkurt 1895, i cili ka 440 sonete, me 6160 vargje njëmbëdhjetërrokësh. Bëhet fjalë për një djalë të ri, bir mbreti, i cili me një kalë të magjepsur – pasi kërkoi dhe gjeti tre motrat e tij, të cilat u rrëmbyen nga Dielli, Deti dhe Ferri – rrëmben Bukuroshja e Botës, me të cilën më vonë martohet me shumë solemnitet.
Bilotta përfundoi së shkruari një roman tjetër më 16.2.1896, duke e quajtur atë ” Gëzimi i Bukur”, i përbërë nga afro 2000 vargje njëmbëdhjetërrokëshe. Historia tregohet për një mbret, i cili dërgon një kalorës për të kërkuar Bukurinë; por ajo, kur duke qëndruar para sovranit, thotë se dëshiron të martohet me dashur me kalorësin trim, në vend të mbretit të keq dhe dembel, i cili më vonë vritet me vaj të vluar dhe ujë nga Xhehennemi. Në këtë roman autori dënon krenaria e mbretërve dhe lartëson thjeshtësinë e të shtypurve.
Më 4 prill 1903, Bilotta nis “Minos”, një vepër poetike-mitologjike, e cili ka 24 këngë, me më shumë se 8000 vargje njëmbëdhjetërrokësh. Një dorëshkrim tjetër e asaj vepre, me disa shtesa, ka përfunduar më 3-11-1909 dhe ka 37 këngë me 8664 vargje njëmbëdhjetërrokësh. Por Autori ndryshon titullin për këtë, “Skena të tmerrshme dhe të gëzueshme të jetës së përtejme”. Në këtë vepër Bilotta, duke marrë frymëzim nga “Komedia Hyjnore” e Dantes, ftohet nga Fati për të vizituar tre mbretëritë e jetës së përtejme, ku ai mëson fakte të panjohura, takon shumë njerëz të rëndësishëm të historisë së lashtë, dhe gjithashtu njeh disa nga bashkëqytetarët e tij të Frascinetos dhe ai bisedon me ta. Ai filloi një shkrim të tretë të “Minos”, shumë i lëmuar, më 18 prill 1918, por e lë të papërfunduar në pikën e këngës XVIII, në fund të të cilën ai e shënon datën 8 qershor 1918, tetë ditë para se të vdiste papritmas.
Më 30 shtator 1903 përfundoi “Ferri”, një poezi me 10 këngë, e cila është kompozuar prej 3276 vargjesh njëmbëdhjetërrokësh. Në “Ferri”, ai dënon jo vetëm kriminelët e lashtësisë, por edhe bashkëkohësit e tij të këqij. “Jeta e Virgjëreshës”, e përbërë nga 7 këngë nga 1720 vargje pesërrokëshe, përfundoi më 18 maj 1896. Më 31 maj ai gjithashtu përfundoi “Të vdekurit”, ku tregon për fakte të pabesueshme dhe të mbinatyrshme, dhe shfaqjet e të vdekurve; 5 këngët e veprës janë 2000 njëmbëdhjetërrokëshe vargjet. “Historia e Shën Nilos”, murg i shenjtë bazilian i Rossano dhe themelues i Manastirit të Grottaferratta, u shkrua për të përkujtuar 900-vjetorin e vdekjes së Shenjtorit. Vepra ka 122 strova gjashtëvargëshe, njëmbëdhjetërrokësh. Drama komike “Don Kishoti”, 3500 vargje, shtatë e tetërrokëshe, është në vitin 1908. Autori na tregon për aventurat e një shoku utopist dhe të çmendur dhe miq e tij. Më 26 qershor 1916 përfundoi një vepër tjetër me titull “Jeta e Madonës”, e përbërë nga 127 sonete. 200 sonete të tjera me titull “Për shenjtorët që shërbej në Kishë”; janë të datës 21 dhjetor 1917. Përtej kësaj atje është një sasi e madhe fabulash dhe legjendash, këngësh fetare, kronikash, fjalësh të urta dhe diskurse, të shkruara ndërmjet viteve 1870 dhe 1918. Këto kompozime janë bërë nga më shumë se 20.000 vargje. Më 15 dhjetor1905 mbaroi satirën ” Veprat e njerëzve të padenjë”, që e kishte nisur më 15 shtator të po atij viti. Në fund të veprës, Autori shkruan: “Nuk më ka pëlqyer, përdorni stilolapsin për të treguar për veprat e turpshme të njerëzve të padenjë në poezi dhe tregime, por këto vargje i kam shkruar që brezat e ardhshëm, që ata t’i dënojnë”.
Në këtë veprimtari poetike Bilotta pothuajse mblodhi të gjithë historikun, folklorin dhe tradita narrative e popullit arbëresh të Frascinetos, dhe gjithashtu pjesërisht të arbëreshët e Kalabrisë. Për këtë meritat e tij lidhen me shqipen që u la me gjaku dhe për Shqipërinë, që ishin dhe mbeten të shtrenjt për të. Dhe emri i tij do të mbahet mend dhe i lavdëruar nga të gjithë arbëreshët dhe nga mëmëdheu, i dashur dhe i paharruar.
Ai ishte gjithashtu një ndër nismëtarët e dy kongreseve gjuhësore arbëreshe të mbajtura në Koriljano Kalabro më 1895 dhe në Lungër më 1897.
“Shpata e Skënderbeut në Dibër të poshtme”, e e lënë në dorëshkrim u botua në Tiranë më 1967. Bernard Bilota ka lënë pa botuar mjaft vepra me interes për njohjen e zakoneve, jetës e gjuhës së popullit arbëresh.
Në varganin e gjatë të atyre që i kushtuan jetën dhe veprimtarinë e tyre, kulturës, traditës, historisë dhe gjuhës arbëreshe, si pjesë e shqipes dhe shqiptarëve, ku prin; Papa Lekë Matrënga, Imzot Nilo Katalano (1637 – 1694), Papa Josif Nikollë Brankati (1675 – 1741), At Gjergji Guxeta (1682 – 1756), Imzot Feliçe Samuel Rodotà (1691 – 1740), Papa Nikollë Filja (1693 – 1769), Papa Pal Maria Parrino (1710 – 1765), Imzot Gjergji Stasi (1712 – 1801), Papa Jul Variboba (1727 – 1788), Papa Nikolla Keta (1741 – 1803), Jeronim de Rada (1814 – 1903), Francesco Crispi (1818 – 1901), Papa Anton Santori (1819 – 1894), Papa Dhimitër Kamarda (1821 – 1882), Gavril Dara i Riu (1826 – 1885), Anselmo Lorecchio (1843 – 1924), Zef Serembe (1844 – 1901), Frangjishku Muzaka (1852 – 1931), Zef Skiroi (1865 – 1925), At Nilo Borxhia (1870 – 1942), Papa Tani Petrotta (1882 – 1952), Papa Marko la Piana (1883 – 1958), Imzot Xhovani Mele (1885 – 1979), Papa Dushko Vetmo (1914 – 1999), Papa Domeniko Belushi (1918 – 1988), Lluka Perone (1920 – 1984), Karmell Kandreva (1931 – 1982), Imzot Sotìr Ferrara (1937), Jozef DioGuardi (1940), Paolo Petta (1942 – 1999), Karmine Abate (1954), Françesko Altimari (1955) dhe Matteo Mandalà (1958), ka vendin e vet të pazëvendësueshëm dhe rolin e tij të pamohueshëm edhe Bernard Bilota.
Përgatiti: Albert Vataj
Referenca:
Like
Comment
