Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for November 2023

HAJDAR BLLOSHMI, DELEGATI I KUVENDIT KOMBËTAR TË VLORËS, QË SHPALLI PAVARËSINË E SHQIPËRISË  

by

– Hajdar Blloshmi, përfaqësuesi i trevave të Librazhdit në Kuvendin e Vlorës të vitit 1912-

Shkruar nga Avni ALCANI

      Në tetor të vitit 1912 filloi Lufta e Parë Ballkanike. Shtetet e reja ballkanike, të cilat e kishin fituar pavarësinë e tyre nga Turqia gjatë shek. të 19-të, si Bullgaria, Greqia, Serbia dhe Mali i Zi, ndërmorën një ofensivë ushtarake kundër Perandorisë Osmane, me qëllim largimin e Turqisë nga Ballkani. Shtetet ballkanike kishin planifikuar që të ndanin dhe copëtonin Maqedoninë dhe Shqipërinë. Ushtria serbe përparoi shumë shpejt në drejtim të veriut të Shqipërisë, pasi synonte të arrinte daljen e saj në detin Adriatik. Në të njëjtën kohë edhe ushtria greke kishte pushtuar disa territore të Shqipërisë së Jugut dhe synonte që ta vendoste kufirin deri në lumin Shkumbin. Në këto kushte fuqitë e mëdha, siç ishin Rusia, Franca, Austro-Hungaria, Italia etj., vunë në lëvizje diplomacitë e tyre për të vendosur hegjemoninë në Ballkan. Rusia mbështeste shtetet sllave dhe Greqinë, të cilat i nxiste që të pushtonin territoret shqiptare, por ato i kundërshtonte Itali, e cila synonte të zbarkonte në brigjet e Adriatikut dhe të pushtonte një pjesë të Shqipërisë së Jugut, si Vlorën, Tepelenën dhe Gjirokastrën me rrethinat. Në këtë kohë ndërhyri edhe diplomacia austro-hungareze, e cila u vu përballë dy rrymave të mëdha politike: pansllavizmit dhe imperializmit italian. Perandoria Austro-Hungareze kishte interesa strategjike ndaj Shqipërisë, për shkak të pozicionit gjeografik, pasi brigjet e saj ndodheshin rreth 70 km larg brigjeve italiane, rivalit të saj kryesor në Ballkan. Por edhe Italia fqinje gjithashtu nuk dëshironte një ndikim rus në ballkan. 

      Krijimi i një shteti të ri shqiptar do të vendoste një kordon dhe një pengesë të influencës ruse në Ballkan, ndaj Monarkia Austro-Hungareze ishte e interesuar për pavarësinë e Shqipërisë. Kancelaria austro-hungareze kërkoi bashkëpunim me Italinë, lidhur me problemin shqiptar. Ministri i jashtëm austriak, konti Berchtold, i dërgoi një telegram homologut italian, markezit San Giuliano, për krijimin e një Shqipërie autonome. Roma zyrtare, pas një hezitimi, e mbështeti propozimin e austro-hungarezëve dhe më 26 nëntor 1912 Giuliano e njoftoi Berchtold-in për miratimin e propozimit të një autonomie për Shqipërinë. Në këto kushte autoritetet shtetërore austro-hungareze vendosën menjëherë kontaktet me elitën e patriotëve shqiptarë dhe e shtuan ndikimin e tyre mbi ta.

      Patriotët shqiptarë ishin të alarmuar nga rrezikun e shpërbërjes dhe i coptimit të trojeve shqiptare nga shovinistët fqinjë, ndaj lajmet e përhapura se fuqitë e Adriatikut kishin vendosur për t’i dhënë një autonomi Shqipërisë ishin inkurajuese dhe shpresëdhënëse për shqiptarët. Ata i mirëpritën kontaktet me autoritetet e qeverisë austro-hungareze. Iniciativën për çuarjen më tej të çështjes së pavarësisë së Shqipërisë e morën në dorë Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, të cilët u larguan nga Stambolli dhe shkuan në Rumani (Konstancë). Në mbrëmjen e 5 nëntorit 1912, ata u takuan me ambasadorin e Austro-Hungarisë në Rumani, Karl Emil Pirnz zu Furstenberg, i cili u dha zemër për “hapat e mëtejshëm në aksionin politik të shqiptarëve”. Më 9 nëntor Ismail Qemali u takua me shefin e Shtabit të Forcave të Armatosura të Austro-Hungarisë, gjeneralin Bllasius Schemua dhe pas atij takimi I. Qemali dërgoi në Shqipëri telegramin e shumënjohur: “Arrij me anijen e parë. E ardhmja e Shqipërisë është siguruar” (L. Dushku: Lufta e parë ballkanike…, Shkup-Prishtinë 2017, faqe 120).

      Ende pa mbërritur në Shqipëri, Ismail Qemali u bëri thirrje parisë shqiptare dhe i ftoi ata me atë të telegrameve për t’u mbledhur në një Kuvend në qytetin e Vlorës, me qëllim për të shpallur pavarësinë e Shqipërisë. Patriotët librazhdas dhe ata të kazasë së Starovës zgjodhën Hajdar Blloshmin si delegat dhe përfaqësuesin e tyre në Kuvendin e Vlorës. Hajdar Blloshmi në vitin 1912 punonte mësues në qytetin e Durrësit dhe ishte drejtor i gjimnazit të atij qyteti. Përfaqësuesit e fshatrave të Kazasë së Starovës (Pogradec), Bërzeshtës, Qukësit, Stranikut, Kotodeshit, Dardhës, Vehçanit etj. i dërguan një telegram Hajdar Blloshmit në Durrës, të cilët e njoftonin se e kishin zgjedhur përfaqësuesin e tyre dhe delegat në Kuvendin e Vlorës, që do të shpallte Shqipërinë shtet të pavarur. Në telegram shkruhej: “Elbasan, Vjeshta e Tretë 1328-1912. Hajdar bej Blloshmit drejtorit të gjymnazit të Durrësit. Durrës. Meqenëse kazaja e Starovës asht Shqipnië edhe në këtë kaza nuk ka element tjetër veç shqiptarit, ju zgjodhëm përfaqësues me vota të përbashkëta të gjithë popullit të kazasë së Starovës për me u ndodhë vetë, – ose me vumë zavendës ata zotënij qi ti shofin me udhë atje-në Kongrest, qi do të bahet, për me çfaqun qenjen tonë kombëtare, për me sigurue kufijtë tonë politik dhe për me shpëtue Shqipniën. Të merrni pjesë në bisedimet, ashtu dhe në veprimet që do të bahen përanë Shtetesh Mbëdha. Merruni vesht me të shpejtë me Ismail Qemal Benë dhe pa humbë asnji minutë shkoni në Vlonë. Lutemi na lajmoni nisjen tuaj. Kryetari Bashkiës Arsllan Bej Minarolli, Hysrev Bej Starova, Qerim Bej Starova, Hasan Bej Starova, Jashar Bej Starova. Nga kat. Bërzeshtë: Selim Blloshmi, Hysein Leka, Hasan Blloshmi, Ismail Leka, Shaban Blloshmi. Nga Veliçani i Mokrës: Hysein Ago, Hasan Bej. Nga kat. Qukës: Salih Kopaçe, Salih Kushta. Nga kat. Debrovë: Ibrahim Ago. Nga kat. Stranik: Jashar Ago. Nga kat. Kotodesh: Adem Ago. Nga kat. Dardhë: Elmaz Duka. Nga kat. Vehçan: Qazim Polisi (Lef Nosi: Dokumente historike (1912-1918), Tiranë 2007, faqe 79). 

      Por Hajdar Blloshmi nuk mbërriti në qytetin e Vlorës më 28 nëntor 1912, për shkak se ushtria serbe kishte pushtuar gati të gjitha qytetet e Shqipërisë së Mesme, duke përfshirë dhe Durrësin, duke bërë që bërzeshtanaku të humbiste shansin e tij historik, për të qenë firmëtar i Deklaratës së Pavarësisë. Ai mbërriti në Vlorë pas disa ditësh dhe pikërisht më datën 2 dhjetor 1912. Mbërritja e tij në Vlorë u dha me anë të një lajmërimi. Më tej ai i vijoi normalisht punimet, deri në përfundimin e Kuvendit.

      Pas këtij momenti historik kariera dhe rrjedha e jetës së Hajdar Blloshmit dhe e familjes së tij do të ndryshonin përgjithmonë. Hajdari dhe djemtë e tij do t’i kushtoheshin politikës dhe çështjes kombëtare, e cila do t’u jepte atyre për disa vite shkëlqimin dhe, më pas, me ardhjen e komunizmit në pushtet, rënien e tyre fatale.

      Hajar Blloshmi ka lindur në fshatin Bërzeshtë të Librazhdit. Shkollën elementare e kreu në qytetin e Ohrit, ku mësonin të gjithë fëmijët e krahinave të Starovës dhe të Qukës-Bërzeshtës. Më tej vijoi Gjimnazin Perandorak franko-turk të Gallata Sarajit dhe studimet e larta në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Stambollit. Sipas studiuesit Astrit Bishqemi, Hajdari “Mori arsim e kulturë të gjërë, përvetësoi disa gjuhë të tuaja, si turqisht, persisht, greqisht, frëngjisht e spanjisht“ (A. Bishqemi: Hajdar Blloshmi, patrioti që iu mohua gjithçka dhe iu gropos emri dhe vepra. Gazeta “Metropol“, datë 28 qershor 2010). Pas përfundimit të shkollës ai emërohet Sekretar në Ministrinë e Drejtësisë. Ka shërbyer si këshilltar dhe përkthyes. Në Stamboll krijoi lidhje me patriotët më me emër shqiptarë, si me vëllezërit Frashëri, Ismail Qemalin, Halit Bërzeshtën etj. U emërua profesor i gjuhës frënge në Robert College të Stambollit. Faik Konica, shkrimtari dhe mendimtari i shquar i Rilindjes Kombëtare, ka shkruar se “Z. Hajdar Blloshmi është një Shqiptar mjaft i ditur dhe atdhetar i njohur; ka shërbyer si profesor i gjuhës frëngjishte në Rober Kollege të Stambollit. Këshillat e tij, pra, s‘janë të një njeriu të zakonëshme, po të një atdhetari plak me edukatë të mirë dhe të pjekur” (Gazeta “Dielli“  (SHBA), datë 04 Mars 1922).

      Për shkak të pikpanjeve të tij atdhetare, të cilat i shprehte hapur kudo e me këdo, Porta e Lartë e largoi nga puna dhe nga Stambolli. Kthehet në Shqipëri dhe fillimisht shërben si mësues në fshatin e tij të lindjes, në Bërzeshtë, por dhe në qytetet Pogradec, Elbasan, Durrës dhe Tiranë. Poeti Lasgush Poradeci shkruan se: “Hajdar Blloshmi (më 1913, më Mars) mbante konferenca, i mësonte edhe shqip edhe frëngjisht njerëzinë, sepse nuk kishte shkollë ashtu, që i-u bënte publikisht” (L. Poradeci: “Shkolla shqipe e Poradecit”, Tiranë 2002, faqe 65). 

      Me hapjen e Shkollës Normale të Elbasanit emërohet mësues i kësaj shkolle së bashku me Luigj Gurakuqin, Aleksandër Xhuvanin, Simon Shuteriqin etj. Hajdari jepte gjuhën frënge dhe hodhi bazat metotologjike për mësimin e kësaj gjuhe në Normale. Hajdar Blloshmi ka qenë mësuesi i parë i gjuhës frënge në Shqipëri (K. Dervishi 2002: H. Blloshmi figurë e nacionalizmit shqiptar, gazeta “Elbasani“, nëntor 2002;).

      Nga viti 1924 e deri në vitin 1934 Hajdar Blloshmi ka qenë antar i Dhomës së Deputetëve (deputet në Parlament) i disa legjistaturave. 

      Hajdari kishte katër djem: Selaudinin, Hakiun, Shefqetin dhe Xhevdetin. Në vitin 1919 Selaudin Blloshmi mori pjesë në Konferencën e Paqes në Paris, si delegat i Korçës, për të mbrojtur interesat kombëtare shqiptare dhe intergritetin e kufijve shtetërorë të Shqipërisë, të cilën donin ta coptonin shtetet fshqinjë (“Gazeta e Korçës”, Nr. 11, datë 17 dhjetor 1929). Gjatë qëndrimit të tij në Paris Selaudin Blloshmi rastësisht zbuloi një telegram që Nën-drejtori i policisë së Korçës, Oliver, i dërgonte Klubit Ushtarak të Parisit se kishte marrë urdhër për të ikur nga Korça dhe do t’i bënte dorëzimin e qytetit të Korçës qeverisë greke. Selaudini i alarmuar e denoncoi telegramin pranë komandës së policisë dhe njoftoi menjëherë Kryeministrin e Qeverisë shqiptare në Tiranë, z. Pandeli Evangjeli. “Selaudin Blloshmi, – shkruan Sejfi Vllamasi në kujtimet e tij, – i alarmuar lajmëron Pandeli Evangjelin dhe shokët e tij. Këta pa humbur kohë kërkojnë një audiencë te presidenti Uillson” (S. Vllamasi: Ballafaqime politike në Shqipëri (Botim i dytë), Tiranë 2000, faqe 38). Presidenti Uillson, shkruan Vllamasi, ndërhyri energjikisht pranë qeverisë së Venizellosit që të hiqte dorë nga veprimi djallëzor i grekëve për të pushtuar Korçën. “Ishte një nga kohët më kritike për Korçën. – shkruante për këtë ngjarje patrioti Mihal Grameno. – Me të ikur ushtëria Franceze Korça u bashkua me Tiranën: edhe qetësia e plotë mbretërojti nënë mprojtjen e trimit Selahudin” (M. Grameno: “Gazeta e Korçës”, Nr. 11 (941), datë 17 dhjetor 1929). Djali i dytë i Hajdarit, Haki Blloshmi (1904-1944), ka qenë një ndër studentët e parë shqiptarë të Universitetit të njohur të Havardit në Boston (Sh.B.A.). Në vitin 1922 Hajdar Blloshmi i dërgoi një letër djalit të tij, e cila u bë publike në gazetën “Dielli” me titullin: “Ati të birt” nga Faik Konica,  i cili në atë kohë ishte drejtori i gazetës “Dielli” të Bostonit. 

      Gjatë Luftës së Dytë Botërore, tre djemtë e Hajdarit, Hakiu, Shefqeti dhe Xhevdeti, u aktivizuan me forcat nacionaliste të Ballit Kombëtar. Hakiu ishte komandanti i çetës, kurse Shefqeti antar i saj. Më 4 mars të vitit 1944 forcat partizane të Brigadës I S. i sulmuan në befasi forcat e komanduara nga Haki Blloshmi, të cilat ishin vendosur në fshatin Dunicë të Mokrës. Pas një beteje të ashpër e të përgjakshme u vranë disa nga ballistët. Partizanët u bënë thirrje kundërshtarëve që të dorëzoheshin, duke iu premtuar se do të liheshin të lirë për të shkuar në shtëpitë e tyre. Rreth  13  ballistë u dorëzuan, por partizanët i lidhën menjëherë me litarë. Ata i bënë presion Haki Blloshmit që të dorëzohej vullnetarisht, ndryshe do t’i pushkatonin bashkëluftëtarët e tij. Ndërmjet robërve ishte edhe vëllai i Hakiut, Shefqet Blloshmi. Hakiu pranoi, por me kusht që luftëtarët e tij të liroheshin. Pas kapjes së Hakiut, partizanët i pushkatuan të gjithë ballistët e zënë robër. Xhevdet Blloshmi, vëllai i Hakiut dhe Shefqetit, në shenjë hakmarrje për vrasjen e dy vëllezërve të tij, kreu një masakër të tmerrshme, duke vrarë me dhjetra fshatarë të pafajshëm të Dunicës (S. Bejko: Vilson Blloshmi, Vepra I, 2008, faqe 19).

      Në mars të vitit 1944 komunistët i shkatërrojnë Hajdar Blloshmit varrin, si dhe shtëpinë që nga themeli, për të mos lënë asnjë kujtim dhe asnjë shenjë të ekzistencës së tij. 

C:\Users\Guest\Desktop\Gj Araniti ne letersi dhe arte\1. A Alcani e02af5d8-2013-4cd1-82de-885efb814e04 (6).jpg

                          Avni Alcani                                                           Hajdar Blloshmi

Shkolla Normale Elbasan 1909. Në foto: Hajdar Blloshmi (në rreth) ulur mes Aleksandër Xhuvanit, Luigj Gurakuqit dhe Ibrahim Dalliut.

Studiuesit Amerikanë nga Universiteti i Columbia dhe Harvard në Shqipëri, përgjatë viteve 1927-1936, dhe roli i Shqipëris​ë dhe i Shqiptarëve të Amerikës s​ë Federat​ës Vatra

by

Nga Dr. Fatjona R. Lubonja Ed.D/

Hulumtimet e b​ë​ra nga a studiuesit e nderuar Amerikan Dr. Hackett (Harvard University 1914), Dr. Russell (Columbia University 1893) në Shqip​ë​ri gjat​ë​ viteve 1926-1936  kan​ë​ q​ë​n​ë​ me karakter studimor t​ë​ koncentruara n​ë​ epidemin​ë​ e malarjes. N​ë​ ato vite Shqip​ë​ria gjendej n​ë​ nj​ë​ periudh​ë​ t​ë​ v​ë​shtir​ë​ n​ë​n ndikimin e s​ë​mundjes epidemike t​ë​ malarjes (Hackett, 1927). Duke ju referuar dokumenteve t​ë​ mbajtura dhe arkivuara nga studiuesit Amerikanë gjat​ë​ viteve 1927-1936 (Rockefeller Archive, 1927). Shqiptarët brenda trojeve të Shqipërisë ashtu edhe shqiptarët me banim ne USA, pjestar të Federatës Vatra përgjatë fillimeve të shtetit shqiptar ka luajtur nj​ë​ rol pozitiv n​ë p​ë​rkrahjen e studiuesve Amerikan kundrejt rolit t​ë​ tyre n​ë​ p​ë​rmir​ë​simin e kushtev​e t​ë​ sh​ë​ndet​ë​sis​ë​ s​ë popullsis​ë​ Shqiptare. 

Ky rol bashkangjitet me ndihma financiare, legjislative, informative studiuese. Studiuesit American ishin të informuar për veprimtarinë e Federatës Vatra, notë që vihet re edhe në dokumentat e mbajtura nga vetë studiuesit. Informacionet paraprake për inicimin e propozuar të studimeve është mbledhur me ndihmen e informacioneve të mbledhura nga pjestarë te Federatës Vatra. Këto informacione janë​ të​ rë​ndë​sishme pë​r të​ filluar projektin madhor në fushën e shë​ndetë​sisë​ studimore dhe klinikale të​ financuar nga granti mbë​shtetur nga Organizata Rockefeller (Rockefeller Archive, 1927). Ky projekt si rrjedhojë pati një rëndësi fondamentale për vitet në vijim ky shënoi fillimet e studimeve  në shëndetin publik, akademine e laboratoreve mjeksore studimore, shkollën e infermjerisë, dhe fillimet e studimeve të epidemologjisë shqiptare. 

Shqipëria përgjate viteve 1926-1936 ndodhej në një situate të v​ështir​ë me vatra aktive epidemike. Qytetet e m​ë​dha gjendeshin n​ë​ nj​ë​ situat​ë q​ë​ konsiderohej si vat​ë​r p​ë​r epidemin​ë​ e malarjes p​ë​r faktin se infrastruktura e qyteteve pozicionohej p​ë​rreth me moçale, toka k​ë​netore, apo lumej me ujra t​ë​ ndenjura dhe kontaminuara nga mungesa e infrastuktur​ë​s. Situata n​ë​ departamentin e shëndetsis​ë​ ishte shum​ë​ e varf​ë​r dhe pa mb​ë​shtetje monetare (Rockefeller Archive, 1927). Egzistonte nj​ë​ q​ë​nd​ë​r sh​ë​ndetsore e cila ishte krijuar dhe drejtohej nga shoq​ë​ria e Kryqit t​ë​ Kuq dhe shum​ë​ e vog​ë​l p​ë​r t​ë​ p​ë​rballuar kapacitetin epidemik  n​ë​ popullsin​ë​ Shqiptare.

Shqiptarët n​ë​ at​ë​ periudh​ë​ e pranuan me shum​ë​ shpres​ë propozimin e studiuesve Amerikan p​ë​r krijimin e nj​ë​ sistemi sh​ë​ndetsor me studime epidemologjike.  Duke u bazuar n​ë​ korespodenc​ë​n dhe sh​ë​nimet private t​ë​  Dr. Hackett dhe Dr. Russell, studiuesit ishin optimist q​ë​ gjet​ë​n nj​ë​ mikpritje t​ë​ mir​ë​ nga pala shqiptare duke mar​ë​ parasysh q​ë​ studiuesit nuk kishin informacion t​ë​ mir​ë​fillt​ë​ p​ë​r Shqip​ë​rin​ë​. Bazuar n​ë​ observimet e tyre ata e konsideronin Shqip​ë​rin​ë​ e vitit 1927 “Less dangerous” (m​ë​ pak t​ë rrezikshme) (Hackett, 1927).

Korespodenca dhe documentet e mbajtura nga Dr. Hackett dhe Dr. Russell kan​ë​ r​ë​nd​ë​si sepse pasqyrojn​ë​ vendin, hapat e para të studimeve epidemologjike, shëndeti publik, krijimi i institucioneve të para të shëndtesisë, si dhe mardh​ë​niet midis dy vendeve. P​ë​r her​ë​ t​ë​ par​ë​ Shqiptëria merr nj​ë​ projekt t​ë​ till​ë​ n​ë​ fush​ë​n e sh​ë​ndetsis​ë me p​ë​rmasa te mëdha komb​ë​tare.

Qeveria e asaj periudh​ë​ gjithashtu dekretoi nj​ë​ buxhet dhe ordinance n​ë​ Kodin Civil Artikullin number 63 (Rockefeller Archive, 1927). Prefekturat e qyteteve t​ë m​ë​dha si Tirana, Durr​ë​si, Elbasani, Shkodra, dhe Vlora ju bashkuan programit p​ë​r p​ë​rmir​ë​simin e infrastruktur​ë​s s​ë​ qyteteve dhe p​ë​rmir​ë​simit t​ë​ sh​ë​ndetit t​ë​ popullsisë lokale. 

Fatjona R. Lubonja Ed.D, është studiuese dhe autore. Ka studiuar Neuroshkenca, Behavior, & Health Education në Columbia University, NY

#fatjonalubonja

Citimi për këtë artikull: 

Lubonja., R. F., (2023),  Studiuesit Amerikanë nga Universiteti i Columbia dhe Harvard në Shqipëri, përgjatë viteve 1927-1936, dhe roli i Shqipëris​ë dhe i Shqiptar​ëve të Amerik​ës s​ë Federat​ës Vatra. Gazeta Dielli, December 2023, New York:

NJË TAKIM ME MAJOREN E FAIRVIEW, NEW JERSEY, PUKJANEN VIOLETTA BERISHA

by

LEONORA LAÇI/

Nju York- Nentor 2023

Teksa lamë në të majten tonë Manhattan-in rrezëllues, ishim zhytur në kujtimet e së kaluarës për njerëzit e mëdhenj që mergimi i përpiu, sa hap e mbyll sytë u gjetëm në qytetin e Fairview të Nju Jersey-it.

Së bashku me miqtë e mij;  Zef Berishen dhe të afërmin  e familjes sonë Faik Pemaj udhetuam drejt Nju Jersey per te takuar Majoren e sapo emëruar pukjanen Violetta Berishen në qytetin e Fairview, NJ.

Thjeshtësija e saj ishte e admirueshme, të njëjtën thjeshtësi e kam gjetur dhe tek shqiptarë të tjerë që kanë arritur në pozita shtetërore në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Mendova më vete,- ah sikur të njejtën thjeshtësi  dhe përgjegjësi të kishin kryebashkiakët në Shqipëri dhe te kuptonin drejt pozicionin e tyre shtetërore, e të mos abuzonin me detyrat shtetërore, vendi ynë do të kishte përparuar shumë më tepër.

Ajo na priti së bashku me familjen e saj, djalin  Valentinon dhe motren e saj Antoneten.

Pasi i shprehëm urimet tona dhe krenarinë e jehonen që ajo kishte marrë anëmbanë  si kryebashkiake në këtë zonë të Nju Jersey na tregoi detaje rreth rrugëtimit të saj politik dhe shprehi deshirën për të vizituar edhe Pukën si qytet në një të ardhme të afërt.

Betimi do të bëhej në fillim te janarit të vitit të ardhshem ku na ftoi përsonalisht.

Shqipja e saj ishte e pastër dhe e qartë ndonëse e kishte mësuar atë nga prindërit  në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shfaqi kurioizitet për vendorigjinen e saj Pukën, ku i thash që me kënaqësi do jem unë ajo që do ta shoqëroja në udhëtimin e saj drejt vendit të të parëve të saj.

I dhurova  edhe librin tim të fundit “Skender Imer Thaçi mes Shqipërisë, Kosovës dhe Malit te Zi” dhe i bëra një hyrje se pse zgjodha t’i dhuroj pikërisht këtë libër që lidhet me vendorigjinën e saj Pukën.

POR KUSH ËSHTË VIOLETTA BERISHA?!

Familja e saj e madhe kishte lënë Shqipërinë ne fundin e dhjetorit te vitit 1952 për të mbërritur në fillim të janarit në vitin 1953 në Podujeve të Kosovës në Ish Jugosllavinë e asaj kohe, të detyruar për shkak të regjimit komunist dhe për t’i shpëtuar persekucionit të pushtetit që shume të tjerëve u kishte ngrënë kokat. 

Arratisja e familjes Berisha nga Puke ishte e domosdoshme dhe shpëtuese për ta. Arratisjes i priu Gjokë Ded Prelaj (Berisha), gjyshi i Violettes, ky vendim ishte tepër i vështirë por i pashmangshëm.

Violeta lindi në Roma të Italisë dhe nga aty që foshnje familja e saj emigruan  një pjesë drejt vendeve të ndryshme të Europës  e një pjesë drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Familja e saj babai Palë Berisha  dhe nana Mili nga familja Camaj e Malësisë sapo shkelën në token e premtuar në vitin 1970, u përpoqen t’i siguronin 4 femijëve  të tyre, te ardhmen, atë të ardhme që Shqipëria ia kishte mohuar.

Përpara se t’i futej politikes ajo kishte punuar si bookkeeper dhe ekonomiste. Rrugëtimi i saj politik filloi në  maj të vitit 2017, ku Këshilli i Borough-it zgjodhi per herë të parë një shqiptare si anëtare të Këshillit Bashkiak.

Violetta ishte dhe një nënë e përkushtuar ku dy fëmijëve të saj Valentino dhe Sophia ishin shkolluar dhe punonin në profilet e tyre.

BASHKIA QE DO TE DREJTOI

FAIRVIEW

Fairview u formua në 19 Dhjetor 1894, nga pjesë e Ridgefield Township, bazuar në rezultatet e një referendumi të mbajtur një ditë më parë se të fitonte referendumin. Bashkia u formua gjatë fenomenit “Boroughitis”, më pas, duke përshkuar Qarkun Bergen, në të cilin e formuan me 26 bashki në qark në vitin 1894.

Fairview është një mini-bashki e vendosur në Bergen County, Nju Jersey, Shtetet e Bashkuara. Ndërsa në Regjistrimin e Shteteve të Bashkuara të vitit 2010, bashkia kishte një popullsi totale prej 13.835, duke reflektuar një rritje prej 580 (+ 4.4%) nga 13,255 të numëruara në Regjistrimin e vitit 2000, e cila nga ana e saj ishte rritur me 2.522 (+ 23.5%) nga 10.733 të numëruara në Regjistrimin e vitit 1990.

Që nga viti 2019, Kryetari i Bashkise së Fairview ishte Demokrati Vincent A. Bellucci Jr., mandati i të cilit përfundon më 31 Dhjetor 2023.

LA STAMPA (1990) / INTERVISTA EKSKLUZIVE ME ISMAIL KADARENË NË PARIS : LARGIMI INSTINKTIV NGA SHQIPËRIA, RAMIZ ALIA, LIDHJA E SHKRIMTARËVE, DRITËRO AGOLLI, EFEKTI VACLAV HAVEL…

by

Ismail Kadare
Ismail Kadare

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Nëntor 2023

“La Stampa” ka botuar, të premten e 26 tetorit 1990, në faqen n°15, intervistën ekskluzive me Ismail Kadarenë në Paris, pas kërkesës për azil politik të shkrimtarit shqiptar në Francë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Shkrimtari kërkon azil në Paris: “Shpresoj që mungesa ime të ndihmojë në rrugën drejt lirisë”

Kadare, lamtumirë Shqipëri

Një vend i ngrirë

“Kjo është arsyeja pse thashë mjaft”

Burimi : La Stampa, e premte, 26 tetor 1990, faqen n°15
Burimi : La Stampa, e premte, 26 tetor 1990, faqen n°15

Kur e morët këtë vendim ?

Nevoja për t’u larguar ishte fillimisht instinktive. Arsyet m’u bënë të qarta më vonë. Ato të shpresës ishin pjekur tek unë që nga pranvera e kaluar, kur tashmë ishin bërë hapa të vegjël përpara drejt demokracisë. Ramiz Alia, për shembull, kishte vendosur që fermerët të bëheshin pronarë të një pjese të bagëtive të tyre. Asokohe me Alinë pata një bisedë që zgjati rreth tre orë.

Mendova se ai mund të bëhej Gorbaçovi shqiptar; ai është një njeri me të cilin mund të diskutoni. Për shembull, kishim folur për mundësinë që njerëzve t’u jepej liria për të udhëtuar jashtë vendit, ose për të kërkuar kredi për investime në vendet e huaja. Dhe për më tepër jam në origjinën e disa masave në lidhje me bujqësinë.

Por atëherë pse ndryshoi mendje?

Sepse ndoshta dikush më pas e bindi se nëse do ta demokratizonte sado pak regjimin, do të ishte fillimi i fundit. Megjithatë Gorbaçovi ka qenë në pushtet për gjashtë vjet, apo jo ? Në çdo rast, demokratizimi u ndal brutalisht. I shkrova një letër të gjatë, kur tashmë ndjeja kërcënimin e bllokadës dhe nga përgjigja e tij kuptova se situata tashmë ishte ngrirë. Atmosfera në të cilën ndodhi rasti i ambasadës këtë verë më konfirmoi se premtimet për demokraci kishin vdekur. E thënë shkurt, kam humbur çdo shpresë për të qenë në gjendje të kontribuoj, nga brenda, në zbutjen e regjimit.

Mendoni se largimi juaj do të ketë pasoja në jetën politike shqiptare?

Nuk po largohem për të bërë sensacion, as për të shkaktuar telashe. Në Shqipëri, përplasja mund të jetë edhe më tragjike se në Rumani. Kombi im është i lodhur, i rraskapitur nga tragjeditë. Mbaj shpresën se largimi im, vetë mungesa ime, mund të kontribuojë në marshimin e ngadaltë drejt liberalizimit. Ai e di se sa e frytshme është mungesa. Ndonjëherë është më e fortë se prania. Në letërsi, kjo është një temë e jashtëzakonshme. Dhe pastaj aty lashë librat e mi, të cilët do të punojnë për lirinë më mirë se unë. Ata studiohen në shkolla dhe universitete. Shumë nga librat e mi shiten në librari brenda pak minutash. Më pas i gjen nëpër stacione, të shitura në një treg të zi nga ciganët. Regjimi nuk më heq dot nga programet e shkollës brenda një dite!

Jashtë vendit përsëritet shpesh se regjimi tani është i përçarë: “të fortët” kundër “të moderuarve”.

Kjo është një pyetje e madhe. E pranoj që nuk di asgjë. Truri i vetë Alisë është ndoshta gjysmë i fortë dhe gjysmë i butë.

E megjithatë ju zgjodhët të largoheni në një kohë kur regjimi po jep shenja, qoftë edhe të ndrojtura, liberalizimi. A nuk është paradoksale?

Më parë nuk kishte asnjë shenjë se ky univers ishte gati të ndryshonte, përveçse në një afat shumë të gjatë. Më mjaftonte të shkruaja letërsi të vërtetë. Është një sipërmarrje titanike të shkruash letërsi të vërtetë në një vend lindor. Dhe për mua, për më tepër, bota komuniste, e cila shtrihej mbi gjysmën e globit, ishte e vetmja e mundshme dhe e imagjinueshme. Kishte kufizime, të ngushta, por të sakta. Sot, këto kufij duken të jenë të kapërcyeshëm. Por në Shqipëri nuk i kapërcej dot dhe kështu largohem. Unë jam një shkrimtar, dhe do të mbetem gjithmonë i tillë; le të themi se zhgënjimi ishte më i padurueshëm se shtypja.

A është largimi i juaj pa kthim? Çfarë mund ta bëjë atë të kthehet?

Nëse Shqipëria do të ishte më e qytetëruar, dhe vërtet demokratike. Unë besoj, në kundërshtim me një ide të përhapur, se multipartizmi është i mundur në Shqipëri. Në vitin 1924 shqiptarët zgjodhën si kryetar shteti një prift të krishterë, Fan Nolin, i cili brenda pak muajsh vendosi një sistem demokratik.

A nuk mendoni se rrezikoni, e zakonshme për shumë shkrimtarë në ekzil, të shkëputeni nga burimet e frymëzimit?

Sigurisht që është një rrezik. Por jam gati të sakrifikoj edhe letërsinë.

A ju kanë penguar ndonjëherë të botoni?

Një ndalim i vërtetë, kurrë; por kishte raste kur më duhej të kuptoja vetë se nuk kishte kuptim të përpiqesha. Dhe për më tepër, “dikush” do t’i sugjerojë një përkthyesi që nuk është e përshtatshme të përkthehet një nga librat tuaj. “Dikush” do të vendosë kufizime për ftesat nga jashtë.

A ekziston një censurë në Shqipëri ?

Jo një censurë “a priori”. Përkundrazi, kontrolli ushtrohet nga shtëpia botuese. Ajo ju merr në telefon, ju thotë se “ky pasazh duhet eliminuar absolutisht”. Ju debatoni. Pasazhi është fshirë, por gjithmonë mund ta rifusni në momentin e fundit pa e vënë re askush. Këto janë gjëra që funksionojnë në “stilin mesdhetar”.

A fillojnë problemet e vërteta për shkrimtarin pas botimit ?

Pas librit tim të parë “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, në vitin 1963, u kritikua keqardhja që unë tregova ndaj italianëve, armiqve tanë në luftën e fundit. Gjërat u përkeqësuan me “Dimri i madh”, i cili tregon për çarjen diplomatike midis Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik. Kundër meje u organizua një fushatë shtypi nga komitetet e partisë dhe zgjati tre muaj. Sa herë që unë dhe gruaja dilnim nga shtëpia, njerëzit habiteshin: “Po si, jeni të lirë?”. Askush nuk telefononte më. Pastaj, një ditë, Enver Hoxha tha : “Epo ky libër nuk është i keq në fund të fundit”. Fushata u ndal papritur.

A ka pasur fushata të tjera kundër jush ?

Po, në ‘75-ën, për një poezi me titull “Pashallarët e kuq”, të cilën më duhej ta botoja në një revistë. Nuk u shfaq kurrë, sepse një redaktor më raportoi përpara se të dilte për shtyp. U pretendua se kjo poezi ishte një thirrje për rrëzimin e qeverisë dhe mua mu desht të bëja autokritikë. Pastaj vjen ndalimi i botimit për disa muaj. Në Perëndim askush nuk tha asnjë fjalë, edhe pse të gjitha ambasadat e dinin. Në ‘82, kur botova “Pallati i ëndrrave”, u sulmova sërish. Por këtë herë ata bënë pakujdesinë për të më sulmuar hapur dhe Perëndimi mori masa.

Ju ishit anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve. A nuk ishte kjo një mbrojtje ?

Lidhja mori pjesë në fushatat kundër meje. E në raste të ndryshme është sulmuar edhe vetë presidenti i saj, Dritëro Agolli. Disa nga librat e tij janë injoruar nga kritikët. Askush nuk i shpëton makinerisë së regjimit.

Makina shtyp kushërinjtë dhe fqinjët, sepse Shqipëria është një vend i vogël. Agolli jeton në të njëjtin bllok me mua, në katin e sipërm. Ndodhte që unë takohesha me të në shkallë, pas një takimi në të cilin më kishte sulmuar. “Më fal” – më tha një ditë – nuk mund të bëja ndryshe, u detyrova”.

Po pse nuk i denoncuat jashtë vendit këto fushata ? Ju ishit e ftuar në emisionin francez “Apostrophes”, por me atë rast u treguat shumë i kujdesshëm.

Po, u përpoqa të shmang skandalet e panevojshme. Thashë gjërat më të guximshme në Shqipëri. Kjo më krijoi probleme me gazetarët e huaj. Shpesh u shmangesha pyetjeve të tyre.

Por ju keni dhënë edhe kontributin tuaj për regjimin. Ju keni qenë edhe deputet!

Po, kam qenë deputet nga viti 1970 deri në vitin 1982. Na duhej një shkrimtar mes punëtorëve të ndryshëm, biologë etj. Por kjo nuk më ruajti, në fakt, përkundrazi. Pikërisht në atë periudhë jam sulmuar më dhunshëm. Një periudhë shumë e vështirë, e rrezikshme. Vetëm naivët mund të mendojnë se kam qenë një “vitrinë” e regjimit.

Dikush tha, në Perëndim, se ju zotëroni edhe një limuzinë për përfaqësimet (takimet).

Është qesharake. Si drejtor i një reviste tremujore, “Letrat shqiptare”, kisha një makinë, kjo është e vërtetë, por ishte një Golf. Të gjitha të drejtat e mia të autorit, duke përfshirë edhe ato të huaja – pra në valutë – i paguhen sipas ligjit Lidhjes së Shkrimtarëve. Është një ligj i bërë enkas për mua, duke qenë se jam thuajse i vetmi shkrimtar shqiptar i përkthyer jashtë vendit. Unë vazhdoj të udhëtoj me shpenzimet e botuesit tim francez.

A është liria relative e shprehjes që gëzojnë shkrimtarët shqiptarë për shkak të bindjeve personale të liderit të ndjerë Enver Hoxha ?

Ai ka jetuar në Francë. Ai e dinte se ishte e rrezikshme të prekje shkrimtarët. Por do të thosha se shkrimtari shqiptar gëzon më tepër mbrojtje anonime nga i gjithë komuniteti, që vjen nga një traditë e lashtë letrare shqiptare. Në Shqipëri ka shumë intelektualë. Në çdo familje ka dikush që flet anglisht, frëngjisht ose gjermanisht. Edhe fëmijët e anëtarëve të komitetit qendror lexojnë. Nëse një zyrtar i bën keq një shkrimtari, djali i tij mund ta qortojë gjithmonë: “Baba, turp të keni. Ai është një shkrimtar i mirë.”

Ju shiheshit si Vaclav Havel-i shqiptar i mundshëm. A mendoni se mund të luani një rol të rëndësishëm politik në vitet në vijim ?

Efekti Havel e komplikoi jetën time. Të gjithë më pyesnin : Do të bëhesh Vaclav Havel ? Mora shumë letra, shumë telefonata : Ti je shpresa e vetme e popullit, thanë. Por kush qëndronte pas këtyre kërkesave? Njerëz të mirë, apo provokatorë?

Mendoni se regjimi shqiptar mund të rezistojë për një kohë të gjatë ?

Nëse shkojnë drejt demokratizimit, mund të qëndrojnë. Në rast të kundërt, jo. Komunizmi nuk e depërtoi thellë shoqërinë shqiptare. Shqiptarët janë, në njëfarë kuptimi, racistë; kushdo që nuk ka kodin e tyre moral është amoral për ta, ashtu si për grekët e lashtë të gjithë popujt e tjerë ishin barbarë. Ndoshta ky racizëm luajti një rol në rezistencën pasive ndaj socializmit. Shqiptarët u çliruan vetë nga pushtimi italian dhe gjerman, dhe e përgatitën dhe servirën vetë pjatën komuniste. Diktaturat e shekullit të njëzetë janë shumë më të rafinuara dhe më të zhvilluara se diktaturat e vjetra. Forca e tyre më e tmerrshme dhe efektive është të komprometojnë të gjithë, madje edhe të drejtët. Dikush mendon se po i lufton, por përkundrazi po i ndihmon objektivisht. Të tjerët besojnë se nuk bëjnë asgjë kundër tyre, dhe në vend të kësaj ata bëjnë shumë. Diktaturat ushqehen nga rrjedha të padukshme.

Laurent Greilsamer

Daniel Schneidermann

Copyright  “Le Monde”

e për Italinë “La Stampa”

HARMONIA FETARE NË STUDIMIN “POGRADECI DHE RRETHINAT NË BASHKËJETESËN FETARE”

by

Lek Mirakaj/

Harmonia fetare është një subjekt dhe një realitet me të cilin me të drejtë ne shqiptarët mburremi. Nuk është qëllimi i këtij shkrimi për të dëshmuar apo për t’u angazhuar në një diskutim që ne e kemi realitet, të cilin e jetojmë çdo ditë. Mbasi lexova librin e fundit të shkrimtarit Muharrem Xhydollari “Pogradeci dhe rrethinat në bashkëjetesën fetare”, e ndjeva si nevojë personale të them dy fjalë për autorin dhe librin e tij. Muharremin e kam njohur që në rininë e tij në sektorin e Gradishtës, që ishte njëri ndër kampet më të këqija të internimit. Fati e deshi që të bashkëjetojmë disa vite edhe në ferrin e burgut në Spaç. Me qenë se qëllimi i këtij shkrimi nuk është vënia në pah e vlerave dhe qëndresës në dhunën e Spaçit, po mjaftohem vetëm duke vënë në dukje se Muharremi dinte të qëndronte, diti të përballojë dhunën fizike dhe psikike. Muharremin gjatë viteve të dënimit gjithmonë e shihje me libra dhe të angazhuar në diskutime që dilnin jashtë kornizës që na ishte diktuar nga regjimi komunist. Ai gjithmonë do lexonte apo do shkruante diçka që u bënë burimi i shkrimeve të tija të mëvonshme, që duhet thënë nuk janë të pakta. Po le ti themi dy fjalë për librin e fundit dhe temën që trajton autori. Le të themi që në fillim se Muharremi është një pogradecar i dashuruar me vendlindjen e tij, me historinë e familjes dhe historinë e bashkëjetesës fetare që ka karektarizuar “Pogradecin” e tij. Po citoj akademik Kopi Kyçyku: “Mendoj se disa nga vlerat e librit janë krenaria e thellë dhe e pa bujë për këtë bashkëjetesë të mirëfilltë”. Sipas Dhimitër Gegepriftit, trajtimi i kësaj teme dhe mënyra se si Muharremi e ka shtjelluar, e radhit studiuesin Xhydollari në radhën e personaliteteve me vlera të vërteta qytetare. Libri shoqërohet veç historive që dëshmojnë bashkëjetesën fetare në Pogradec dhe rrethinat edhe me fotografi që i shërbejnë të njëjtit qëllim. Autori, të vërtetat e tij nuk i mbështet thjeshtë në dokumente, po në atë që mund të konsiderohet e vërteta e trashëguar nga tregimet dhe historitë e treguara në sofrat Pogradecare. Megjithse një libër jo voluminoz, autori na njeh me një galeri të gjerë personazhesh që me thjeshtësinë e tyre na përcjellin dhe na e bëjnë historinë të këndshme e me vlera edukative, që duhet ti shërbejnë veçanërisht brezit të ri. Histori të shumta që dëshmojnë harmoninë fetare dhe evidentojnë faktin se pavarësisht respektit për besimin e secilit, pa mohuar faktin e besimit të cilit i përkasim, jemi koshient se në asnjë çast nuk harrojmë se jemi të një gjaku para se të jemi të krishterë apo muslimanë, jemi të gjithë shqiptarë. Autori nëpërmjet punës së tij për të vënë në dukje harmoninë fetare, është kujdesur që nëpërmjet historive të trashëguara, të vejë në pah edhe rezistencën ndaj sundimtarëve të huaj. Një galeri personazhesh si Ismail Derdusha apo Tun Kokoneshi, Marija Paco, Muharrem Hodonishti, Pandi Pasko, Pape Kozmain e plot të tjerë, jo vetëm na njohin me episode dhe ndodhi të vjetra e të reja, por e bëjnë leximin e librit të këndshëm. Mund të zgjatemi në përshkrimin e ngjarjeve që autori me mjeshtëri dhe dashuri i ka përshkruar, por po ia lëmë lexuesit kënaqësinë që të jep leximi i librit të fundit që na dhuron një “poradecar” prej të vërteti. Natyrisht shpresojmë se ky nuk do të jetë libri i fundit i Muharremit, lexuesi shqiptar pret nga ky shkrimtar dhe studiues vepra të reja që do pasurojnë fondin e letërsisë shqipe.