Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for October 2024

Kamala e quan atë “fashist”, po pse gjysma e vendit do të votojë për Trump

by

Koment nga Rafael Floqi

Zëvendës presidentja Kamala Harris tha në CNN se ajo beson se Donald Trump “është një fashist” pasi shefi i tij më jetëgjatë i kabinetit tha se ish-presidenti lavdëroi Adolf Hitlerin ndërsa ishte në detyrë dhe e vuri besnikërinë personale mbi Kushtetutën.

Harris kapi komentet e ish-shefit të shtabit John Kelly, një gjeneral i Korpusit të Marinës në pension, për ish-shefin e tij në intervistat me The New York Times dhe The Atlantic të botuara të martën duke paralajmëruar se kandidati republikan plotëson përkufizimin e një fashist dhe se Trump, ndërsa në detyrë, sugjeroi që lideri nazist “bëri disa gjëra të mira”.

Duke folur në një townhall të CNN të mërkurën mbrëma, Harris tha se ata ofrojnë një dritare se kush është “në të vërtetë” ish-presidenti dhe lloji i komandantit të përgjithshëm që do të ishte.

Duke folur gjatë një interviste të enjten në mëngjes me prezantuesin konservator të radios Hugh Hewitt, Trump u kundërpërgjigj  dhe e quajti performancën e zëvendës presidentes “të turpshme”. 

“Unë e pashë daljen e saj mbrëmë në CNN”, tha Trump. “Ishte një siklet që ajo po kandidonte për presidente, duke përfaqësuar një parti të madhe.”

Townhall me CNN kishte për qëllim të zëvendësonte një debat të dytë midis Trump dhe Harris. Pas një debati me Harris, ish-presidenti nuk pranoi të merrte pjesë në një debat tjetër dhe nuk pranoi ftesën e CNN për një bashki. Po pse ajo kërkonte debat me një ‘fashist”?

Harrisi e përdori forumin për të sulmuar Trumpin para një auditori votuesish të pavendosur në Pensilvani. Ajo pranoi – dy herë – se Trump ishte një fashist, dhe tha se nëse Trump zgjidhet përsëri, ai do të ishte “një president që admiron diktatorët dhe është fashist”.

Trump u kthye në eventit të CNN më vonë gjatë intervistës, duke thënë se Harris ishte “pothuajse foshnjarake”. 

Me gjithë këto akuza popullariteti i tij s’ka ranë “Për mua, Donald Trump është si pornografia – ai nuk ka asnjë vlerë shëlbuese shoqërore por tërheq ,shkruan një komentues demokrat i kapluar nga kompleksi i  “Trump derange”, dhe shton se, ai është një ngacmues narcisist, mizogjen, fanatik, autokratik, është një gënjeshtar i lindur dhe i shkëputur rrezikshëm nga realiteti.” Megjithatë, pothuajse më shumë se gjysma e vendit duket se është gati të votojë për të, këtu dhe më shumë se gjysma e shqiptaro amerikanëve, pse?

Demokratët sigurisht që nuk duhet ta pëlqejnë Trumpin, por ne e kuptojmë më mirë pse kaq shumë njerëz e kuptojnë dhe jo thjesht i cilësojnë mbështetësit e tij si “të mjerueshëm” siç bëri Hillary Clinton. Sipas kësaj teorie gjithë mbështetësit e Trumpit janë fashistë, madje demokratët kanë quajtur më parë edhe John Mckain dhe Mit Romnin “fashist”.

Denoncimi i demokratëve si parti e Qeverisë së Madhe ka qenë standardi republikan për dekada. Sot, pak më shumë se gjysma e vendit shpreh një neveri ndaj një qeverie që ata e konsiderojnë shumë të madhe dhe pothuajse të gjithë e mbështesin Trumpin. Pakica e madhe që shikon me sy të favorshëm një qeveri më aktive banon kryesisht në kampin Kamala Harris. 

Kundërshtimi ndaj ndryshimit del nga respekti i konservatorizmit klasik për traditën. Siç shkroi Edmund Burke: “Kur mendimet dhe rregullat e lashta të jetës hiqen, humbja nuk mund të vlerësohet”

Trump e ka bërë veten armik të ndryshimeve që ndodhën në këtë vend që nga vitet 1950,e akuzojnë demokratët.  Qoftë të drejtat e abortit, diversiteti i shtuar apo rënia fetare, Trump e pozicionoi veten si rojtari i “traditës” dhe kundërshtari i ndryshimit. 

Trump kërkon një kthim te diçka më e vjetër, te opinionet dhe rregullat e lashta të jetës amerikane që demokratët i kishin hequr dhe i kanë çuar në ekstrem deri tek ndryshimi i seksit dhe garimi i burrave ne sportet e grave. Ai premton të rivendosë një Amerikë që mund të mos ketë qenë kurrë, por që mbështetësit e tij besonin dikur. Një shenjë e qartë e përbuzjes që ndihet nga një shumicë për transformimet kulturore të kryera në këtë vend vjen në përgjigjet e një pyetjeje sondazhi që u kërkon votuesve të vlerësojnë ndryshimet në “kulturën dhe mënyrën e jetesës amerikane” .

Kundërshtimi ndaj ndryshimit u shfaq i fjetur për disa vite, derisa Trump i rindezi këto pasione, duke u dhënë atyre një rol qendror në fushatat e tij.

Republikanët e Establishmentit i kërkuan partisë që të përqafojë diversitetin e Amerikës dhe komunitetet e saj të emigrantëve. Në vend të kësaj, Trump i sulmoi ata, duke ndezur flakët e armiqësisë ndërgrupore – dhe gjeti një audiencë të hapur. Fatkeqësisht, instalimi i këtyre ndjenjave nuk është aq i vështirë.

Megjithatë, apeli i Trump e kapërcen ideologjinë. Ata që urrejnë qeverinë priren të përqafojnë sektorin privat. Kush është më mirë të drejtojë qeverinë si një biznes sesa një biznesmen miliarder? 

Për më tepër, votuesit duket se kujtojnë një ekonomi të suksesshme para-COVID nën Trump. Pothuajse dy të tretat u thonë anketuesve se ekonomia e Trump ishte e mirë. Madje siç na kujton Presidenti Obama, ishte ekonomia e tij, jo e Trump. Por Trump përfiton nga të qenit i ulur në Zyrën Ovale në atë kohë. Por pyetja e Reganit mbetet, kur keni qenë më mirë tani apo para katër vitesh, dhe për këtë Kamala s’gjen fjalë.

Por, duke i dhënë zë shqetësimeve të zgjedhësve të tij, duke thënë me zë të lartë atë që ata thoshin vetëm privatisht dhe duke qenë i gatshëm të vuante përçmimin e establishmentit për ta bërë këtë, Trump u tregoi ndjekësve të tij se ai me të vërtetë donte të thoshte – se ishte autentik.

Megjithatë, Trump ka një shans mbi 50 për qind për t’u ripunësuar si shef ekzekutiv dhe komandant i përgjithshëm i ekonomisë dhe ushtrisë më të madhe në botë. Pse?

 Një mik i devotshëm i krishterë më dërgoi një mesazh me një besim të përhapur, pasi Trump i mbijetoi një atentati të dështuar: “Zoti e kurseu Trumpin , thotë Marku, që të mund të zbulonte të këqijat brenda qeverisë sonë”. Kur ngre shqetësime për ato që besoj se janë prirjet autoritare të Trump, dëgjoj vazhdimisht fjalën, “Zoti e shpëtoi”, së bashku me “Ai nuk veproi si diktator kur ishte president.” Kjo na çon në janar. 6, 2021, trazirat e Kapitolit. E pyeta: “Si e justifikoni 6 janarin?” Ai menjëherë vuri në dyshim idenë se ishte një kryengritje, sepse “Si mund të kesh një kryengritje pa armë?” Aii beson se “Trump nuk përdori gjuhë nxitëse në fjalimin e tij J6 para miliona njerëzve”. Ai shtoi, “Gjithçka që Trump donte të bënte Pence ishte të kthente votat e Kolegjit Zgjedhor në shtetet ku ata do të kishin dhjetë ditë për të certifikuar.

Shumë mbështetës shqiptaro-amerikanë të Trumpit thonë se demokratët vazhdimisht “përpiqen ta shkatërrojnë Trumpin” , me gjyqe me atentate. Perceptimi se Trump është viktimë ndihmon për të shpjeguar pse ish-presidenti mund të thotë çdo gjë dhe mbështetësit e tij refuzojnë ta mbajnë atë përgjegjës, duke besuar se vetëm Trump mund ta shpëtojë Amerikën nga rënia, zgjimi, inflacioni dhe pushtimi i emigrantëve.  Dhe ata besojnë pasi ata e kanë parë atë të qeverisë.

Miku im mendon: “Vetëm Trump ka status lidershipi; imagjinoni Harrisin të përballet me Putinin ose Netanyahun.”  Më alarmues është besimi se “Demokratët do t’i vjedhin këto zgjedhje”. Ai shton: “Ka mosbesim në zgjedhjet tona dhe besimi duhet të rikthehet.” “Demokratët nuk do ta pranojnë rezultatin e zgjedhjeve nëse Trump fiton” dhe se “ky vend po shkon drejt një lufte civile, pavarësisht se çfarë do të ndodhë në zgjedhje”. 

Pas debatit të së martës, Agimi më shkroi një mesazh: “Trump është Trump, dhe pavarësisht kësaj, unë kurrë nuk do të votoj për një progresist të krahut të majtë, që është një fjalë e re për një socialist. Shqiptarët e dinë se ç’ është socializmi”. 

Për votuesit e palëkundur, “Trump është Trump” kjo justifikon çdo veprim, ose shpërthim jopresidencial që mbështetësit e tij besnikë ose e injorojnë ose e justifikojnë, veçanërisht “Trump po bën shaka” dhe “ai përdor sarkazëm”.

Një shoqe e MAGA-s i dërgoi me email mendimet e saj: “Ka aq shumë prova të mashtrimit sa duhet të jesh demokrat për ta vlerësuar atë. Ata do ta bëjnë përsëri, të gjithë e dimë, dhe nëse dikush do të pengojë vullnetin e popullit, janë të njëjtët që instaluan një grua pa një votë të vetme për të. Ata tashmë kanë nisur grushtin e tyre të dytë të butë dhe askush, nuk po përpiqet ta ndalojë atë.” 

Është përhapur mendimi se një qeveri e Trumpit është e dëmshme për Kosovën. 

Gjatë një takimi e pyeta mikun e madh të shqiptarëve gjen. Wesley Clark, çfarë di Kamala Harris për Kosovën, “Asgjë” më tha ai në konfidencë. Kjo më kujtoi një shkrim në Chichago Tribune, të shqiptaro- amerikanit  Peter Lukas, ditën e inaugurimit të Bidenit. Bideni e quajti Thaçin Washingtoni i Kosovës, por sot kur” Bideni po shkon drejt presidencës, Washingtoni i Kosovës ,Thaçi po shkon në burg në Hagë”.  

Amerika ka qëllimet e saja gjeopolitike që ndryshojnë, sipas status- kuosë të superfuqisë, vetëm kështu mund të kuptohet presioni i madh amerikan mbi qeverinë Kurti. Por shqiptarët nuk kanë mik më të mirë se Amerika. 

Qëllimi i Trump ka qenë një botë pa luftëra, zgjerimet e bashkëpunimit ekonomik e realizojnë atë. Unë kam dyshimet e mija për Grenellin, por 400 shqiptarët të pranishëm para dy javësh në lokalin Imperial House në Michigan, shprehën mbështetjen e tyre për Trump-in. Në një intervistë me mua, Grenelli  më mohoi në mënyrë kategorike, se çështja e shkëmbimit të territoreve ishte shtruar në takimin në Shtëpinë e Bardhë”.

Mbështetësit e Trump, besojnë fuqishëm se i vetmi rezultat i drejtë i zgjedhjeve është fitorja e tij. Por sidoqoftë populli dhe shqiptaro amerikanët, nuk do të votojnë vetëm për prirjet politike, e patriotike, por edhe për xhepin.  E rëndësishme për shqiptarët, që kanë një handikap, pse nuk votojnë, është apeli : “Dilni votoni! “

Votoni për kë të doni, por mos harroni pyetjen proverbiale të Reganit, kur keni qenë më mirë, sot apo katër vjet më parë?

Choose Leaders in America who Support Opportunity

by

A group of hands forming a heart Description automatically generated


By Ilir Zherka

The United States continues to struggle with competing views around cultural, economic, and international issues. Thankfully, Americans share more common ground than it may seem. 

I believe that ethnic Americans, in particular, embrace the core values of democracy, opportunity, and diversity that motivated them or their ancestors to come to the United States in the first place. 

Those of us who embrace those values should consider choosing leaders in United States who are advancing those values. I would put opportunity at the top.

Yes, my family and I escaped a hostile communist regime when we came to the United States. But we choose the U.S. because, here, you can be anything you want to be. If you work hard enough, in America your race, and social, ethnic, and religious background do not matter. You can succeed. 

Opportunity for all is the true American Dream.

How do we know if a leader is supporting opportunity in this country? In my view, that person is working to strengthen public education and make higher education affordable for all. Our journey from immigrants to thriving Americans has always been dependent on learning the skills necessary to get ahead. A solid public education makes that possible.  

A leader who supports opportunity also promotes small business growth by reducing regulatory burdens and the cost of healthcare policies. For many Albanian and other ethnic Americans, their family’s livelihood is dependent on their small businesses thriving. 

It is also important for families that childcare and housing are affordable. Ask yourself, does the person seeking my support embrace policies that expressly and directly seek to bring down those costs?

Opportunity in America is hollow, however, unless our leaders embrace America as a multicultural and multiethnic nation. 

If, today, somehow it is ok to blame certain ethnic or religious minorities for our problems, then tomorrow someone will do the same to us. It is the “what goes around comes around” truism of the human condition. We must remember that every American is potentially an outsider to someone from a more dominant group.

Until recently, leaders from both parties recognized that our diversity as a nation made us stronger, not weaker. They sought to unify us around that ideal. 

As a country, we need to get back to supporting only leaders who embrace diversity because those leaders also make opportunity in the United States and the American dream possible for all.

Ilir Zherka is a pro-Albanian American activist and a pioneering human and civil rights leader.

Shqiptarët gjatë periudhës se krijimit dhe shpërbërjes së Jugosllavisë 

by

Mr.sc. Valent Qafleshi/historian/

Për zgjidhjen e aspiratave kombëtare, shqiptarët e Kosovës pranuan parimin bazë të Aleancës Anti-Fashiste gjatë Luftës së dytë Botërore, me aktet e nënshkruara nga fuqitë kryesore të kësaj aleance, në Kartën e Atlantikut, në Konferencën e Moskës e të Teheranit. Parimet e të cilave akte ishin: e drejta e pamohueshme popujve pjesëmarrës të kësaj aleancë, për vetëvendosje deri në shkëputje, andaj populli shqiptar zgjodhi si rrugë të vetme për realizimin e aspiratave të popullit shqiptar për bashkim kombëtar, të luftonte krah aleatëve antifashist. 

Se kjo nuk do të realizohet u pa në mbledhjen më 29 nëntor 1943, në Jajce në Bosnjë e Hercegovinë, ku u mblodh Këshilli Antifashist për Çlirimin Popullor të Jugosllavisë në seancën e tij të dytë, dolën me një deklaratë se, “Jugosllavia do të ndërtohej mbi një parim të “komunitetit federal, demokratik”, me kombe/popuj të barabartë që shprehën lirshëm dëshirën e tyre për të jetuar në Jugosllavi”, e quajtur Jugosllavia Federale Demokratike, e cila përfshin 6 republika të barabarta si, Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia. Kreu i rezistencës partizane, Tito u emërua në krye të qeverisë së përkohshme dhe u ngrit në gradën e Marshallit. Dy vite më vonë, më 29 nëntor 1945, në sesionin e ardhshëm të Këshillit Antifashist për Çlirimin Popullor të Jugosllavisë, mbreti Petri i II-të ia kaloi pushtetin Josip Broz Titos, si kryeministër i ri i vendit. Kështu, vendi pushoi së qeni monarki dhe u bë republikë, e cila u riemërua si Republika Federative Popullore e Jugosllavisë. Shqiptarët e Kosovës edhe pse morën pjesë aktive në Luftën Antifashiste dhe dhanë kontribut tyre si edhe popujt tjerë, ata në këtë mbledhje nuk ftuan e as u trajtuan si të barabartë me popujt tjerë.

Gjatë Luftës së Dytë Botërore me 1944/45, shqiptarët nuk u pajtuan me politikën e udhëheqjes komuniste jugosllave, ngase Partia Komuniste e Jugosllavisë (PKJ) nuk i përfilli aspiratat shqiptarëve, për çlirim kombëtar dhe për barazinë e plot me popujt tjerë. 

Qeveria e re komuniste që nga viti 1945 u përpoq të afirmonte idenë e Vëllazërimit- Bashkimit midis popujve dhe pakicave (kombësive) jugosllave, me nxjerrjen e një ligji të miratuar në maj të vitit 1945, sipas këtij ligji ndalohej përhapja e urrejtjes dhe mosmarrëveshjes kombëtare, racore dhe fetare, me dënime shumë të ashpra për të gjithë shkelësit. Por me këtë komunistët jugosllavë fshehën shovinizmin antishqiptar, pas parullave për Vëllazërim-Bashkim, për barazinë e popujve, që shpërtheu po aq i egër dhe mizorisht si edhe në periudhat kaluara të para luftës. Pra, Partia Komuniste e Jugosllavisë u mohoi shqiptarëve, jo vetëm të drejtën për vetëvendosje, por edhe barazinë me popujt e tjerë të Jugosllavisë, si rrugën e vetme për zgjidhjen e problemit të tyre kombëtar. Pra, shqiptarëve ju mohua e drejta elementare kombëtare ngase ata u cilësuan dhe trajtuan si pakicë kombëtare edhe pse ishin populli i tretë në numër në Jugosllavi. Kështu, Kosova bashkë me Vojvodinën u përfshinë si qarqe autonom në kundër të Serbisë. Shqiptarët e Kosovës dhe të viseve të tjera të banuara me shqiptarë në republikat tjera jugosllave si në Maqedoni e Mal të Zi, vazhdonin të trajtoheshin si në kohën e borgjezisë serbe të para luftës, të cilët synonin asgjësimin fizik dhe shfarosjen e shqiptarëve sipas elaborateve serbo-mëdha të Andriqit e Çubriloviqit. 

Për realizimin e këtyre projekteve antishqiptare deri në vitin 1968, gjendja e shqiptarëve në Kosovë, ishte përkeqësuar së tepërmi nga terrori i Aleksandar Rankoviqit, i cili ishte shef i OZN-së (Odsjek za Zaštitu Naroda- Departamenti për Mbrojtjen e Popullit), Drejtoria e Mbrojtjes Popullore, Shërbim Informativ i Jugosllavisë, themeluar më 13 maj 1944, nën udhëheqjen e Aleksadar Rankoviqit bashkëpunëtori i Titos dhe anëtar i Politbyrosë Jugosllave. 

Në një raport dërguar Komisionit për realizimin e këtyre projekteve antishqiptare deri në vitin 1968, gjendja e shqiptarëve në Kosovë, ishte përkeqësuar së tepërmi nga terrori i Aleksandar Rankoviqit. Kështu në dimrin e vitit 1955/56, filloi aksioni famëkeq, gjoja se ishin zbuluar materiale për mundësimin e një rreziku të shpërthimit të një kryengritjeje të shqiptarëve kundër Vëllazërim-Bashkimit Jugosllav. UDB-ja (Uprava Državne Bezbednosti-Drejtoria e Sigurimit të Shtetit), themeluar në mars të vitit 1946,  kishte përgatitur plane të hollësishme veprimi. Veç me mjete dhune duhesh godit, frikësua e nënshtrua ky popull kryeneç dhe i pabindur, mundësisht edhe të largohej e të mos kthente kokën pas. Ideatori dhe zbatuesi i këtij aksioni ishte Aleksandar Rankoviqi. Ai nga Komisioni i Komitetit Qendror të Jugosllavisë, kishte kërkuar dorë të hekurt mbi shqiptarët e Kosovës, nga frika e madhe e bashkimit të tyre me Shqipërinë. Ai me një raport të tij, e njoftonte Komisionin e KQJ se, plani hyri në veprim në organizimin e aksioneve të ndryshme siç ishte edhe ai i grumbullimit të armëve. U mblodhën 27,000 pushkë, disa mijëra mitraloz, revole, bomba, minahedhës dhe madje edhe dy topa. Dihet se sa njerëzve në Kosovë i janë marruar armët, dhe gjithashtu është e qartë se cilat veprime janë ndërmarrë nga autoritetet e punëve të brendshme gjatë këtij aksioni. Paralelisht me veprimin tonë, inteligjenca shqiptare dëshironte që gjendja shpirtërore e popullatës të shfrytëzohej, dhe ajo e intensifikoi aktivitetin e saj, duke ekzekutuar më shumë spiunë dhe rekrutuar ushtarë në Kosovë për të krijuar një atmosferë për t’i përndjekur dhe terrorizuar shkruante në raportin e tij, Rankoviqi. Masat çnjerëzore që ishin zbatuar gjatë këtij aksioni famëkeq ishin: dajakë me shufra të forta, pastaj i mbani jashtë në ujë gjatë dimrit, lëndime nga më të ndryshmet fizike, vrasje e mbytje me ngulfatej në ujë etj., ngase shërbimit shtetëror i kishin duart e lira që të bënë çfarë të doni. Aksioni i grumbullimit të armëve i viteve 1955-56, është vetëm një pjesë shumë e vogël në historinë tragjike dhe heroike të Kosovës, që s’duhet lënë në harrës. Mjafton të përjetojmë pak krimet dhe masakrat e viteve 1998-1999, tokën e djegur, shpërnguljen biblike të një populli të tërë, ato mijëra viktima të masakruara, të dhunuara, të vrara, të mbytura e të djegura, shumë prej tyre të zhdukur e të mbetur pa varr. Në vitin 1968, në Plenumin e IV-t të Komitetit Qendror të Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë (LKJ-së), i njohur edhe si Plenumi i Brioneve, shkarkohet nga pozita e ministritë të Punëve të Brendshme Aleksadar Rankoviqi, dhe gjërat nisin të ndryshojnë për të mirë por prapë se prapë ishin të diskriminuar në të gjitha fushat e jetës.

Me 6 tetor 1968, në Prizren shpërthyen demonstratat me kërkesën për avancimin e të drejtave të tyre kombëtare, me parullat: “Rroftë flamuri kuq e zi!”, “Rroftë populli shqiptar!”, “Duam Universitet!”, “Duam barazi!”, “Duam vetëvendosje”, “Askush të mos luajë me fatin tonë”, ”Poshtë politika kolonialiste ndaj Kosovës”. Demonstratat vazhduan edhe në muajit tetor, nëntor e dhjetor jo vetëm në Prizren por edhe qytetet tjera të Kosovës, madje edhe në Ulqin, Preshevë e Tetovë. Se barazia në Jugosllavi nuk vlente për shqiptarët, këtë e dëshmon shkrimi i gazetares Christine Von Kohl, në ditoren “Die Presse” të Austrisë, më 9 dhjetor 1968, në të cilin serbët thoshin haptas se “të gjithë shqiptarët duhet shpërngulur në Shqipëri”! Këto demonstrate zënë një vend të veçantë në historinë e Kosovës të cilat ndikuan që shqiptarët e Kosovës të fitojnë të drejtën e përdornit të flamurit kombëtar. Në këto rrethana, pushteti serbo jugosllav kishte për detyrë të paralizonte dhe të shuante çdo shprehje të pakënaqësisë së këtij populli kundër zgjidhjes të problemit të tij kombëtar. Por sidoqoftë këto demonstrata pas dy vite më 1970, dhanë rezultatet e para pozitive me themelimin e Universitetit të Prishtinës. Në vitin 1974 u miratua edhe Kushtetuta e re e Krahinës Autonome të Kosovës, duke e avancuar një hap më lartë si element konstituiv i Federatës Jugosllave me kompetenca të një republike. 

Por pas vdekjes se udhëheqësit të saj autokratik Josip Broz Tito në vitin 1980, federata jugosllave u zhyt në krizë, me mosmarrëveshje mes grupeve etnike dhe ndjenjave në rritje nacionaliste. Fillimisht nisi në Kosovë me revolta e 4 marsit të vitit 1981, kur studentët organizuan një protestë në Prishtinë për kushte më të mira në mensën e tyre dhe kjo protestë ishte shkëndija e  organizimit të demonstratave studentore të 11 mars të vitit 1981, që vazhduan edhe me 26 mars, mu ditën e manifestimit “Stafeta e Rinisë”,  të organizuar nga shteti jugosllav për të nxitur ndjenjën e “Vëllazërim-Bashkimit”, mijëra studentë e qytetarë protestuan në Prishtinë, kësaj radhe me kërkesa eksplicite politike, ku dominonin parullat: “Kosova Republikë”, “Për kë punon Trepça?”,  “Ne jemi shqiptarë, jo jugosllavë”, “Bashkim me Shqipërinë” etj. Edhe në vazhdimësinë e këtyre demonstratave me 1 e 2 prill, dominuan kërkesat me përmbajtje të gjerë kombëtare për realizimin e aspiratave të tyre shekullore për Republikën e Kosovës. Ushtria, milicia dhe shërbimet sekrete shtetërore në atë kohë të Serbisë ndërhyjnë me tërë brutalitetin e tyre gjatë tubimeve, ish-armata jugosllave pushtoi rrugët e Kosovës, duke u vendos në tërë territorin e Kosovës gjendjen e jashtëzakonshme, e më vonë edhe shtetrrethimi. Filluan arrestimet, maltretimet, rrahjet brutale të studentëve, burgosjet, vrasjet dhe izolimet e intelektualëve. Demonstratat gjithë popullore të marsit dhe prillit të vitit 1981, shënuan fillin e kthesës vendimtare të ndarjes definitive të shqiptarëve të robëruar nga ish-Jugosllavia, pra ishte një ndër ngjarjet më të rëndësishme të historisë kosovare.

Në kohën e rënies së Murit të Berlinit në vitin 1989, tensionet ndëretnike në Jugosllavi kishin arritur kulmin. Zgjedhjet e para shume partiake në republika të Jugosllavisë, të mbajtura më 1990, u fituan kryesisht nga nacionalistët. Republikat më të zhvilluara, Sllovenia dhe Kroacia, filluan të mbronin idenë e një decentralizimi më të madh të qeverisë jugosllave. Por republika më e madhe, Serbia, e udhëhequr nga Sllobodan Milosheviç mobilizoi serbët në gjithë Jugosllavinë, në një përpjekje për kontroll të centralizuar.

Shpërbërja e Jugosllavisë nisi në republikën më të zhvilluar jugosllave Slloveni, e cila më 25 qershor të vitit 1991, shpalli Deklaratën e Pavarësisë dhe ishte shteti i parë që u shkëput nga Federata Jugosllave. Në Slloveni lufta zgjati vetëm 10 ditë dhe atë nga 27 qershori deri më 7 korrik të vitit 1991. Populli slloven iu kundërvu me të gjitha mjetet agresionit të së ashtuquajturës “Armata Popullore Jugosllave (APJ)”. Sipas vlerësimeve sllovene, ushtria jugosllave kishte 44 të vrarë dhe 146 të plagosur, ndërsa sllovenët kishin 18 të vrarë dhe 182 të plagosur. Kështu me 25 tetor të vitit 1991, ushtari i fundit i Armatës Popullore Jugosllave e lëshon territorin slloven.

Po më 25 qershor 1991, edhe parlamenti i Kroacisë shpalli pavarësinë saj, i cili veprim solli si rezultat dislokimin e ushtrisë jugosllave të Beogradit në kufijtë dhe aeroportet e prekur. Sllovenia e tejkalojë lehtë ngase pas një konflikti 10 ditor, ushtria u tërhoq nga Sllovenia me popullsi homogjene. Por në Kroaci, trupat serbe u mbështetën nga kryengritësit serbë që ishin kundër pavarësisë, duke filluar kështu një luftë të përgjakshme që zgjati katër vjet. Qyteti lindor i Vukovarit u rrafshua gjatë një rrethimi nga forcat jugosllave në vjeshtën e vitit 1991, ndërsa qyteti mesjetar i Dubrovnikut mbi Adriatik, u dëmtua rëndë.

Në Bosnje, republika më e larmishme nga pikëpamja etnike dhe fetare, me 4 milionë banorë, myslimanët dhe kroatët organizuan një referendum për pavarësinë. Por kjo lëvizje u kundërshtua ashpër nga serbët e Bosnjës që mbështeteshin nga Beogradi, që përbënin mbi 30% të popullsisë se përgjithshme të Bosnje e Hercegovinës. Edhe pse  serbët e bojkotuan votimin, 60% e qytetarëve të Bosnjës votuan për pavarësinë e saj. Kjo bëri që në prill të vitit 1992, të shpërthejë lufta mes myslimanëve dhe kroatëve nga njëra anë dhe serbëve të Bosnjës nga ana tjetër. Bosnja fitoi edhe njohjen ndërkombëtare. Serbët e Bosnjës nën udhëheqjen e Radovan Karaxhiçit, të armatosur nga ushtria serbe, deklaruan se territoret nën kontrollin e tyre i takonin një njësie të quajtur Republika Serbe. Edhe kroatët e Bosnjës u kthyen kundër myslimanëve të Republikës së Bosnje e Hercegovinës. Trupat serbe të Bosnjës filluan menjëherë rrethimin e kryeqytetit boshnjak të Sarajevës që zgjati 44 muaj. Ku 350 mijë banorët e Sarajevës nuk arrinin dot të siguronin nevojat bazike dhe të paktën 10 mijë u vranë nga snajperët dhe bombardimet serbe. Në maj 1992 serbët e Bosnjës, kontrollonin dy të tretat e Bosnjës. Kështu në muajin gusht do të fillon një spastrim etnik, imazhet e para të të burgosurve që ishin bërë kockë e lëkurë në kampe, i hapën sytë botës për fushatën e spastrimeve etnike nga forcat serbe. Rreth 20 mijë gra, kryesisht myslimane, u përdhunuan, kurse në korrik të vitit 1995, forcat serbe të Bosnjës morën kontrollin e “zonës së sigurt” të mbrojtur nga Kombet e Bashkuara të Srebrenicës në Bosnjën lindore dhe masakruan deri në 8 mijë djem dhe burra myslimanë. Ky akt barbarë u cilësua nga dy gjykata ndërkombëtare si gjenocid, masakra ishte vrasja masive më e rëndë në Evropë që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore.

Në gusht 1995, pas rënies së Srebrencisës dhe bombardimit të një tregu në Sarajevë, ku u vranë 41 vetë, NATO-ja ndërmori goditje ajrore ndaj pozicioneve të serbëve të Bosnjës. Më 21 nëntor 1995, pas tre javësh bisedime në Deyton të Ohajos, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, udhëheqësit e Bosnjës, Kroacisë dhe Serbisë ranë dakord të nënshkruan një marrëveshje paqeje. Në dhjetor 1995, një forcë paqeruajtëse e NATO-s u dislokua në Bosnje, që ishte ndarë në një federate myslimane-kroate, në 51% të territorit të një entitet serb, Republika Serbe.

Praktikat e ndjekura në rastin e shpërbërjes së Jugosllavisë treguan se diplomacia ndërkombëtare jo vetëm rezultoi e pasuksesshme në përpjekjen e saj për të prodhuar konsensus midis palëve në konflikt, pati një ndikim të ndjeshëm, ndonëse jo në mënyrë të drejtpërdrejtë, në përshkallëzimin e konfliktit midis serbëve dhe shqiptarëve, e sidomos mos përfshirja e Kosovës në Konferencën e Dejtonit, mendohej që kishte hapur shtegun edhe për luftëra të reja në Ballkan, pra radha do t’i vinte Kosovës pas mbylljes së çështjes së Bosnjës. Mos pjesëmarrjen e Kosovës në Konferencën e Dejtonit, edhe ministri i jashtëm i Gjermanisë Joschka Fischer e kishte konsideruar si gabim trashanik, të cilën gjë e kishte shprehur në librin e tij, “Vitet Kuq e Gjelbër” ku konstatonte se pas Dejtonit shqiptarët e kishin kuptuar që pa luftë vështirë se do të mund t’i realizonin aspiratën e tyre për çlirim nga Serbia. Pra, si pasojë do kemi fillimin e luftës së përgjakshme në Kosovë me daljen publike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, ushtria serbe nis një aksion spastrim e dëbim të popullatës civile nga vatrat e tyre stërgjyshore, kjo bëri që më 6 shkurt të vitit 1999, të fillojnë punimet e Konferencës së Rambujesë, që ishte e ndërmjetësuar nga fuqitë e mëdha i emërtuar si  Grupi i kontaktit (SHBA, Gjermani, Francë, Britania e Madhe, Itali dhe Rusi). 

Ky takim, i cili u mbajt në afërsi të Parisit synonte t’i jepej fund luftës në Kosovë dhe gjetjen e një zgjidhje për paqe afatgjatë. Iniciues të konferencës, që zgjati deri më 23 shkurt, ishte Grupi i Kontaktit, ndërsa ndërmjetës ishin Kristofer Hill nga SHBA-të, Boris Majorski nga Rusia dhe Volfang Petrich përfaqësues i shteteve të BE-së. Delegacioni i Kosovës kishte pranuar parimisht propozim-marrëveshjen për zgjidhjen e krizës në Kosovë, të cilën e kishte propozuar Grupi i Kontaktit. Delegacioni serb, sado që parimisht pranoi këtë propozim-marrëveshje, mbrojti qëndrimin që trupave të NATO-s të mos t’u lejohet kalimi nëpër Serbi dhe forcat ndërkombëtare në Kosovë të jenë në kuadër të Kombeve të Bashkuara. Edhe rrethi i dytë i bisedimeve që filloi më 15 mars në Paris përfundoi pa sukses. Delegacioni kosovar dhe ai serb kishin nënshkruar më 18 mars marrëveshje të ndryshme. Delegacioni i Kosovës kishte nënshkruar marrëveshjen e ofruar nga bashkëbiseduesit ndërkombëtarë, ndërkohë që delegacioni serb kishte nënshkruar projektmarrëveshjen politike- marrëveshjen për vetëqeverisjen në Kosovë.

As tentimi i fundit, më 22 mars 1999 i të dërguarit special të SHBA-ve, Richard Hollbruk nuk ishte i suksesshëm. Ai nuk ia doli ta bind presidentin e atëhershëm të Jugosllavisë Sllobodan Millosheviq që të pranojë  marrëveshjen për Kosovën dhe vendosjen e trupave ndërkombëtare. 

Më 24 mars 1999, aeroplanët e NATO-s filluan  bombardimin e trupave ushtarake dhe paramilitare të Serbisë. Bombardimet përfunduan më 6 qershor 1999, me nënshkrimin e Marrëveshjes së Kumanovës që parashihte tërheqjen e trupave jugosllave nga Kosova dhe vendosjen e trupave paqësore ndërkombëtare. Më pas, Këshilli i Sigurimit i OKB-së  miratoi rezolutën 1244 me të cilën u vendos protektorati, prania ndërkombëtare në Kosovë, UNMIK-ut si mision civil dhe KFOR-it, mision ushtarak. Më 17 shkurt 2008, Kosova shpalli pavarësinë.

Si përfundim në vitin 1998 shpërtheu lufta në Kosovë mes shqiptarëve që donin pavarësinë dhe forcave të armatosura serbe. Luftimeve u erdhi fundi në vitin 1999, pas një fushate bombardimesh ajrore prej 78 ditësh nga NATO-ja, në fund të së cilës kishin humbur jetën 13 mijë vetë dhe qindra të tjerë kishin braktisur shtëpitë e tyre. Nga janari deri më 12 qershor 1999 janë vrarë ose evidentohen të zhdukur 1.396 fëmijë, nën moshën 18-vjeçare, apo më tepër se 11 për qind e viktimave të përgjithshme të të vrarëve në Kosovë. Kjo statistikë për dhunën mbi fëmijët është më tragjikja në historinë e re të Evropës. Sipas të dhënave të grumbulluara, në Kosovë nga janari 1998 deri më 12 qershor 1999, ka pasur 12.843 viktima të nacionalitetit shqiptar, prej tyre 1.741 femra, ndërsa në altarin e lirisë kanë rënë 2.261 dëshmorë, në mesin e tyre 68 dëshmorë e martirë nga Shqipëria. Veç vrasjeve, janë shkatërruar më se 188 mijë objekte banimi, janë dëbuar nga Kosova më se 1 milion banorë.

Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008, dhe është njohur nga mbi 110 vende. Serbia ende nuk e njeh pavarësinë e saj.

Sistemi i drejtësisë ndërkombëtare me 1993, themeloi Gjykatën Penale për krime e lufte në Hagë, 

u ngritën padi ndaj 161 peronave, 83 prej tyre u dënuan, ndërsa 19 u liruan. Në mesin e të dënuarve ishin udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, Karaxhiç, ndërsa Millosheviçi vdiq në burg para se të gjykohej, kurse Ratko Mladiç u dënua me burgim të përjetshëm.

Onomastika e Pollogut të Epërm – pjesë e homogjenitetit të trashëgimisë kombëtare

by

Begzad Baliu/

Në studimet gjuhësore të shqipes në fushë të dialektologjisë, onomastikës, leksikografisë dhe së fundi sociolinguistikës, ka pasur një traditë të cilën e kemi trashëguar kryesisht nga studimet antropo-gjeografike kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare, ndikuar nga shkolla franceze, gjermane, austro-hungareze, serbe dhe italiane.

Në ndërkohë kryesisht në gjysmën e dytë të shekullit XX, kërkimet në fushë të dialektologjisë dhe të onomastikës u specializuan gjerësisht, ndërsa tani ky kërkim nga aspekti metodologjik e ndërdisiplinor me fusha të tjera të dijes është thelluar gjerësisht.

Profesor Izmit Durmishi është njëri prej studiuesve të kohës sonë, i cili ka trashëguar një njohje të gjithanshme të këtyre shkollave dhe të kësaj literature të dijes shqiptare, të rajonit dhe asaj europiane.

Vepra më e re e Profesor Izmit Durmishit është një kërkim dhe një qasje e re në studimet onomastike, në të cilën janë bashkuar në mënyrë komplementare: gjeografia e hartografia, dialektologjia e sociolinguistika, fonetika e morfologjia, fjalëformimi e semantika, të gjitha të strukturuara brenda dijes për onomastikën e një treve me interes në fushë të etnisë shqiptare e të gjuhës shqipe.

Në këtë rrjedhë monografia hapet me një përshkrim etno-gjeografik për Pollogun e Epërm, brenda të cilit janë sjellë veçoritë kryesore mbi pozitën gjeografike të vendbanimeve, relievit, strukturës topografike, veçorive demografike dhe disa karakteristikave të popullsisë, për t’u ndalur gjerësisht në veçoritë etno-historike, historiko-gjuhësore e etimologjike të prejardhjes së toponimit Pollog, një diskutim ky shumëdimensional, i cili mund të ndahej edhe si kapitull më vete.

Në kapitullin e dytë sikur shprehet autori është dhënë një pasqyrë e shkurtër e vendbanimeve të Pollogut të Epërm: Çegrani t, Forinës, Koritës, Çajlës, Balindollit, Turçanit të Vogël, Turçanit të Madh, Llakavicës, Sërmnovës, një fshati që të bën përshtypje me riemërtimin administrativ të administratës serbo-jugosllave Sërbinova, Tërnovës, Strajanit, Patalishtes, Banjicës së Epërme, Banjicës së Poshtme, Gjonovicës së Poshtme, Gjonovicës së Epërme, Simnicës, Zdunjës, Ravenit, Vrutokut, Reçanit, Orqushit, Jellovcës së Poshtme, Debreshit, Vrapçishtit, Toplicës, Dobërdollit, Llomnicës, Negotinit, Kalishtit, Sanakosit, Gjurgjevishtit, Gradecit dhe Gorjanit. Duke i lexuar emrat dhe trajtat e emërtimit të vendbanimeve të kësaj zone, nuk ka si të mos na kujtohet sistemi i standardizimit të tyre nga Jovan Cvejiqi dhe brezi i tij, të cilët për qëllime strategjike, ushtarake e politike, më parë se sa për qëllime gjuhësore e kanë vizituar, hulumtuar e studiuar jo një herë dhe jo nga një studiues i vetëm. Për më tej, duke lexuar emrat e vendbanimeve dhe sidomos mikrotoponiminë e kësaj zone, nuk ka si të mos na kujtohen vërejtjet e Norbert Joklit për veprën e Selishqevit në vitet ‘30. Përgjigja e Joklit që i dha Selishqevit, mbi raportin e ojkonimisë sllave me mikrotoponiminë shqipe, ka po ato vlera që do të kishin përgjigjet e Profesor Durmishit për studiuesit serbë e maqedonas për Pollogun, e kjo është se emrat e fshatrave nuk e përcaktojnë edhe përkatësinë etnike të banorëve, sikur propagandonin ata.

Kapitulli i tretë merret me toponimet e Pollogut të Epërm, vështruar nga pikëpamja leksiko-semantike, në të cilin toponimia përkatësisht mikrotoponima trajtohet në rrafshin morfologjik, duke filluar nga ata që formohen prej mbiemrave që përcaktojnë formë, madhësi, pozitë, ngjyrë, moshë, temperaturë dhe veçori të tjera, deri te mikrotoponimet që janë formuar prej numërorëve, foljeve, ndajfoljeve, parafjalëve etj. Veçanti e këtij kapitulli është diskutimi mbi shtresat leksikore të toponimisë së Pollogut.

Një kërkim dhe studim njëkohësisht jo shumë i pranishëm në studimet onomastike në fushë të shqipes është bërë objekt më vete dhe ky është kapitulli i katërt me titull: Vështrime fonetike dhe morfologjike. Njohës e studiues i të folmes së Pollogut dhe të shqipes së kësaj treve etnike shqiptare, Profesor Izmit Durmishi është kujdesur që mikrotoponiminë ta trajtojë edhe nga ky aspekt, pasi “toponimet, në radhë të parë, janë formime dialektore që në vete ruajnë trajtat më të vjetra të gjuhës së folur”, shkruan autori. Fjala është për praninë a shquarsinë e zanoreve a, e, ë, i, o, u dhe y. Po në këtë kapitull janë sjellë shembuj relevantë për hundorësinë e zanoreve, diftongjet dhe grupet e zanoreve, sistemin e bashkëtingëlloreve, dukuritë fonetike, dukuritë morfologjike në onomastikë, shquarsinë e emrave dhe lakimin.

Një kapitull më vete dhe një kërkim më vete është regjistri i mikrotoponimeve, hulumtimi dhe studimi i strukturës fjalëformuese të onomastikës së Pollogut të Epërm, brenda të cilit janë sjellë shembuj përfaqësues me prapashtesa, me togfjalësha emër + emër në gjinore, togfjalësha emër + emër në gjinore + gjinore (emër), togfjalësha emër + emër në gjinore + përcaktor (mbiemër), si dhe togfjalësha emër + mbiemër cilësor i nyjshëm. Megjithëse tradita e studimeve të fjalëformimit në fushë të mikrotoponimeve nuk ka munguar, kapitulli studimor i Profesor Durmishit, me prurjet e terrenit dhe me analizat e tij, e përplotëson ndjeshëm këtë fushë të gjuhësisë shqiptare.

Monografia e Profesor Izmi Durmishit, Socioonomastika e Pollogut të Epërm, përmbyllet me korpusin e fjalorit të mikrotoponimeve, një sinteze përfundimtare, literaturën, shkurtesat dhe listën e informatorëve. Si e tillë, kjo vepër sjell një pasuri të rrallë materiale nga tereni, një përshkrim të saktë e të detajuar, analiza të veçanta dhe sinteza mbi strukturën fonetike morfologjike të saj si dhe përpjekje historiko-gjuhësore e etimologjike për të përcaktuar prejardhjen e tyre veç e veç.

Prishtinë, shtator 2024

Izmit DURMISHI, Socioonomastika e Pollogut të Epërm, Gostivar, 2024