Archives for December 2024

Nikolla Lako dhe një takim me presidentin amerikan Willson

December 7, 2024 by s p

Luan Rama/

Një ditë, duke kërkuar librat e albanologut Hyacinthe Hecquard, konsull i Francës në Shkodër në mesin e shekullit XIX, më ra në duar rastësisht dhe një abetare shqipe e botuar nga shtypshkronja “Polyglotte A. Reiff”, në Paris më 1909. Autori i kësaj abetareje të parë në Francë ishte mërgimtari Nikolla Lako, nga Korça, që abetaren prej 36 shkronjash e kishte pagëzuar me emrin “Stërvitjetore për nxënësit shqiptare”. Ky mërgimtar të kujtonte kështu nxënësit ë Petro Nini Luarasit apo mësuesit tjetër të gjuhës shqipe, Papa Kristo Negovani, që të dy martirë të shkronjave dhe gjuhës shqipe. Me dëshirën për të mësuar diçka rreth jetës së tij, lexova dhe një sërë librash të tjerë të tij, të ngjashëm me të parin, ashtu të vegjël, në ngjyrë blu dhe gri, ku në kopertinë dukej vizatimi i një nëne që i tregonte fëmijës lindjen e diellit, e ku sipër shkruhej : “Arivi dita e diturisë”. E veçantë padyshim ndjenja që të pushtonte kur shihje përkujdesjen e këtij mërgimtari për mëmëdhenë e tij, për ato shkronja të gjuhës që mbartnin mbi vete aq shumë përpjekje për të mundur një ditë që shqiptarët të flisnin gjuhën e tyre.

Më 1909 – 1910, Lako, ky mërgimtar nga Korça e botonjës, siç e shkruan ai në krye të botimeve të tij, kishte ardhur në Paris nga diaspora shqiptare e Rumanisë, nga Bukureshti e cila kishte pritur në pragun e Pavarësisë, në nëntor 1912 Ismail Qemalin dhe Luigj Gurakuqin para se të niseshin për misionin e tyre të madh drejt Shqipërisë, shpalljen e Pavarësisë. Ai kishte botuar disa shkronjëtore të gjuhës shqipe. Në fund të librave ai njoftonte gjithnjë për kartpostalet e botuara më parë nga ai, si “Skenderbeu në kalë”, “Ali Pasha”, “Sami beu”, “Shën Gjergji“, „Kisha e Korçës”, “Papa Kristo“,” Çupë shqiptarke”, ” Një shqiptare nga Athina”, “Trup e Bandës së Lirisë”, etj. Më 1909 Lako banonte ende në 19, “Rue Vineuse” të Parisit 16-të. Një ditë kisha kaluar andej për të parë shtëpinë ku kishte punuar e jetuar Lako, i cili kishte qënë më parë në Shoqërinë Shqiptare të Sofjes e pastaj të Bukureshtit. Rruga për tek ai, niste mu në cep të “Musée de l’Homme”, në Trocadero, duke lënë pas statujën e fizikantit dhe politikanit amerikan Benjamin Franklin. Një rrugë me ndërtesa hijerënda e të vjetra, godina klasike të ndërtuara në fund të shekullit të kaluar. Disa dhjetra metra me tutje ishin varrezat e Passy, ku ishte varrosur piktori Manet dhe kompozitori Debussy. Disa vite më vonë, Lako kishte shkuar në periferi të Parisit, në Boulogne-Billancourt, në rrugën “Rond-Point” nr.15. Këtu ai shkroi dhe përgatiti plot abetare, tekste, këndime për nxënësit e shqipes e kartpostale. Abetaret e Lakos shpërndaheshin në emigracionin e pakët shqiptar në Francë dhe shkonin pastaj për në Shqipëri, për shkollat e para shqipe. Veç teksteve, me shumë interes ishin kartpostalet e Nikolla Lakos, ku shpesh, për riprodhimet “tabllo”, siç i quante ai, përdorte gravura në tekstet franceze botuar për Shqipërinë, apo fotografi të fotografëve shqiptarë, si Marubi, etj. Në Boulogne, Lako filloi të nxjerrë dhe gazetën “Opinga” (“La pantoufle”), në 21, « Rue Beranger », gazetë siç e quan ai « e përkohëshme popullore, politike e letrare », si organ i popullit shqiptar që kërkon një Shqipëri të vetqeverisur. Programi i « Opingës », shkruante ai, është dhe do të jetë që në krye e gjer në fund « Opinga për opingën », domethënë mbrojtje me më të madhen paanësi e së drejtave dhe e së vërtetave interesa të popullit shqiptar… « Opinga » nuk duhet të bëhet kurrë vegël e verbër e armikut, « Opinga » numuron për armik cilindo që çart interesat e popullit shqiptar, qoftë i huaj, qoftë shqiptar ». Moto e gazetës, në krye të faqes së parë ishte : « Mjaft o vëllezër shqipëtarë, gjer tani punuat për të huaj/ Çojuni sot o fatbardhë dhe ndihni vetes suaj ». Në këtë gazetë, e cila shitej e shpërndahej në Shqipëri e Amerikë, ai botoi dhe shumë nga kartpostalet si dhe disa tablo të mikut të tij emigrant, piktorit Theohar Gjini. Në një cikël kartpostalesh ai na paraqet fshatra shqiptare si Boboshtica, Dardha, Plasa, etj. Një tjetër cikël është me veshjet kombëtare shqiptare të veriut dhe jugut.

Lako ishte një intelektual me emër në rrethet e emigracionit shqiptar në Evropë dhe shpesh botoi në gazetën e tij artikuj politikë si « Shqipëria para Traktatit të Berlinit », « Shqipëria pas Traktatit të fshehtë të Londrës », « Ambicjet e politikës italiane », etj. Mjaft interes kishin hartat e tij apo shkrimet etnografike rreth kulturës shqiptare. Lako ishte bashkëkohës i Konicës dhe i Nolit. Në një fotografi të rrallë, Lako dhe Noli kanë dalë së bashku. Lako e vazhdoi për dhjetvjeçarë me rradhë punën e tij patriotike. Ai jetoi në Paris, në një kohë kur Shqipëria u shpall e pavarur dhe kur gjatë luftës së parë botërore ajo u kthye në një shesh lufte për ushtritë e fuqive të medha ndërluftuese. Në shtëpinë e tij ai kishte një koleksion librash të jashtezakonshëm. Në botimin e bibliografisë shqiptare të Emil Legrand, profesori H.Hughe, në “Langues’O”, e falenderon Lakon në hyrje të librit për ndihmën e veçantë në përgatitjen dhe përfundimin e kësaj bibliografije. Lako është ndër botuesit e parë shqiptarë në Francë, në një kohë që emigrantë të tjerë në vende të ndryshme të Evropës nxirrnin gazeta e revista në gjuhën shqipe e në frëngjisht. Në Paris, më 1919, veç gazetës “Opinga”-s, botohej dhe “Zgjimi i Shqipërisë” (“Reveil de l’Albanie”), “Bulletin Albanais”, apo “L’independance Albanais”. Por edhe në Shqipëri botoheshin gazeta e revista në gjuhet shqip e frëngjisht si “Hylli i dritës” (“L’Etoile de la Lumiere”), “L’Epoque Nouvelle”, (“Koha e Re”), “Le Peuple”, “La Ligue Nationale”, etj. « L’Albanie nouvelle » apo « Shqipëria e Re » siç shkruhej në revistë, do të botohej më 25 dhjetor 1931, si një revistë politike, sociale e kulturore, nën drejtimin e G.J. Merturi në Augy, në Oise, jo larg Parisit. Revista shtypej atë kohë në « Rue de Malsherbe » në Beauvais, një qytet i vjetër mesjetar, dhe financohej nga ndihmat e emigrantëve. Para gati një shekulli, “shkronjëtoret” shqipe të Lakos u ngjanin dallëndysheve, që nga brigje të largëta merrnin udhën të shtegtonin drejtë. Përmes revistës, Lako i bënte reklamë dhe shqiptarit tjetër të vendosur në Paris, J. Ashiku, i cili ndodhej në 27, Rue le Peletier. Ai shkruante se Ashiku „fournit tous les timbres d’Albanie“, (furnizon gjithë pullat shqiptare), çka tregon se ai merrej me tregëtinë e pullave që ishin botuar që nga shpallja e pavarësisë, kohës së Princit De Wied apo pulla e Korçës e në veçanti në disa numra rradhazi botohet pulla me portretin e Skënderbeut. Në vitin 1924, Lako krijoi shoqatën e shqiptarëve të Francës të quajtur „Vëllezërit“, me sekretar Kosta Kallogjerin. Bibliotekën e Alandro Kastriotit, sipas amanetit të tij, ai mundi ta sjellë në Korçë vetëm në vitin 1936. Por le ti referohemi për një çst kujtimeve të Nikoll Lakos për takimin e shqiptarëve më presidentin amerikan Uillson:

Takimi me Presidentin Uillson

“N’ato ditë kisha kënduar në “Dielli” se Wilsoni, president i Shteteve të Bashkuara, do të vinte në Konferencën e Paqes, në Paris, në krye të një delegacioni dhe që shqiptarët kishin vajtur i kishin parë dhe u qenë lutur për të drejtat e Shqipërisë dhe ata u qenë përgjigjur se do t’i shëkonin me më të madhen drejtësi. Nga kjo dyke marë shkak përgatita me të gjitha hollësitë një memorandum mbi Shqipërinë, një hartë ethnografike të Shqipërisë, një hartë ethnografike të qarkut të Korçës me shkallë 1/300.000, fshat më fshat, një hartë të Çamërisë me shkallë 1/300.000, fshat më fshat dhe u paraqita në Wilsoni, i cili për fat të mirë më pranoi; kërkoi nga mua dhe informata të tjera dhe i dëgjonte me vërejtje të madhe; ay vetë nuk fliste frengjisht, po merreshim vesh me dragoman, kurse një vajzë stenografe shumë e shpejtë mbante me stenografi tërë konversasjonin t’onë. Pas një ore e 15 minuta, më dha dorën dhe më tha: “Një kopio të Memorandumit dhe nga një prej këtyre hartave ethnografike t’ja shpijesh delegacjonit amerikan”. E falenderova edhe shkova; erdha në shtëpi dhe pregatita një kopio nga të Memorandumit, nga një hartë ethnografike dhe të nesërmet që në mëngjes u nisa për në Delegacjonin Amerikan. Posa arrimë në Delegacjon dhe pas 5 minutash dolli kryedelegati, i cili na priti me buzëqeshje; i dorëzova kopjen e memorandumit dhe hartat ethnografike; ay hapi hartat i pa dhe më thotë: – Mos ju ka shtyrë ndonjë qëllim politik kur hartuat hartat? – Domosdo, se ne politikisht duam të drejtat t’ona; po ju a jap me të shkrojtur se asnjë dreqëzi nuk është përdorur në hartimin e tyre, po janë bërë vetëm nënë pikëpamje shkencore.

E falenderuam kryedelegatin dhe ikmë. Të nesërmen që në mëngjez mora nga kryedelegati amerikan një pneumatique (letër të shpejtë), ku më shkruante këto: “Për një çështje që ju përket, lutem të paraqituni në këtë delegacjon sa të jetë e mundur më shpejtë”. Pa humbur kohë shkova në delegacjonin amerikan; po këtë radhë jam vetëm. Pas nj’a 5 minutash dolli kryedelegati, po jo me buzëqeshje si ditën e parë, po i mërzitur dhe me turinj lëshuar dhe me një zë të egër, më thotë: – Në hartat ethnografike tuajat, shëkoj se disa fshatëra të banuara prej Grekësh, janë prezantuar sikur banohen prej Shqiptarësh. – Zoti kryedelegat, nuk ka as gjysmë fshati, që të jetë i banuar prej Grekësh dhe t’a prezantoj si të banuar prej Shqiptarësh, dhe do të çuditesha shumë që të dëgjoja të paktën, emërin e një fshati. – Ka plot, po ja ku po të them një: “Gardhiqi” është banuar prej Grekësh, se edhe emëri që është grek e dëfton. – “Gardhiqi”, zoti kryedelegat, as banorët, që janë të gjithë shqiptarë myslimanë, as emëri që është shqip, nuk e dëften; se “garth” (hae) dhe i çquar “gardhi” është (la hae); kur se: “gardhik” (petit hae) i çquar “gardhiku” a “gardhiqi” (la petite hae) është emër thjesht shqip.

Prapa kryedelegatit është një bibliotekë dhe unë që nga vëndi ku ndodhesha, këndova mbi kurizin e një libri: DOZON-MANUEL DE LA LANGUE CHKIPE; këtë librë e kisha në bibliotekën t’ime dhe e konsultoja dendur; Dozon-i, autori i librit ka qënë konsul i Francës në Janinë në kohën e Ali Pashë Tepelenës; ky Dozon-i kish shkrojtur një methodë që mundin ta mësojnë të huajtë gjuhën shqipe. Në funt libri i Dozon ka një radhua me urdhër alfabetik: Frëngjisht-Shqip dhe një tjetër: Shqip-Frëngjisht. I them, pra, kryedelegatit të mundohet të marrë nga biblioteka librin e Dozon-it dhe t’a hapë në fjala: “Gardhiqi” dhe do të bindet për këto që i them. Kryedelegati e mori librin e Dozon-it dhe, me nervozitet po e hap dhe këndon këto:“Gardhiqi”, fshat shqiptar në Epirë; rrieth nga fjala: “garth” (hae), “gardhi” (la hae), nënë këtë emër ka dhe lokalitete të tjera në Epirë. – Po ju them unë, zoti kryedelegat, në Shqipëri ka fshatëra me emëra grekë, ka dhe fshatëra me emëra sllave, rumune a turke, po banorët janë kurdoherë Shqiptarë. Kombet e ndryshme që i kanë pushtuar në kohë të ndryshme, dyke mos mundur dot t’u ndryshojnë gjuhën, kanë ndryshuar emërat e fshatërave. Në Shqipëri të jugut kemi një qytet të vogël që quhet : “Konispol”, emër thjesht greqisht, po banorët janë të gjithë Shqiptarë dhe Myslimanë, të cilët, natyrisht, nuk do të deshnë kurrë të bëhen Grekë. Po të ish e drejtë, pra, që Konispoli, për hatërin e emërit, lipset t’ua epnim Grekëve, që të jini më të drejtë ju Amerikanët, jepjani dhe juve Grekërve Philadhelphinë t’uaj se edhe ajo e ka emërin grek.

Kryedelegati i habitur, më thotë: – Demek Philadélphia qënka emër greqisht; po çdo me thënë? – “Miku i vëllazërisë”. Kryedelegatit amerikan, posa që këndoi çpjegimet e Dozon-it dhe dëgjoi çpjegimet që i dhashë unë, iu kthye fytyra e murrëtuar që kish marrë dhe me buzëqeshje tha: – Ju falenderoj një miliunë herë për këto informata të sakta dhe të vlerëshme që më dhatë, se nga padija, do të kisha bërë keq për Shqipërinë me gjithë që në Shqiptarët e Amerikës u premtuam se do të punonim drejtësi. Shumë i gëzuar m’a shtrëngoi dorën me të dyja duartë dyke më mbajtur për mezi, më përcolli gjer në krye të shkallës, ku më priste një kapitan amerikan… »

MEDIAT SOCIALE DHE SHËNDETI MENDOR I FËMIJËVE -TË MIRAT DHE TË KËQIJAT

December 7, 2024 by s p

Analizë psikologjiko-sociale nga Rafael Floqi

Dymbëdhjetë vjeç e gjysmë. Kjo është mosha mesatare në të cilën një fëmijë hap një llogari në rrjetet sociale. Hulumtimet në rritje kanë zbuluar se sa më shumë kohë të shpenzojë një person në mediat sociale, aq më shumë ka gjasa që ai të përjetojë simptoma të shëndetit mendor si ankthi, izolimi dhe dëshpërimi. Dhe sipas një studimi të fundit, nivelet e larta të përdorimit të mediave sociale gjatë harkut prej katër viteve u shoqëruan me rritjen e depresionit tek të rinjtë e shkollave të 8 vjeçare dhe të mesme.

Rama: “Po i ke dhënë fëmijëve një telefon i ke dhënë një rrugaç për shok”

Kjo çështje u bë alarmante kohët e fund nga vrasja e një 14 vjeçari në Shqipëri nga një bashkëmoshatar i tij. 14 vjeçari M.P akuzohet se vrau Martin Canin, 14 vjeç, shok në klasën paralele të shkollës “Fan Noli” në Tiranë më 18 nëntor 2024 pak metra larg shkollës.

Ende nuk dihet ekspertiza e vdekjes së Martinit, i cili mori një goditje me thikë në zemër. Ndërsa Kryeministri Edi Rama gjatë një takimi me prindërit në Fier tha se do të kufizojë ose mbyllë rrjetet sociale TikTok ose Snapchat. Rama tha se këto rrjete sociale po shqetësojnë prindërit, pasi fëmijët shpenzojnë kohë aty. Kryeministri theksoi se mbyllja e TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhje, por është nje element drejt sigurisë së të miturve. Ai tha se të miturit nuk i kuptojnë pasojat e përdorimit të tyre, por këto platforma i stimulojnë në mënyrë kriminale.

“Këto janë platforma që nuk kanë dallime nëse je fëmijë apo i rritur dhe një fëmijë që nuk është mjaftueshmërisht i ndërgjegjshëm për të ndarë të mirën nga e keqja, për të kuptuar pasojat e njërës apo tjetrës, këto platforma e stimulojnë në mënyrë kriminale. Ne jemi në kushtet e një bote që krijon të njëjtën varësi siç krijojnë drogat. Ndalimi i TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhja, por është një nga shumë elementët e zgjidhjes, sepse asgjë nga këto nuk e heq dot përgjegjësinë dhe peshën që ka ndërveprim mes të rriturve në familje dhe fëmijëve, tha ai. Në fakt kjo është një anë e problemit por rrënimi i shkollave shqiptare është një anë shumë me peshë në këtë situatë kur Shqipëria bie poshtë e më poshtë në sistemin e vlerësimit Pisa.

Ligjit australian, ndalon mediat sociale deri në 16 vjeç

Australia ka miratuar një ligj për të parandaluar fëmijët nën 16 vjeç nga krijimi i llogarive në platformat e mediave sociale. Projektligji, të cilin qeveria e quan një lëvizje “lider në botë” për të mbrojtur të rinjtë në internet, u miratua në Senat me 28 Nëntor me mbështetjen e të dyja partive kryesore të vendit. Dhoma e ulët e Parlamentit e kishte miratuar atë në fillim të javës.

“Kjo ka të bëjë me mbrojtjen e të rinjve – jo ndëshkimin apo izolimin e tyre”, tha Michelle Rowland, ministrja e Komunikimit e Australisë. Ajo përmendi ekspozimin ndaj përmbajtjes në lidhje me abuzimin me drogën, çrregullimet e të ngrënit dhe dhunën si disa nga dëmet që fëmijët mund të hasin në internet.

Legjislacioni ka mbështetje të gjerë në mesin e australianëve dhe disa grupe prindërish kanë qenë avokatë të zëshëm. Por ajo është përballur me reagime nga një aleancë e pamundur e gjigantëve të teknologjisë, grupeve të të drejtave të njeriut dhe ekspertëve të mediave sociale.

Kritikët thonë se ka pyetje të mëdha pa përgjigje se si do të zbatohet ligji, si do të mbrohet privatësia e përdoruesve dhe, në thelb, nëse ndalimi do të mbrojë në të vërtetë fëmijët.

Çfarë thuhet në ligj?

Ligji kërkon që platformat e mediave sociale të ndërmarrin “hapa të arsyeshëm” për të verifikuar moshën e përdoruesve dhe për të ndaluar ata nën 16 vjeç të hapin llogari. Nuk specifikon se cilat platforma do të mbulojë ndalimi – kjo do të vendoset më vonë – por qeveria ka emëruar TikTok, Facebook, Snapchat, Reddit, Instagram dhe X si faqe që ka të ngjarë të përfshijë.

Tre kategori të gjera platformash do të përjashtohen: aplikacionet e mesazheve (si WhatsApp dhe Facebook Messenger Kids); platformat e lojërave; dhe shërbimet që ofrojnë përmbajtje edukative, duke përfshirë YouTube. Ata 15 vjeç e poshtë do të jenë gjithashtu në gjendje të aksesojnë platformat që i lejojnë përdoruesit të shohin disa përmbajtje pa u regjistruar për një llogari, si TikTok, Facebook dhe Reddit.

Zonja Rowland, ministrja e komunikimit, tha se kufizimi në krijimin e llogarive, në vend të përmbajtjes më gjerësisht, do të zbuste dëmet që lidhen me jetën në internet – si “njoftime dhe sinjalizime të vazhdueshme” që mund të ndikojnë në gjumin dhe aftësinë e të rinjve për t’u fokusuar – ndërkohë që kufizojnë efekti i ligjit në popullatën e gjerë. Dhe mbështetësit e ndalimit thonë se vonimi i ekspozimit të fëmijëve ndaj presioneve të shumta të mediave sociale do t’u jepte atyre kohë për të zhvilluar një “identitet më të sigurt”, duke hequr presionin nga prindërit për të kontrolluar aktivitetin e fëmijëve të tyre në internet.

Kundërshtuesit e ligjit

Por ekspertët e mediave dixhitale dhe disa grupe prindërish kanë thënë se natyra e lara-lara se cilat platforma do të përfshihen dhe nuk do të përfshihen në ndalim e bën të paqartë se nga çfarë saktësisht synohet të mbrohen fëmijët. Një qasje më efektive do të ishte adresimi i problemit në rrënjë duke u kërkuar kompanive të mediave sociale të bëjnë një punë më të mirë për të moderuar dhe hequr përmbajtjen e dëmshme.

Ligji i ri “nuk i mbron fëmijët nga dëmet e mundshme në mediat sociale”, tha profesor Given. “Në fakt, mund të krijojë probleme të tjera duke përjashtuar të rinjtë nga informacionet e dobishme dhe të dobishme, si dhe duke hapur një sërë shqetësimesh për privatësinë për të gjithë australianët.”

Kjo nuk është ende plotësisht e qartë. Projektligji thotë se kompanitë e mediave sociale duhet të ndërmarrin hapa të arsyeshëm për të vlerësuar moshat e përdoruesve, por platformat u lihet të vendosin se si ta bëjnë këtë. Ata që nuk respektojnë mund të gjobiten deri në 49.5 milionë dollarë australianë (rreth 32 milionë dollarë).Në një masë që u shtua në përgjigje të shqetësimeve për privatësinë, ligji thotë se sigurimi i një dokumenti identiteti të lëshuar nga qeveria nuk mund të jetë i vetmi opsion që platformat e mediave sociale u japin përdoruesve për të verifikuar moshën e tyre.

Sondazhet tregojnë se shumica e australianëve janë në favor të ndalimit. Grupet prindërore kanë qenë gjerësisht mbështetëse – megjithëse disa thonë se ligji nuk shkon aq larg sa duhet dhe duhet të mbulojë më shumë platforma.

“Duke u dhënë fëmijëve tanë këto telefona, ne po u japim armë, ne po u japim botën në majë të gishtave të tyre”, tha zonja O’Brien për një gazetë australiane.

Kompanitë e mediave sociale e kanë kritikuar ligjin. Elon Musk, pronari i X, tha në platformë se “duket si një mënyrë e pasme për të kontrolluar aksesin në internet nga të gjithë australianët”.

Pandemia dhe përjashtimi social

Sipas John Piacentini, një profesor në Departamentin e Psikiatrisë dhe Shkencave të sjelljeve të UCLA, pesha e pandemisë ishte veçanërisht e rëndë për adoleshentët. Adoleshentët dhe të rinjtë kanë një nevojë të shtuar për ndërveprim me bashkëmoshatarët dhe një ndjeshmëri më të lartë ndaj përjashtimit social. Bllokimet, mësimi në internet dhe mandatet e distancimit social ndërprenë jetën e tyre. Mediat sociale, tha ai, kanë ndihmuar në plotësimin e këtyre boshllëqeve.

Mendësia e “kulturës së krahasimit” që inkurajohet nga platformat e mediave sociale si TikTok mund të jetë shumë sfiduese për një të ri, shtoi Albano.

“Çdo fëmijë që është i prirur të shqetësohet për vetë-imazhin e tij dhe kush janë ata, është i shqetësuar për përshtatjen ose çfarë mendojnë të tjerët për ta, në mënyrë të pashmangshme do ta krahasojë veten me numrin e pëlqimeve, miqve ose ndjekësve që njerëzit e tjerë kanë kur ata shkoni në internet, “tha ajo. “Ata po i shikojnë këto vende përmes një lente negative të “Unë kurrë nuk do të jem aq i mirë sa këta njerëz” dhe kjo mendësi i vë ata në rrezik të rritjes së depresionit dhe izolimit.”

TikTok-u është bërë një strategji e re jopërballuese.

TikTok-u, një nga platformat video të mediave sociale me rritjen më të shpejtë sot, dominon kulturën rinore dhe tërheq më shumë se një miliard përdorues në mbarë botën, nga të cilët gati gjysma janë të moshës 10 deri në 29 vjeç. TikTok-u kohët e fundit e rrëzoi Instagramin si aplikacionin më i përdorur të mediave sociale për fëmijët 12 deri në 17 vjeç, me 63 për qind të tyre që e përdorin aplikacionin çdo javë. Të dhënat nga Organizata Botërore e Shëndetësisë tregojnë se në vitin 2021, një në shtatë adoleshentë të moshës 10 deri në 19 vijeç luftuan me sfidat e shëndetit mendor. Ky grup është një pjesë kryesore e audiencës së TikTok-u.

Ndërsa TikTok-u fiton më shumë pranim në mesin e të rinjve, ka një shqetësim në rritje midis prindërve, politikbërësve dhe mjekëve për ndikimin aktual që platforma ka në shëndetin mendor të të rinjve. Si për çdo çështje, ka dy anë për t’u marrë parasysh.

TikTok-u mund të inkurajojë më shumë izolim dhe vetmi të të rinjve

Për adoleshentët, gjetja e komunitetit dhe e vërtetimit në TikTok-u nuk është vetëm normale, por e nevojshme për zhvillimin e tyre. “Ka të rinj, veçanërisht ata me ankth social ose depresion, të cilët mund të kenë një tendencë për të kaluar më shumë kohë në internet dhe për të reduktuar kontaktet e tyre reale, ballë për ballë me njerëzit e tjerë,” tha Anne Marie Albano, PhD, drejtoreshë e klinikës Universitare për Ankth dhe Çrregullime të Përafërta. “Kur një individ nuk angazhohet në botë në një mënyrë të shëndetshme – duke ndërvepruar me të tjerët, duke menaxhuar veten në situata sfiduese… duke folur në klasë, duke u përballur me konflikte me bashkëmoshatarët – kjo mund të përkeqësojë ndjenjat e tyre të tjetërsimit, mungesës së shpresës, izolimit, ankthit, dhe depresioni.”

Pavarësisht pranisë së provave të forta, disa mjekë ende besojnë se juria është ende jashtë për një vendim përfundimtar mbi TikTok-u. Jaclyn Halpern, PsyD., është drejtore e programit SOAR në Behavioral Medicine Associates, një praktikë që ofron psikoterapi dhe testime për fëmijët dhe adoleshentët.

“Ka arsye për shqetësim duke pasur parasysh përmbajtjen e disponueshme në TikTok-u, ndryshimet në etikën dhe vlerat që rrethojnë përmbajtjen e TikTok-u, presionet që fëmijët dhe adoleshentët mund të ndiejnë bazuar në përmbajtjen e TikTok-u dhe mundësinë e takimit me një grabitqar në internet kur përdorin aplikacionin. Në fund të fundit, hulumtimi ka filluar të tregojë rreziqe dhe pozitive për të rinjtë duke përdorur TikTok-u dhe platforma të tjera të mediave sociale.”

TikTok-u mund të përkeqësojë kushtet e shëndetit mendor

Në kërkimin e tij, Piacentini gjeti disa pacientë në UCLA Child OCD, Ankthy and Tic Disorders Clinic dhe Tourette Assn. Qendra e Ekselencës shfaqi simptoma të përkeqësuara që ai beson se mund të jenë rezultat i shikimit të përmbajtjes së TikTok-u në internet. Hulumtimet tregojnë se ngacmimi kibernetik, përjashtimi social dhe drama që mund të ndodhin në këto rrjete janë shoqëruar me shkallë më të lartë të problemeve të shëndetit mendor tek adoleshentët.

Hulumtimi i Halpern gjithashtu duket se konfirmon se fëmijët me stres ose trauma komplekse të shëndetit mendor dhe mjedisor mund të shohin të paktën rritje të përkohshme të simptomave emocionale pas përdorimit të TikTok-u.

TikTok-u mund të ndihmojë në përmirësimin e njohurive rreth kushteve të shëndetit mendor

Një nga përfitimet kryesore të të folurit për shëndetin mendor në TikTok-u është se përdoruesit janë të ekspozuar ndaj njerëzve me kushte të ndryshme, thotë Peter Wa. llerich-Neils, i njohur si Peter Hyphen për më shumë se 416,000 ndjekësit e tij në TikTok-u, ku fillimisht filloi të postonte për të diskutuar diagnozën e tij me çrregullimin e hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes.

Kur gjejnë njerëz të tjerë me problemet e tyre, ata mund të fillojnë një dialog për simptomat e tyre.

“Është një lloj mbajtja e një pasqyre pranë vetes dhe ata mund të kuptojnë, ‘Oh, zot, nuk e kuptova se kjo ishte diçka me të cilën mendova se e trajtoja vetëm unë’… — dhe ‘Unë jam pjesë e këtij komuniteti që unë as që e dija se ekzistonte.” tha ai.

TikTok-u u ofron të rinjve verifikim dhe komunitet

Ata që mund të ndihen të vetëm në betejat e tyre shpesh mund të gjejnë vërtetimin që u nevojitet përmes TikTok-u. Si shumë të tjerë, Wallerich-Neils iu drejtua mediave sociale në fillim të pandemisë për të mbushur boshllëkun e krijuar nga bllokimet. Në TikTok-u, ai filloi të analizojë dhe të ndajë mënyrat se si diagnoza e tij ADHD ndikoi në jetën e tij të përditshme dhe zbuloi se shumë njerëz ishin të lidhur me udhëtimin e tij.

Kojo Sarfo, MD, një infermiere dhe psikoterapiste e shëndetit mendor me më shumë se 1.9 milionë ndjekës në TikTok-u, i jep kredi aplikacionit krijimin e hapësirave ku ata me probleme të shëndetit mendor mund të ndjejnë se i përkasin. Kjo lidhje është veçanërisht e rëndësishme për komunitetet ku për shëndetin mendor flitet rrallë ose madje konsiderohet një temë tabu.

Strategji për t’u treguar të rinjve se si të angazhohen me TikTok-u në një mënyrë të shëndetshme

Duke qenë se hulumtimi i mediave sociale është i përzier dhe në fazat e tij shumë të hershme, mjekët ofrojnë disa mënyra për adoleshentët dhe prindërit e tyre për të fituar rezultatet më pozitive nga angazhimi me TikTok-u.

Kufij të shëndetshëm për mediat sociale

“Në programin tonë për ankthin social në Universitetin e Kolumbisë, ne u mësojmë adoleshentëve dhe të rinjve se si të krijojnë kufij të shëndetshëm,” tha Albano. “Ne punojmë me ta për atë që është brenda zonës së tyre të rehatisë, çfarë ka kuptim kur bëhet fjalë për postimin dhe pëlqimin e postimeve të njerëzve të tjerë, dhe si të qëndrojmë të sigurt dhe të shmangim blerjen e mashtrimeve ose marifeteve të rrezikshme që mund të jenë në trend. Ne gjithashtu punojmë se si t’u përgjigjemi komenteve duke injoruar të tjerët që mund të jenë të papërshtatshëm dhe duke mësuar se kur t’i bllokojmë njerëzit.”

Ekspertët rekomandojnë gjithashtu t’u mësoni të rinjve se si të vendosin kufizime në përdorimin e mediave sociale. Orari i ngrënies është një kohë e shkëlqyer për t’i larguar telefonat. Një zakon tjetër i shëndetshëm është të caktoni një orë çdo natë kur ata i lënë të gjithë ekranet për t’i dhënë vetes kohë të mjaftueshme për të qetësuar dhe përgatitur trupin për gjumë.

Idea dhe praktika e ndalimit të celularëve në shkolla

Në SHBA disa shkolla po e bëjnë një hap më tej – duke i ndaluar nxënësit të aksesojnë pajisjet gjatë gjithë ditës, jo vetëm gjatë orës së mësimit.

Një herë në javë, mësuesja e anglishtes Abbey Osborn shkon në punë 10 minuta më herët për mbledhjen e telefonave në shkollën e saj të mesme Milwaukee, Wis. Që nga viti 2018, shkolla e saj ka mbledhur telefonat e nxënësve çdo mëngjes kur ata hyjnë në ndërtesë. Telefonat kthehen në orën e fundit të ditës.

“Studentët janë të fokusuar. Ka ende shumë biseda, shumë ndërtime marrëdhëniesh,” tha Osborn. “Kam zbuluar gjithashtu se studentët janë më të gatshëm të punojnë së bashku në grupe kur nuk kanë celularë.”

Në fund të ditës kur koshi i celularit dorëzohet në klasë, Osborn thotë se studentët grumbullohen rreth tij “si skifterë “.

Pasi telefonat u kthehen studentëve, ajo thotë se ata i shikojnë menjëherë. Sipas saj, kjo tregon se “ata nuk kanë vetëkontroll për të qenë në gjendje të përballojnë kërkesat e shkollës dhe aksesin në një celular”.Ata përfitojnë nga fakti se nuk duhet të mendojnë për telefonat e tyre gjatë gjithë ditës.

Vetëm në bazë të moshës, adoleshentët tashmë luftojnë më shumë se të rriturit për të kontrolluar impulset e tyre: korteksi paraballor i trurit, i cili është i përfshirë në kontrollin e impulseve, është një nga rajonet më të fundit të trurit që është pjekur plotësisht – dhe vazhdon të zhvillohet deri në moshën madhore, sipas një studimi të 2021.

Si mund të ndihmojnë prindërit

Prindërit do të duhet të monitorojnë dhe të mësojnë se si të kufizojnë mediat sociale dhe kohën e përgjithshme të ekranit me fëmijët e tyre, duke filluar që në moshë të re. Ata duhet të marrin në konsideratë kontrollet prindërore derisa të kuptojnë se fëmija i tyre është mjaft i pjekur për të menaxhuar llogaritë e tyre. Ekspertët besojnë se prindërit tregojnë ndikimin më të fortë kur qëndrojnë të përfshirë në jetën e fëmijëve të tyre dhe modelojnë sjelljen e dëshiruar. Prindërit mund të japin shembullin kur heqin telefonat dhe ekranet e tyre dhe gjejnë kohë për të folur me fëmijët e tyre në fund të një dite shkollore. Modelimi i kësaj sjelljeje të mirë është kritik.

Më poshtë për prindërit që duan të pengojnë fëmijët e tyre adoleshentë nga mediat sociale. Disa hapa në Anglisht për të bllokuar aplikacionet e fëmijëve tuaj. Për të bllokuar disa aplikacione si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e adoleshentit tuaj, mund të përdorni veçoritë e integruara të kontrollit prindëror të ofruara nga Apple. Apple ofron një veçori të quajtur “Screen Time” që ju lejon të vendosni kufizime të aplikacioneve dhe të menaxhoni përdorimin në pajisjet iOS. Ja se si mund të aktivizoni kontrollet prindërore dhe të bllokoni aplikacione specifike:

Steps to be taken.

Step 1: Set Up Screen Time:

1. Open the Settings app on your teen’s iPhone.

2. Tap on “Screen Time.”

3. Tap “Turn On Screen Time.”

Step 2: Create a Screen Time Passcode:

1. Tap “Use Screen Time Passcode” and set a passcode. Make sure to use a passcode that your teen doesn’t know to prevent them from changing the restrictions.

Step 3: Set App Limits:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “App Limits.”

3. Tap “Add Limit.”

4. Choose the category of apps you want to limit, such as “Social Networking” or “Entertainment.”

5. Set the time limit for the category (e.g., 1 hour per day).

6. Tap “Add” to save the limit.

Step 4: Block Specific Apps:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “Always Allowed.”

3. Find the apps you want to block (e.g., TikTok-u and Snapchat) and swipe left on each app to remove it from the “Allowed Apps” list.

Step 5: Enable Content & Privacy Restrictions:

1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.

2. Tap on “Content & Privacy Restrictions.”

3. Turn on “Content & Privacy Restrictions” and set a passcode (you can use the same or different passcode as the Screen Time passcode).

4. Under the “Allowed Apps” section, toggle off any apps you want to block.

Duke ndjekur këto hapa, mund të kufizoni aksesin e adoleshentit tuaj në aplikacione specifike si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e tyre. Mbani në mend se përdorimi i kontrolleve prindërore është një hap thelbësor në drejtimin e përdorimit të pajisjes së adoleshentit tuaj, por është gjithashtu thelbësore që të keni komunikim të hapur me ta rreth arsyes se pse po vendosni këto kufizime dhe rëndësinë e sjelljes së përgjegjshme në internet.

URAN BUTKA DHE “REPLIKA” E TIJ

December 7, 2024 by s p

Kadri Tarelli/

“Shqetësimi im nuk është nëse Zoti është në anën tonë; Shqetësimi im më i madh, është se a jemi ne në anën e Zotit, sepse Zoti gjithmonë ka të drejtë.” – Abraham Linkoln

Përjetime, kundërshti, qëndrime.

Para pak ditësh u ndodha në Tiranë, në përurimin e librit më të ri “Replika”, të studiuesit të njohur Uran Butka. Librin nuk munda ta marr atë ditë, kështu që Urani ma dërgoi në Durrës. Më duhet ta falënderoj dy herë, për librin dhe kujdesin për ta dërguar, lexuar e shijuar më nge.

“Polemika”, që unë e afroj me fjalën shqipe: rrahje mendimesh, mospajtim gjykimesh, apo kundërshti qëndrimesh, mes shkrimtarëve, krijuesve dhe veçanërisht mes studiuesve, sidomos në fushën e historisë, ku qëndrimet nuk përputhen. Gjykoj se, ca më shumë ndodh kur në mes qëndrojnë bindjet, opinionet, këndvështrimet dhe më keq akoma, interesat personale dhe kolektive, të cilat nuk duhet të jenë pjesë e historianëve. Po ja që ndodh, e duhet pranuar mes nesh.

Pavarësisht qasjeve, në shumicën e herëve kundërshtuese, rrahjen e mendimeve, ashtu si edhe autor Butka, e shoh si diçka pozitive dhe të dobishme, si një pasqyrë, ku secili mund të shikojë e ta peshojë veten, në raport me të drejtën dhe me të tjerët. Ai është i drejtpërdrejtë me lexuesin, duke u nisur nga parimi, se fjala duhet thënë ashtu si duhet dhe aty ku duhet. Jo vetëm për njohje, por më shumë për të ndriçuar të vërtetën e fshehur, shtrembëruar, apo të pluhurosur në dosjet e arkivave, njëkohësisht për ta përdorur pa u dridhur, në shkrimet dhe studimet historike.

Është kjo edhe arsyeja që e vlerësoj së tepërmi autorin, i cili i ka grumbulluar në një libër, të gjitha shkrimet e bëra gjatë kohës. Madje që në ballinë vendos edhe temat e gjetura, në mënyrë që këndonjësi të ndihmohet dhe të ketë një njohje mbi përmbajtjen, pa qenë nevoja të pyesë apo të shfletojë faqet e librit.

Kjo formë shkrimtarie e zgjedhur kështu, është një arsye më shumë për ta vlerësuar librin, pasi shkrimet që janë të shpërndara në shtypin e kohës, jo të gjithë lexuesit kanë pasur dhe kanë mundësi t’i ndjekin në përditësinë e tyre. Besoj se edhe këndonjësit e zellshëm, madje edhe shkruesit e tjerë, do gjykojnë kështu si unë, kur shprehem: “Shkrimet, edhe kur botohen, janë si kokrrat e grurit që shkoqen nga kalliri, disa harrohen, disa i hanë milingonat, shumë i kalb dheu, disa kanë fatin të futen në thesin apo “arkën e kujtesës”, që është libri, i cili më pas për t’i qëndruar kohës, futet në hambarin e madh të kulturës, që janë bibliotekat e të gjitha llojeve, deri te biblioteka kombëtare”.

Lexoj dhe i rilexoj pjesët e këtij libri të rëndë në peshë e mendim, (rreth 490 faqe) dhe më forcohet bindja, se:

– Të nisësh të bësh replikë, së pari duhet të kesh mbushur mendjen se ke të drejtë. Dhe e drejta është me ty, kur ke njohje dhe sidomos dokumente.

– Të bësh replikë, duhet të matesh mirë. Vërtet e nis përplasjen, por duhet ta mbyllësh atë në formë shteruese, që personi përballë nuk gjen shteg të kundërpërgjigjet. Përjashtojmë sharlatanët që grijë sallatë, ndërsa keqdashësit shpifin edhe gjëra të paqena.

– Të futesh në replikë, kërkon durim, përmbajtje dhe shumë guxim, pasi siç është bërë e modës, duke parë debate televizive, apo edhe shkrime gazete, ndodh që kur kundërshtari nuk ka ç’të thotë, pasi i “mbarojnë fishekët”, hidhet në akuza duke prekur jetën personale, që s’kanë lidhje me temën, madje për turpin e tyre dhe të studios televizive, fillojnë e nuk përjashtojnë të baltosin edhe pjesëtarë të familjes, etj, etj. Në këtë zallamahi të pështirë, futen e dhe politikanët, që pasi shahen me libër shtëpie, nuk habitemi t’i shohim bashkë duke u përqafuar, duke u puthur e lëpirë, sikur nuk ka ndodhur gjë. Madje kanë shpikur edhe një fjalë, që nuk pranon koment: “Kështu e do politika…….!”.

E njoh prej kohësh penën e autorit Butka, kështu më duhet të them se ai i ka të gjitha, si kulturën e të studiuarit, të gjykuarit e të shkruarit, ashtu edhe thesin plot me dokumente të mbledhura nga shtypi, nga librat, më së shumti nga arkivat, që i ka me shumë merak dhe, që i zbraz e i shkund, sa herë hyn në përplasje mbi tema historike.

Nuk kam ndërmend t’i bëj analizë klasike të gjithë librit, pasi kështu veproj përgjithësisht, sepse është lexuesi që bën vlerësimin, kur ta mbarojë edhe faqen e fundit. Veç një fjalë më duhet ta them që në fillim: Është libri që nuk më lëshon nga dora, edhe kur lodhem apo nuk kam kohë të merrem me të. Këtu më duhet të shtoj, se ky libër në vetvete përmban një pasurinë dokumentare për t’u lakmuar. Dokumente të grumbulluara me shumë durim e kujdes, shumë prej tyre po i ndesh për herë të parë. Një arkiv i tërë, i shtrirë në kohë, më pas qepur aq hollë e bindshëm, pa qenë nevoja e fjalëve të tepërta, për të mos lënë shteg për ndërhyrje, hamendsime apo mëdyshje.

Në libër gjejmë mjaft tema të thukta për diskutim: “Kadareja i rrezikuar”. (Refleksione mbi ditarin sekret të E. Hoxhës), “Mustafa Gjinishi- tradhtar, dëshmor apo viktimë”, “Polemikë me Xhelal Gjeçovin, mbi kolaboracionizmin”, “Polemikë me ata historianë që e kanë trajtuar njëanshmërisht Kongresin e Përmetit”, “Një përgjigje për nostalgjikët e Fadil Hoxhës”, “Refleksion – A ishte terroriste shkencëtarja Sabiha Kasimati?”, etj, etj. Këtu do të ndeshim shumë ngjarje që kanë lënë gjurmë në historinë shqiptare, shumë prej tyre shoqëruar e përfunduar tragjikisht, e me plot dhimbje njerëzore. Dhe, ata që janë përgjegjës apo të përzierë në rrethana të caktuara, as nuk pendohen, as kërkojnë falje. Madje gjejnë vend dhe kohë të mburren se kanë vrarë, torturuar, ndëshkuar, poshtëruar dhe përbuzur pa shkak, shqiptarin “Armik”. Nuk çuditem! Po “Armik”, ndaj kujt? Ndaj popullit, Atdheut apo Partisë…..!?

Kjo e fundit është marrëzi më vete, ta mendosh dhe tragjike ta jetosh, pasi qëllimisht gjatë luftës, u zgjodh e u hodh në sofrën tonë, si peshqesh dhe ushqim përçarës për gjithë kombin, “Ne dhe ata”. Askush nuk e mendonte se edhe pas kaq vjetësh në ndryshim sistemi, kjo farë e ndyrë e urrejtjes, na ka mbirë në derë dhe s’po e shkulim dot. Më keq akoma, kur ka gjetur vend dhe strehë te mendjet e ndritura e të ditura.

Nuk dua të ndalem këtu, pasi më pëlqen të ngulem te polemika me historianët tanë me emër të “Madh”, që siç del edhe në këtë libër voluminoz, shumë herë e shtrembërojnë, e masakrojnë, e fshehin qëllimisht historinë, por në dukje si pa dashje. Pse e bëjnë këtë? Më mirë e dinë ata vetë. Ndërsa unë po shtoj: “Kurdoherë, shkrimtari dhe studiuesi, flet e shkruan aq sa di dhe aq sa do!”.

Në libër ndeshim shkrime të lehtë në përmbajtje, por që lëndojnë plagët e shpirtit, mjaftohem të përmend:

– Përgjigje ndaj gazetarit, E. Kalo, që shkruan: “Keni qenë apo jeni bërë i persekutuar politik?”. Shkrim botuar te gazeta “Koha jonë”. 4 nëntor 1992.

– Një polemikë e beftë me prokurorin Aranit Çerla. Kam përshtypjen se kjo përplasje fjalësh të çastit, mund të shkruhet më gjerë, si një novelë me kumt të hidhur.

Nëse do të më duhej të përmend të gjithë personazhet e librit, do të shtrëngohem të mbush faqe të tëra, kur edhe vetë bezdisem, pasi nuk i shtoj vlerë librit me përsëritjet e padobishme. Ndaj po ngulem pak mbi temën historike të përplasjes së shqiptarëve gjatë Luftës së II-të botërore, të njehur ndryshe, si Lufta antifashiste, Nacional-Çlirimtare. Mjaftohem të ndalem te shkrimi i gjatë:

– “A ka kaluar Rubikonin, historiani Kristo Frashëri?” – Pyet Uran Butka. Lexoni dhe do të gjeni çudira. Së pari, nga dokumentet e shumta të hedhur në tavolinë. – “Me rënien e regjimit komunist Kristo Frashëri, – shkruan Butka,- është i pari historian i brezit të vjetër, që kapërceu Rubikonin dhe arriti të pranonte disa të vërteta mbi luftën antifashiste, …… pra bëri një hap të duhur, por jo më tutje…..”, shkruan autori, Faqe 81-82

Lexoni ç’thotë, Tuk Jakova, faqe 96, Gogo Nushi, Faqe 96.

Fillimi dhe fundi i asaj zallamahie që përfshiu të gjithë shqiptarët. – “Në themel ishte çështja e pushtetit. Kështu lufta NÇl, e nisur si luftë patriotike dhe antifashiste, duke u gërshetuar me detyrat e revolucionit komunist, për marrje e pushtetit me gjak, e humbi karakterin e saj fillestar……..! U shndërrua në Luftë civile”. Faqe 97. Temë e rrahur gjerësisht nga autori Butka, edhe në librin madhor “Lufta Civile në Shqipëri,1943-1945”.

Në takime me shkrimtarë dhe personalitete me emër, që futen si pykë e kalbur në sinorët e historisë, e dëgjoj shpesh shprehjen, – “Tek ne nuk ka patur Luftë Civile”. Nuk e vlen të hysh në diskutim me ata, pasi nuk ndryshon gjë, por kur e thotë një historian i nivelit të Kristo Frashërit, duhet vënë duar në kokë. Lexoni vetë këto pak fjalë: Kristo Frashëri e mohon Luftën Civile. Atë e quan me termin “Luftë vëllavrasëse”, Faqe 98.

Sa keq…..! Përplasja mes shqiptarëve nuk ishte, “Valle shpatash” në skenë koncertesh, as “Prerje e gishtit të vogël”, për të pirë gjak e për t’u bërë vëllezër, as “Grusht shteti”, kur një grup njerëzish, rrëzojnë një qeveri dhe marrin pushtetin. Ishte luftë që zgjati më shumë se një vit, Shtator 1943 – Nëntor 1944, ku u përfshinë mijëra luftëtarë dhe u vranë mijëra djem të rinj partizanë dhe nacionalistë.

Kur këtë e thonë historianët tanë, si Uran Butka, disa nga ne kundërshtojnë, disa bëjnë sikur nuk e besojnë, disa “përdridhen” nga që nuk duan të besojnë…..! Kështu autori fton të huajt të na rrëfejnë, duke bërë pyetjen: – “Ç’thonë të huajt mbi luftën civile?”:

Julian Emery shkruan: ….. “Kjo luftë civile nuk kishte asnjë lidhje me Çlirimin Kombëtar……. ishte për të ardhur keq që lufta civile kishte marrë përparësi mbi luftën për çlirim. Konferenca e Labinotit, 4-9 shtator, 1943, urdhëroi për nisjen e luftës së armatosu kundër Nacionalistëve dhe marrjen e pushtetit me çdo mënyrë, qysh gjatë luftës”. Faqe 98.

Më tej: Kristo Frashëri mbeti besnik i të rënëve, 28.000. dëshmorë. Pse? – Kur dokumenti i këshillit të ministrave, viti 1945, shënon 2519 dëshmorë. Më vjen keq ta besoj, por ja që ndodh edhe kështu…..!

Autori bën edhe një pyetje të hidhur: – Krosto Frashëri, pse hesht për “Masakrën e Tivarit”, ku u vranë mijëra djem luftëtarë të çarmatosur, shkulur nga trojet e Dardanisë? – Pyetje e mbetur pa përgjigje……!!!

Në libër preket edhe një temë që vazhdon të hajë diskutim mes historianëve, që për fat të keq nuk shkulen nga llogoret e të shkuarës, siç është shkrimi: “Polemikë me Marenglen Kasmin, mbi marrëveshjen e Mukjes”. Një temë vërtet e nxehtë si atëherë edhe sot para 81 vjetësh.

Edhe unë jam në një mendje si autori Uran Butka, që e vlerësoj madhërisht “Mukjen”, këtë ngjarje kulmore në historinë tonë. Madje mund ta krahasojmë me “Lidhjen e Lezhës”, 1444, “Lidhjen Shqiptare të Prizrenit”, 1878, “Kongresin e Manastirit”, 1998, dhe “Shpalljen e Mëvetësisë”, 1912. Sepse “Marrëveshja” lindi si nevojë e kohës dhe u ndihmua edhe nga aleatët, për një luftë të përbashkët të të gjithë faktorëve shqiptarë”. – Thotë Butka. Por Fatkeqësisht u gris, u shkërmoq, u mallkua dhe me gjak u mbulua, nga drejtuesit e Luftës NÇl. Nëse do të zbatoheshin vendimet e saj, historia do të shkruhej ndryshe. Por,….. përvoja na mëson se, “Historia nuk bëhet me sikur…..!”.

Ja si shkruan Gjenerali Dejvis, në bisedë me E. Hoxhën: “Mendoja të ndaloja gjakderdhjen e popullit shqiptar, por nuk ia arrita. Dhe, këndej e tutje nuk do të përzihem në vëllavrasjen tuaj…..”. Faqe 170.

Pasojat tragjike të ndarjes, atëherë me fillimin e luftës, fatkeqësisht ndjehen edhe sot e kësaj dite, në mjedisin tonë, në biseda të rëndomta, por edhe te historianët dhe politikanët, që ende i fryjnë atij zjarri “Ne dhe ata”.

Në fund po ndalem edhe tek shkrimi:

“Pëllumb Xhufi, thërret në ndihmë fantazmën e Xhelal Staraveckës”. Shkrim, të cilin më vjen keq që po e lexoj për herë të parë. Them më vjen keq, pasi më duket e pabesueshme që një historian i përmasave të Pëllumb Xhufit, të ulet në prehrin e Xhelal Staraveckës, pasi siç po shoh, ai si njeri dhe shkrues kujtimesh, me përjashtim të përshkrimit realist të disa ngjarjeve, nuk ka parime, as bosht apo shtyllë kurrizore. Mjafton të kërkojmë përgjigjet e disa pyetjeve që autor Butka, i shtron në kuvend bisede:

– Cili është i vërtetë: – libri “Torturë e Terror”, shkruar në vitin 1944, apo libri “Përpara gjyqit të historisë”, shkruar dorëshkrim më, 1966, dhe botuar në vitin 2012. Kë të besojmë, atë që u shkrua duke fërkuar duart në zjarrin e luftës ende të pa mbyllur, apo atë që u qullos duke u ngrohur pranë zjarrit, në Paris…!? Më tej vijojnë pyetjet për Xhelalin: – Pse i demaskoi si terroristë, udhëheqësit e luftës NÇL? – Pse dezertoi dhe e tradhtoi këtë luftë…? – Pse u kthye të luftonte me armë kundër saj….? – Pse më vonë u bashkua me Kolaboracionistët…..? Dhe më pas, – Pse dënohet nga drejtësia italiane për krimet e tij të luftës, si fillim “Me burgim të përjetshëm”, më pas me 10 vjet burg, në Itali….? Faqe 151.

Besoj se nuk ka vend të presësh përgjigje. Një shkrimtar serioz që futet të shkruajë histori, e di mirë se libri historik nuk është telajo pikture, që mund ta bojatisësh sa herë sheh ëndrra të bukura apo të trishtuara. Shtesat dhe ndryshimet mund të bëhen për plotësim, kur ka dokumente të gjetura rishtas, si vlerë e shtuar për publikun.

Në fund, duke bërë një përmbledhje të asaj që shkruhet në këtë libër, shtyhem të shtoj edhe pak fjalë: Uran Butka ka meritë që duhet vlerësuar, sepse libri është sa mësimor e njohës, aq edhe edukativ. Ndërkohë, gjithkush nga këndonjësit ve në kandar të gjykimit, të vërtetat që shfaq njëri dhe pretendimin që shpërfaq tjetri.

Urime dhe suksese, i nderuar z. Uran! Ky libër le të shërbejë si model i rrahjes së mendimeve, pa fyerje, pa ngritje zëri, pa sharje e baltosje të mendimtarit dhe mendimit ndryshe.

Jetë dhe Shëndet për libra të tjerë me po kaq vlerë……!

Urime!

Kadri Tarelli

Vjeshta e tretë, 2024.

“PRENDIMI I ANDRRIMEVE”, POEZIA E GASPER PALIT

December 7, 2024 by s p

– Nën kujdesin e Lisandri Kolës -/

Do të desha të thosha diçka, një mbresë a një mendim, thjeshtë që t’i ngjante një trendafili mbi mermer, për poezinë e Gasper Palit. Që kur më erdhi libri, e marr shpesh ndër duar, e shfletoj, i hollë dhe fin si vetë poezia, e nxori këtë vit botuesi “Berk” në Tiranë, e përgatiti studiuesi dhe shkrimtari Lisandri Kola, përmblodhi të gjithë buqetën e poezive, i pajisi me shënime, vuri një parathënie rigorose me informim, një shtojcë në fund, fotografi e faksimile, një “plotëni e adhurueme”, – do të thosha në të folmen e poetit dhe të përgatitësit të librit, shkodranë të dy, të kohëve të ndryshëm, por dhe të një vazhdimësie poetike, edhe pse dhe ato të ndryshme, por i bashkon bukuria, përzierë me një si pikëllim…

Këtë do të desha të shpreh, por mbase herë tjetër më mirë…

Marr prapë ndër duar librin, Gasper Pali lindi në Shkodër në vitin 1916, lexoj… pra, 4 vjet pasi Shqipëria u shpall e pavarur nga një perandori, ajo otomane, që po binte, – them me vete. Gasper Pali vdes në Shkodër në vitin 1942, kur vendi kishte 3 vjet që ishte pushtuar nga Italia fashiste, që donte të bëhej perandori.

Vetëm 26 vjet jetoi Poeti, sa pikëllim dhe shqyrtoj me vete se ai rreth 19 a 20 vjet jetoi në kohë pavarësie, mes rënies dhe mosngritjes së dy perandorive, në një vend të vogël e të mjerë midis, por në qytetin e veriut të tij me legjenda dhe kulturë, ndër më të lashtit në Europë…

Gasper Pali – meteorit në poezinë moderne shqipe, – them me vete, shkëlqeu befas dhe u shua, sa shpejt!

Si bashkëqytetari dhe bashkëkohësi tjetër i tij, Migjeni shpërthyes, 26 vjeçarë të dy, s’e di a janë takuar a kanë ndejtur bashkë, njeri pas tjetrit i hëngri tuberkulozi, por jo vetëm, – shtoj me dhimbje, – edhe poezia, korifej të vargut të lirë shqip.

Gaspër Pali është vetëm i lirë, por s’bëj dot krahësime, as është qëllimi im, vetëm desha të përshëndes botimin e ri të poezisë së Gaspër Palit, që do të duhej ta dinim më mirë dhe më shumë. Dhe ta duam…

Dhe mbase kritikët e studiuesit do të flasin prapë, pa paragjykime dhe të lirë, më me kompetencë për poezinë e tij, që rishfaqet dhe harrohet, për vezullimet e zymta të saj në vitet e arta ‘30 të letrave shqipe dhe të mendimit pluralist dhe vendin që duhet të zerë në historinë e letërsisë shqipe, te poezia, etj.

Gasper Pali – muzikant dhe poet, – ndërmend, – prandaj dhe në poezinë e tij ka muzikë të fshehtë dhe trishtim, trishtim perëndimor, kohe dhe kulture.

Tre gjëra e vranë atë shumë,

– një: pushtimi i vendit nga Italia fashiste, edhe pse vetë kishte studiuar për letërsi në Itali, në Firencen magjepsëse,

– dy: një dashuri e pafat me një siçiliane në Itali dhe

– tre: tuberkulozi i pashërueshëm atëhere.

Dhe mbaroi si Migjeni. Por të paktën as Migjenit e as Gasper Palit s’ua vrau poezinë Realizmi Socialist që do të vinte më pas, i një perandorie të tretë më mizore.

Si një ngushëllim marr prapë librin ndër duar, i ngrohtë dhe si i verdhëllemtë, s’e di pse, nga sëmundja a trishtimi i përbashkët, se “bota e njerëzimi tashma, dritën ka fikë e terrin ka përqafë?” – shkruan poeti Gasper Pali, por poezia juaj është një qiri i ndezur, bën dritë, – mërmëris dhe lexoj prapë:

“… e s dim prendimin me e dallue nga agu…” – dhe bie më shumë në pesimizëm, por ah, dhe kjo poezi na ndihmon të dallojmë dhe përhetojmë çastin, që sa do i rëndë qoftë, mund të bëhet poezi, e lehtë si drita.

Do të doja të flisja për poezinë e tij, mbase herë tjetër më mirë, thashë, tani mirënjohës atyre që e nxorën prapë nga terret e harrimit dhe na e sollën…

“Bisedë me vetvedin” është njëra nga fletët që na tregon Lisandri nga fletoret e trishtuara të Gasper Palit. Po i gjithë libri është si një bisedë me vetveten, dhe pse me tjetrin dhe ky është nderi më i madh që na bëhet si lexues, kaq çiltër dhe kaq bukur!

Visar Zhiti

Chicago, 06.12.2024

Një Studim i ADN-së Zbulon Origjinën e Shqiptarëve

December 7, 2024 by s p

Nga NDREK GJINI

MA, University of Galway, Ireland

Origjina e popullit shqiptar ka qenë një enigmë për shekuj me radhë për gjuhëtarët dhe historianët. Shqiptarët shfaqen për herë të parë në dokumentet historike në shekullin e 11-të, ndërsa gjuha shqipe është një nga degët më enigmatike të familjes indo-evropiane.

Një studim i ri gjenetik i kryer nga një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh ka hedhur dritë të re mbi këtë çështje komplekse.

Studimi analizoi më shumë se 6000 (ADN) – gene të lashtë nga Ballkani dhe rajonet përreth, duke përdorur teknika të avancuara bioinformatike.

Rezultatet tregojnë se shqiptarët e sotëm rrjedhin kryesisht nga popullsitë e Ballkanit Perëndimor të periudhës romake, me një përzierje shtesë nga grupe të lidhura me sllavët.

Gjetjet kryesore të studimit janë:

Vazhdimësi gjenetike:

Popullsia mesjetare e Shqipërisë tregon një vazhdimësi të madhe gjenetike me popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit për më shumë se 2500-3000 vjet. Kjo provon se rajoni i Shqipërisë së sotme shërbeu si një strehë e AND – genit ballkanik perëndimor gjatë periudhës së trazuar të shpërbërjes së Perandorisë Romake dhe shpërnguljes së popujve.

Ndikimi i kufizuar i ndryshimeve demografike:

Ndryshe nga rajonet fqinje si Kroacia dhe Serbia, popullsia mesjetare e Shqipërisë u ndikua minimalisht nga ndryshimet demografike gjatë periudhës romake. Analizat tregojnë se shqiptarët mesjetarë ruajtën rreth 85% të prejardhjes së tyre nga popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit të Ballkanit Perëndimor.

Përzierja me grupe sllave:

Studimi zbuloi një përzierje të kufizuar me grupe të lidhura me sllavët. AND dhe modelet gjenetike sugjerojnë se popullsia mesjetare shqiptare mund të ketë pasur rreth 15% prejardhje të lidhur me sllavët. Kjo përqindje është shumë më e ulët krahasuar me popullsitë fqinje ballkanike, ku prejardhja sllave arrin 50-65%.

Vazhdimësi e prejardhjes atërore:

Në mënyrë të veçantë, prejardhja atërore e shqiptarëve tregon vazhdimësi nga popullsitë e Epokës së Bronzit të Ballkanit, përfshirë ato të njohura si ilirë. Kjo gjetje mbështet hipotezat që lidhin shqiptarët me popullsitë e lashta ilire.

Ndikimi i kufizuar i migrimit lindor:

Ndërsa shumica e popullsive ballkanike tregojnë një zhvendosje të konsiderueshme gjenetike drejt Mesdheut Lindor gjatë periudhës romake, shqiptarët ruajtën një profil gjenetik më të ngjashëm me atë të Epokës së Hekurit.

Heterogjenitet në periudhën pas-mesjetare:

Kampionët (mostrat) që u morën nga Shqipëria qendrore dhe verilindore e periudhës pas-mesjetare tregojnë një heterogjenitet të lehtë, me disa individë që shfaqin më shumë përzierje me grupe të lidhura me sllavët.

Këto gjetje ofrojnë një kuptim të paprecedentë të proceseve historike dhe demografike që çuan në formimin e shqiptarëve të sotëm.

Ato ndihmojnë gjithashtu në lokalizimin e zonës ku u zhvillua gjuha shqipe.

Studimi sugjeron se gjuha shqipe ka të ngjarë të jetë zhvilluar në një zonë që përfshin Shqipërinë e sotme dhe pjesë të Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë veriore.

Kjo zonë përputhet me shtrirjen e popullsive që tregojnë vazhdimësi gjenetike nga Epoka e Bronzit deri në Mesjetë.

Megjithatë, autorët e studimit theksojnë se lidhja midis gjenetikës dhe gjuhës nuk është gjithmonë e drejtpërdrejtë.

Ndërsa gjetjet gjenetike ofrojnë një kontekst të rëndësishëm, ato nuk mund të përcaktojnë përfundimisht origjinën e saktë të gjuhës shqipe.

Hipotezat gjuhësore që lidhin shqipen me ilirishten ose me gjuhë të tjera ballkanike të lashta mbeten ende të debatueshme.

Studimi hedh dritë edhe mbi ndikimet e ndryshme kulturore dhe demografike që kanë formësuar popullin shqiptar përgjatë mijëvjeçarëve.

Ky studim tregon se shqiptarët janë rezultat i një historie komplekse që përfshin vazhdimësi të gjatë, por edhe ndërveprime me popullsi të ndryshme.

Gjetjet e këtij studimi kanë implikime të rëndësishme në historitë e shkruara me militantizëm e nacionalizën të shteteve të Ballkanit dhe origjinës së popujve të tij.

Ato provojnë shkencërisht rëndësinë e Shqipërisë si një zonë unike që ka ruajtur një vazhdimësi të jashtëzakonshme gjenetike përgjatë mijëra vitesh, pavarësisht ndryshimeve të mëdha demografike dhe kulturore në rajonet përreth.

Ky studim shkencor i ADN-së së lashtë ofron prova të forta për origjinën e shqiptarëve nga popullsitë e lashta të Ballkanit Perëndimor.

Studimi konfirmon vazhdimësinë gjenetike të kësaj popullsie për mijëra vjet dhe ndihmon në sqarimin e debateve të gjata rreth prejardhjes së tyre.

Ndërsa shumë pyetje mbeten ende pa përgjigje, këto gjetje shkencore na afrojnë më shumë se kurrë me zgjidhjen e enigmës së origjinës së popullit shqiptar.

Burimi:

Ancient DNA reveals the origins of the Albanians

Leonidas-Romanos Davranoglou*1
Aris Aristodemou*2
David Wesolowski*3
Alexandros Heraclides*4

1 – Oxford University Museum of Natural History, University of Oxford, UK; Leonidasromanos.davranoglou@oum.ox.ac.uk

2 – Independent researcher; aenaristo@gmail.com

3 – Independent researcher; eurogenesblog@gmail.com

4 – School of Sciences, European University Cyprus, Nicosia, Cyprus; a.heraclides@euc.ac.cy

Source:

https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2023.06.05.543790v1.full.pdf