Analizë psikologjiko-sociale nga Rafael Floqi
Dymbëdhjetë vjeç e gjysmë. Kjo është mosha mesatare në të cilën një fëmijë hap një llogari në rrjetet sociale. Hulumtimet në rritje kanë zbuluar se sa më shumë kohë të shpenzojë një person në mediat sociale, aq më shumë ka gjasa që ai të përjetojë simptoma të shëndetit mendor si ankthi, izolimi dhe dëshpërimi. Dhe sipas një studimi të fundit, nivelet e larta të përdorimit të mediave sociale gjatë harkut prej katër viteve u shoqëruan me rritjen e depresionit tek të rinjtë e shkollave të 8 vjeçare dhe të mesme.
Rama: “Po i ke dhënë fëmijëve një telefon i ke dhënë një rrugaç për shok”
Kjo çështje u bë alarmante kohët e fund nga vrasja e një 14 vjeçari në Shqipëri nga një bashkëmoshatar i tij. 14 vjeçari M.P akuzohet se vrau Martin Canin, 14 vjeç, shok në klasën paralele të shkollës “Fan Noli” në Tiranë më 18 nëntor 2024 pak metra larg shkollës.
Ende nuk dihet ekspertiza e vdekjes së Martinit, i cili mori një goditje me thikë në zemër. Ndërsa Kryeministri Edi Rama gjatë një takimi me prindërit në Fier tha se do të kufizojë ose mbyllë rrjetet sociale TikTok ose Snapchat. Rama tha se këto rrjete sociale po shqetësojnë prindërit, pasi fëmijët shpenzojnë kohë aty. Kryeministri theksoi se mbyllja e TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhje, por është nje element drejt sigurisë së të miturve. Ai tha se të miturit nuk i kuptojnë pasojat e përdorimit të tyre, por këto platforma i stimulojnë në mënyrë kriminale.
“Këto janë platforma që nuk kanë dallime nëse je fëmijë apo i rritur dhe një fëmijë që nuk është mjaftueshmërisht i ndërgjegjshëm për të ndarë të mirën nga e keqja, për të kuptuar pasojat e njërës apo tjetrës, këto platforma e stimulojnë në mënyrë kriminale. Ne jemi në kushtet e një bote që krijon të njëjtën varësi siç krijojnë drogat. Ndalimi i TikTok dhe Snapchat nuk është zgjidhja, por është një nga shumë elementët e zgjidhjes, sepse asgjë nga këto nuk e heq dot përgjegjësinë dhe peshën që ka ndërveprim mes të rriturve në familje dhe fëmijëve, tha ai. Në fakt kjo është një anë e problemit por rrënimi i shkollave shqiptare është një anë shumë me peshë në këtë situatë kur Shqipëria bie poshtë e më poshtë në sistemin e vlerësimit Pisa.
Ligjit australian, ndalon mediat sociale deri në 16 vjeç
Australia ka miratuar një ligj për të parandaluar fëmijët nën 16 vjeç nga krijimi i llogarive në platformat e mediave sociale. Projektligji, të cilin qeveria e quan një lëvizje “lider në botë” për të mbrojtur të rinjtë në internet, u miratua në Senat me 28 Nëntor me mbështetjen e të dyja partive kryesore të vendit. Dhoma e ulët e Parlamentit e kishte miratuar atë në fillim të javës.
“Kjo ka të bëjë me mbrojtjen e të rinjve – jo ndëshkimin apo izolimin e tyre”, tha Michelle Rowland, ministrja e Komunikimit e Australisë. Ajo përmendi ekspozimin ndaj përmbajtjes në lidhje me abuzimin me drogën, çrregullimet e të ngrënit dhe dhunën si disa nga dëmet që fëmijët mund të hasin në internet.
Legjislacioni ka mbështetje të gjerë në mesin e australianëve dhe disa grupe prindërish kanë qenë avokatë të zëshëm. Por ajo është përballur me reagime nga një aleancë e pamundur e gjigantëve të teknologjisë, grupeve të të drejtave të njeriut dhe ekspertëve të mediave sociale.
Kritikët thonë se ka pyetje të mëdha pa përgjigje se si do të zbatohet ligji, si do të mbrohet privatësia e përdoruesve dhe, në thelb, nëse ndalimi do të mbrojë në të vërtetë fëmijët.
Çfarë thuhet në ligj?
Ligji kërkon që platformat e mediave sociale të ndërmarrin “hapa të arsyeshëm” për të verifikuar moshën e përdoruesve dhe për të ndaluar ata nën 16 vjeç të hapin llogari. Nuk specifikon se cilat platforma do të mbulojë ndalimi – kjo do të vendoset më vonë – por qeveria ka emëruar TikTok, Facebook, Snapchat, Reddit, Instagram dhe X si faqe që ka të ngjarë të përfshijë.
Tre kategori të gjera platformash do të përjashtohen: aplikacionet e mesazheve (si WhatsApp dhe Facebook Messenger Kids); platformat e lojërave; dhe shërbimet që ofrojnë përmbajtje edukative, duke përfshirë YouTube. Ata 15 vjeç e poshtë do të jenë gjithashtu në gjendje të aksesojnë platformat që i lejojnë përdoruesit të shohin disa përmbajtje pa u regjistruar për një llogari, si TikTok, Facebook dhe Reddit.
Zonja Rowland, ministrja e komunikimit, tha se kufizimi në krijimin e llogarive, në vend të përmbajtjes më gjerësisht, do të zbuste dëmet që lidhen me jetën në internet – si “njoftime dhe sinjalizime të vazhdueshme” që mund të ndikojnë në gjumin dhe aftësinë e të rinjve për t’u fokusuar – ndërkohë që kufizojnë efekti i ligjit në popullatën e gjerë. Dhe mbështetësit e ndalimit thonë se vonimi i ekspozimit të fëmijëve ndaj presioneve të shumta të mediave sociale do t’u jepte atyre kohë për të zhvilluar një “identitet më të sigurt”, duke hequr presionin nga prindërit për të kontrolluar aktivitetin e fëmijëve të tyre në internet.
Kundërshtuesit e ligjit
Por ekspertët e mediave dixhitale dhe disa grupe prindërish kanë thënë se natyra e lara-lara se cilat platforma do të përfshihen dhe nuk do të përfshihen në ndalim e bën të paqartë se nga çfarë saktësisht synohet të mbrohen fëmijët. Një qasje më efektive do të ishte adresimi i problemit në rrënjë duke u kërkuar kompanive të mediave sociale të bëjnë një punë më të mirë për të moderuar dhe hequr përmbajtjen e dëmshme.
Ligji i ri “nuk i mbron fëmijët nga dëmet e mundshme në mediat sociale”, tha profesor Given. “Në fakt, mund të krijojë probleme të tjera duke përjashtuar të rinjtë nga informacionet e dobishme dhe të dobishme, si dhe duke hapur një sërë shqetësimesh për privatësinë për të gjithë australianët.”
Kjo nuk është ende plotësisht e qartë. Projektligji thotë se kompanitë e mediave sociale duhet të ndërmarrin hapa të arsyeshëm për të vlerësuar moshat e përdoruesve, por platformat u lihet të vendosin se si ta bëjnë këtë. Ata që nuk respektojnë mund të gjobiten deri në 49.5 milionë dollarë australianë (rreth 32 milionë dollarë).Në një masë që u shtua në përgjigje të shqetësimeve për privatësinë, ligji thotë se sigurimi i një dokumenti identiteti të lëshuar nga qeveria nuk mund të jetë i vetmi opsion që platformat e mediave sociale u japin përdoruesve për të verifikuar moshën e tyre.
Sondazhet tregojnë se shumica e australianëve janë në favor të ndalimit. Grupet prindërore kanë qenë gjerësisht mbështetëse – megjithëse disa thonë se ligji nuk shkon aq larg sa duhet dhe duhet të mbulojë më shumë platforma.
“Duke u dhënë fëmijëve tanë këto telefona, ne po u japim armë, ne po u japim botën në majë të gishtave të tyre”, tha zonja O’Brien për një gazetë australiane.
Kompanitë e mediave sociale e kanë kritikuar ligjin. Elon Musk, pronari i X, tha në platformë se “duket si një mënyrë e pasme për të kontrolluar aksesin në internet nga të gjithë australianët”.
Pandemia dhe përjashtimi social
Sipas John Piacentini, një profesor në Departamentin e Psikiatrisë dhe Shkencave të sjelljeve të UCLA, pesha e pandemisë ishte veçanërisht e rëndë për adoleshentët. Adoleshentët dhe të rinjtë kanë një nevojë të shtuar për ndërveprim me bashkëmoshatarët dhe një ndjeshmëri më të lartë ndaj përjashtimit social. Bllokimet, mësimi në internet dhe mandatet e distancimit social ndërprenë jetën e tyre. Mediat sociale, tha ai, kanë ndihmuar në plotësimin e këtyre boshllëqeve.
Mendësia e “kulturës së krahasimit” që inkurajohet nga platformat e mediave sociale si TikTok mund të jetë shumë sfiduese për një të ri, shtoi Albano.
“Çdo fëmijë që është i prirur të shqetësohet për vetë-imazhin e tij dhe kush janë ata, është i shqetësuar për përshtatjen ose çfarë mendojnë të tjerët për ta, në mënyrë të pashmangshme do ta krahasojë veten me numrin e pëlqimeve, miqve ose ndjekësve që njerëzit e tjerë kanë kur ata shkoni në internet, “tha ajo. “Ata po i shikojnë këto vende përmes një lente negative të “Unë kurrë nuk do të jem aq i mirë sa këta njerëz” dhe kjo mendësi i vë ata në rrezik të rritjes së depresionit dhe izolimit.”
TikTok-u është bërë një strategji e re jopërballuese.
TikTok-u, një nga platformat video të mediave sociale me rritjen më të shpejtë sot, dominon kulturën rinore dhe tërheq më shumë se një miliard përdorues në mbarë botën, nga të cilët gati gjysma janë të moshës 10 deri në 29 vjeç. TikTok-u kohët e fundit e rrëzoi Instagramin si aplikacionin më i përdorur të mediave sociale për fëmijët 12 deri në 17 vjeç, me 63 për qind të tyre që e përdorin aplikacionin çdo javë. Të dhënat nga Organizata Botërore e Shëndetësisë tregojnë se në vitin 2021, një në shtatë adoleshentë të moshës 10 deri në 19 vijeç luftuan me sfidat e shëndetit mendor. Ky grup është një pjesë kryesore e audiencës së TikTok-u.
Ndërsa TikTok-u fiton më shumë pranim në mesin e të rinjve, ka një shqetësim në rritje midis prindërve, politikbërësve dhe mjekëve për ndikimin aktual që platforma ka në shëndetin mendor të të rinjve. Si për çdo çështje, ka dy anë për t’u marrë parasysh.
TikTok-u mund të inkurajojë më shumë izolim dhe vetmi të të rinjve
Për adoleshentët, gjetja e komunitetit dhe e vërtetimit në TikTok-u nuk është vetëm normale, por e nevojshme për zhvillimin e tyre. “Ka të rinj, veçanërisht ata me ankth social ose depresion, të cilët mund të kenë një tendencë për të kaluar më shumë kohë në internet dhe për të reduktuar kontaktet e tyre reale, ballë për ballë me njerëzit e tjerë,” tha Anne Marie Albano, PhD, drejtoreshë e klinikës Universitare për Ankth dhe Çrregullime të Përafërta. “Kur një individ nuk angazhohet në botë në një mënyrë të shëndetshme – duke ndërvepruar me të tjerët, duke menaxhuar veten në situata sfiduese… duke folur në klasë, duke u përballur me konflikte me bashkëmoshatarët – kjo mund të përkeqësojë ndjenjat e tyre të tjetërsimit, mungesës së shpresës, izolimit, ankthit, dhe depresioni.”
Pavarësisht pranisë së provave të forta, disa mjekë ende besojnë se juria është ende jashtë për një vendim përfundimtar mbi TikTok-u. Jaclyn Halpern, PsyD., është drejtore e programit SOAR në Behavioral Medicine Associates, një praktikë që ofron psikoterapi dhe testime për fëmijët dhe adoleshentët.
“Ka arsye për shqetësim duke pasur parasysh përmbajtjen e disponueshme në TikTok-u, ndryshimet në etikën dhe vlerat që rrethojnë përmbajtjen e TikTok-u, presionet që fëmijët dhe adoleshentët mund të ndiejnë bazuar në përmbajtjen e TikTok-u dhe mundësinë e takimit me një grabitqar në internet kur përdorin aplikacionin. Në fund të fundit, hulumtimi ka filluar të tregojë rreziqe dhe pozitive për të rinjtë duke përdorur TikTok-u dhe platforma të tjera të mediave sociale.”
TikTok-u mund të përkeqësojë kushtet e shëndetit mendor
Në kërkimin e tij, Piacentini gjeti disa pacientë në UCLA Child OCD, Ankthy and Tic Disorders Clinic dhe Tourette Assn. Qendra e Ekselencës shfaqi simptoma të përkeqësuara që ai beson se mund të jenë rezultat i shikimit të përmbajtjes së TikTok-u në internet. Hulumtimet tregojnë se ngacmimi kibernetik, përjashtimi social dhe drama që mund të ndodhin në këto rrjete janë shoqëruar me shkallë më të lartë të problemeve të shëndetit mendor tek adoleshentët.
Hulumtimi i Halpern gjithashtu duket se konfirmon se fëmijët me stres ose trauma komplekse të shëndetit mendor dhe mjedisor mund të shohin të paktën rritje të përkohshme të simptomave emocionale pas përdorimit të TikTok-u.
TikTok-u mund të ndihmojë në përmirësimin e njohurive rreth kushteve të shëndetit mendor
Një nga përfitimet kryesore të të folurit për shëndetin mendor në TikTok-u është se përdoruesit janë të ekspozuar ndaj njerëzve me kushte të ndryshme, thotë Peter Wa. llerich-Neils, i njohur si Peter Hyphen për më shumë se 416,000 ndjekësit e tij në TikTok-u, ku fillimisht filloi të postonte për të diskutuar diagnozën e tij me çrregullimin e hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes.
Kur gjejnë njerëz të tjerë me problemet e tyre, ata mund të fillojnë një dialog për simptomat e tyre.
“Është një lloj mbajtja e një pasqyre pranë vetes dhe ata mund të kuptojnë, ‘Oh, zot, nuk e kuptova se kjo ishte diçka me të cilën mendova se e trajtoja vetëm unë’… — dhe ‘Unë jam pjesë e këtij komuniteti që unë as që e dija se ekzistonte.” tha ai.
TikTok-u u ofron të rinjve verifikim dhe komunitet
Ata që mund të ndihen të vetëm në betejat e tyre shpesh mund të gjejnë vërtetimin që u nevojitet përmes TikTok-u. Si shumë të tjerë, Wallerich-Neils iu drejtua mediave sociale në fillim të pandemisë për të mbushur boshllëkun e krijuar nga bllokimet. Në TikTok-u, ai filloi të analizojë dhe të ndajë mënyrat se si diagnoza e tij ADHD ndikoi në jetën e tij të përditshme dhe zbuloi se shumë njerëz ishin të lidhur me udhëtimin e tij.
Kojo Sarfo, MD, një infermiere dhe psikoterapiste e shëndetit mendor me më shumë se 1.9 milionë ndjekës në TikTok-u, i jep kredi aplikacionit krijimin e hapësirave ku ata me probleme të shëndetit mendor mund të ndjejnë se i përkasin. Kjo lidhje është veçanërisht e rëndësishme për komunitetet ku për shëndetin mendor flitet rrallë ose madje konsiderohet një temë tabu.
Strategji për t’u treguar të rinjve se si të angazhohen me TikTok-u në një mënyrë të shëndetshme
Duke qenë se hulumtimi i mediave sociale është i përzier dhe në fazat e tij shumë të hershme, mjekët ofrojnë disa mënyra për adoleshentët dhe prindërit e tyre për të fituar rezultatet më pozitive nga angazhimi me TikTok-u.
Kufij të shëndetshëm për mediat sociale
“Në programin tonë për ankthin social në Universitetin e Kolumbisë, ne u mësojmë adoleshentëve dhe të rinjve se si të krijojnë kufij të shëndetshëm,” tha Albano. “Ne punojmë me ta për atë që është brenda zonës së tyre të rehatisë, çfarë ka kuptim kur bëhet fjalë për postimin dhe pëlqimin e postimeve të njerëzve të tjerë, dhe si të qëndrojmë të sigurt dhe të shmangim blerjen e mashtrimeve ose marifeteve të rrezikshme që mund të jenë në trend. Ne gjithashtu punojmë se si t’u përgjigjemi komenteve duke injoruar të tjerët që mund të jenë të papërshtatshëm dhe duke mësuar se kur t’i bllokojmë njerëzit.”
Ekspertët rekomandojnë gjithashtu t’u mësoni të rinjve se si të vendosin kufizime në përdorimin e mediave sociale. Orari i ngrënies është një kohë e shkëlqyer për t’i larguar telefonat. Një zakon tjetër i shëndetshëm është të caktoni një orë çdo natë kur ata i lënë të gjithë ekranet për t’i dhënë vetes kohë të mjaftueshme për të qetësuar dhe përgatitur trupin për gjumë.
Idea dhe praktika e ndalimit të celularëve në shkolla
Në SHBA disa shkolla po e bëjnë një hap më tej – duke i ndaluar nxënësit të aksesojnë pajisjet gjatë gjithë ditës, jo vetëm gjatë orës së mësimit.
Një herë në javë, mësuesja e anglishtes Abbey Osborn shkon në punë 10 minuta më herët për mbledhjen e telefonave në shkollën e saj të mesme Milwaukee, Wis. Që nga viti 2018, shkolla e saj ka mbledhur telefonat e nxënësve çdo mëngjes kur ata hyjnë në ndërtesë. Telefonat kthehen në orën e fundit të ditës.
“Studentët janë të fokusuar. Ka ende shumë biseda, shumë ndërtime marrëdhëniesh,” tha Osborn. “Kam zbuluar gjithashtu se studentët janë më të gatshëm të punojnë së bashku në grupe kur nuk kanë celularë.”
Në fund të ditës kur koshi i celularit dorëzohet në klasë, Osborn thotë se studentët grumbullohen rreth tij “si skifterë “.
Pasi telefonat u kthehen studentëve, ajo thotë se ata i shikojnë menjëherë. Sipas saj, kjo tregon se “ata nuk kanë vetëkontroll për të qenë në gjendje të përballojnë kërkesat e shkollës dhe aksesin në një celular”.Ata përfitojnë nga fakti se nuk duhet të mendojnë për telefonat e tyre gjatë gjithë ditës.
Vetëm në bazë të moshës, adoleshentët tashmë luftojnë më shumë se të rriturit për të kontrolluar impulset e tyre: korteksi paraballor i trurit, i cili është i përfshirë në kontrollin e impulseve, është një nga rajonet më të fundit të trurit që është pjekur plotësisht – dhe vazhdon të zhvillohet deri në moshën madhore, sipas një studimi të 2021.
Si mund të ndihmojnë prindërit
Prindërit do të duhet të monitorojnë dhe të mësojnë se si të kufizojnë mediat sociale dhe kohën e përgjithshme të ekranit me fëmijët e tyre, duke filluar që në moshë të re. Ata duhet të marrin në konsideratë kontrollet prindërore derisa të kuptojnë se fëmija i tyre është mjaft i pjekur për të menaxhuar llogaritë e tyre. Ekspertët besojnë se prindërit tregojnë ndikimin më të fortë kur qëndrojnë të përfshirë në jetën e fëmijëve të tyre dhe modelojnë sjelljen e dëshiruar. Prindërit mund të japin shembullin kur heqin telefonat dhe ekranet e tyre dhe gjejnë kohë për të folur me fëmijët e tyre në fund të një dite shkollore. Modelimi i kësaj sjelljeje të mirë është kritik.
Më poshtë për prindërit që duan të pengojnë fëmijët e tyre adoleshentë nga mediat sociale. Disa hapa në Anglisht për të bllokuar aplikacionet e fëmijëve tuaj. Për të bllokuar disa aplikacione si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e adoleshentit tuaj, mund të përdorni veçoritë e integruara të kontrollit prindëror të ofruara nga Apple. Apple ofron një veçori të quajtur “Screen Time” që ju lejon të vendosni kufizime të aplikacioneve dhe të menaxhoni përdorimin në pajisjet iOS. Ja se si mund të aktivizoni kontrollet prindërore dhe të bllokoni aplikacione specifike:
Steps to be taken.
Step 1: Set Up Screen Time:
1. Open the Settings app on your teen’s iPhone.
2. Tap on “Screen Time.”
3. Tap “Turn On Screen Time.”
Step 2: Create a Screen Time Passcode:
1. Tap “Use Screen Time Passcode” and set a passcode. Make sure to use a passcode that your teen doesn’t know to prevent them from changing the restrictions.
Step 3: Set App Limits:
1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.
2. Tap on “App Limits.”
3. Tap “Add Limit.”
4. Choose the category of apps you want to limit, such as “Social Networking” or “Entertainment.”
5. Set the time limit for the category (e.g., 1 hour per day).
6. Tap “Add” to save the limit.
Step 4: Block Specific Apps:
1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.
2. Tap on “Always Allowed.”
3. Find the apps you want to block (e.g., TikTok-u and Snapchat) and swipe left on each app to remove it from the “Allowed Apps” list.
Step 5: Enable Content & Privacy Restrictions:
1. Go back to “Screen Time” in the Settings app.
2. Tap on “Content & Privacy Restrictions.”
3. Turn on “Content & Privacy Restrictions” and set a passcode (you can use the same or different passcode as the Screen Time passcode).
4. Under the “Allowed Apps” section, toggle off any apps you want to block.
Duke ndjekur këto hapa, mund të kufizoni aksesin e adoleshentit tuaj në aplikacione specifike si TikTok-u dhe Snapchat në iPhone-in e tyre. Mbani në mend se përdorimi i kontrolleve prindërore është një hap thelbësor në drejtimin e përdorimit të pajisjes së adoleshentit tuaj, por është gjithashtu thelbësore që të keni komunikim të hapur me ta rreth arsyes se pse po vendosni këto kufizime dhe rëndësinë e sjelljes së përgjegjshme në internet.