Shkruan: Dr. Besim Muhadri
Në histori nuk mbeten vetëm ata që kanë zë të lartë, por edhe ata që kanë një fjalë të drejtë dhe një qëndrim të palëkundur. Profesori, intelektuali dhe studiuesi i mirënjohur i Hasit, Sejdi Dida, është ndër ata njerëz që fjala dhe vepra i kanë qenë një – dhe pikërisht për këtë, ai mbeti në kujtesën e shumëkujt si një nga figurat më të ndritura të arsimit, gjuhësisë dhe qytetarisë në rrethin e Hasit dhe më gjerë.
Një jetë që nisi me sakrificë dhe përkushtim
Sejdi Avdi Dida lindi më 16 korrik 1942 në Krumë të rrethit të Hasit, në një familje të varfër, por me tradita atdhetare, që jetonte nga bujqësia dhe blegtoria. Vitet e hershme të jetës së tij, ashtu sikurse të shumë familjeve hasjane, u shenjuan nga një varfëri e thellë.
Në vitin 1949, në moshën shtatëvjeçare, filloi shkollën fillore në vendlindje. Zgjuarsia, mprehtësia, shkathtësia dhe etja për dije e kulturë u dalluan që në hapat e parë të fëmijërisë së malësorit të vogël. Varfëria dhe vështirësitë e jetës e burrëruan para kohe, dhe në vitet 1953–1956 përfundoi shkollën shtatëvjeçare me rezultate të shkëlqyera.
Udhëtimi i dijes dhe përkushtimit
Edhe pse ende i ri, horizonti i tij kërkonte më shumë. Përpara Sejdiut shpalosej një botë ëndrrash dhe përpjekjesh për dije, e cila, megjithë vështirësitë ekonomike dhe shoqërore, nuk mundi ta ndalë në përparimin e tij kulturor dhe shpirtëror.
Në vitet 1956–1957 vazhdoi studimet në shkollën dyvjeçare pedagogjike në Shkodër. Zemërbardhësia dhe inteligjenca e bënë të mirëpritur mes bashkëmoshatarëve, duke e inkurajuar edhe më shumë në punën e tij pasionante.
Në vitin 1956, ende vetëm 16 vjeç, u emërua mësues në Shipshan të Tropojës.
Larg familjes dhe të afërmve, djaloshi i ri mes fëmijëve malësorë, mendjekthjellët dhe fjalëzjarrtë, u bë shpejt i dashur jo vetëm për nxënësit, por edhe për burrat në oda e kuvende. I rikujtonte vitet e asaj kohe me mall të thellë.
Përgjegjësi të mëdha në moshë të re
Në janar të vitit 1961 u transferua nga Tropoja me përshtypjet më të mira. Tashmë më i pjekur dhe energjik, u emërua drejtor i shkollës shtatëvjeçare të Krumës. Ishte vetëm 19 vjeç, por serioziteti dhe përkushtimi i tij i bënë ballë përgjegjësive të mëdha. I duhej të përballonte sfidat e arsimit në Has: arsimimin e djemve dhe vajzave, përgatitjen pedagogjike e shkencore të mësuesve, si dhe shmangien e dukurive negative në sistemin arsimor.
Frytet e kësaj pune nuk vonuan të shfaqeshin. Emri i tij përmendej me respekt në shkollë, në rrugë, në shoqëri e në kuvende burrash. Edhe të moshuarit e thërrisnin “mësues”. Kjo dashamirësi e shoqëroi gjatë gjithë jetës.
Nga inspektor arsimi në studiues të pasionuar
Në vitin 1963, falë punës së tij të palodhur, filloi punë në Seksionin e Arsimit të Rrethit të Kukësit si inspektor. Kjo detyrë i dha mundësinë të njihte më thellë jetën kulturore të zonave të ndryshme të rrethit.
I ndërgjegjshëm për rëndësinë e përgatitjes profesionale, vazhdoi studimet në Institutin Pedagogjik dyvjeçar të Shkodrës, dega Gjuhë-Histori, të cilat i përfundoi me sukses në vitin 1965.
Në vitet 1965–1967 ishte drejtor i shkollës në Shalqin, buzë Drinit të Bardhë, ku jo vetëm u mësoi nxënësve gjuhën dhe historinë shqipe, por edhe ua përcolli të vërtetën për ndarjen e padrejtë të Kosovës nga trungu kombëtar.
Pas përfundimit të shërbimit ushtarak në Korçë, në vitin 1969, u emërua drejtor i shkollës tetëvjeçare në Golaj, ku qëndroi për shtatë vjet. Gjatë kësaj periudhe nisi të mbledhë fjalë të urta popullore, shprehje dhe fjalë krahinore.
Kujtesa gjuhësore dhe shpirtërore e Hasit
Në vitin 1976 u emërua mësues në shkollën e mesme “Skënderbeu” në Krumë. Ky shtegtim i gjatë e i mundimshëm, por i pasur shpirtërisht – nga alpet e Tropojës deri në rrëzë të Pashtrikut – shënoi një epokë të re për studimin e kulturës dhe traditës hasjane.
Nën figurën e një gjuhëtari të mirëfilltë, Sejdiu promovoi njëherësh edhe profilin e një folkloristi dhe etnografi pasionant e të përkushtuar. Me qindra faqe nga ditari i tij janë kushtuar mbledhjes dhe shpjegimit të fjalëve krahinore të përdorura në trevat e Kukësit (Has, Tropojë e Kukës), duke qenë një ndër kontribuuesit e rëndësishëm të fjalorit të gjuhës shqipe dhe të dokumentimit të riteve, zakoneve, traditave dhe historisë hasjane. Artikujt e botuar në gazetat lokale dhe ato shkencore flasin qartë për këtë kontribut.
Pionier i fjalës dhe trashëgimisë popullore
Sejdi Dida ishte pjesëmarrës i rregullt me kumtesa në simpoziume shkencore, duke dëshmuar përkushtimin e tij ndaj kërkimit gjuhësor dhe etnokulturor. Devizë e punës së tij ishte mbledhja dhe ruajtja e fjalës dhe shprehjes së rrallë shqipe, të nxjerra drejtpërdrejt nga goja e popullit.
Kriteri shkencor i përdorur në përzgjedhjen dhe analizën e tyre mundësoi botimin e shkrimeve të tij në revista si “Gjuha Jonë”, “Nëntori” dhe “Etja”.
Nga viti 1984 deri më 1992, vijoi me përkushtim punën e tij si mësues në shkollën tetëvjeçare të Krumës, duke e sistemuar lëndën e mbledhur me skema dhe skeda të mirëorganizuara. Paralelisht, ishte pjesë aktive e kryesisë për pajtimin e gjaqeve në krahinën e Hasit.
Në krye të muzeut dhe trashëgimisë shpirtërore
Në shtator të vitit 1992 u emërua drejtor i Muzeut të Hasit. Ky emërim u mirëprit nga bashkëqytetarët, kolegët dhe nxënësit, me bindjen se ai do të arrinte të evidentonte më mirë traditat hasjane dhe t’i vendoste në funksion të edukimit estetik dhe atdhetar të brezave të rinj. Nën drejtimin e tij, muzeu synonte të përfshinte edhe trashëgiminë kulturore të Hasit përtej kufirit.
Bashkëpunimi me revistën “Etja” bëri të mundur dokumentimin e shumë fjalëve të rralla, të shkëputura nga përdorimi për shkak të kohës.
Trashëgimia e një mësuesi të rrallë
Profesor Sejdi Dida ndërroi jetë në moshën 51-vjeçare, në kulmin e veprimtarisë së tij pedagogjike dhe shkencore, duke lënë përgjysmë projektet e shumta që kishte për studimin e traditave popullore dhe historike të Hasit, të cilin e deshi me shpirt.
Pas vdekjes, Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, e dekoroi Sejdi Didën me Urdhrin e Argjendtë “Naim Frashëri”, së bashku me figura të tjera të shquara të kombit.
Nga dorëshkrimet që kishte lënë, u botua një pjesë e një libri, falë përkujdesjes së bijës së tij, Valdete Cenalia (Dida). Në nder të kontributit të tij në arsim dhe kulturë, me vendim të Këshillit Bashkiak të Krumës, shkolla e re e qytetit mori emrin “Sejdi Dida”.
Përmbyllje
Në historinë e arsimit dhe të trashëgimisë shpirtërore të Hasit, emri i Sejdi Didës mbetet jo vetëm si simbol i dijes dhe përkushtimit, por edhe si një zë i urtësisë popullore që nuk u shua kurrë. Ai nuk ndërtoi vetëm shkolla, por edhe ura përtej kohës, për të ruajtur identitetin dhe fjalën shqipe.
Jam i lumtur që pata fatin ta njihja dhe për një kohë të shkurtër, aq sa lejoi jeta, edhe të bashkëpunoja me të.
