Shkruan: Prof. Begzad Baliu/
Megjithëse dija shqiptare për kontributin e Agnia V. Desnickajes në fushë të albanologjisë përgjithësisht ka qenë mjaft e njohur, dekadën e fundit vepra e saj jo njëherë qe bërë objekt i një shikimi nga një objektiv tjetër ekstrashkencor, me të cilin bëhej përpjekje që figura e saj të ndërtohej ndryshe dhe brenda strukturave politike dhe ideologjike të kohës.
Në një çast të rrënimit të sistemit totalitar, tranzicionin e të cilit po e kalonim me vështirësi, nuk ishte e rastit që të kërkoheshin fajet madje edhe nga ata albanolog të lindjes, të cilët gjithë jetën ia kishin kushtuar albanologjisë, kur për të sjellë rezultate të reja e kur për të përfaqësuar rezultate e saj në rrethet e tyre shkencore. Desnickaja është një nga ata studiues që ka kryer misionin e parë dhe të dytë.
Vepra “Bibliografia e Desnickajes”, e cila vitin e kaluar u botua në Sank Petersburg, në Filialin e Institutit të Gjuhësisë të Akademisë Ruse të Shkencave, besoj ka sjellë një pasqyrë të pasur dhe të rëndësishme për kontributin e saj në fushë të albanologjisë në veçanti dhe në fushë të rezultateve të saj për gjuhësinë në përgjithësi.
Libri hapet me “Kronologjinë e jetës 1912-1992, në të cilën është paraqitur në mënyrë kronologjike gjithë aktiviteti i saj i pasur jetësor dhe shkencor.
Në vazhdim, po në mënyrë kronologjike, në një kapitull më vete, i bëhet një vështrim gjithë veprës së saj jetësore, arsimore, kulturore dhe shkencore. Desnickaja ka lindur më 23 gusht 1912. Ishte bijë mësuesi. Studioi në Gjimnazin e Leningradit. Më 1935 mbrojti temën e kandidates së shkencave në fushë të gjermanistikës, ndërsa në vitin 1946 mbrojti disertacionin në fushë të indoeuropeistikës. Kërkimet e saj të gjysmës së pare të shekullit XX, apo deri në momentin kur u njoh më përafërt me gjuhën dhe kulturën shqiptare, të kujtojnë rrugët prej nga kanë hyrë në studimet shqi¬ptare edhe disa nga emrat e mëdhenj të historisë së albanologjisë: Hahni, Majeri, Jokli, Pederseni etj. Pra, nuk është linja politike, rrugë përmes të cilës Desnickaja hyri në studimet shqiptare. Më parë se sa të studionte albanologjinë, ajo, sikur edhe albanologët më të mëdhenj të dy shekujve të fundit, kishte fituar një dije të gjerë në fushë të indoeuropeistikës, ndërsa ballkanistika ishte një prej temave të shpeshta referuese.
Më vitin 1946 ajo viziton Shqipërinë. Ndonëse dija e saj për gjuhën shqipe dhe shqiptarët nuk mungonte, si duket ky ishte momenti vendimtar për orientimin e saj përfundimtar drejt kërkimeve, studimeve dhe paraqitjes së rezultateve të reja në fushë të albanologjisë. Dhjetë vjet më vonë ajo mban leksione për gjuhën dhe letërsinë shqiptare në Leningrad. Në të njëjtën kohë, deri në fund të jetës, vazhdon të bëjë kërkime në dy drejtime: në gjermanistikë, kontributi i të cilës është trajtuar në një studim më vete (f. 51-73) dhe në albanologji (gjuhësi, folklor dhe letërsi).
Në fushë të gjuhësisë ajo ka shkruar pjesën më të madhe të studimeve, veprave dhe njëkohësisht ka bërë kërkime me interes për vetë studimet historike dhe bashkëkohore, duke e vënë dialektologjinë në krye të vendit. Është e kuptueshme prandaj, pse disa nga artikujt dhe veprat e saj janë botuar jo vetëm në gjuhën ruse por edhe në gjuhën shqipe, si: Mbi strukturën morfologjike të gjuhës shqipe, Gjuha shqipe dhe dialektet e saj (vepër që për një kohë të gjatë ka qenë vepër e obliguar universitare në Tiranë dhe në Prishtinë), Koinea mbidialektore gege e veriut në gjuhën shqipe, Mbi kushtet paraprake të formimit të gjuhës letrare shqipe, Mbi brendinë historike të konceptit “dialekt”, Historia e një fjale (lat. bucca – shqip bukë), Çështje të dialektologjisë historike të gjuhës shqipe, Disa mendime rreth problemeve linguistike të kanunit, Disa arsyetime rreth problemit të unitetit linguistik ballkanik, Disa mendime mbi rolin e faktorit fonologjik në procesin e formimit të fleksionit nominal të shqipes, Kuptimi i kategorisë së admirativit në shqipen etj.
Një interesim dukshëm të përkushtuar për studimet shqiptare Desnickaja ka dhënë në fushë të folklorit, duke prekur pikat më të ndjeshme të kësaj lënde madje jo vetëm për albanologjinë por edhe për marrëdhëniet e saj me kulturat tjera të Ballkanit, si: Mbi lidhjet boshnjako-shqiptare në lëmin e poezisë epike, Folklorismi në letërsinë e arbëreshëve të Italisë në kohën e Rilindjes.
Edhe në fushë të letërsisë, ajo ka shënuar disa rezultate. Përveç veprës për gjuhën dhe letërsinë shqipe, ajo ka shkruar disa studime të cilat njëkohësisht i ka lexuar në konferenca shkencore dhe i janë botuar edhe në gjuhën shqipe, si: Naimi në visarin e përbashkët artistik të të gjithë popujve, Disa mendime mbi krijimtarinë poetike të Naim Frashërit, Mbi stilin poetik të Jeronim de Radës etj.
E shikuar në tërësinë e saj, brenda një sinteze të zgjeruar, vepra e Desnickajës ndahet në: a) ballkanistikë dhe albanistikë, b) histori e gjuhës dhe c. indoeuropeistikë.
Rezultatet e saj, në shumë fusha të dijes gjuhësore Desnickaja i ka lexuar dhe i ka diskutuar në shumë konferenca shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare: Bukuresht, Bolonjë, Berlin, Milano etj.
Po kështu është paraqitur edhe me kumtesa nga albanologjia. Herën e parë duke e trajtuar gjuhësinë shqiptare në kuadër të konferencave ndërkombëtare në lidhje me gjuhët ballkanike: Sofje, Bukuresht, Pragë, Varshavë, Beograd, Kievë, Ohër etj., herën tjetër duke lexuar kumtesa brenda forumeve kombëtare të albanologjisë dhe më në fund duke i lexuar ato në shumë konferenca shkencore të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, i cila në mënyrë të rregullt për më se 30 vjet është organizuar në Prishtinë, e ku Desnickaja ishte mjaft aktive.
Vendin më të rëndësishëm zë Bibliografia kronologjike e kontributeve të Desnickajes, së cilës iu referuam në shënimet mësipërme. Ajo hapet me vitin 1934 dhe mbyllet me vitin 2002, pra dhjet vjet pas vdekjes.
Pjesë më vete është paraqitja kronologjike e pjesëmarrjes së Desnickajes në tubimet shkencore ndërko¬mbëtare. Kronika hapet me vizitën e saj Shqipërisë dhe vazhdon me vizitat shkencore e kulturore të saj në Sofje, Amsterdam, Bukuresht, Berlin, Paris, Pragë, Milano, Bergen, Jenë, Edinburg, Bolonjë, Varshavë, Shkup, Prishtinë, Beograd, Vjenë, Moskë, Laipcigë, Ohër, Palermo, Bamberg, Paderbor, Paris etj. Në të gjitha këto qytete, kryesisht në kryeqytete, ajo shkon për të vizituar në kuadër të aktiviteteve të përgjithshme gjinore, për të mbajtur ligjërata e leksione, për të marrë pjesë në konferenca shkencore etj., ku gjuha shqipe, historia e kultura e popullit shqiptar zënë vend, qoftë si lëndë e krahasuar, qoftë si studim bazë.
Në kuadër të prezantimit sa më të plotë të kontri¬buteve të Desnickajes në këtë vepër është bërë përpjekje që ajo të pasqyrohet edhe si kronologji e punës së saj brenda fushave të interesimit të saj, duke pasur parasysh gjithnjë botimin e parë. Si për nga numri ashtu edhe për nga sasia kryet e vendit zënë studimet albanologjike e në kuadër të saj edhe ato ballkanistike njësitë 1-77, studimet gjuhësore, njësitë 78-110; hyrje në studimet indoeuropiane, njësitë 111-148; leksionet e kurseve, njësitë 149-158 dhe recensione e të tjera, njësitë 159-190. Fjala është për një tipologji të lëndës, përmes të cilës do të mund të bëheshin komente interesante dhe me interes për kontributin e Desnickajes në të gjitha fushat e theksuara më lartë. Ndryshe nga Krono¬logjia e botimeve dhe ribotimeve të saj, pasqyra e botimit të veprës së saj sipas fushave të interesimit: ballkanistikë, albanistikë, indoeuro¬pei¬stikë, etj., shoqërohet edhe me elemente të tjera pranë secilës njësi.
Vepra mbyllet me një literaturë të pasur të autorëve që kanë shkruar për Desnickajen.
Le të besojmë se kjo vepër ka sjellë një pasqyrë të plotë të kontributit të Desnickajes në fushë të gjuhësisë, me theks në studimet shqiptare dhe mendimi për vendin e saj në studimet albanologjike, më nuk ka pse të merret ad hoc prej artikujve të rastit. Kjo vepër dëshmon se Desnickaja hyn në rrethin e atyre studiuesve të shquar të albanologjisë që e kanë ngritur me nder ndërtesën e madhe të studimeve shqiptare.