dgreca – Page 171 – Dielli

7 MARS- NJËZET VJET MË PARË

March 6, 2021 by dgreca

Nga Abdurahim Ashiku, gazetar/

Athinë, 7 mars 2021- Ata ishin shkëndijë e parë e gjuhës shqipe në një vend ku ajo kishte kaluar nëpërmjet tehut të thikës dhe gotës së helmit, në Selanik të Greqisë…
           E sfiduan…
           E para, nismëtarja, mësuese me shpirt të madh atdhetar, e palodhura, e patrembura, ishte Mimoza Bejkollari Dako…
           I pari që shkroi mbi dërrasën e bardhë germën e parë të gjuhës shqipe ishte mësuesi nga Përmeti ishte Dashmir Zaçe…
           I sfidoi…
           Pas tyre si rrjedhë e ujit që b ie nga malet erdhën të tjerë e të tjera…Valbona, Irisi, Aurela, Julia, Anila… Denada, Desantila, Ermira, Flutura, Artemisi, Marinela, Kristina, Vera, Merita, Eqeremi, Luljeta, Entela, Ilira, Bona, Alma, Lefteria, Luiza, Enriketa, Lindita… Shkolla e Athinës, Patrës, Korinthit, Portës, Tinosit, Sirosit, Volosit, Kallabakës, Sarantit, Salaminës…
            Sa janë?
            Shumë.
           Çdo ditë mbijnë e lulëzojnë, lëshojnë rrënjë të reja e japin fruta…            Sot mund të themi me plot gojën se në sajë të mësuesve vullnetarë në Greqi, mësues që për punën që bëjnë Dritëro Agolli i ka cilësuar “RILINDËS TË KOHËS SONË”, shkollimi shqip  i fëmijëve në Greqi ka bërë rrugë, ka hedhë rrënjë…
           Gjithçka e kanë bërë vetë, pa mbrojtje ligjore e pa marrëveshje zyrtare midis dy shteteve, pa libra e fletore pune, pa emër në amzën e shtetit shqiptar si mësues, pa sponsorizim….
           Do të dëshiroja që sot, 7 janar 2021, në Tiranë, në Presidencë e Këshillin e Ministrave të bëhej një ceremoni zyrtare për vlerësimin të mësuesve vullnetarë të gjuhës shqipe në Greqi, të atyre që ndezën shkëndinë dhe i dhanë dritën e shpirtit të tyre shkollimit shqip të fëmijëve në Greqi, dhanë shembullin e pastër të të qenit ATDHETARË…
          E quajta si detyrim shpirtëror që nga katër librat e mi për mësuesit e gjuhës shqipe në Greqi, librat: “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës”, “Shkolla shqipe e Selanikut” dhe “Dashmir Zaçe-një rilindës i kohës sonë”, libra me mbi 2000 faqe e mbi 600 fotografi,  filmit dokumentar “Vera-mësuese në dy ishuj”…. të shkëpus dy fragmente:
           Një dëshmi të hapave të parë për mësimin e gjuhës shqipe nga nismëtarja e saj e palodhur MIMOZA BEJKOLLARI DAKO.
         Fjalën e mësuesit të parë, në ditën e parë të hapjes së shkollës shqipe në Selanik të Greqisë më 7 mars 2001 DASHMIR ZAÇE

* * *

NISMËTARJA E PARË E MËSIMIT TË GJUHËS SHQIPE NË EMIGRACION: MIMOZA (BEJKOLLARI) DAKO

Marrë nga libri “Shkolla shqipe e Selanikut” faqe 23-33

Kanë kaluar plot 12 vjet! E them dhe më duket çudi, sa shumë kohë paska kaluar që prej 7 Marsit 2001!

Është e vështirë të kujtosh çdo detaj me saktësi, por ato momente që mbetën në kujtesën time dhe jo vetëm, për vetë vlerën e tyre madhore, do të mbeten të paharrueshme për të gjithë ne.

Kur them ne, nënkuptoj së pari veten time, bashkëshortin tim, anëtarët e shoqatës “Shqiptarët e Selanikut” si dhe mësuesit e gjuhës shqipe në emigracion, së bashku me të cilët ndezëm shkëndijën e mësimit të gjuhës shqipe në qytetin Helen, në Selanik.

Prej kohësh më mundonte pamundësia për t’u mësuar fëmijëve tanë gjuhën amtare. Shikoja prindër në ambiente të ndryshme që u flisnin fëmijëve greqisht, por kur ata lëndoheshin apo grindeshin, sharjet dhe përkëdheljet u dilnin në shqip! Kishte madje nga ata prindër të cilët nuk donin t’ua mësonin fëmijëve shqipen (paçka se vetë greqishten e flisnin si mos më keq) me pretekstin se kjo gjuhë nuk do t’u hynte më në punë pasi për ta Shqipëria ishte një vend jo i dëshiruar për të jetuar!
Duke qenë se ndoqa një kurs trajnimi për emigrantët më 1999, më pas punova si këshilltare në zyrën e mbështetjes së emigrantëve në MAK.IN.E (Instituti Maqedon i Punës), në kuadër të këtij programi, Qendra Punëtore e Selanikut mundësoi hapjen e “Vatrës së emigrantit” në zemër të Selanikut, në zonën e Vardarit. U bënë takime të njëpasnjëshme mes përfaqësuesve të shoqatave të emigrantëve nga vende të ndryshme. Mes tyre isha dhe unë si përfaqësuese e shoqatës “Shqiptarët e Selanikut”, si dhe Aleks Janaqi nga Shoqata e Punëtorëve Greko-Shqiptarë “Progresi”.

Në dhjetor të 2000 u përurua hapja e kësaj vatre. Më në fund do të kishim një ambient falas, ku çdo shoqatë emigrantësh mund të vinte të organizonte aktivitetet e saj, të pinin një kafe apo dhe thjesht të gjendeshin bashkë. Ambienti komod dhe pozicioni në të cilin ndodhej bënte të favorshëm frekuentimin në këtë vatër. Duke qenë në këto rrethana më lindi ideja përse mos ta shfrytëzonim këtë vend për të bërë kurse falas për fëmijët tanë? Por si, me kë, me çfarë mjetesh…?

Fillimisht bisedova me mësuesen Merita Papadhimitri (kisha pak kohë që e kisha njohur) duke i thënë për idenë që kisha dhe se a do të pranonte të fillonim bashkë këtë mision, sigurisht pa pagesë. Ajo pranoi menjëherë. Por më parë më duhej të sigurohesha a do të më lejohej një gjë e tillë nga financuesit e kësaj vatre. Në shumicën e rasteve kur flitej për mësimin e gjuhës shqipe shumë grekë thoshin se “atë ta mësoni në vendin tuaj”!

Atëherë vendosa të bisedoj me drejtorin e Institutit Maqedon të Punës (MAK.IN.E), z. Kosta Pargaliota. Ai pa hezitim më tha se ishte ide shumë e mirë dhe se mund të organizonim kurse të tilla në “Vatrën e emigrantit”. U gëzova pa masë! Më kishte pushtuar një zell dhe optimizëm dhe ndihesha e sigurt se gjithçka do të shkonte më së miri…

Duke marrë shkak nga Festivali i 2-të Antiracist në Selanik (në vitin 2000), që atëherë u bë në ambientet e limanit (portit), në stendën e shoqatës vura lajmërimin për fillimin e kurseve të gjuhës shqipe falas për fëmijët e emigrantëve shqiptarë. Po kështu dhe në gazetën e ATHINËS. Me ndihmën e z. Fatmir Toçi, siguruam abetaret e para dhuratë prej tij. Këtë aktivitet e transmetoi edhe kanali lokal i televizionit publik ERT-3 nëpërmjet z. Dhori Qirjazi, i cili në atë kohë jepte emisionin në gjuhën shqipe çdo të shtunë. Mbetej të caktohej vetëm data. Dhe nuk kishte datë më të bukur dhe më simbolike se 7 Marsi, festa e Mësuesit! Kështu ëndrra mori rrugën drejt realizimit.

Në lajmërimin e gazetës kërkoja dhe ndihmën e mësuesve të cilët ishin të shumtë në atë qytet. Mbas takimeve të shumta, shumë prej tyre u larguan kur mësuan se nuk do të paguheshin (me të drejtë!), por kishte dhe nga ata të cilët e përqafuan menjëherë këtë ide. U bëmë katër: unë, Merita Papadhimitri, Dhimitra Malo, Dashmir Zaçe. Nëpërmjet një telefoni fiks, telefon i shtëpisë së anëtares së kryesisë së shoqatës sonë, znj. Valbona Rudi, filluan regjistrimet e fëmijëve të parë.
Po afronte 7 Marsi…

Së bashku me bashkëshortin e me ndihmën e A. Janaqit transportuam bankat e dërrasën e bardhe, (jo të zezë), për klasën e fëmijëve….
Kur çdo gjë ishte gati, pak ditë para datës së caktuar, më thirri në zyrë drejtori. Ishte serioz dhe i shqetësuar. Një parandjenjë e keqe më përshkoi shpirtin… Me një ton që asnjëherë s’më kishte folur më parë, më pyeti se ç’është ajo shkollë shqipe që po hapim. Siç më tha kishte marrë sinjalizime nga sigurimi grek (asfalia). Me zë të dridhur dhe me një lëmsh që më ishte mbledhur në grykë iu përgjigja se ishte pikërisht ajo për të cilën kishim folur dhe rënë dakord që në fillim, për kurse falas të gjuhës shqipe, ashtu si dhe mësuesit grekë jepnin mësime falas në atë institucion për emigrantët. Më tha që të ndaloja menjëherë çdo lëvizje derisa të më thoshte ai. Brenda meje u shemb diçka, mu prenë gjunjët, u zhgënjeva, por mbi të gjitha përfytyroja se si do t’u dilja përpara gjithë atyre njerëzve të cilët e dinin se më 7 Mars do të festohej festa e Mësuesit dhe se do të fillonin kurset e shqipes.

U përlota, s’e mbajta dot veten… Ai më pa dhe duke e zbutur tonin më tha të bëja pak durim.

Durim! Fjala e parë që mësova në greqisht…

U largova duke sharë dhe mallkuar veten se si arrita të ngatërrohesha kaq keq, ç’pasoja do të kisha unë dhe familja ime, çdo të bëhej me gjithë atë mobilizim që ishte bërë në media, mes njerëzish të thjeshtë, prindër, mësues… Ishte një goditje e rëndë që i bëhej besimit se diçka do të bëhej për këtë çështje, mësimin e gjuhës amtare!
Për këtë gjë fola vetëm me Edin, bashkëshortin. Dhe pritëm…

Nuk e mbaj mend sa ditë prita, sa nuk plasa nga ankthi derisa më thirri përsëri drejtori në zyrë. Për çudinë dhe fatin tim të mirë ai më tha se mund të vazhdonim rrugën e nisur, madje më tha se nëse do të keni ndonjë problem mund të kontaktoja me të pa hezitim!!

Nuk mund ta besoni sa u gëzova! Prisja me padurim 7 Marsin. Një natë më parë, së bashku me Dh. Malon e I. Floqin pastruam dhe rregulluam çdo cep të Vatrës. Madje djali i Dh. Malos kishte printuar germat shumëngjyrëshe (si ylber) të urimit “GEZUAR 7 MARSIN!”, të cilat duken dhe në foton e mësuesve që bëmë atë pasdite…

Dhe dita e shumëpritur erdhi. Nuk e mohoj që frika dhe gëzimi ishin bërë njësh në shpirtin tim… Porositëm 40 karafila (aq mundëm me fondet e shoqatës) për mësuesit që menduam se do të vinin. Salla po mbushej. Vinin njerëz që i njihja e që nuk i njihja. Në tryezën ku do të flisja mbaja abetaren dhe fletë ku kisha shkruar diçka për të thënë. Thirra pranë meje mësuesen Dhimitra Malo si dhe mësuesin përmetar Dashmir Zaçe. Duke qenë se dhe origjina ime është nga Përmeti, një arsye më shumë më bëri që për këtë njeri të krijoja respekt të veçantë…

Fëmijët, midis tyre dhe vajza ime, Katerina, vinin rrotull të shkujdesur… Ata nuk e njihnin këtë festë, nuk kishin sesi ta dinin, por mësuesit dhe prindërit e pranishëm ishin po aq të emocionuar sa dhe ne organizatorët e kësaj ngjarjeje.

Në një moment, një anëtar i shoqatës sonë kërkoi që mësuesit që ndodheshin në atë sallë të ngriheshin në këmbë dhe të pranonin një karafil në shenjë mirënjohjeje nga fëmijët për festën e tyre, 7 Marsin. Surpriza ishte se në sallë kishte më shumë se 40 mësues… Nuk na dolën karafilat për të gjithë.

Më pas folën prindër e mësues duke na përgëzuar për këtë nismë kaq të bukur por dhe po aq të guximshme për kohën dhe vendin ku jetonim. Disa prej tyre shkruan dhe përshtypjet e tyre ne ‘Librin e përshtypjeve të shoqatës”.

Në një moment qetësie, me abetaren në dorë ftova mësuesin Dashmir Zaçe të jepte orën e parë të mësimit fëmijëve që ishin të pranishëm.
U ndjeva e lehtësuar. Kaq ishte! Filloi…

         Ndërkohë mu afruan dy mësuese nga Korça, J. Gogo dhe M. Demollari. Ato shprehën dëshirën të vinin falas për t’u dhënë mësim fëmijëve.
         Mësuesit po shtoheshin… Na mbetej të shtohej edhe numri i fëmijëve. Vendosëm mësimet të bëheshin çdo fundjavë, paradite.
         Kështu filloi rrugëtimin ”Dallëndyshja e parë e mësimit të gjuhës shqipe”…
         Fëmijët vinin me dëshirë dhe ne mësuesit ndiheshim të dobishëm dhe krenarë. Më vjen mirë që mundëm përsëri të bëheshim mësues, të përjetonim atë eksperiencë që secili prej nesh e kishte provuar në atdhe, kush më shumë e kush më pak, por në kushte të tilla asnjeri prej nesh nuk e kishte përfytyruar se do të ndodhte. Asgjë nuk është e pamundur dhe asgjë nuk është e rastësishme…

Sot numërohen dhjetëra kurse në të gjithë Greqinë. Mësues vullnetarë, në kuadrin e shoqatave u japin mësim fëmijëve të emigrantëve shqiptarë, u mësojnë ABC-në.

Kanë kaluar vite e përsëri kjo plagë vazhdon të jetë e hapur. Jam e bindur se po të mos ekzistonte dëshira e madhe e sakrificës së këtyre mësuesve, asgjë nuk do të bëhej.

Nga shteti shqiptar përveçse disa libra e abetare (për ambiente as që bëhet fjalë) nuk ka pasur asnjë mbështetje tjetër. Vetëm premtime boshe! Nuk ka pasur asnjëherë mbështetje morale, përkundrazi vetëm stepje të cilën e kanë mbjellë në forma të ndryshme…

Do të doja ta mbyllja rrëfimin tim, por s’mundem…

M’u kujtua diçka tjetër në lidhje me këtë të fundit. Më kujtohet se përpara se të fillonim kurset e gjuhës shqipe, kërkuam një takim dhe në Konsullatën shqiptare të hapur para pak kohe në qytetin e Selanikut, për të vënë në dijeni edhe përfaqësinë e shtetit tonë, si dhe për të kërkuar mbështetjen e tij. Pasi Konsulli i Përgjithshëm i atëhershëm z. N. Dhamo pranoi të na priste në hollin e konsullatës (paraprakisht i kishim dërguar një kërkesë zyrtare për takim me shkrim, me anë të së cilës na kërkohej të sqaronim dhe arsyen se përse e kërkonim këtë takim, si dhe personat që do të ishin prezent), dhe u njoh nga afër për ato çka ne po përgatiteshim, tregoi mosbesimin e tij për pjesëmarrjen e prindërve dhe të fëmijëve në këto kurse. Asgjë më tepër, asgjë më pak. Perveç kësaj dhe pas 7 Marsit, në prill të po atij viti një grup i kryesisë së shoqatës sonë, duke shfrytëzuar pushimet e Pashkëve, arritëm të realizonim takime me përfaqësues të lartë të qeverisë shqiptare. Dhe a e dini se cila ishte surpriza më e bukur? Z. Paskal Milo, Ministër i Jashtëm atëherë, pasi na dëgjoi me vëmendje na tha: “A e keni në statusin e shoqatës suaj mësimdhënien e gjuhës shqipe?!”
Falënderoj z. Abdurahim Ashiku, gazetarin, mësuesin, mikun dhe mbështetësin e vetëm besnik që nuk na ndahet hap pas hapi ne mësuesve të emigracionit.

Unë thashë se shpëtova, se tani jam kthyer në Atdhe, por me sa duket këmbëngulja e tij më bëri që të shkruaj këto faqe kujtimesh…
Tani që më zgjoi kujtimet do të vazhdoj t’i përgjigjem dhe nuk do ta lë më të më presë…

Tiranë, 3 qershor 2013.

MËSUESI MËRGIMTAR DASHMIR ZAÇE MË 7 MARS 2001…

* Kur shkrova librin “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë”, nuk e gjeta gjëkundi fjalën e plotë të mësuesit të parë të shkollës shqipe në Selanik të Greqisë, ndaj nuk e kisha pjesë të librit…
* E gjeta para një muaji në një publikim televiziv të nismëtares dhe organizatores së hapjes së shkollës së parë shqipe në Selanik, kryetares së shoqatës “Shqiptarët e Selanikut” Mimoza Dako…

Po përcjell fjalën e Dashmir Zaçes siç u regjistrua me zë e me figurë nga një kameraman amator atë ditë të madhe të hapjes së shkollës së parë shqipe në Greqi, në Selanik nga shoqata “Shqiptarët e Selaniku”…

* * *

Jam nga Përmeti. Quhem Dashmir Zaçe. Kam punuar 28 vjet mësues.
           Kur erdhi një qytetar përmetar nga Selaniku në Përmet më tha:
“Tani e kuptova Naim Frashrin, tani që isha vetë në kurbet.”
          Qesha…
          Por tani që jam vetë, tani kuptoj jo vetëm Naimin, por kuptoj të gjithë ata që janë këtu. (I rrjedhin lot)
          Eh ! Të gjithë kështu qanin…
          Mbase dikush ka dy vjet, siç kam unë pa shkuar në Shqipëri, dikush ka nëntë vjet, dikush ka pesë vjet, por të gjithë e ndjejmë me dhimbje atë tokë…
         Më fal (loton)
         Prandaj shpreha dëshirën nga të parët, jo i pari, por nga të parët që të vij dhe t’i mësoj fëmijët shqip pa shpërblim sepse e ndjej detyrë në shpirtin tim, e ndjejë detyrë patriotike që duhet ta realizojmë.
         Këtyre anëtarëve të shoqatës u tregova një rast.
        Isha në autobus, shkoja në Korkora. Ishte një fëmijë të them katër vjeç e të ëmën ruse. Nëna ia tregonte objektet rusisht.
          Më erdhi edhe shumë mirë që e bënte këtë, por më erdhi edhe shumë inat me veten time.
          Kur them “me veten time”, e them për të gjithë ne. Ne kur shkojmë rrugës, nuk kemi njeri pranë fare dhe i flasim fëmijës greqisht.
          Pse t’i flasim Greqisht?
          Ai do ta mësojë greqishten. Do ta mësojë në ambient, do ta mësojë në shkollë. Në qoftë se i flasim në ambiente shumë të ngushta dhe që je i “detyruar” kur je vetëm me fëmijën dhe i flet greqisht, për mua bëjmë padrejtësinë më të madhe ndaj vetes sonë.
          Duke parë këto situata unë po jua them: Jam totalisht me fëmijët dhe do tua mësoj gjuhën shqipe…

Selanik, 7 mars 2001

TERROR ME KOKËN E GJENERALIT ARIS VELIQUOTIS – Mizori ballkanase

March 6, 2021 by dgreca

– Nga KOLEC P. TRABOINI/

I shqetësuar nga lajmet e vrasjeve që po ndodhin në mes të shqiptareve, Ati i nderuar Foti Cici, shtroi pyetjen se pse ndodhin kaq shumë vrasje mizore mes nesh dhe shtoi se kjo gjë nuk vihet re as ndër fqinjët tanë ballkanikë. Mirëpo, megjithëse edhe unë e dënoj këtë fatalitet mes nesh, siç ka bërë edhe im atë në Shkodër në gazetën “Bashkimi” të Ndoc Nikës që në vitin 1910; “Palok Traboini: Vrasjet tona” nuk më rezulton se vrasjet ndër shqiptarë janë shoqëruar me përçudnime mizore. Vrasjet ishin plagë të rënda të një shoqëria të prapambetur, por nuk shpërthenin në mizori. Nuk jemi ne shqiptarët tipikët e barbarizmit primitiv, përkundrazi e kemi pësuar nga barbarizmi thuajse shtazarak i fqinjëve tanë. Dihen vrasjet masive të serbëve ndaj shqiptarëve, madje edhe ndër gra e fëmijë, duke i futur në varre të përbashkëta me qindra njerëz. Shpesh duke dëgjuar shprehjet makabre të gjeneralëve serb që u thonin ushtareve“shqiptarët therini me bajoneta të kursejmë plumbat”; pra jeta e një shqiptarit vlerësohej prej fqinjëve tanë ballkanikë më pak se vlera e një plumbi. Dhe nuk e kam fjalën këtu vetëm për një kohë të shkurtër, por përgjatë një shekulli. Janë dy dëshmi që gjykatat ndërkombëtare do të duhej ti kishin në evidenca si krime kundër njerëzimit shënimet nga fronti i luftës në Ballkan i oficerit të ri Leon Trocki që ishte dëshmitar okular i krimeve serbe ndaj shqiptarëve, por më kryesor libri i Leo Freundlich: “Albania’s Golgotha: Indictment of the Exterminators of the Albanian People” 1913. Ka edhe personalitete të tjerë që kanë shkruar e shprehur indinjatën për vrasjet masive e masakrat ndaj shqiptarëve si Kosta Novaković, apo edhe se voni nga veprimtarja e të drejtave të njeriut serbja Natasha Kandiç, por përshkrimet e mizorive në historinë tragjike njëqindvjeçare zinin vend deri në gazetën “New York Times” që shkruante për masakra të padëgjuara në Europën e qytetruar. Edhe pse në luftë për të mbrojtur të drejtat e veta, shqiptarët kanë pasur si tipar dinjitetin e jo mizorin. Armikun e vriste, por kurrë nuk e përçudnonte. Edhe Kanuni e kushtëzonte marrësin e gjakut duke i kërkuar respekt për kufomën, kthimin e trupit me fytyrë nga qielli e kurrë të mos e linin përmbys, për më tepër asnjë lloj përçudnimi nuk ishte i pranueshëm, madje kjo konsiderohej e dënueshme nga pleqësia kanunore. Është një fotografi që tregon se si ushtarët serb i hedhin benzinë në trup një të riu 16 vjeçar shqiptar dhe pastaj e djegin të gjallë. E ky barbarizëm në vitin 1999. Therjet me bajoneta ne bark te grave shtatëzanë dhe prerja e kokave të burrave duke i ngulur në hu ka qenë praktikë e zakonshme në masakrimet që u bënin shqiptarëve. Nuk gjeni asnjë shembull që shqiptarët ndaj serbëve të jenë sjellë aq mizorisht.Por le të kalojmë në jug. Mizorinë e fqinjëve të jugut e kemi ndjerë kur janë sulur në trojet tona si hordhi e egër. E kemi ndjerë ende pa u bërë shteti shqiptar. Vrasjen e Papa Kristo Negovanit dhe masakrimi i trupit të tij e të shqiptare të tjerë patriotë është fillimi i masakrave që do të vazhdonin gjysmë shekulli mbi shqiptarët. Kujtojmë priftin tjetër ortodoks, atdhetarin e madh At Stath Melani, të cilin e vranë në pusi dhe i prenë kokën, të cilën në një thes ja dërguar Dhespotit të Konicës në Greqi; të njëjtin fat pati edhe At Ballamaçi, e helmuan Petro Nini Luarasi për ta futur në gropë të gëlqeres. Hormovë, e mjera Hormovë, fshat i kthyer në varrezë. Tërë burrat e fshatit përshkuar nga plumbat e ushtarëve grekë, në shtëpinë tonë, në vatrën tonë, në atdheun tonë, në Shqipërinë tonë martire, e sot kërkojnë sot fqinjët e jugut ndërtojnë varreza për vrasësit, por jo për viktimat e tyre, shqiptarë e masakruar. A po çpersonalizohemi prej çmendurisë së bastardëve që na drejtojnë si aventurierë dhe i shesin interesat kombëtare. Kësisoj veprimesh mizore nuk janë njohur ndër shqiptarë, madje grekët e ardhur që kanë jetuar në Shqipëri, kanë qenë në bashkëjetesë të harmonishme me shqiptarët vendas, pa ndjerë asnjë urrejtje nacionale. Shqiptarët nuk u sollën ta zëmë me dropullitët ashtu si grekët në Greqi u sollën me popullsinë e Çamërisë, ku u masakruan me mijëra shqiptarë. Madje ka dëshmi që burrat i vrisnin në sy të grave e fëmijëve, gratë i përdhunonin, më pas i mbyllnin nëpër shtëpi bashkë me fëmijët dhe u vinin flakën duke i djegur të gjallë. Më thoni ndonjë grek minoritar, apo sllav minoritar ta kenë masakruar shqiptarët nga urrejtja nacionale. Jo nuk ka asnjë rast në histori. Por kush shqiptar ka pasur rastin të jetojë si emigrant në Greqi ka rastisur të dëgjojë histori tmerresh të pa shoqe. Le ti qasemi një rasti që tejkalon çdo logjikë njerëzore; një fermer grek vrau në mënyrë kriminale 4 të rinj shqiptarë që punonin tek ai. Ky tmerr ka ndodhur kur emigrantet shqiptarë i kërkuan hakun e punës, se donin të ktheheshin në vendlindje. Pronari grek i qëlloi me armë, i plagosi e më pas i sharroi të gjallë me sharrë elektrike. Kjo është një mizori që të kujton kohët më të errëta në historinë e njerëzimit. Pak a shumë e njëjta histori me dy emigrantë shqiptarë në Kretë, kur pronari për të mos i paguar paratë e punës një vjeçare, natën u mbylli nga jashtë derën e kasolles ku flinin dy shqiptarët dhe pasi i hodhi një bidon me benzinë, i dogji të gjallë. Dhe për këto raste shkruanin vetë gazetat greke. Ndoshta mund të thuhet se politika i shpëlan trush njerëzit që manipulohen me ide raciste e urrejtje nacionale. Nuk besoj se kjo është vetëm manipulimi politik dominues i akteve të tilla, megjithëse ndikon e motivon mjaftueshëm. Ka të bëjë me vetë njeriun, kulturën e dijen, mentalitetin, egërsinë e mjedisit ku është rritur dhe pastaj mishërohet në egërsinë që i buron nga shpirti katran, sepse këto ndodhi janë jo vetëm ndaj njerëzve me kombësi tjetër, por edhe brenda të njëjtës bashkësi. Dua të sjell në kujtesë një rast unik i mizorisë historike që ka dalë në pah për publikun vetëm vitet e fundit. Aris Veluqioti, gjenerali EAM-it, luftëtar i madh për çlirimin e Greqisë nga pushtimi nazist, i dorëzoi armët e ushtrisë se vet për të realizuar kështu fundin e luftës që sipas Marrëveshjes së Varkizës, një fshat ky afër Athinës, Greqia të hynte në një periudhe paqeje sociale në kuadrin e një shteti demokratik. Të djathtët e prishën marrëveshjen në pabesi në bashkëpunim të fshehtë me ushtarakët britanikët (në Shqipëri e prishen Mukjen të majtët). Luftëtarët e EAM-it që kishin dorëzuar armët u vranë në gjumë në kazerma, me mijëra djem e vajza të rinj. Pas kësaj masakre të përgjakshme disa pak besnikë të Gjeneralit Aris Veluqioti që arritën të shpëtonin, morën malet. Të ndjekur këmba këmbës nga formacionet e së djathtës dhe britanikët, u shpërndanë grupe-grupe për të arritur të mbijetonin. Gjeneral Aris Veluqioti, ky luftëtari i madh, i mbetur me pak besnikë, mendohet se vrau veten ose ndonjë predhe murtaje e copëtoi. Trupat e djathta greke e gjetën trupin e copëtuar, i prenë kokën dhe e varen me tela në qendrën Trikalles. E ashtu ndenji mjaft kohë. E fotografuan kokën e Veluqiotit dhe agjutantit të tij besnik Xhavella (duhet të jetë shqiptar i Greqisë nga Xhavellat e Sulit) dhe këto foto i mbajtën të fshehur afro 40 vjet. Atë foto e kam nxjerrë nga një film dokumentar grek për fundin tragjik të gjeneralit Aris Veliqioti. Luftëra djathtas majtas janë bërë edhe në Shqipëri, por koka të prera kundërshtarësh politike të varura në mes të qyteteve nuk janë parë. Kjo nuk motivon asnjërën palë për krimet që janë bërë, por të paktën na lehtëson në kuptimin se mizoria e urrejtja deri në shtazëri nuk është tipar i bashkëkombësve tanë, as ndaj njeri-tjetrit dhe as ndaj të huajve. Komunizmi në Shqipëri ka bërë krime të mëdha, madje edhe vrasja masive nga krimineli Mehmet Shehu si në Lushnjë më 1943, vetë Enver Hoxha ka qenë një njeri me shpirt xhelati, por edhe në vendet fqinjë që kanë pas sisteme krejt të kundërta, mizoria e barbarizmi nuk ka qenë të pakët, por po aq mizore. Prandaj të mos vetnjollosemi duke thënë vetëm ne, sepse ekseset në jetën shoqërore ku përfshihen edhe krimet, nuk përbëjnë tiparin themelor për një kombësi.

DITA E MESUESIT DHE SHKOLLES SHQIPTARE

March 6, 2021 by dgreca

Historiku i shkollës shqipe, është i njëjët me historikun e të kaluares së lavdishme të popullit shqiptarë, është i njëjtë me të kaluarën rezistues, shpëtim nga fanitja e mallkimit nga okupuesitë të gjuhës shqipe dhe të librit shqip.

Shkruan: Ismail Gashi-Sllovia/

7 Marsi, është Dita e Mësuesit Shqiptarë, gjegjësisht dita e shkollës laike kombëtare shqiptare. Dita e mësuesit dhe shkollës shqipe, për arsye e rrethana të njohura, shumë vjet nuk është festua në gjithë hapësirat shqiptare, apo është festuar ndaras. Sepse në trevat e okupuara etnike shqiptare ka qenë e ndaluar dhe e denuar të festohet. Në shtetin zyrtar në Shqipërinë londineze, Dita e Mësuesit festohet e kremtohet vetëm nga 1960, ndërsa pas vitit 1968 kjo festë kombëtare, ilegalisht, pjesërisht ose gjysmë zyrtarisht u lejua, kremtohej e festohej edhe në Kosovë e treva tjera etnike shqiptare nën ish-Jugosllavinë e atëhershme. Ndërsa tash, pas 17 shkurtit 2008, Pavarësisë së Republikës së Kosovës, 7 Marsi, Dita e Mësuesit dhe e shkollës laike shqipe, është vetmja festë e përbashkët kombëtare për të gjitha trevat etnike shqiptare. Dita e Mësuesit, është festë e mësuesit, nxënësit dhe gjithë punëtorëve arsimor, të çdo mjedisi e niveli të shkollës shqipe. Andaj, kjo festë, si edhe festat e ngjarjet të tjera arsimore, historike e kombëtare, si ajo e Alfabetit të Gjuhës Shqipes, Njësimi i Gjuhës Letrare Kombëtare Shqipe, në një të ardhme të afërt Ministritë e Arsimit të Shqipërisë dhe Kosovë, por edhe Ministria e Arsimit e Maqedinisë, doemos për hirë të integrimit të shkollës kombëtare shqiptare, duhet të kordinojnë njësimin e planprogrameve, Kurikulave mësimore të të gjitha niveleve, klasave e lëndëve të shkollës shqipe, si dhe teksteve e mjeteve mësimore e çdo të mbërrirë tjetër shpirtërore, materiale arsimore e kombëtare, dhe Diata e Mesuesit të njësohet, festohet e kremtohet për datë e festë e gjithëkombëtare shqiptare. Kështu duhet të jetë e integruar edhe shkolla dhe sistemi i reformuar shkollor kombëtar shqiptar. Shkolla shqipe, pavarësisht gjendjes dhe pozitës aktuale politike e shtetërore, tash e ndarë në njësi shtetërore të ndryshme, paralelisht me reformën arsimore të kryen edhe integrimin kombëtar të shkollë shqipe, dhe pastaj, si një e vetme dhe e pandarë të integrohet në sistemin e reformave arsimore demokratike ndërkombëtare. Sepse shkolla e sistemi arsimor përgjithësisht është veprimtari praktike shoqërore që fisnikëron

që nga Apolonia e Durrësi para lindjes se Krishtit. Shkolla e mëvonshme laike në hapësirën shqiptare ndër të tjera më shumë njihen Shkolla e Stubllës 1584, shkolla e Janjevës 1665 Akademia e Re e Voskopojës 1750 e shumë të tjera, para e mbas tyre. Mësojtorja shqipe e Korçës dhe të tjerat pas saj, mësimin e shqipës e filluan dhe e zhvillun mësuesit patriotë të mëdhenj shqiptar. Në shkollën e Korçës mësuesit e saj zhvillonin këto lëndë mësimore: Shkrim, Këndim, Gjuhë shqipe, Gramatikë Shqipe, Histori e Shqipërisë, Gjeografi, Aritmetikë, Muzikë, Këngë etj. Nxënësit e saj ishin nga gjitha besimet fetare dhe mjediset e nivelet shqiptare. Mësuesit e saj ishin atdhetarët e Rilindjes sonë Kombëtare, Pandeli Sotiri që ishte edhe drejtori i parë i saj, njëherit mësimdhënësi i parë i gjuhës shqipe në ketë shkollë, Sotiri ishte mësues i popullit, nxënës i Koto Hoxhit, i vrarë në Stamboll nga armiqtë e çështjes shqiptare. Koto Hoxhi veprimtar i shquar i Rilindjes Kombëtare, mësues në shkollën greke, që fshehurazi jepte edhe mësimet e shqipës në shkollën e Gjirokastrës. Mësimdhënësit tjerë në shkollën e Korçës ishin edhe, Petro Nini Luarasi, Nuçi Naçe, Thoma Avrami, Balil Tahiri etj. Petor Nini Luarasi, një nga figurat kryesore të kohës, veprimtar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, publicist dhe pegadog, Ai mëtoi mësimin e gjuhës shqipe në fshatra të ndryshëm të Shqipërisë, hapi shkollën e parë shqipe në Ersekë dhe në krahinën e Kolonjës. Shkolla e Korçës punoi e veproi 15 vjet. Kjo shkollë në fillim të shek. 20. kishte 6 klasë, kur Turqia e mbylli më 1902 dhe u rihap më 1908. Këtë shkollë, që kur u hap më 1887, si edhe shkollat të tjera në vazhdimësi, i ndihmonin veprimtarët atdhetarë, shoqatat dhe shoqëritë atdhetare shqiptare dhe kishin ndikim në organizim të procesit mësimor, në sigurimin e mësuesve, teksteve mësimore dhe mjete materiale. Një nga nisimtarët për hapjen e shkollës shqipe është edhe Parashqevi Qiriazi, atdhetare e veprimtare e shquar e cila punoi në arsimin e gruas shqiptare. Ajo ka botuar librin e saj “Abetare për shkollat e para” dhe ka vend meritor në historikun e shkollës shqipe, është e para grua mësuese dhe autore e teksteve shkollore. Për ndihme ne hapjen, mbajtjen dhe shkrimin e teksteve mësimore veçohen vëllezërit Naim e Samiu Frashëri, Vreto, Kristoforidhi e të tjerë nga Shoqëria Shqiptare e Stambollit. Këta arsimdashës shkollës së Korçës i ndihmuan edhe me mjete financiare. Në krah të kësaj veprimtarie arsimore u angazhuan edhe atdhetarët e shoqërive tjera shqiptare, si ajo e Manastirit, Bukureshtit dhe Korçës. Korçarët janë të njohur për ndihmën materiale që i dhënë shkollës se tyre, Diamandi Terpo lëshoi shtëpinë për shkollën, i cili pas vdekjes kësaj shkolle i dhuroi gjithë pasurinë e fituar në Bukuresht. Pas shkollës së Korçës u hapen shkolla edhe në Pogradec 1887, Elbasan, Treskë, Leskovik, Kolonjë, Ohër 1887, Prizren 1889 etj. Ne fund shekullin 19-të, në Korçë më 1891 për herë të parë u hap edhe shkolla e vajzave. Më 1892 u hap shkolla në Luaras, Selenicë e katër të tjera në Gostivishtë, Rahovë, Vodicë dhe Treskë. Më 1900 u hap shkolla në Zadrimë, Durrës, Tirane, Vlorë e të tjera. Që nga fillimi i shekulli 20 shkolla shqipe u hapen edhe në Kosovë, si në Prizren, Pejë, Gjilan, Stubëll, Gjakovë, Pozhoran, Mitrovicë, Zym e vende të tjera. Shumë nga mësuesit patriot në kohëra e rrethana të ndryshme ranë dëshmorë nga armiqtë e shqiptarëve dhe shkollës shqipe, të cilët mësuesit dhe gjuhën shqipe e kishin halë në sy. Vrasjet prapa shpine martirizuan mësuesit tanë kombëtar Petro Nini Luarasin. Pandeli Sotirin, Papa Kristo Negovanin, Naum Veqilhaxhit, At Shtjefen Gjeçovin, e në vazhdimësi të kohës deri në ditët tona, kur okupuesi serb vrau mësuesin Halit Gecit 26 nëntor 1998 në Llaushë dhe më 28 nëntor 1998, ditën e shënuar të varrimit te mësuesit Halit Geci, nga motivohet përshtatshmëria e paraqitjes më të arsyeshme publike e UÇK-së. Në vazhdimësi të rezistencës ushtarake për shkollën shqipe e liri të Kosovës, ranë dëshmorë e u martirizuan shumë mësues, student e nxënës të shkollës shqipe. Këto vrasje serbe synonin që te shqiptarët ta vrisnin ndjenjën e dashurisë ndaj popullit e atdheut. Ta vrisnin dashurinë shqiptare për shkollën, gjuhën dhe librin shqip. Përkundrazi, në vazhdimësi të rrjedhave të kohës e ngjarjeve, veprimet e tilla shqiptare, këtë ndjenjë vetëm sa e rrisnin, e forconin dhe e zgjeronin kah mëvetësia e shkollës, ndarja fizike e shpirtërore e shqiptare, nga dhuna administrative shtetërore serbe. Kjo aspiratë kulmoi Më 17 shkurt 2008, erdhi dita e deshiruar, kur definitivisht Republika e Kosovës shpalli pavarësinë e cila shpejt u njoh nga shtetet të tjera. Republika e Kosovës ka krijuar identitetin e shtetësisë së saj, që në vazhdimësi po ngritet në nivelin politik, shtetëror e kombëtar në qarqet e asociacioneve ndërkombëtare

*Autori është veteran i arsimit.

Tri letra të panjohura të poetit Manush Peshkëpia

March 6, 2021 by dgreca

( ose një ese për poezinë) ….?

NGA URAN BUTKA/Pikërisht ditën e 26 shkurtit 2021, të premten, pra, ditën e përvjetorit të 70-të të pushkatimit të poetit Manush Peshkëpia më 26 shkurt 1951, zbulova në Arkivin e Shtetit tri letra të panjohura të tij, që mbajnë datat 30 qershor 1944, 31 korrik 1944 dhe 17 gusht 1944, fondi 54, dosja 67 dhe që i drejtohen Sotir Kolesë, atdhetarit dhe dijetarit të shquar.

Ishte rastësi, apo një zë i paplotësuar, i paqetë, që nuk rreshti së trokituri tek unë pikërisht atë ditë?

Zërat e pavdirë, që vijnë nga e kaluara dhe që përbëjnë nënkrësën tonë, duhet të jemi të aftë t’i kapim, t’i dëgjojmë dhe t’i ndjejmë, për të kuptuar rrënjët tona.

Zëri i Manush Peshkopisë na vjen sot përmes tri letrave tejet interesante, në të cilat autori shfaqet në fushë të kulturës shqiptare e më gjerë si një hulumtues, njohës dhe kritik i poetikës shqiptare në përgjithësi dhe poetikës së Çajupit në veçanti.

Manushi ishte edhe vetë një poet i ndjerë, përkthyes dhe studiues.

I rritur në një mjedis familjar e shoqëror nacionalist dhe të kulturuar, në mes të librave dhe njerëzve të ditur, Manush Peshkëpia u afirmua si një personalitet fuqishëm atdhetar, por edhe si krijues. Rrugës së krijimtarisë letrare ai i ishte futur aty nga fundi i viteve ’20-të dhe u shqua në vitet ’30-40 për krijimet poetike, por edhe për përkthimet nga frëngjishtja, italishtja dhe anglishtja. Gjithashtu, u bë i njohur sidomos në rubrikën e ndërtuar bashkë me Mid’hat Frashërin “Të huajt për ne, ne për të huajt”.

Bashkëpunimi me Midhat Frashërin ka qenë i frutshëm në fushën e kulturës, por edhe të idealit të përbashkët kombëtar. Po kështu edhe komunikimi me vëllain e vet nacionalist Nexhat Peshkëpinë, Vedat Kokonën, Mitrush Kutelin etj

Në esenë “Poemi i Shëndaumit” të Mitrush Kutelit, transmetuar më 19.04.1944 nga M.Peshkëpia në Radio Tirana, ku drejtonte emisionin letrar, ai tërhoqi vëmendjen e opinionit publik për një “shqiptar të

ri me vlerë dhe intelektual në kuptimin më të gjerë të fjalës”, për talentin e letrave shqipe, Mitrush Kutelin.

Poezitë e M.Peshkopisë shfaqeshin tek revistat me prestizicioze të kohës, sidomos tek “Përpjekja shqiptare “ e Branko merxhanit, krahas krijuesve te poetëve të viteve tridhjetë, si Nexhat Hakiu, Vedat Kokona, Nonda Bulka, Dhimitër Shuteriqi, Sotir Caci, Arshi Pipa etj.

Me këtë rast po japim per lexuesin poezinë lirike te njëzetvjeçarit Manush Peshkëpia titulluar ”Shpirt’i ri”, botuar në revistën “Përpjekja shqiptare”:

Nëndë muaj n’errësirë

Nëndë muaj krejt i mpirë

E zë mall’ i përvëluar.

shpirt’ i ri posa gatuar

N’errësirë s’duron dot,

Do të vijë në këtë botë

Të shoh’ dritën e kulluar.

Shpirt’ i ri posa gatuar

Lindi, ra në botën t’onë,

Po – i shkreti shpirt’ i njomë

Zu të qaj’, oh, i penduar!

Është shpirti i ri, i sapogatuar, i Manushit dhe i brezit të ri përparimtar të asaj kohe, që ëndërronin për një botë të re, që digjeshin për një dritë të kulluar, por që ranë një botë të vrazhdë e të trishtë, zhgënjyese. “Revista letrare” shkruante atëbotë: ”Doli nga shtypi libri i M.P., por nuk gjindet asnjë kopje e këtij botimi”. I zhgënjyer autori që s’pa as dritën e botimit!

Manushi spikati më së shumti si poet i vetvetishëm dhe i ndjerë. Atë e ka çmuar veçanërisht albanologu gjerman Maksimilian Lambertz, njohës i mirë i gjuhës, letërsisë historisë shqiptare, i cili në botimin “Antologjia e letërsisë shqiptare” (Albanishes Lesebuch, Leipsig, 1948) e përshiu edhe poetin Manush Peshkëpia, duke botuar edhe dy vjersha të tij “Nënës” dhe “Flokëvedhës”.

Shkrimtari dhe përkthyesi i mirënjohur Vedat Kokona është shprehur kështu për mikun, poetin dhe njeriun Manush Peshkëpia:

“…Shumë nga shokët e mi vdiqën zemërplasur pas dekada vuajtjesh dhe mjerimesh. Një nga këta fatzinj, ishe dhe ti, Manush. Askush nuk të ka njohur sa të kam njohur unë, si vëllai yt, gjashtëdhjetë vjet më parë, atëherë kur ti dhe unë gicilonim muzën dhe këndonim pranë burimit të Hipokrenit. Si duket,

Polimnia s’na deshi shumë dhe na la… Shumë njerëz kam njohurnë jetën time, pak kam çmuar, shumë pak kam dashur siç të kam dashur ty. Ti shkruaje vjersha pa e hequr veten poet. Të mos jesh poet , s’është faj. Faj është të mos jesh njeri. Ti, Manush, ishe poet-njeri. Pak poetë kam njohur të tillë. Mund të bësh vjersha patriotike sa të duash pa qenë as poet e as patriot, siç ka shumë, por vështirë tepër ta duash atdheun dhe gjuhën si i doje ti. Ti doje një Shqipëri demokratike, të cilën, për fatin tënd të zi, nuk

pe, sepse re tok me shokët në një varr të përbashkët. Ti doje një Shqipëri demokratike, të cilën ne të tjerët patëm fatin ta shohim. Për të vazhduar udhën që kishe ndërmarrë ti, neve na duhet ajo dashuri që kishe ti për vendin e shumëvuajtur dhe për gjuhën e ëmbël shqipe. Lum ata nga pasardhësit e tu që do të vazhdojnë udhën tënde të ndriçuar nga drita jote.”

Tri letrat e pabotuara më parë, që po sjellim për lexuesin, i drejtohen dijetarit Sotir Kolea, njëherësh edhe mikut të familjes Peshkëpia. Në atë kohë Manushi punonte si redaktor në “Radio Tirana” dhe ishte atje një zë i spikatur i kulturës shqiptare. Në kohën që do të jepte nje emision radiofonik për poetin Andon Zako Çajupi, i kërkonte me përgjërim të urtit Sotir Kolea informacion për jetën dhe veprën e Çajupit, sepse po përgatiste edhe nje botim (broshurë) per krijimtarinë thuajse të panjohur të Çajupit. Sotir Kolea kishte jetuar disa vjet në Egjypt, ku banonte Çajupi dhe e njihte mirë jetën dhe veprën e tij.

Shfaqet qartësisht prirja e Manushit per hulumtime dhe studime të reja ne fushë të letërsisë dhe autorëve të saj.

Ndryshe nga dy letrat e tjera, ku kërkon informacion, në letrën e dytë të datës 31 korrik, Manush Peshkëpia shfaqet si një mendimtar evropian, drejtpeshues paanshëm i letërsisë, gjykues pa komplekse dhe tejet original për poezinë e Çajupit, por edhe të autorëve të tjerë të letërsisë shqiptare edhe të huaj. Madje kapërcen edhe mendimin që i shfaq Sotir Kolea ne letrën-përgjigje të tij lidhur me Çajupin, i cili e kishte stigmatizuar dhe konfliktualizuar publikisht Dr. Adhamidin, këtë personalitet historik si edhe familjen e tij, siç bëri edhe me Midhat Frasherin tek “Klubi I Selanikut”. Ndryshe nga ç’e paraqiste Çajupi tek komedia “Pas vdekjes” si një mjek të paaftë dhe sharlatan, Dr Adhamidi, doktor në mjekësi i Universitetit të Monpelierit, ishte njëherësh edhe kryetar I shoqërisë “Bashkimi” të Egjiptit, ministër në qeverisjen e Princ Widit,, përfaqësues i parë i shtetit shqiptar në Romë, kryetar i Komitetit shqiptar në Gjenevë, që dha një ndihmesë të madhe në mbrojtjen e çështjes shqiptare nëpërmjet shkrimeve dhe përpjekjeve te tij përgjatë Konferences se Paqes në Paris dhe Lidhjen e Kombeve, si edhe me letrën drejtuar Presidentit Wilson në vitin 1918.

Ja reagimi i Manush Peshkopisë, kur merr përgjigjen e S.Kolesë:

“Nuk përjashtoj se jeta e poetit tonë Çajup s’ka qenë skandaloze, por ngul këmbë se vepra e tij nuk është për t’u hedhur poshtë, apo për t’u fshirë… Episdodi i poetit Çajup me familjen Adhamidi nuk ka qenë i huaj per mua, dikush më kish bërë fjalë për të. Por ky episod, që unë bashke me ju e quaj të turpshëm, nuk ia unj vleftën poezisë së Andon Çakos. Marr lejën që me këtë rast t’ju kujtoj se kam lexuar në vëllimin “Poesia” të Benedetto Groces, kur ky thotë se për të gjykuar një vepër të një poeti, nuk duhet ta nënvleftësojmë këtë me jetën private të autorit… Për të vleftësuar vleftën e një poeti nuk duhet ta konfondojmë këtë me jetën private të autorit, këto janë dy gjëra që nuk lidhen me njëra tjetrën, thekson Manushi.

Siç shihet, poeti dhe studiuesi objektiv Peshkëpia, qysh në atë kohë, përshfaq forminin e tij si një mendimtar dhe kritik modern perëndimor në gjykimin e shkrimtarisë. Këtu ai del në fushën e teorisë së letërsisë dhe i paraprin mendimit më përparimtar shqiptar, ndryshe nga mendimi zyrtar i kohës së tij, por edhe i kohës më pas, diktaturës, kur vlera e një poeti përcaktohej nga deologjia apo elementet e biografisë së tij së tij, siç ndodh shpeh edhe sot e kësaj dite.

Manushi gjykon me kokë të tij dhe me këmbë në tokë:

“Unë për veten time jam i mendimit, që kur gjykojmë shkrimtarët, e sidomos poetët tanë, duhet të rrojmë brenda atmosferës sonë. S’kemi pse të matemi me shtetet e tjerë, as ballkanas, pa le pastaj evropianë. Dhe duhet të kemi paraasysh se gjuha jonë e shkruar letrare s’e ka arritur as shekullin dhe, pra, s’kemi një traditë letrare. Mund të mburremi vetem me folklorin tonë të pasur, Kështu, pra, që Çajupin mund ta cilësojmë si poet të tonit tonë popullor, ashtu se edhe të tjerë. Por, siç thosha edhe me lart, Çajupi, të paktën ka marrë nga goja e popullit dhe është munduar ta veshë me petkun e poezisë, brenda mundësive te tij dhe në gjuhën tonë të pazhvilluar Dhe të mos harrohet sidomos që ay ka bërë poezi gjysmë shekulli më parë, ahere kur s’kishte nje alfabet të caktuar, po sikushdo shkrimtar e trillonte një abece të tijën”

Manushi mendon se çdo poet ka shtatin e vet, ndricon botën me dritën e vet të vetmjaftueshme, aq sa ka fuqi dhe shpirt. Këtë mendim ka edhe per vetveten. Bukur e përcakton Vedat Kokona: “Ti shkruaje vjersha pa e hequr veten poet. Të mos jesh poet , s’është faj. Faj është të mos jesh njeri. Ti, Manush, ishe poet-njeri”.

Koha e ardhme do të sjellë të tjerë poetë e të tjera vlera më të mëdha, mendon Manushi. “Gjersa të kemi edhe ne një Dante, një Gëte, një Shekspir, ka për të kaluar kohë e gjatë, ndofta mund të nevojiten shekuj me radhë. Nashti për nashti kemi vetëm këta. Midis Fishtës e Shirokës, Naimit dhe Çajupit, Asdrenit dhe Lasgushi, Nexhat Hakiut dhe Vedat Kokonës, ndryshimi është shumë relativ. Një notë më e mirë, një numër më pak. Vleftë absolute nuk kemi. Sikur të marrim n’analizë veprën madhështore edhe të madhështorit Fishta, pikërisht në kryeveprën e tij “Lahuta e Malcis” besoj se edhe atje do të gjejmë vargje dhe jo poezi, dhe ndofta jo tek tuk”.

Manushi ishte gjithnjë në kërkim të vetes dhe të të tjerëve. Ai nuk nginte mite, por edhe as nuk minimizonte kërkënd. Ishte kundër atyre, që disa poetë i ngrinin në qiell, ndërsa të tjerët i i ulnin në tone minore. Ai përpiqet t’i afrohet të vërtetës, ndonëse jo gjithnjë ia arrin. Se edhe ai vetë poet është. Ai shkruan: ”Çajupin, një shoku im “dottore in lettere” ma cilësoi si poet të tonit “minor”. Unë e kundërshtova dhe i thashë: Po cilët kemi ne në Shqipëri të tonit “madhor”? Ndoshta Fishtën, sepse rekllama e madhe e ka ngritur në qiell, atje tek nuk qëndron dot. Bile dikush e ka vënë në krah të Homerit, ashtu sikundër, këtu e tre vjet më përë, një i krisur mendsh e vuri Ethem Haxhiademin tonë kundruall Sofokliut. Por këto, i nderuar z.Kolea, janë krahasime qesharake dhe dëftejnë se nuk jemi të gatuar ende. Emrat e Homerit, Sofokliut e të tjerë janë yje që shkëlqejnë prej mijëra vjetësh, dritën e të cilëve s’kanë mundur ta errësojnë as Dantet, Hygotë dhe Shekspirët”

Eshtë me interes të theksohet se anash letrës dërguar S.Kolesë, M.Peshkëpia shënon me shkrim dore: “Si vete puna e fjalorit tw gjuhës sonë? Akini edhe shumë për të punuar? Ai ishte i interesuar për punimet shkencore të Sotir Kolesë dhe e punëtorëve të tjerë të shqipes. Dihet se puna më e madhe, më e plotë studimore e Kolesë mbetet hartimi i pesë fjalorëve shqip grengjisht, shqip greqisht etj, ku më kryesori ishte fjalori i gjuhës shqipe, ende i pabotuar, për të cilin punoi që nga viti 1905 e deri në fund te jetës, duke përdorur metodën e krahasimit për çdo fjalë të shqipes me fjalorët më të mëdhenj të botuar në gjuhët greke e frenge.

Manush Peshkëpia zbuloi se n Bibliotekën Kombëtare ( drejtor i së cilës ishte Sotir Kolea në vitin 1928) ekzistonte një pako e dërguar nga Jani Vreto, me nënshkrimin: “Të hapet në vitin 1945”, pra, pas 15 vjetësh nga koha e dërgimit. Duke qenë se Çajupi kishte vdekur në vitin 1930, dhe po plotësoheshin 15 vjet nga ajo ditë, Manushi mendonte se plikoja me dorëshkrime do të ishte e A. Z. Çajupit, dërguar në atdheun e tij. Por edhe kjo hamendësi, enigmë apo fakt, u fshi nga koha, sepse viti 1945 ishte viti i fillimit të inkuizicionit komunist në Shqipëri dhe jo i letrave, i poezisë.

( Botuar në gazetën letrare “ExLibris”, 6 mars 2021)

Ja edhe tri letrat origjinale:

C:\Users\Uran\Desktop\F.54---67.2-208 Manush Peshkepia.jpg

C:\Users\Uran\Desktop\F.54---67.2-209 (1) M.Peshkepia.jpg

C:\Users\Uran\Desktop\F.54---67.2-210 Peshkepia.jpg

C:\Users\Uran\Desktop\F.54---67.2-211 peshkepia.jpg

HAPESI I KUJTIMEVE

March 6, 2021 by dgreca

nga Naum Prifti/

Imazhi e një çelësi të rëndë të varur pranë portës së madhe në oborrin e shtëpisë së fëmijërisë sime sot sikur hap siparin e kujtimeve të asaj kohe. Për arsye praktike, çelësin e linim në anën e brendshme të kanatave të portës. Ndryshe nga çelësat që mbanin plakat e nuset e fshatit për arkat apo sepetet me unaza e byzylykë, shalle e breza të qëndisur, llokume e sheqerkat, ky çelës ishte i madh e i rëndë prandaj gjyshja dhe mamaja e mbanin të varur në brez kur dilnin nga shtëpija. Veç kyçit, ne e siguronim portën edhe me një lloz druri që shkonte tej përtej portës. Pak hapa nga kanatet e saj ishte arra me lëvozhgë të butë degët e së cilës hijeshonin faqen ballore të shtëpisë e përkundrejt saj druri i vishnjës që në pranverë qëndisej me petalet e bardha që preknin ballkonin e shtëpisë dhe në verë të ëmbëlsonte gojën me frutat gjithë lëng.

Shtëpija ime ishte mënjanë fshatit sikur njoftonte udhëtarin se kishte arritur në rrëzë të malit Gramoz. Oborri, kopshti, madje dhe bahçja me arrën e madhe te porta rrethoheshin me mure guri të lartë që të mos hynin kafshët dhe bagëgitë pa lejen e të zotërve.

Rehova e Kolonjës është një fshat i mbledhur me shtëpitë ngjitur njëra pas tjetrës, pa hapësira tëlira midis tyre, me tre mëhallë, e poshtmja, e mesmja dhe e sipërmja, madje edhe me kanalin e ujrave të zeza poshtë rrugëve të shtruara me kalldrëm të ndërtuar nga muratorët e fshatit. Fshati numëronte më shumë se njëqind shtëpi të ngucura njëra pas tjetrës. Burrat e fshatit ishin mjeshtër muratorë ose gur skalitës dhe punonin me akorde kudo ku i thërrisnin. Për shkak të zanatit tëtyre, ata praktikonin mërgimin stinor në vendet e ngrohta të Shqipërisë e të Ballkanit, që nga Saranda, Himara, Gjirokastra, edhe më tej në Kostancë, Varna të Bullgarisë, në Malin e Shenjtë, ose Agjion Oros që shqiptarët i thoshin Janoras dhe deri në Krime e Odesë. Duke rendur pas punëve disa prej tyre shkuan të ndihmonin për ndërtimin e hekurudhës transiberiane deri në Vladivostokun e largët në ngushticën e Beringut. Kur ktheheshin prej vendeve të tilla ata tregonin historira e anekdota të mahnitshme.

Shtëpinë e blemë nga një emigrant shqiptaro amerikan, Pet Kaleshi, i cili, më 1937, vendosi ta merrte gruan dhe vajzën dhe t’i sillte në Amerikë. Babai im si emigrant e mori vesh dhe pasi ranë në ujdi për sasinë e të hollave i pagoi paratë dhe mori dëftesën përkatëse nga zyra noteriale e Filadelfisë me firmë e me vulë që vërtetonte shitblerjen. Në atë shtëpi unë jetova fëmijërinë dhe një pjesë të rinisë sime deri në vitin 1950 kur më doli bursa për ndihmës mjek në Politeknikumin Mjekësor në Tiranë.

Ne për pak e humbëm shtëpinë e re të madhe e të bukur që bleu babai më 1937 dhe rimodeloi duke e zgjeruar dhe përmirësuar. Për shkak të madhësisë dhe vendndodhjes së lakmueshme në dajle të fshatit, shtëpinë synuan ta kthenin në kazermë për rojet e kufirit. Me një vendim të Komitetit Ekzekutivtë Ersekës, gjyshen time, mamanë, mua dhe motrën na flakën jashtë shtëpisë, dhe na detyruan të strehoheshim te shtëpia e Thoma Kristaqit, një mërgimtar tjetër nga fshati që ndodhej nëAmerikë. Për fat, në atë kohë një delegacion qeveritar shqiptar i kryesuar nga Hysni Kapoja, kishte ardhur për të marrë pjesë në mbledhjen vjetore të Asamblesë së Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. Sapo dëgjoi për vizitën, babai im u nis nga Filadelfia të takohej me kryetarin e delegacionit. Kur Hysni Kapoja e pyeti pse kishte kërkuar takim me të, babai ia ktheu: Sa shtëpi duhet të kesh në Shqipëri që të mund të jetosh në të? Një,- ishte përgjegjia. -Po shtëpinë time e ka zënë posta kufitare, dhe familja ime jeton me qira në shtëpi të tjetërkujt,- i tha babai dhe i tregoi gjendjen si edhe tapinë. Me t’u kthyer delegacioni në Tiranë, Kapoja urdhëroi t’i lirohej menjëherë shtëpia e emigrantit shqiptar Rrapi Prifti. Kryetari i Komitetit Ekzekutiv të Kolonjës një ushtarak me emrin Zenel Muço dha urdhër të zbrazej shtëpija nga posta ushtarake dhe t’i kthehej familjes. Kur e liruan shtëpinë, ushtarët e postës kufitare na porositën të mos e prishnim këndin me plisa e bar ku kishin shkrojtur PARTI-ENVER por ta ruanim dhe ta vaditnim që të lulëzonte përgjithmonë. Por ne nuk e kishim shtëpinë kënd emulacioni dhe asekspozitë parrullash, prandaj e fshimë nga oborri pa na ardhur keq. Për ne, parrula kurdoherë do ishte kujtim i okupimit të shtëpisë nga ushtarët e kufirit dhe mbartjen nëpër shtëpitë e botës.

U kthyem sërish në shtëpinë tonë rrethuar me avlli, me oborr, me kopsht e me bahçe,me pemë frutore mollë e dardha, me haur për hajvanët, me plevicë dhe me dy porta, një për njerëzit, e tjetrën për hajvanët e ngarkuar me dru nga pylli apo me dëngje bari e duaj me grurë, thekër, tërshëre elb nga arat dhe livadhet rrotull fshatit.

Hapësi i portës priste varur pas kanatit të madh sikur ta dinte se të zotët e shtëpisë sidoqoftë do ktheheshin. Fotografi mjeshtër Mumin Jashari e ka realizuar këtë foto pa e ditur se me të lidhen një seri me episode jete, të cilat i zbulova si fëmijë, i përjetova si djalë dhe i përshkova si shkrimtar.