“Nuk besoj që shkaqet ekonomike kanë ndikuar qoftë edhe te një person që ta marrë atë rrugë [Sirisë dhe Irakut], kam bindjen se ata janë të mashtruar”, thotë kryetari i Bashkësisë Islame të Kosovës, Myftiu Naim Tërnava.
Radio Evropa e Lirë: Myfti Tërnava, në Kosovë aktualisht janë rreth 135 persona që janë nën hetime, për shkak të dyshimeve për përfshirje në aktivitete terroriste. Në mesin e tyre ka edhe imamë, që dyshohet se kanë nxitur radikalizmin dhe rekrutimin e luftëtarëve në Lindjen e Mesme. Sa është numri i saktë i këtyre imamëve?
Naim Tërnava: Së pari, se ka imamë në mesin e atyre, unë nuk e di, sepse këto janë vetëm disa të dhëna të cilat edhe unë i kam lexuar në shtyp. Mirëpo, nuk kam lexuar që ne mesin e tyre mund të ketë edhe imamë. Megjithatë, edhe kjo është e mundshme që në mesin e tyre të ketë edhe imamë. Por, kjo është punë që e bën shteti, që e bëjnë institucionet e shtetit dhe sigurisht që ato janë të thirrura dhe janë përgjegjëse për këtë që të shihet dhe të sigurojnë siguri brenda për brenda Kosovës, pavarësisht se kush mund të jenë ata.
Çdokush i cili tenton të destabilizojë vendin në çfarëdo mënyre qoftë ajo, edhe në aspektin tjetër fetar, siç kanë filluar tash të përdoren këto shprehjet “ekstremizëm, terrorizëm”…
Edhe ne si Bashkësi Islame, por edhe unë si myfti qëndroj pas asaj që ata njerëz duhet identifikuar dhe ata njerëz duhet që të shohin veprat e tyre të këqija që bëjnë në raport me shtetin dhe me ardhmërinë e vendit tonë dhe sigurinë e vendit tonë.
Bazuar në fenë dhe parimet islame, nuk lejohet assesi, në asnjë mënyrë, në asnjë kohë, asnjëherë që dikush në emër të fesë t’i bëjë keq vetes, t’i bëjë keq vendit të vet, t’i bëjë keq atdheut.
Radio Evropa e Lirë: Çfarë masash mund të ndërmarrë Bashkësia Islame në këtë drejtim? A keni kontroll mbi imamët, mbi ligjëratat e tyre në xhamitë anekënd Kosovës?
Naim Tërnava: Unë e kam thënë edhe më herët dhe po e ripërsëris edhe një herë se shtypi në Kosovë, ka shkruar shumë herë, dhe ka informuar opinionin për ata që po ndodh, edhe në këtë spektër. Por, unë mund të them më përgjegjësinë e plotë se Bashkësia Islame e Kosovës, ligjëratat të cilat mbahen nëpër xhami, e merr përgjegjësinë si Bashkësi Islame e Kosovës.
Derisa në jetën private të imamëve, nuk është punë e jona, se ku ata shkojnë, çka ata bëjnë pas orarit të punës. Ajo është punë që u takon institucioneve të shtetit.
Radio Evropa e Lirë: Është thënë shpesh se janë kushtet ekonomike dhe sociale ato që mund të kenë detyruar një numër të konsiderueshëm të qytetarëve të Kosovës t’ia mësyjnë Sirisë dhe Irakut, për të luftuar krahas Shtetit Islamik. Por, ka edhe të atillë që thonë se në pyetje është një ideologji që shkon përtej kushteve ekonomike dhe sociale. Ju si mendoni?
Naim Tërnava: Unë nuk besoj që shkaqet ekonomike kanë ndikuar qoftë edhe te një person që ta marrë atë rrugë. Unë e kam ketë bindje si myfti i Republikës. Unë kam bindjen se ata janë të mashtruar.
Kanë marrë këtë hap nga injoranca, nga mos dija. Mirëpo, mundet që edhe ata të jenë mercenarë, të paguar me para dhe kanë mësyrë atë rrugë. Rrugë e cila nuk përkon fare, asnjëherë me normat islame. Feja islame, është kundër asaj që po ndodh në Irak, asaj që po ndodh në Siri.
Dhe asnjë dispozitë e islamit, nuk lejon vëlla-vrasjen mes vete. Këto tortura, dhunime, krime që po ndodhin atje janë anti-njerëzore.
Janë anti-natyrës së njeriut, pavarësisht besimit që i takon, a në veçanti besimi islam që është paqe, i cili thërret gjithë herë në bashkëjetesë mes besimeve mes njerëzve, pa dallim ngjyre, pa dallim race, pa dallim gjuhe, pa dallim vendi, ngase islami thërret në bashkëpunim të njerëzve mes veti.
Duke pas para sysh se i madhi Zot thotë: “ O ju njerëz”, pra është fjala pa dallim gjuhe, ngjyre, feje, pa dallim vendi, që të gjithëve “ju kam krijuar nga një mashkull dhe nga një femër”.
“Ju kam bërë kombe, ju kam bërë fise të ndryshme, që ju të njiheni mes vete, të bashkëpunoni mes vete”, këtu është fjala, e jo të luftohet mes vete.
Sipas islamit, vrasja e një njeriu të pafajshëm është sikur me e vra tërë njerëzimin. Dhe bërja që të jetojë një njeri është sikur të kishe bërë që të jetojë mbarë njerëzimi.
Andaj të gjithë ata të cilët tentojnë që këto që po ndodhin atje t’i identifikojnë me islamin, ata gabojnë dhe nuk e njohin islamin.
Pra, këta janë disa të ashtuquajtur myslimanë, të cilët keqpërdorin, keqinterpretojnë islamin, për interesat e tyre individuale, grupore, klanore, ku ta di unë çfarë. Ekstremizmi, terrorizmi, fundamentalizmi, nuk ka të bëjë me islamin si fe.
Islami është krejt tjetër, kjo që po ndodh atje është krejt tjetër. Sepse, vetë fjala islam do të thotë paqe, lumturi, ardhmëri, progres, prosperitet, gatishmëri për bashkëpunim, mirëqenie. Të gjitha këto i ngërthen në vete fjala islam.
Radio Evropa e Lirë: Këta persona të cilët kanë shkuar në vatra të luftës, nga kush mendoni se janë mashtruar ose po mashtrohen?
Naim Tërnava: Këtë punë nuk e di. Mirëpo kushdo qofshin ata, kjo është punë e shtetit që duhet ta hulumtojë. Ai i cili ka ndikuar dhe ndikon në shkuarjen dhe humbjen e jetës së një të riu tonë atje, ndaj tij duhet të merren masa, qoftë ai edhe myftiu i Kosovës, qoftë ai edhe imam, qoftë ai edhe kryetar shteti, kryeministër, ministër. Kushdo qoftë, sepse mbi interesin e shtetit dhe të vendit nuk ka asgjë. Këtë duhet ta kuptojmë të gjithë.
Radio Evropa e Lirë: Shteti, organet e drejtësisë, a po bëjnë sa duhet në ketë drejtim? Përfshirë edhe juve si Bashkësi Islame?
Naim Tërnava: Ne jemi munduar me ato kompetenca që i kemi. Nuk mund të dalim nga lëkura jonë, siç thotë populli. Ne kemi bërë atë që është në kompetencën tonë për ta bërë.
Ndërsa, këto punë nuk janë punë që mund t’i kryejë Bashkësia Islame. Këto janë punë të shtetit.
Radio Evropa e Lirë: A po i bën shteti këto punë?
Naim Tërnava: Shteti është duke bërë diçka. Mirëpo, jo ajo që pritet të bëhet sa duhet dhe si duhet. Ka mundësi që të bëhet edhe më shumë, të punohet edhe më shumë në ketë drejtim. Për shembull, ne jemi pjesë e Evropës dhe unë besoj që Kosova duhet të marrë edhe modele se si kësaj çështjeje iu kanë qasur edhe shtetet tjera të Evropës, sepse numër i konsiderueshëm i atyre që marrin pjesë në këto luftëra në këto masakra janë nga të gjitha shtete e Evropës, e botës marrë përgjithësisht.
Kemi disa shtete që iu kanë qasur këtij problemi shumë mirë. Për shembull, po e marrim Danimarkën. Danimarka është një shtet në të cilin ata që janë kthyer nga ajo luftë, ka marrë dhe për çdo njërin ka caktuar nga një këshilltar – ta quaj kushtimisht kështu – nga një psikolog që të merret me ta dhe kanë bërë ri-integrimin e tyre në shoqëri.
Kjo është një punë e madhe, është një punë e mirë. Këto hapa duhet ndjekur edhe shtetet e tjera. Sigurisht edhe aprovimi i ligjit në parlamentin e Kosovës, që ata të cilët marrin këtë rrugë i pret edhe dënimi, është një ligj që unë dhe Bashkësia Islame e ka përkrah, sepse ne nuk kemi gjak të njomë që të ujisim shkretëtirat e arabëve.
Radio Evropa e Lirë: Shkuarja e shtetasve të Kosovës në vatrat e luftës në Siri dhe Irak, a mendoni se mund ta vë në rrezik bashkëjetesën dhe tolerancën ndërfetare në Kosovë?
Naim Tërnava: Ne jemi model që duhet ta ndjek bota mbarë sa i përket respektit ndërfetar në mes një kombi, siç është kombi shqiptar. Kushdo që tenton në këtë drejtim, qysh në hapin e parë është i dështuar.
Bashkësia Islame e Kosovës në këtë drejtim është një portë e hekurt mbi të cilën nuk mund të kalojë askush asnjëherë për të prishur marrëdhëniet ndërfetare, të cilat ekzistojnë jo vetëm në Kosovë, por brenda kombit shqiptar, kudo që ata jetojnë, brenda trojeve tona etnike shqiptare, por edhe në mërgatën e largët.
Ne do të bëjmë të pamundshmen që asnjëherë këto marrëdhënie tona të mira të mos lëkunden, edhe nëse dikush tenton t’i lëkund. Dhe unë jam shumë krenar që deri sot si myfti i Kosovës mund të them se nuk kemi dëgjuar asnjëherë që ne mesin tonë kemi pasur qoftë edhe ndonjë mosmarrëveshje të vogël ndërfetare.
E ajo që po ndodh se po shkojnë atje, e thashë edhe më herët, janë çështje me të cilat duhet të merret shteti.
Radio Evropa e Lirë: Ju sapo jeni kthyer nga një konferencë ndërkombëtare të mbajtur në Mekë, për të diskutuar luftën kundër terrorizmit. Cilat janë përfundimet e konference; sfidat me të cilat përballen sot shumë vende në botë?
Naim Tërnava: Lidhja Botërore Islame edhe vitin që shkoi, por edhe në këtë vit, ka pasur këtë konferencë të nivelit botëror, më të njëjtën temë “ Luftimi i Ekstremizmit, Terrorizimit dhe Fundamentalizmit” anekënd botës, kudo që paraqitet ky lloj ekstremizmi apo terrorizimi.
Duke u bërë me dije edhe në konkluzionet e fundit të kësaj konference katër ditore ku morën pjesë afër 100 shtete, u nënvizua mbledhja e tërë potencialit intelektual që ekziston në botën islame, por jo vetëm në botën islame, po kudo qoftë ai për të ndikuar te këta të rinj, të cilët janë mashtruar dhe e kanë keqinterpretuar dhe keqkuptuar islamin.
Duhet ushtruar ndikim tek ata që të largohen nga bindjet e tyre, të largohen edhe nga mashtrimet e mundshme që mund t’ua bëjë dikush, duke potencuar se kjo që po ndodh vërtetë nuk ka të bëjë fare më islamin.(Bisedoi:Anton Konjushevci)
Emigrantët e paligjshëm dhe patentat
Emigrantët pa dokumente në Kaliforni tani mund të ngasin makinën në bazë të një ligji të ri të këtij shteti. Më shumë se një milion njerëz pritet të aplikojnë për patentë. Dhjetëra mijëra emigrantë tashmë kanë aplikuar. Edhe pse Kalifornia nuk është shteti i parë me një ligj të tillë, ajo ka numrin më të madh të emigrantëve pa dokumente në Shtetet e Bashkuara.
Emigrantët presin për disa orë në radhë të gjata për të hyrë në këtë zyrë ku jepen patentat, por shumica e këtyre njerëzve, përfshirë Christian Alvaradon, nuk e kanë bezdi.
“Jam shumë i gëzuar. Kam pritur një kohë të gjatë për të marrë patentën”.
Alvarado dhe motra e tij me origjinë nga El Salvadori janë emigrantë pa dokumenta.
Ai erdhi në SHBA tetë vjet më parë dhe kjo është hera e parë që ai mund të aplikojë për patentë shoferi në Kaliforni. Pasi të dëshmojë identitetin e tij dhe qëndrimin në Kaliforni, të kalojë testin e shikueshmërisë, testin me shkrim dhe testin e ngarjes së makinës, ai mund të marrë patentën.
“Gjithmonë jemi të frikësuar nga policia. Ata mund ta marrin makinën dhe duhet të paguash për ta rimarrë atë”.
Zoti Alvarado në të kaluarën është kapur duke ngarë makinën pa patentë dhe u detyrua të paguante 800 dollarë, një dënim i madh për këtë kopshtar.
Para ligjit të ri, ai dhe shumë emigrantë pa dokumente i përdornin makinat pa patentë.
Ndërsa ligji i ri lehtëson frikën e shumë emigrantëve pa dokumente, por krijon edhe shqetësime të reja. Ata shqetësohen nga dorëzimi i informacionit personal në një agjenci qeveritare dhe frika nga deportimi në të ardhmen. Por zëdhënësi i Departamentit të Transportit në Kaliforni, Armando Botello thotë se njerëzit nuk duhet të shqetësohen.
“Departamenti i Transportit në Kaliforni nuk i ndan të dhënat me autoritetet. Kjo ndodh vetëm në raste të veçanta kur dikush është i dyshuar ose hetohet për një krim. Këto raste janë specifike dhe duhet të ketë një kërkesë nga autoritetet”.
Patenta e re duket si një patent e rregullt përveç një mbishkrimi ku thuhet “Mund t’i nënshtrohet kufizimeve federale”, pra ajo nuk mund të përdoret për të udhëtuar me avion apo për të hyrë në një ndërtesë federale.
Ana Garcia e organizatës Central American Resource Center thotë se disa emigrantë kanë një tjetër shqetësim.
“Ata kanë frikë se do të trajtohen ndryshe, ata kanë frikë se mund të diskriminohen apo se policët mund ta kuptojnë që ata janë pa dokumente dhe mund të njoftojnë autoritetet”.
Por jo të gjithë e mbështesin këtë ligj të ri, thotë profesor Dan Schnur.
“Argumenti kundër projekt-ligjit për patentat për shumë vite është parë si një shpërblim për veprimet e paligjshme”.
Por profesor Schnur thotë se opinioni publik në Kaliforni ka ndryshuar në favor të emigrantëve pa dokumente.
“Shumica e votuesve të rinj të bardhë janë në favor të reformës gjithpërfshirëse të imigracionit përfshirë çështjen e dhënies së patentave sepse ata janë rritur në një shoqëri më të larmishme kulturore sesa prindërit apo gjyshërit e tyre”.
Profesor Shnur thotë se me kalimin e kohës ndryshimet në qëndrimin ndaj ligjeve të imigracionit do të përhapen edhe në pjesën tjetër të vendit.(Kortezi:Zeri I Amerikes)
KONTRIBUT PËR ZHVILLIMIN E ARSIMIT NË TREVËN E VLORËS
Shkruan:MSC. Albert HABAZAJ/ studiues/
Ne Foto:Shkolla e pare Shqipe ne Vlore/
Historia e arsimit në qarkun e Vlorës është pjesë përbërëse me rëndësi e historisë sonë kombëtare. Si në mbarë Shqipërinë, sidomos në qytetet kryesore të vendit, edhe në Vlorë, arsimi lindi mbi një shtresë të pasur monumentesh të kulturës materiale dhe jomateriale (shpirtërore), si një vepër e gjenisë krijuese të popullit të krahinës së Vlorës, që, duke kaluar përmes furtunash shkombëtarizuese për mijëra vjet me radhë, diti të ruajë e të gdhendë më tej fizionominë e kulturës dhe të arsimit shqip me dinjitet kombëtar. Vlora ka dhënë një kontribut me vlerë historike përgjatë shekujve, ka krijuar dhe ka ruajtur visare të rralla monumentale në shërbim të edukimit dhe të arsimit shqip. Arsimi dhe edukimi në Vlorë ka një diagramë zhvillimi të dukshëm pozitivisht në hapësirë dhe në kohë. Një enciklopedi antologjike të mendimit kulturor për arsimin dhe edukimin në Vlorë i ka dhënë kësaj treve emërmadhe për historinë e arsimit kombëtar Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, me monografitë e tij shkencore, me artikujt, punimet, kërkimet e studimet e shumta diturore. Për mbi 40 vjet, Bardhosh Gaçe, krahas punës titanike në fushën e etnokulturës dhe të albanologjisë, po jep një ndihmesë të rëndësishme për arsimin, me pishtarët e dijes, fillimtarët dhe vijuesit dritërues në qytet dhe në fshatrat e Vlorës, të etur për dije dhe liri. Botim pas botimi, vit pas viti e dekadë pas dekade, profesor Gaçe po e lartëson profilin e tij pedagogjiko- shkencor në përmasat e një personaliteti kombëtar. Disa nga monografitë e tij më të spikatura në fushën e arsimit janë : “Rapsodi Xhemil Veli Duka”, kushtuar luftëtarit për liri, arsim dhe këngë Xhemil Duka, 2000; “Dallgët joniane të jetës”, kushtuar atdhetarit, mësuesit dhe folkoristit Musa Muho, 2000; “Blerimi i mësuesit Besim F. Xhebraj”, 2007; “Rilindasi i Vlorës Ibrahim Abdullahu”, 2009; “Mbrëmje vere me Muço Delon”, 2011; “Mësuesi i Popullit Ibrahim Kushta”, 2012, etj. Veprimtaria kërkimore – shkencore e B. Gaçes ravijëzohet në këto piketa metologjike: dokumenta origjinale, monografi, dëshmi e botime, ekspedita vetiake dhe ekspedita kolektive, në grup, trajtuar në rrafshin kronologjik, si një vështrim në mënyrë të krahasuar. Ai është një eksplorator vigan, që di, si ai, të gërshetojë dobishëm vëzhgimin e palodhur në terren me punën këmbëngulëse në biblioteka e arkiva, brenda dhe jashtë vendit, duke iu referuar burimeve të mëparshme të botuara nga autorë shqiptarë dhe studiues të huaj. Nxjerrja në dritë të bardhë e arsimit në Vlorë, sidomos për periudhën, që kulmon me shpalljen e Pavarësisë Kombëtare, më 28 Nëntor 1912, është pothuaj meritë tërësore e studiuesit Bardhosh Gaçe, i cili, ndërkohë, u është mirënjohës autorëve të mëparshëm të historisë së arsimit në Vlorë, historianit Neil Shehu dhe Prof. As. Dr. Zeko Brako, të cilët botuan aq sa mundën dhe, për kohën, duhen falënderuar. Për këtë kontribut të jashtëzakonshëm, studiuesi Gaçe njihet dhe vlerësohet si kryemjeshtër i monografive të atdhetarëve të arsimit dhe të historisë së tij në rrjedhat e kohës. Pa hulumtimet e tij, Himara arsimore e shekujve XVI-XVIII do të na vinte e cunguar, me tjetër rrjedhë apo (larg qoftë) e tharë, aq më tepër nga fakti që portat e Mesjetës, për ne, nuk hapeshin dot, sepse ishin të blinduara nga barbarët dhe shumë të rënda. Misionarët bazilianë të Italisë, që punuan edhe për Shqipen në trevën e Himarës, gjatë asaj periudhe historike të tranzicionit të vështirë kulturor dhe fetar, ringjallen me veprën e tyre të jashtëzakonshme, falë ndihmës së këtyre emrave dritërues: Nilo Borgia e Matteo Mandalà, Jup Kastrati e Petro Marko, Bardhosh Gaçe e Shaban Sinani, Pëllumb Xhufi e Mimoza Hysa. Studiuesi B. Gaçe, me rigorozitet shkencor, në një nga monografitë e tij, na sjell tërë pamjen e një historie të papërsëritur për njeriun, mësuesin dhe këngëtarin e paharruar Xhemil Duka, që i përkiste njerëzve të shquar që bënë Shqipërinë, si Sh. Gjeçovi, F. Noli, L. Gurakuqi, J. Minga, H. Xhelo, H. Lumi, A. Rustemi dhe shumë mëmëdhetarëve të tjerë si këta. Me jetën e tij, Xhemil Duka u bë shembull i gjallë për të përparuarit e arsimit kombëtar, shkruan Profesori. Ndërsa për pionierin tjetër të arsimit kombëtar, Musa Muho, ai ndërton një përmendore të bardhë me shkronja drite. Atdhetari, mësuesi dhe folkloristi Musa Muho vjen në penën e autorit si një pishtar i shqipes, qysh në vitin 1913 (kur u hapën 10 shkollat e para shqipe në trevën e Vlorës) dhe bëhet shembul i mësuesit të talentuar deri sa mbylli sytë më 3 Nëntor 1981, si personalitet i arsimit në Vlorë. Në Vlorë dhe në Labëri flitet shpesh për figura të ndritura të historisë, kulturës dhe arsimit kombëtar, gjurmët e të cilëve shkrepëtijnë në qiellin e kohës sonë. Shpirti i tyre duket sikur bie një frymë shenjtërimi për brezat e rinj. Njëri prej lisave të blertë të Vlorës dhe të Labërisë ëshët mësuesi atdhetar Besim Feim Xhebraj, jeta e të cilit është një frymëzim kombëtar. Zjarri i tij u ndez qysh në shoqërinë “Shtizat e Qytetërimit” dhe “Mbrojtja Shkollore”, në demonstratën antimperialiste të Vlorës, 28 Nëntor 1919, në Epopenë e Njëzetës, me shoqërinë “Bashkimi”, në Paris, në Kuçovë, udhëve të dritës si mësues vizionar, si veprimtar i palodhur i arsimit kombëtar, me përkushtim idealisti. Me këtë profil na vjen ky personazhi i nderuar i monografisë “Blerimi i mësuesit” i autorit B. Gaçe. Me dashuri dhe vërtetësi shkruan autori monografinë e shkëlqyer “Rilindasi i Vlorës Ibrahim Abdullahu”. Sipas tij, ekzistencën e shqiptarëve si komb, Ibrahim Abdullahu e shikonte edhe tek përhapja e gjuhës shqipe, ndaj shërbeu si mësues shëtitës në Vlorë dhe në trevat e saj. Ishte ndër iniciatorët e çeljes së shkollës shqipe të Muradies më 1908, përkrahës i flaktë i Kongresit të Manastirit, si dhe i përhapjes së librave shqipe të rilindasve tanë. “Pa u kulturuar dhe pa mësuar gjuhën shqipe – thoshte Ibrahim Kushta, – nuk mund të fitohet qytetërimi i shqiptarëve”. “Mësuesi i Popullit Ibrahim Kushta” është një tjetër monografi e studiuesit të talentuar Bardhosh Gaçe, kushtuar mësuesit me kulturë të thellë dhe mendimit të tij pedagogjik, sepse I. Kushta përfaqëson një figurë emblematike të traditës së arsimit në Vlorë. Mesazhi që përcillet nga studimi i monografive për pishtarët e arsimit në Shqipërinë Jugperëndimore mund të përmblidhet me shprehjen: “Mësuesi ka në dorë fatin e shtetit dhe fytyrën e ardhme të Atdheut”. Në librin “Mbrëmje vere me Muço Delon”, na shpaloset mësuesi i diturisë dhe lufëtari i lirisë, shkruar me pasion e dashuri nga autori B. Gaçe, i cili ka patur fatin e madh ta njohë shumë mirë heroin e librit, të bisedojë gjatë me të, ta zbërthejë deri në detaje dhe të na e japë portretin e tij me fakte e dokumente në një monografi përfaqësuese, që ndriçon historinë dhe kulturën e Labërisë dhe më gjerë. Vlora dhe Labëria është një hapësirë me yje të ndezur, se nuk mund të jetë një hapësirë me yje të shuar, sepse në ato vise, ndër të tjera, trimëria e dituria binjake ishin të dyja, sepse pushka dhe pena prunë dritë përmbi bedenat e kështjellës së trimave për liri, pavarësi dhe përparim. Memoria arsimore në Vlorë emrin e Bardhosh Gaçes e ka të ngulitur thellë, sepse ai ka gdhendur me shkronja floriri apostujt e shkollës shqipe dhe kombëtarisë në Vlorë. Opusi monografik i B. Gaçes është i pari monument i historisë së arsimit në Vlorë dhe çmueshmëria e tij vlerësohet më tepër për faktin se e përmendi nga harresa letargjike, e riformatoi vërtetësisht dhe bëri pronë të botës shkencore shqiptare. Shkrimtaria kërkimore- shkencore e Prof. Gaçes përbën një tren në fushën e historisë së arsimit. Duke udhëtuar me trenin e tij të shkrimtarisë arsimore, na shfaqet në horizont ndriçimi i traditës së mëparshme të shkollës shqipe në Vlorë, tradita shkollore në Himarë, ruajtja e frymës rilindase ndër banorët e këtyre trevave. Fokuson në tej përhapja e abetares, e shkronjave shqipe, floririt e kaluar floririt për shqiptarët, që nga koha e Rilindjes e deri ë vitet 1920, me artikujt në gazetën ‘Mësuesi”, në revistën “Arsimi” etj. Ravijëzohen marrëdhëniet e Vlorës, Himarës, Kurveleshit, Mesaplikut, Dukatit e Topalltisë me shoqëritë patriotike të kohës deri në Sofje, në Bukuresht, në Stamboll etj, po ashtu artikujt e spikatur për Jani Mingën si orator e filolog. Dom Mark Vasa, Musa Çakërri, Murat Tërbaçi, Gani Iliazi, Peço Doko, Beqir Velo Kanina, etj., që shquhen si mësuesit e parë në fillimshekullin XX në Vlorë, vijnë të gjallë me mesazhet e tyre rilindase përpëmjet punimeve shkencore të studiuesit skrupuloz B. Gaçe. Nevoja për të nxjerrë monografi për këto figura komplekse për gjurmët arsimore, sidomos nga shek. XX e në vijim gjetën në penën e Gaçes harmoninë e admirueshme të koherencës me emocionin e fuqishëm. Gjimnazi i Janinës e i Shën Mitër Koronës qenë vatrat e përgatitjes së mësuesve të parë të Shqipes. Të gjithë mësuesit që bënë dritë për arsimin u arsimuan jashtë, në Janinë, në Kalabri… Kjo del edhe nga monografië për I. Kushtën, M. Delon, Xh. Dukën, B. Xhebron, M. Muhon, më marrëdhëniet e tij me H. Xhelon, J. Mingën etj. Nxjerrja në dritë e statusit të shoqërive kulturore – arsimore e letrare, si e shoqërisë “Opinga”, “Mbrojtja Kombëtare”, “Mbrojtja Shkollore”, ‘Shtizat e Qytetërimit”, “Lidhja e Djelmoshave” dhe “Shoqëria Letrare e Vlorës”, të cilat u krijuan dhe vepruan në vitet 1918 -1920, ka qenë një merak dhe realizim dokumentar, sipas kritereve shkencore në laboratorin e “Punëtorit të madh të kulturës së kombit”, siç e quan arbëreshi i shquar Antonio Bellushi studiuesin Bardhosh Gaçe. Një objekt i rëndësishëm i punës studimore të Profesorit ka qenë e ngelen elementët pedagogjikë. Ai veçon “Abetaret dhe Këndimet për Shkollën Fillore” të Jani Mingës dhe thekson se, askush tjetër përveç J. Mingës nuk bëri abetare e këndime në vitet ‘20 – ’30, kur njerëzit ende ishin analfabetë apo dinin vetëm turqishja (turçe, thuhej në popull). Abetaret dhe këndimet e J. Mingës patën përhapje jo vetëm në krahinat jugperëndimore të vendit, por në pjesën më të madhe të Shqipërisë. Për të shkruar këto monografi të çmuara autori ka përfituar nga dijetarët e mëdhenj të vendit, se rrinte me ta, i dëgjonte, i respektonte dhe mësonte prej tyre. Konkretisht ai ka patur kontakte me Musa Krajën, Shefik Osmanin, Koli Xoxen, Shaban Demirajn, Musa Vyshkën, Ali Xhikun, Zihni Sakon, Fatmir Agalliun, Vangjel Gjikondin (Mësues i Popullit, nga Lekli), Kozma Vasilin, Dhimitër Grillon, Nasho Jorgaqin, Jup Kastratin, Bedri Dedjen, Hamit Boriçin, Iljaz Gogën, sidomos në fushën e zhvillimit të arsimit, psikologjisë, pedagogjisë, metodologjisë. Kur Bardhoshi ishte mësues në Kukës, në vitet 1977-1980, i shkon për inspektim një ekip nga Ministria e Arsimit dhe nga Akademia e Shkencave, me Bedri Dedjen (sekretar i Akademsë së Shkencave dhe zëvendës ministër i Arsimit për kohën) dhe Prof. Sotir Temo. Panë një orë mësimi që Bardhoshi po zhvillonte në Morinë. Panë dhe fletoret e nxënësve të klasave të shtata e të teta, të cilët kishin mbledhur folkor. Model! Në konkluzionet, që bënë për Seksionin e Arsimit Kukës, zhvilluar në sallën e gjimnazit të qytetit, Profesor Bedri Dedja tha: “Tashmë, me mësues të rinj, të përgatitur në Universitetin e Tiranës, siç është dhe mësuesi i Morinës Bardhosh Gaçe, ku gjatë vëzhgimeve tona, kemi vënë re disa orë mësimi Gjuhe dhe Letërsie të nivelit të lartë metodologjik e arsimor, mund të marrin përvojë edhe shkollat e kryeqytetit” (edhe pse Morina qe një fshat i largët i verilindjes malore). Edhe në auditoret e Universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës, ku jep mësim, Prof. Dr. Bardhosh Gaçe kujton me nderim pedagogët dhe dijetarët e mëdhenj E. Çabej, Sh. Demiraj, M. Domi, A. Kostallari, A. Uçi, V. Bala, Z. Sako, N. Jorgaqi, J. Xoxa, F. Arapi, me të cilët organizonin debate dhe diskutime të hapura, që bënin me auditorët e Universitetit për Letërsinë dhe Gjuhën, si dhe për marrëdhëniet e Shqipes me gjuhët e tjera të Ballkanit. Bardhosh Gaçe thekson mendimin, si tek artikujt për J. Mingën dhe monografia për I. Kushtën, se arsimi shqiptar ka tendencë oksidentale dhe shpërfaqet mendimi për prirjen e arsimit kombëtar e të shkollës shqiptare sipas modeleve gjermano – austriake dhe franceze. E kush më mirë se shpirti i florinjtë i akademikut (ende të pashpallur vetëm zyrtarisht) Bardhosh Gaçe do të na sillte të gjallë zgjimin e kujtesës kombëtare të shkruar përmes monografive shkencore për pionierët e arsimit dhe njëkohësisht luftëtarë të paepur të lirisë?!
Vlorë, e martë, 10.03.2015
Ndërgjegja e zemrës
Nga Rrustem GECI-Dortmund/
Kush është Irma Kurti? Irma Kurti është emër i madh në poezinë bashkëkohore shqipe. Ka botuar 6 libra me poezi, një me tregime, një roman, dhe një libër me publicistikë. Në gjuhën italiane ka gjashtë libra, ndër të cilët, dy botohen për herë të parë. Përmbledhjet e saj poetike janë botuar dhe në Shtetet e Bashkuara. Ka në proçes botimi një roman dhe në sirtar dy vëllime të tjera me poezi.
Irma ka nisur të hedhë vargjet e para që në moshën 10 vjeçare. Në 1980 nderohet me çmimin e parë në Konkursin Kombëtar me rastin e 35- vjetorit të Revistës “Pionieri”. Vargjet e saj botohen në gazetën Drita”, “Zëri i Rinisë”, “Nëntori” Shqiptarja e re”. Kurse sot poezitë e tregimet ia gjen në shumë Antologji: “Il Federiciano” publikim i Shtëpisë Botuese Aletti Editore 2010, “Diffusione Autori” 2011 të “GDS Edizioni”, “Lingua Madre – Racconti di done straniere in Italia 2012/2013”, “Enciklopedia Universale e Autorëve Italianë” etj. Apo në disa Antologji të Librarisë Ndërkombëtare të Poezisë në Maryland, USA si: “Forever spoken” (Të thëna përgjithmonë), Antologjinë poetike: “The best poems and poets of 2007” (Poezitë dhe poetët më të mirë të 2007) etj.
E lindur dhe e diplomuar në Tiranë, në degën anglisht, nis karrierën e saj si mësuese e më pas gazetare në disa organe shtypi për të vijuar me specializime në Gjermani, Norvegji, Danimarkë, SHBA, Francë, Itali, Greqi etj. Është ndër të pakta autore femra që ka dhënë një kontribut të çmuar si krijuese e talentuar e teksteve të këngëve nëpër festivale në RTSH a koncerte pranvere, para viteve 90-të e më pas. Në biografinë letrare ka shumë çmime të fituara me kompozimet e teksteve të saj si dhe dhjetra tekste mbajnë emrin e saj në fonotekën e Radio-Tiranës.
Irma Kurti jeton prej vitesh në Itali. Aktualisht është poetesha më e vlerësuar jashtë atdheut me çmime dhe mirënjohje nga ente e botues të njohur të librit në Itali e Zvicër. Por, në Shqipëri dhe Kosovë, Lidhjet e Shkrimtarëve bëjnë sikur nuk i dëgjojnë arritjet e saj dhe heshtin.
Prej vitit 2010 deri në 2014, poetja shqiptare “ka rrëmbyer” 16 çmime letrare për poezi dhe prozë: të para, të dyta, të treta, speciale e çmime të kritikës. Ia vlen të përmendim këtu çmimin “Universum Donna” për letërsinë, ekuivalente me “Gruaja e Vitit” si dhe “Ambasadore e Paqes” që në 2013 i është akorduar nga Universum Academy dhe Universiteti i Paqes në Zvicër.
Poezia e Irma Kurtit është e ëmbël, e rrjedhshme dhe emocionale, sublime dhe shkundulluese. Në vargjet që mbajnë titullin: “I dashur, ti s´mund ta dish” poetja shkruan: Ti s’e kupton ç’do të thotë të jesh i huaj/ në një vend të bukur e magjepsës si ky/të të mungojë gjithçka, tek e fundit asgjë/një copë kartë me emrin “leje qëndrimi”. Ti s’e ke provuar të ecësh si hije në rrugë/ sepse emri yt s’ekziston në asnjë zyrë/shikon ëndrrat të shkelen nën hapat e tu/asnjëri emrin nuk ta shqipton, je anonim.
Poezia e Irmës e ka rrënjën thellë në shpirt, në vuajtjen dhe në dhimbjen e të jetuarit, në ato eksperienca unike që dikush provon larg tokës së tij e larg kujtimeve. E pikërisht nga ato krijimi lind si një gonxhe e bukur.
“Poezia ka lindur dhe është rritur me mua. Nga brishtësia e vargjeve të para si fëmijë e adoleshente, në rini e deri tek vargjet që tashmë mbajnë stuhitë e jetës, dhimbjet e zhgënjimet e përhershme që pjell kjo botë e çmendur” thotë Irma. “Por, një gjë është e sigurt: çdo varg i imi mban firmën e shpirtit”.
Në të njejtën poezi vazhdon: I dashur, ti s’mund ta kuptosh edhe sikur/pranë zjarrit të flas pareshtur natë e ditë/se vuajtja nuk ka zë, as dhimbja gjithashtu/ç’do të thotë të jesh i huaj, ti s mund ta dish.
Poezia e Irma Kurtit është lirikë e përkryer, është dramë, protestë dhe trishtim njerëzor, është thirrje për një botë më të mirë, pa luftra, pa maska e hipokrizi.
Në poezinë: “Perla”, Kurti shkruan: “Kjo është kohë e vyshkjes së vlerave/e humbjes së miqve një e nga një/ashtu si pemët i humbasin gjethet/ndërsa stin’ e vjeshtës troket në ditë. Është kohë e njerëzve të nervozuar/të zemëruar, as ata s’dinë me kë/e njerëzve që nuk dinë të heshtin/e atyre që flasin, por s’thonë asgjë.
Drita e mendimit në poezinë e Irma Kurtit, është e qartë, e pandotur dhe buron rrjedhshëm. Poetesha zëmadhe, duke jetuar të përditshmen e saj në Bergamo nuk mund të mos të shkruajë për mallin, nostalgjinë për folezën e fëmijërisë që është veshur me pluhurin e harresës.
Në poezinë “Nuk shitet kjo shtëpi” ajo shprehet kështu: Nuk shitet, as nuk blihet kjo shtëpi/aty flenë e zgjohen miliona kujtime/si thërrmija të bardha enden në ajër/bisedat që lamë atje dhe ëndërrimet.
Peisazhi në poezinë e Irma Kurtit është kolorit me ngjyra të theksuara të natyrës njerëzore. Shkëpus një strofë nga “Sonte muret s’më përkasin”: Shpirti im kthehet në pupël të lehtë/me flokët e borës ai fluturon në ajër/s’më mbetet gjë tjetër, vetëm ta pres…/ E pastaj, bashkë të hyjmë në shtëpi.
Falë deteve të Mesdheut që e ndajnë nga vendlindja, vargjet e Irma Kurtit kanë butësinë e ujit, purpurin e diellit dhe të ajrit, fortësinë kontinentale të tokës.Por në to ka dhe shumë shpërthime, shumë mllef që e bëjnë vargun e saj të freskët dhe përtëritës. Në poezinë: “Vargje të zemëruara” ajo shkruan: Mendoja se e lashë në vendin tim mllefin për politikën/ – lumin e pistë që veç vërshon/me sa duket në çdo vend të botës të shkelësh/ka fjalë e veprime që të zemërojnë po njëlloj. Ka politikanë që s’ndryshojnë nga njëri-tjetri/pavarësisht nga gjuha, janë këtu apo atje/ngjajnë si dy pika uji, nuk ka zot t’i dallojë/ ndoshta për këtë emrat ua ngatërroj shpesh.
E pyes Irma Kurtin për të na treguar diçka më tepër rreth romanit që së shpejti do të dalë në qarkullim dhe ajo përgjigjet: “Çdo rresht i këtij libri është i ndërtuar mbi motivin e një dhimbjeje dhe i kushtohet një njeriu shumë të dashur për mua, tim eti, që më dha dorën që kur isha fëmijë dhe më drejtoi në udhën e gjatë, të vështirë e magjike të letërsisë. Librin e kam shkruar me lotë në sy, brënda një kohe relativisht të shkurtër, kam jetuar si brënda një ëndrre dhe krejtësisht në pushtetin e të shkruarit. Shpresoj që ai të trasmetojë tek lexuesi dhimbjen po dhe forcën për ta kthyer lotin në shpresë dhe buzëqeshje”.
Poetesha e ndan jetën e saj krijuese me lexues shqiptarë apo italianë, duke qënë shpesh e ftuar në qytete të ndryshme të Italisë për të prezantuar librat dhe krijimtarinë e saj.
Libra të Irma Kurtit në shqip:
– Këtë natë me ty, poezi 1999;
– Shihemi në një tjetër botë, poezi 2002;
– Qirinjtë janë fikur, poezi 2003;
– Bëj sikur fle, poezi 2005;
– Puthja e fundit, poezi 2007;
– Midis dy brigjeve, roman autobiografik 2010;
– Një vjeshtë pa kthim, tregime 2013;
– Nën bluzën time, poezi 2013;
– Copëza shënimesh nëpër rrugët e shkreta, publicistikë 2013.
Në gjuhën italiane
– Tra le due rive (Midis dy brigjeve), autobiografi, 2011;
– Risvegliare un amore spento (Të rizgjosh një dashuri të shuar), poezi, 2011;
– Un autunno senza ritorno (Një vjeshtë pa kthim), tregime, 2012;
– Sotto la mia maglia (Nën bluzën time), poezi, 2013;
– Le notizie arrivano anche qui (Lajmet vijnë edhe këtu), tregime, 2014;
– Non è questo il mare (Nuk është ky deti) poezi, 2014.
Në anglisht:
– I knew the gray sky (Njoha qiellin gri), poezi, 2014;
– Under my blouse (Nën bluzën time), poezi 2015.
Çmimet:
Çmim i tretë në Konkursin Ndërkombëtar të Poezisë dhe Prozës 2010 “Napoli Cultural Classic”, Itali, në kategorinë e autorëve te huaj.
Çmim special në Konkursin Ndërkombëtar “Coluccio Salutati”, Borgo a Buggiano, Pistoia.
Çmim i parë në Konkursin Ndërkombëtar të Poezisë dhe Prozës 2011 “Napoli Cultural Classic”, në kategorinë e autorëve te huaj.
Çmim i parë ne seksionin e prozës në Konkursin Ndërkombëtar “Lago Gerundo- Europa e Cultura” edicioni i 9-të, në Paullo, Milano për librin “Midis dy brigjeve”.
Çmim nderi në Konkursin Ndërkombëtar “Terre di Liguria 2011”(Tokat e Ligurias) në La Spezia për librin “Midis dy brigjeve”.
Çmim i kritikës në Konkursin Ndërkombëtar të Poezisë e Prozës 2011 “Integrimi kulturor për një botë më të mirë” në Milano me përmbledhjen poetike: “Të rizgjosh një dashuri të shuar”.
Çmim Special, Targa e Universitetit të Paqes, në Edicionin XIII, 2012 të Konkursit Ndërkombëtar “Europa” në Lugano, Zvicër me librin “Midis dy brigjeve” .
Çmim i tretë në Konkursin Ndërkombëtar të Poezisë dhe Prozës 2012, Qyteti Recco, Genova me librin : “Të zgjosh një dashuri të shuar”.
Çmim i dytë ne Konkursin e 26° Ndërkombëtar “Giovani Gronchi” në Pontedera, Pisa, me librin: “Një vjeshtë pa kthim”.
Çmim i tretë në Konkursin Ndërkombëtar: “Europa” 2013, në Lugano, Zvicër me librin: “Një vjeshtë pa kthim”.
Çmim Ndërkombëtar “Universum Donna” Edicioni IX Edizione 2013 dhe Emërtimi “Ambasadore e Paqes” të vlefshme për jetë, nga Universum Academy dhe Universiteti i Paqes i Zvicrës Italiane.
Çmim i tretë në Konkursin Ndërkombëtar Valle Vigezzo “Andrea Testore” në seksionin e emigracionit me tregimin: “Sekreti i një ditë pranvere”.
Çmim i tretë në Konkursin Ndërkombëtar Letrar “Giovanni Gronchi” 2013 me librin: “Midis dy brigjeve”. Çmim Special në Konkursin Ndërkombëtar Letrar “Città di Pontremoli” 2014 për librin: “Një vjeshtë pa kthim”.
Çmim i parë në Konkursin Letrar “Città di Treviglio” për tregime.
Çmim i tretë në Konkursin Ndërkombëtar Letrar “Antico Borgo” 2014, La Spezia për librin: “Nën bluzën time”.
Arritjet e shkrimtares Irma Kurti në poezi, prozë dhe publicistikë më bëjnë krenar edhe mua si autor i këtij shkrimi, për këtë motër të gjakut dhe të kombit tim. Suksese Irma në krijimtari!
Ca fjalë Milaimit
Nga Ilir Levonja/ Florida/
Në një kabinet kimie po zhvillohej një orë mësimi. Mësuesi një burr në prag të pensionit, thirri dy emra djemsh. I pari nuk pranoi të ngrihej duke e lënë të habitur mësuesin. Ndërsa i dyti, shkoi menjëherë tek dërrasa e zezë. Shkurt, i pari u justifikua me mos përgatitjen. Dhe pranonte vlerësimin negativ. Mirëpo mësuesi këmbënguli. Atëhere ky shkoi dhe iu bashkua shokut. Veç burri, mësuesi, e diti se përse dha dy ushtrime të thjeshta përbërësish kimik. Ndërsa i dyti shkruante, i pari nuk e nisi fare. I qëndronte me kokëfortësi deklaratës. Mirëpo paralelisht ndihmonte shokun. Minutë pas minute, u angazhua dhe i pari. Derisa në fund erdhën tek mësimi i ditës. Dhe ashtu përciptas u kuptua se që të dy thanë çfarë mbanin mend nga shpjegimi, pasi si njëri dhe tjetri nuk kishin mësuar. Mësuesi i vlerësoi me nota pozitive. Dhe u tha, se, një ditë do ta kuptonin se përse ai veproi ashtu.
Ky i pari isha unë dhe i dyti një mik i mirë që edhe sot e kësaj dite kur e kujtojmë, ndihemi të ngrohtë nga kjo formë pedagogjie. Që sigurisht nuk i përkiste aspak mentalitetit të kohës. Mësuesi quhej Milaim Peza.
1. Mu kujtua e gjitha kjo pas shumë e shumë postimesh, emisionesh, shkrimesh për ditën e mësuesit. Po e sjell si postfest për disa arsye. Mësuesia apo pedagogjia, shtrihet në kohësi. Për pasojë është art. Në cilën do kohë që ndodh, pavarsisht disiplinës, kushdo mësimdhënës që ka të formuar kapacitetin dhe fleksibitetin, e ndihmon disiplinën. Madje përsos edhe komunikimin midis pjesmarrësve. Në fakt praktika e përdorur nga mësuesi im nuk ishte asgjë tjetër, por forma e re që pedagogjia shqiptare do haste pas viteve 90, me nivelet e komunikimit të Blumit (Benjamin Bloom), profesorit nga Filadelfia e Shteteve të Bashkuara . Që domethënë, auditori nuk ishte vetëm dëgjues, pasi logjika e kohës e shikonte mësuesin si transmetues. Dhe auditori duhet të merrte sa më shumë të mundej. Por bashkëbisedues, në mënyrë që të rritej efektiviti i mësidhënies, ku prioritet është lënda.
2. Vite më vonë unë do punoja vet si mësues. Një ditë ndërsa ndëshkova një nxënës me notë negative u kujtova për rastin në fjalë. Tek dera e klasës qëndronte ish mësuesi im. Qortues sigurisht. Veç kësaj here si vegim. Ai edhe më përpara kishte ardhur tek unë. Ndaj që të nesërmen ndryshova stilin, iu përshtata kmunikimit dhe patëm të tjera rezultate.
3. Në Shqipëri ne jemi të parët për, unë do ta quaja imitim, e bum’ideve. Jo përvetësimin dhe praktikimin e Blumit të vërtetë, në konteks me kohën. Dhe kjo bëhet më bajate kur i përvetësojmë teorikisht, i shpallim si trofe, ndërsa e lëmë mënjanë infrastrukturën. Që domethnë Blumi na duhet vetëm teorikisht dhe jo me terrenin e aktualitetit të tij. Më konkretisht që të flasim për një arsim bashkëkohor, siç pretendojnë qeveritarët. Duhet një platformë e tillë. Ndaj i jap të drejtë Blushit, i cili sentimentalizmin e ministres, që evokon një film amerikan, me revoltën e një grupi nxënësish për të mbrojtur mësuesin e liruar nga detyra etj…, e quan një mungesë idesh. Unë do të shtoja, jo mungesë idesh, apo njohurish. Por mungesë vullneti për reformën e vërtetë. Dhe këto metoda kallpe bëhen më të pështira kur krahasohen me Amerikën. Unë nuk mund të flas për gjithë Amerikën. Të paktën në shtetin e Floridës, ku edhe jetoj. Mësuesit merren në punë nga drejtori, apo principali siç edhe i thonë këtu. Përmes një panairi prurjesh, intervistash etj…, me një komision. Kështu që, nxënësit kanë një arsye më shumë për të qënë të bashkuar. Për t’i dhënë kuptim revoltës së tyre. Dhe puna e këtij mësuesi rezulton e dobishme në fund të vitit, kur nxënësit ballafaqohem me komisionin shtetëror. Jo komision nga mësuesit e shkollës. Por komisioni i padukshëm që përfaqësohet nga kompjuteri. Ne akoma zonja ministre kemi komision njerëzish, mundësisht me cigare në gojë që hedhin edhe ndonjë batutë, karshi auditorit. Në lidhje me anëtarësimin në parti. Blumi nuk i krijoi nivelet e mësimdhënies në këto kushte arsimore. Por të një tradite të depolitizuar nga entuziazmi i shtetit të njëashmën. Atij socialist, apo atij demokrat.
4. I dashur mësuesi im, atje në qiell. Këto partitë e sotshme nuk e duan pedagogjinë tënde. As të Amerikës. Të shkruaj me keqardhje. Ose e duan sa për entuziazëm. Për të qënë romantikë, në një skuadër që i lavdëron. Që i ndjek me revansh në fushata. Dhe një tjetër që nuk lë gur e kusur pa u sharë deri të vdekurit. Zor se gjen të rinj, të qetë, më vështrim të qetë. Por plot urrejtje, plot dëshira që ta shohin përtokë njëri-tjetrin. Më shumë të politizuar se sa të rinuar. Më shumë të dashuruar me partitë se me vajzat që kanë në krahë. Më shumë me qejfin se si të mundin njëri-tjetrin…, se sa të përsosin. Veten edhe vendin. Ndaj këta duhet të ngrihen të mbrojnë një mësues, të ngrihen në revoltë. Edhe pse ky është një mësues i huaj.