99-VJETË MË PARË U VRA ISA BOLETINI/
Nga Frank Shkreli/
99 vjetë më parë u vra nga xhandarët serbo-malazezë, Isa Boletini, njëri prej figurave më të ndritura të kombit shqiptar, dorë e djathtë e Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit, i cili gjithmonë kishte pushkën në dorë dhe dorën në pushkë, në mbrojtje të Atdheut. Isa Boletini posedonte vlerat më të mira të kombit shqiptar, vlerat fisnore të tij, nderin dhe burrërinë — por mbi të gjitha atdhedashurinë — të jetuara, të zbatuara dhe të mishëruara në qënjen e shqiptarit me shekuj, e të cilat janë trashëgimi e shënjët e patriotëve dhe herojve të kombit shqiptar si Isa Boletini.
Isa Boletini ishte në krye të përpjekjeve luftarake dhe diplomatike të shqiptarëve për sigurimin e lirisë dhe të pavarësisë së Atdheut të tyre. Kur ai nuk ishte duke lobuar në zyrat kryesore të diplomacisë evropiane — ku përpiqej të bindëte të bindëte fuqitë europiane të kohës që të heqnin dorë nga ndarja e tokave autoktone shqiptare, ai gjëndej në mal, në front të luftës për çlirimin, për lirinë dhe pavarësinë e Atdheut kundër forcave turke dhe serbo-malazeze. Mesazhi i Isa Boletinit, në zyrat e diplomacisë europiane të kohës, por edhe në fushën e betejës, ishte se “Unë nuk kam dalë malit për të mirën time, por për të mirën e Atdheut tim, për lirinë e popullit tim. Në qoftse Europa nuk do të zgjidhë drejtë çështjen e kufijve të tokave shqiptare, Ballkani nuk do të ketë qetësi kurr, dhe për këtë, faji do të bie mbi ju e jo mbi ne, që do të luftojmë përherë, derisa të çlirohemi.’’ Isa Boletini nuk i ishte futur kësaj pune për interesa personale, për ndonjë karrigë, për ndonjë interes që sot mund të konsiderohej si interes partiak ose ekonomiko-financiar, por ai ka thënë se ishte në krye të këtyre përpjekjeve duke pohuar se, “Unë kam ngrit krye për hakin e Shqipnisë. Nuk lypi shpërblime për vete. Unë jam mirë kur ashtë mirë Shqypnia!”
Kur njeriu lexon sot lajmet e prëditëshme në mediat dhe portalet e internetit anë e mbanë trojeve autoktone shqiptare, besoj se Isa Boletini, në këtë përvjetor të vrasjes së tij, kam drojën se sot do të thonte se Shqipëria dhe shqiptarët nuk janë mirë, ose të pakën nuk janë ashtu siç do t’i dëshironteai dhe bashkohasit e tij rilindas. Nuk besoj se ai do konsideronte se shqiptarët sot, “lënë një përshtypje të shkëlqyer” në botë, siç kishte lënë ai me shokët e tij në Angli, fillim shekullin e kaluar. Fatkeqsisht, po t’i hidhte një sy botës shqiptare, Isa Boletini do të lexonte sot mbi protestat anë e mbanë trojeve shqiptare, kryesisht kundër vetvetes; do të lexonte për bojkote dhe përçarje midis partive dhe në radhët e klasës politike në mbarë autoktoninë shqiptare, pa dallim. Do të lexonte për mosmarrveshje politike dhe për sharje midis përfaqsuesve politikë të shqiptarëve dhe jo vetëm midis tyre — një diskurs politik që do të turpëronte atë dhe të gjithë rilindasit dhe bashkohasit e Isa Boletinit.
Ndonëse me dy shtete shqiptare të pavarura, do të lexonte për atë që disa media shqiptare e cilësojnë si falimentim shteti, kryesisht falë klasës politike dhe jo aq shumë për arsye të ndërhyrjes së Europës ose fqinjve që historikisht nuk ia kanë dashur të mirën kombit shqiptar, e të cilët i luftonte dikurë Isa Boletini. Isa Boletini do lexonte mbi akuzat dhe kundërakuzat e ndërsjellta për korrupsion dhe për tregti me droga, si dhe mbi lidhjet e përfaqsuesve të popullit me botën e krimit. Do të lexonte fatkeqsisht, se ndonëse në liri e demokraci, pas shumë vuajtjesh e sakrificash në një diktaturë të egër, shumica e shqiptarëve kudo në trojet autoktone, se po të kishin mundësinë do të largoheshin nga trojet e veta — dhe ata që e gjejnë mundësinë largohen çdo ditë me autobusa drejtë Europës.
Isa Boletini, në këtë përvjetor të vrasjes së tij do të thoshte se megjithë përparimet e bëra, Shqipënia, Kosova dhe shqiptarët nuk janë mirë, ose të pakën nuk janë ashtu si do t’i dëshironte ai. Dhe si rrjedhim ai do të thoshte se as ai vet nuk është mirë dhe nuk besoj se do mburrej me gjëndjen e krijuar sot në tokat autoktone shqiptare.
Përball kësaj situate, besoj se Isa Boletini do të ishte në krye të përpjekjeve për të ndryshuar për më miër gjëndjen në trojet shqiptare duke bërë thirrje me Gjon Kamsin (Scodrensis), “Zgjonju Shqiptarë”, do të bënte thirrje — sipas një artikulli të tij të shkruar gjatë viteve 1930, për krijimin e një organizate të madhe “Bijtë e Shqipnisë”, do të thoshte se “Jam për nji bashkim me nji mendje e me nji zemër, nën nji flàmur të vetëm, ai i kombit, që bashkon dhe vëllaznon popuj të nji gjaku e të njij fisi.” Isa Boletini do të këshillonte se, “Shqiptari, thotë historia, kje i fortë gjithë sa herë kje i bashkuem”, dhe se “Flàmuri i ynë, i kuq, âsht shêjë dashnije dhe jo ndasije…..Shqipja dykrenëshe e flàmurit tonë, mban në kthetra fjalën e të parëve tonë: Besa-Besën….Të lidhun me besa-besë, “Bijt e Shqipnisë”, duhet t’ecin me flàmurin e kuq me shqipe para, shêj i kombit dhe i nderit tonë.”
Isa Boletini do të pajtohej me Gjon Kamsin i cili shkruante në fillim të shekullit të kaluar se “Kështu na pat folë Apostulli i jonë, deshmori kombtar: Luigj Gurakuqi; kështu na flasin shokët e tij lufte e lirije….Duhet të gjemë vetvehten, por si Nietzsche, kur gjet ligjen e evolucjonit të vet, là të shkruem: “banu ai që ti jé”, që për né do me thanë, të bahemi shqiptarë me at kuptim që kjo fjalë pat për të parët tonë e që e kemi trashigue për me ia kalue pa njollë pasardhësve tonë. E për me u bâ ata qi jemi, duhet t’i hapim luftë të gjithë atyne qi po mbyllin me rrasen e mohimit dhe të zhvleftsimit, vepren e deshmorëvet tonë, të luftarëve të lirís sonë.”
Për të përmirësuar gjëndjen e sotme të shqiptarëve në torjte autoktone, Isa Boletini do të shpallte, “Luftë, pra, kundra anmiqëve të kombit, luftë kundra shkatrrimit, luftë kundra zíshartuesve, luftë rreziqeve qi po i kërcnohen kombit dhe fisit, luftë kusarëve të pasunísë kombëtare, të pares së popullit, luftë të gjithë atyne që, edhè pse të huej i nderuem me êmnin shqiptar e na trathtuen në bukë e kripë:muhaxhirët.
Luftë dokeve të mbrapshta, njerzëve të natës e të turpit, klikave dhe shoqënive të mshehta. Luftë fjalëve të mëdhaja dhe rrence, diletantizmit dhe reklamit. Ketë misjon duhet ta kryejnë sot të mbledhun me besa-besë, “Bijt e Shqipnise”, sidomos bijt e atyne që punuen, luftuen dhe vdiqen për Atme e lirí.” (Marrë nga artikulli i Gjon Kamsit (Scodrensis) botuar në vitet 1930 e ribotuar në revistën Phoenix, ne. 1-2, 2000)
Besoj se Isa Boletini do të pajtohej me përmbajtjen e shkrimit të Gjon Kamsit, ndonëse i shkruar pothuaj një shekull më parë, nuk është shumë larg realitetit të sotëm. Kështuqë, ndërsa kombi shqiptar ende përpiqet të shkundë nga kujtimi këtë periudhë të errët të historisë së tij, është shembulli i jetës dhe i veprimtarisë së patriotëve si Isa Boletini, ai i cili duhet të frymëzojë brezin e sotëm dhe brezat e ardhëshëm të shqiptarëve për të arritur objekivat e larta të vëllazërimit shqiptar, për të cilat Isa Boletini luftoi dhe sakrifikoi veten dhe familjen e tij dhe që në këtë 99-vjetor të vrasjes së si — me plot bindje të ketë mundësi të pohojë nga ajo jetë se më në fund, ai është mirë sepse është mirë Shqipëria dhe shqiptarët!
A message from Assemblyman Mark Gjonaj
Dear friends,/
Our community is experiencing a surge of flu cases flooding the Emergency Rooms of all of our local hospitals, creating long wait times and crowded conditions. Additionally, this backlog puts those who are seeking medical treatment for other conditions at risk of contracting the flu while awaiting care.
To decrease the number of Emergency Room cases, our local hospitals have asked us to ask for your cooperation. They suggest that you take the following actions if you feel you may have contracted the flu virus:
1. Get a flu shot. Flu shots are widely available at your doctor’s office, urgent care centers and local pharmacies.
2. If you have flu-like symptoms, call your primary care provider (PCP) immediately. They will do an initial triage and may be able to recommend treatment immediately and effectively.
3. Avoid the Emergency Room if at all possible, unless a doctor tells you otherwise. If you cannot go to your PCP, consider going to an urgent care center or other walk-in clinics. The waiting times at urgent care centers is often much shorter than the Emergency Room, and they are fully equipped to handle a variety of illnesses and injuries, including the flu.
With your help, we can reduce the case loads and waiting times at Emergency Rooms in our borough and reduce the risk of spreading the flu.
Spread the word to your friends and neighbors. We wish you a happy, safe and healthy season!
Kind regards,
Assemblyman Mark Gjonaj and Staff
SHUHET ME PENGUN E MADH NE ZEMER
Shuhet Dedë Gjomarkaj(1921-2015) me pengun e madh në zemer të jetëve të këputura të familjarëve të tij që vepruan për atdheun e roberuar./
Nga Leonora Laçi- Shkodër./
Deda kujtonte-“ Dy gjana i kemi pa nëper burgje dhe kampe të përqendrimit se sa poshtë bjen karakteri i njeriut dhe se sa lartë ngritet karakteri i njeriut. Unë kam pa një qen që kishte kap një zorrë te qejve që i prenin, ku në një anë e ka kap zorrën qeni ndërsa ne anën tjeter i burgosuri, se kush ta merr i pari zorrën e lopës me hanger.”
Në Kullën e Qendresës në Shkodren heroike, jep frymen e fundit, sot me 23 janar 2015 , në moshën 94 vjeçare pinjolli i parafundit i familjes së njohur të Derës së Gjomarkajve që njihen ndër shekuj si Kapidanet e Mirditës.
Ky lajm hidhëroj sëtepërmi Nikollën që është djali i fundit i Gjon Marka Gjonit. Në Orosh të Mirditës në Derën e Kapidanit Gjon Marka Gjoni u lindën fëmijët : Marku, Ndoja, Lleshi, Deda e Nikolla si dhe Dava, Gjela, Marta , Dila dhe më e vogla Bardha.
Dedë Gjomarkaj i lindur mes shkrepave të Oroshit në Mirditës, që su mposht as nga torturat e regjimit komunisit, duke bëri 46 vite burg dhe interrnime.
U burgos që në moshën 22 vjeçare, duke e denuar me pesë vjet heqje lirie për shkak gjoja të lidhjes së tij me të arratisurit e nëntorit të 1944. Pasi kreu dënimin u pengua të shoh familjen e tij pasi ri-arrestohet duke e mbajtur për tre vjet të izoluar nga Sigurimi i Shtetit.
Në periudhen kur emigracioni politik Shqiptarë me mbështetje nga perendimi po bënte tentativa për destabilizimin e regjimit të Hoxhës, i bëhet presion që ti shkruante letër babait (që ishte arratisur në 1944) pasi donin ta bënin vegël të sigurimit, për ta dërguar me aktivitet, për diversion në rradhët e diasporës. Sigurimi përdori çdo mjet të torturës për ta detyruar Kapidan Dedën të bëhet vegël e sigurimit. Meqë nuk ja arritën e nxorrën para gjygjit duke e dënuar dhe me 7 vjet të tjera me motivin se kishte tentuar të arratisej, tashmë ndodhej në burgun e Gjirokastres. Pothuajse gjatë gjithë sundimit të regjimit Komunsit i kaloi këto vite sa në një burg në tjetrin si Burgun e Vlorës, Shkodrës, Tiranës, Gjirokastrës e Burrelit. Duke provuar të gjitha punët e rëndomta, jo vetëm ai por dhe e gjithë elita shqiptare antikomuniste e pro-perendimore që nuk e dëshironte regjimin e instaluar. Jeta e Dedës, që na paraqitet përmes fakteve tashmë të botuara në vepra nga Studiuesja e njohur Fatbardha Saraçi-Mulleti, është shëmbull i sakrificës, është dëshmi e gjallë e saj çfarë komunizmi Stalinist bëri mbi një popull të tërë. Ku ndërtoi socializmin duke skllaveruar një popull të tërë, e mbi eshtrat e gjakun e tyre ngriti Shtetin. Ku shqiptarët jetuan luftën më të egër të klasave, ku shtypja e torturat ishin të ndërthurura e që hodhën themelet e atij regjimi diktatorial. Kapidani Deda që u kalit që në rinin e hershme nëpër burgje, do kthehej në shtëpi në moshën 67 vjeçare, tashmë i lodhur, i drobitur, e i plakur, e pa formuar familje duke ngrysur vitet e fundit të jetës në Kullën e famshme ku burrat e mëdhenjë të Shqipërisë vendosen për fatet e vendit. Prof. Ernest Koliqi i ka kushtuar një këngë Kapidanit të Mirditës Dr. Mark Gjon Markut, nga poezia e gjatë e tij po shkëpus disa rreshta-
“ Bri votrave n’Mirditën thepa thepa
shka pershperisin nanat përmbi djepa?
Fjalen e fundit qi me za t’thekun
la kapedani para se me dekun:
– Ju shtegtar’: kushdo qofshi, qi kërkoni
rrugët e botës, Plakut t’em m’i thoni,
për n’m’ a takofshi kund nder dhena t’hueja:
Vul’ gjaku u vuna porosive t’tueja:
dathë ase mbathë e ngran’pa ngranë un ngjitas
t’ mirën e t’keqen dava me Mirditas,
vuejta me ta, dhe vdiqa kur erdh dita
e Derën e Kanunit s’ta korita.”
(marr nga Libri i Tomë Mirjaj-t“Marie Shllaku- Bijë e Shkodres martire e Kosovës”, NY 2004) Publicisti dhe Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes së Prizrenit në SHBA Z. Tomë Mrijaj u shpreh-“ Atë që nuk mundi ta bëj për 500 vjet pushtimi Otoman, për turpin e madh u përpjekën ta shfarosin historinë 500- vjeçare të derës së Kapidanëve të Mirditës, vet vllezërit e një gjaku.
-Jo Dera e Kapedaneve nuk do shuhet kurrë, se është vetë historia e popullit Shqiptar.
Gazetari i mirënjohur Shqiptaro-Amerikan Beqir Sina, që ka provuar mbi kurriz përsekutimin e egër komunist shprehet për Kapidan Dedën se -“Ky ka qene nje ndër ata burrat e shumte qe me plot kuptimin e fjalës i thon zotni dhe fisnik, te kampeve te interrnimit – simbol i familjeve te medha deres se madhe te Kapedanit te Mirdites, i cil ka ndrruar jet sot . Deda ishte nje njeri i urte, fjalë but dhe shpirt njeriu ai transmetonte tek ne, te presekutuarit vetem vlera humane, atdhetarie dhe patriotizmi, Ai eshte nga ata te presekutuar egersisht nga regjimi diktatorial qe ndoshta kurre nuk beri thirrje per hakmarrje, perkundere vuajtjeve te tmershme qe kishte perjetuare ne burgjete e komunizmit ai dhe familja e Kapedenati te Mirdites -Mbetet vetem ti Shprehim Ngushllimet me te Sinqerta Familjes se Kapedanit te Mirdites, miqve te afremeve dhe dashamirve te Tij – Shokeve te burgut dhe Perjetuesve te tij.
Zoti e Ndrit Shpirtin e Tij ne Pariz dhe nderoft Qendresen e tij, Zoti e Bekoft Shqiperin dhe familjen e Kapedanit te Mirdites. I perjetshem qofte kujtimi i Tij – i mikut te shtrejte te familjes time Ded Markagjoni”. Ndërsa parashutisti antikomunist Zef Luka nga Shkodra qw i shpëtoj kthetrave të komunizmit, i cili i kaloi 50-vite në mërgim, me tu kthyer në atdhe pas shëmbjes së Murit të Berlinit , takohet me Kapidan Ded Gjomarkut, në kullën e Kapidan Markagjonit në Shkoder ku e përshëndet Dedën me këto fjalë – “A je burr i forte? – ku Deda i përgjigjet- Burrat e fortë janë në Zallin e Kirit. Ndërsa Fatbardha Saraçi e kujton Dedën me këto fjalë-“ Ishte njëri me zemër të madhe, që vuajti shumë, por shpirti i tij mbeti përherë i lirë. E gjithë qenia e tij, rrezatonte, një ngrohtësi, dashuri, qetësi, që dine ta dhurojnë njerëzit me shpirt të madh, heronjë që i mbijetuan torturave të sistemit socialist-komunist të Shqipërisë”. I paharrueshem qoftë kujtimi i tij.
LIBËR NGA SIRTARI-AUTPORTRETI ORIGJINAL I AUTORIT NË KËRKIM TË NJOHJES SË THELLË TË VETVETES
Shkruan:Mikel GOJANI*/
Romani “Iluzione në sirtar”,botuar nga shtëpia botuese “Toena”,është njëri ndër romanet më interesant dhe më të lexuar të shkrimtarit, por edhe në letërsinë bashkëkohore shqipe. Vetë tema dhe motivi i romanit ka bërë që lexuesi shqiptar të jetë kureshtar ta lexojë këtë roman.
Një rrëfim në vetën e parë për fatin e artistit dhe të letërsisë në acarin e diktaturës
Libri “Iluzione në sirtar” i Fatos Kongolit është një formë interesante për të shkruar për veten, por njëkohësisht edhe për të tjerët. Në rrëfimin e shkrimtarit ngjarjet zhvendosen në hapësirë dhe në kohë. Shkrimtari ka rrëfyer për ato gjëra ku i dhembte më tepër, aty ku shpirti ka qenë më i trazuar ato ngjarje kanë lënë gjurmët e veta. Prandaj pyetjet janë përqendruar më së shumti në ato tela të dhimbjes së shpirtit të shkrimtarit, aty ku dridhen më tepër dhe mu për këtë, në përgjigjet e vetë shkrimtarit, ngjarjet, personazhet marrin lirshmërinë e paraqitjes. Pra, një lirshmëri para vetvetes dhe të tjerëve. Kjo rrjedh edhe nga korrektësia dhe sinqeriteti që ngërthehen në ndjenjën e çiltër të shkrimtarit. Libri “Iluzione në sirtar”, është një rrëfim për vetveten dhe të tjerët, për turbullirat dhe trazimet e botës shqiptare gjatë fundshekullit 20 dhe fillimit të shekullit 21. Gjatë tërë të të rrëfyerit të ngjarjeve në roman memoria e shkrimtarit në lëvizje duke pasqyruar ngjarje dhe moment tepër interesante nga jeta e shkrimtarit, por edhe të njerëzve të tjerë që kanë bashkëjetuar kohën me shkrimtarin. Në këtë roman portretizohet fati i njeriut, kësisoj njëherësh edhe fati i shkrimtarit, një fat me plot krajate dhe moment të tjera tepër interesante të jetës së tij dhe të njerëzve, duke u fokusuar kryesisht ndaj padrejtësive të botës njerëzore, ndaj një realiteti të egër e të veçantë në jetën shqiptare. Libri është një dëshmi tronditëse për dramën vetjake dhe të Shqipërisë njëkohësisht dhe është nga ato dëshmi që janë shfaqur rrallë në botën e letrave shqipe. Kësisoj, një libër i tillë mund të quhej ndryshe edhe “libri i shumë dëshmive autentike”. Në lajtmotivin që përshkohet në pasthënien e këtij romani, thuhet se romani “Iluzione në sirtar është i ndërtuar mbi ty motive të ndërthurur, jeta e shkrimtarit dhe rruga e tij e vështirë drejt letërsisë, ky “pothuajse roman”, me personazh qendror vetë autorin, na sjell pamje të papërsëritshme epokash, të djeshme dhe të sotme. “Dhe një varg protagonistësh të letrave shqipe, të kulturës, arteve, politikës etj., ashtu siç i ka njohur autori,që nga fëmijëria e hershme e më vonë, në kohë të qeta e të trazuara,gjatë periudhës së diktaturës e pas rrëzimit të saj. Është një autoportret origjinal dhe i sinqertë. Për herë të parë Kongoli i kthehet këtu disa episodeve nga më të rëndësishmit dhe më traumatikët në jetën e tij. Një libër i veçantë, i pari në letrat e sotme shqipe,ku autori kërkon të shoh thellë në vetvete, për t’i bërë më të kuptueshëm librat e tij përmes zbërthimit të vetvetes”.
Denduria e madhe e ngjarjeve dhe përjetimeve që kanë marrë jetë në libër
Në romanin “Iluzione nga sirtari”, vetë shkrimtari Kongoli është kryepersonazhi i veprës dhe duke prezantuar vazhdimisht ngjarje reale, ai kthehet në një narrator. Të krijohet përshtypja se është përpjekur të mos i shpëtojë asgjë nga ajo e kaluar e hershme,por edhe e mëvonshme. Kjo gjë krijohet nga denduria e madhe e ngjarjeve dhe përjetimeve që kanë marrë jetë në libër. Por shkrimtari ka ditur që në atë lumë ngjarjesh të përjetuara, të veçojë ato më të rëndësishmet, ato gjëra që e kanë prekur, ngacmuar më tepër dhe kishin zënë vend në kujtesën e tij. Natyrisht që kryepersonazhi është në qendër dhe rreth tij lëvizin ngjarje e personazhe të tjerë, por shkrimtari përveçse ndriçon marrëdhëniet e tij me këto personazhe, ku ka prezantuar në mënyrë mjaft realiste dhe pa nuanca. Pra, siç e potencuam edhe më lart, shkrimtari Kongoli në optikën e tij ka përfshirë sekuencat më ekskluzive që ka rrokur memoria e tij dhe ato ka bërë përpjekje për t’i venë në letër, sepse sikur edhe ai vetë e ka ndier si borxh ndaj vetvetes, njerëzve dhe realitetit që ka rrethuar.
Përjetimet më të hidhura fatet e këqija të shumë kolegëve viktimë e ideologjisë ekstreme
Autori Kongoli në vijim vë në pah edhe shumë ngjarje të tjera interesante. Kongoli shkruan edhe për librin e tij të parë të botuar më 1972 me tregime të titulluar “Shqetësime të ngjashme”, më nxitjen e kritikut Rinush Idrizi, i cili në atë kohë ishte redaktor në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”, kështu që edhe botues i këtij libri ishte po kjo shtëpi botuese. Libri u prit mirë,po ashtu edhe u vlerësua pozitivisht nga kritika letrare e kohës. Moment tjetër të rëndësishëm autori paraqet edhe vitin 1970 kur vjen si redaktor i të përjavshmes “Drita”, organ i LSHASH, ku gjeti figura të shquara të letërsisë dhe kulturës shqiptare, si Nasho Jorgaqin, poetin Viktor Qurkun, Abdurrahim Myftiun, Frida Idrizin, Thoma Frashërin,Vasil Melon, Moikom Zeqon e të tjerë. Goditja e disa krijuesve, si e Fadil Paçramit, e Todi Lubonjës dhe i shumë të tjerëve që ndodhën pas Festivalli të 11 të këngës në Radio – Televizion, ishte një përjetim i hidhur dhe tragjik për shkrimtarin. Arrestimi dhe dënimet e ashpra më burg,përveç këtyre dy të parëve, pasuan edhe me arrestime dhe burgosje të një vargu tjetër të shkrimtarëve dhe artistësh të njohur,ndër të cilët edhe dramaturgun Minush Jero, regjisorin Mihal Luarasin, piktorët Edison Gjergo, Maks Velo, Ali Oseku etj., frikësimi i të tjerëve, krijimi i një klime terrori midis krijuesve dhe artistëve,dëshmuan se kjo organizatë nuk ishte një mbrojtëse e anëtarëve të saj,mirëpo që u vu në shërbim të persekutorëve dhe u bë vetë persekutorë. Shembulli më i fundit në atë “gjueti shtrigash’, ka qenë edhe “linçimi” i një prej figurave më emblematike të letërsisë shqipe, Petro Markos. Shkak për “linçimin” e Markos u bënë dy veprat e tij, romani, “Një emër në katër rrugë” dhe drama “Niku i Martin Gjinit”, botuar në revistën “Nëntori”. Largimi për një kohë nga gazeta “Drita”, shkuarja në kryerjen e stazhit të kandidatit të partisë, kthimin e sërishëm në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”paraqesin moment të rëndësishme në jetën e shkrimtarit. Kthimi në këtë shtëpi mundësoi vazhdimin e angazhimi të tij në krijimtari letrare. Më 1978 botoi librin e dytë me tregime, të titulluar “Tregim”, që u prit jashtëzakonisht mirë dhe vlerësimet për këtë libër ishin shumë pozitive, “një libër i freskët dhe me shumë jetë”. Moment i hidhur në jetën e autorit është edhe shuarja e atit të tij, që i lë zbrazëtirë të pakompensueshme në jetën e tij. Moment prapë tepër i ndjeshëm për shkrimtarin dhe që ka lënë vrragë të pashlyeshme në jetën e tij, doemos është edhe dënimi i një kolegu në vitin 1981, që, sipas tij me rastin e këtij dënimi ai ishte përlyer” dhe, siç shprehet ai s’mund të jem i larë”.
Libri “Iluzione në sirtar”, ka ngjallur reagime pro dhe kundër për rrëfimin e një episodi nga më të vështirët e jetës së tij autorit. Në vitin 1981, ai dëshmon në gjyq ndaj ish kolegut Hysenil Dume në ndërmarrjen letrare “8 Nëntori, i cili u dënua me 8 vjet burg. Është një periudhë e zymtë politike për vendin, po aq edhe për autorin.
Periudha e tranzicionit me plot iluzione dhe zhgënjime…
“Periudha 20-vjeçare e tranzicionit ka qenë padyshim një periudhë plot iluzione dhe zhgënjime, sepse realiteti që pasoi ishte një realitet i egër nga pikëpamja njerëzore. Kështu është rrëfyer kjo epokë nga ana a autorit. Periudhë kjo që ka prodhuar konfliktin e madh i cili është ekspozuar në shumë shtresa të shoqërisë, por më i ashpër ishte ndaj botës së artistëve dhe letrarëve, gjatë regjimit komunist. Pra, kemi identifikimin e sundimit të egër të pushtetit, kur sigurimi operonte në hapje dosjesh, listash etj., ku u vunë në vrojtim gati e gjithë inteligjencia…” Duke e shoqëruar Fatos Kongolin në këtë rrëfim nga fillet e jetës së tij, pastaj rinia studentore, jeta trevjeçare në Kinë, angazhimet si mësues, pastaj në Fabrikën e metalurgjisë, angazhimet në gazetën “Drita”, në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”, deri tek angazhimet dhe aderimet e tij gjatë fillimeve të demokracisë përkrah Partisë Demokratike, e ndiejmë peshën e kohës dhe mënyra se si ajo rëndon. Ndiejmë vuajtjen e fjalës, në formën e heshtjes, si frikë e skalitur në ndjenjën e cilitdo individ që ka jetuar ato kohë me ato esenca të trishta. Në romanin, “Iluzione në sirtar”, autori ngërthen jetën e një njeriu të dinjitetshëm, kur njeriu u shndërrua një vlerë e pavlerë; ngërthen jetën e një shkrimtari, i cili u përkul para atyre stuhive të kohës për të mos u thyer shpirtërisht as moralisht. Shkrimtari Fatos Kongoli përmes romanit “Iluzione në sirtar” ka bërë që përmes të të rrëfyerit të tij, realiteti dhe e vërteta të marrin status shumë të veçantë dhe tepër meritor. Sepse shkrimtari Kongoli ka zgjedhur vetes këtë rrugë të vështirë: rrëfimin real dhe të vërtetën të cilës nuk i është shmangur as atëherë kur është bërë fjalë për Fatos Kongolin….
Kështu, dhe krejt në fund lirisht mund të konstatojmë se romani “Iluzione në sirtar”, te autorit Fatos Kongoli, si gjithë romanet tjerë, lexohet me kureshtje dhe me një frymë.
*(Disa aspekte rreth romanit “Iluzione në sirtar”, autor Fatos Kongoli, botoi “Toena” Tiranë 2012)
“ Trepça” ngriti një sistem të tërë objektesh pune e studimi
Shkruan: XHAVIT ÇITAKU/
Gjiganti kosovar “ “Trepça” ishte eksportuesi më i madh në ish- Jugosllavi dhe në llogaritë e saj derdheshin mjete të mëdha devizore. Sado që prej tij mbetej pak në Kosovë ai ishte, megjithatë, boshti qendror i zhvillimit të përgjithshëm dhe sidomos të atij ekonomik të Kosovës. “ Trepça” me 21 mijë e 500 punëtorë ngriti një sistem të tërë objektesh pune dhe studimi. Objektet më të rëndësishme të saj në Kosovë, pos minierave në Stantërg, Kishnicë, Hajvali dhe Novobërdë, kishte arritur të ngriste edhe këto objekte: fabrikën e baterive industriale në Pejë, , “ Metalikun” në Gjakovë, “ Famipën” në Prizren, fabrikën NI CD të baterive në Gjilan, fabrikën e akumulatorëve në Mitrovicë, fabrikën e municionit të gjuetisë në Skenderaj, fabrikën e llamarinës së zinkuar në Vushtrri, fabrkën e bojërave dhe llaqeve në Vushtrri, , fabrikën e paisjeve për procesin e prodhimit në Mitrovicë, shkritoren dhe rafinerinë në Zveçan, Metalurgjinë e plumbit dhe të zinkut në Mitrovicë. Po ashtu, Trepça ka pasur institutin e vetë për zhvillim, Qendrën elektronike, Organizatën për furnizim të materialeve dhe shitjen e mallrave, laboratorë modern, Qendrën mjekësore dhe sistemin e transportit. Po ashtu pasuria e saj shtrihej edhe në pjesët tjera federale të ish- Jugosllavisë, si në Mal të Zi, Vojvodinë, Bosnje Hercegovinë e më së shumti në Serbi.
Në kulmin e prodhimtarisë serbët pushtuan “ Trepçën”
Siç mësuam unë dhe kolegu im Ymer Avdiu nga bashkëbiseduesit tanë Azizi Abrashi, Nysret Magjera dhe Dr. Safet Merovcinë nëntor të vitit 1999, gjatë vitit 1988, do të thotë në vitin e fundit kur punuan shqiptarët, ky gjigant shënoi kulmin e prodhimtarisë më të suksesshme, rrugë kjo që u ndërpre nga pushtimi klasik serb. Atë vit në Trepçë u arritë që të prodhohen dy milion e 100 mijë tonë xehe, koncentrat zinku 80 mijë, koncentrat plumbi 120 mijë tonë dhe pirit 120 mijë tonë. Plumb të rafinuar u prodhuan 103 mijë tonë, argjend 126 mijë kilogram, ari 242 kilogram, legura të plumbit 30 mijë tonë, bizmut 115 mijë kilogram dhe acid sulfurik 30 mijë tonë.
Metarlugjia e zinkut kishte realizuar 49 mijë e 500 tonë zink elektrolit, 6 mijë tonë legura të zinkut dhe 2 mijë tonë zink oksid, tre mijë tonë zink pluhur,145 mijë tonë acid sulfurik dhe 180 mijë kilogram kadmium. Kështu ishte në të gjithë kolektivat tjerë punues të këtij gjiganti që ia kishin lakmi edhe shumë partner të jashtëm me të cilët kishte kontakte afariste dhe bashkëpunim tjetër me interes. U bënë përpjekje të shumta që edhe në kushte okupimi kjo shtyllë e rëndësishme disi të shpëtohet. Kësisoj, në kuadër të mbrojtjes së kësaj pasurie të madhe që rrezikohej të gllabërohej, punëtorët e “ Trepçës”, sipas dispozitave të atëhershme në fuqi, këtë gjigant asokohe e shndërruan në shoqëri aksionare. Mirëpo, as kjo e as grevat nuk bënë punë, Sepse Serbia mu për shkak të pasurisë e pushtoi ushtarakisht dhe me akte arbitrare e shpalli pronë të Serbisë. Shqiptarët i largoi nga puna dhe pasi vetë nuk mund të prodhonte filloi eksploatimin e vrazhdë dhe krijoj situata të mjegulluara duke i futur kompanitë multinacionale në lojë.
Gjatë kohës së pushtimit serb prodhimi ishte katastrofik
Në të gjitha ndërmarrjet e Trepçës, deri në pushtimin përfundimtar serb më 1989, prodhimtaria dhe kapacitetet e saj përpunuese ecnin me hapa të sigurt drejt një të ardhme më të mirë të banorëve të Kosovës. Me kapacitet disponuese deri në vitin 1989 bruto- produkti vjetor ishte rreth v250 milionë dollarë, ndërkaq eksporti në pesë vitet e fundit ishte 140 milionë dollarë. Çmimi i metaleve të ngjyrosura ka qenë drejtpërsëdrejti i varur nga Bursa, mirëpo për shkak se Trepça kishte arritur të ngrisë kapacitetet përpunuese kjo dukuri jo e favorshme ishte eliminuar në masë të dukshme. Deri në këtë vit është arritur, bie fjala, që të prodhohen mbi 2 milionë e 100 mijë tonë xehe. Mirëpo këtë tempo të afarizmit të suksesshëm nuk arriti ta mbaj udhëheqja serbe, sepse ajo dëboi me dhunë të gjithë punëtorët shqiptarë. Thënë me gjuhën e ekspertëve shfrytëzimi i minierave pa punëtorë shqiptarë nuk ishte i mindur në masë çfarë janë frikësuar të gjithë, por ai eksploatim ka qenë shumë i vrazhdë.
Për dhjetë vjet kapacitet në Trepçë janë shfrytëzuar10- 18 për qind dhe ky ishte prodhim më karastrofik në gjithë historinë e saj. Është punuar vetëm me koncentrate të importuara ngaqë minierat kosovare nuk kanë qenë në veprim, por atje janë shfrytëzuar vetëm shtyllat mbajtëse që shërbenin për sigurimin e horizonteve, duke e rrezikuar në këtë mënyrë tërë xeheroren nga një shëmbje e përgjithshme që do të kishte pasur probleme të mëdha në riaktivizimin e sërishëm të saj. Prodhimi i dhjetë vjetëve mund të krahasohet me një vit prodhimi kur punonin shqiptarët.
Aventura që dëmtonin edhe shëndetin e banorëve
Më tej mësuam se duke mos pasur mundësi që pa punëtorë shqiptarë të aktivizojnë ndërmarrjet e Trepçës, udhëheqja e dhunshme serbe e kontrolluar drejtpërsëdrejti nga regjimi në Beograd, u hyri disa aventurave që ishin jo vetëm në dëm të këtij gjiganti, por edhe të shëndetit të banorëve të Kosovës. Sipas Dr. Safet Merovcit, kjo udhëheqje fantome ka lejuar firmën greke Militeanosit që të përpunojë koncentrat në rafinerinë dhe shkritoren e Zveçanit, dyshohet, me sasi jashtëzakonisht të lartë të zhivës dhe arsenit. Pos në Trepçë askund tjetër në botë nuk kishte mundur të ndodhte një gjë e tillë për të rrezikuar në masë aq të madhe banorët e një vendi e më së shumti shqiptarët që përbënin 95 për qind të numrit të përgjithshëm. Dyshohet që koncentrati që është përpunuar në Zveçan është importuar nga Kolumbia, të cilin askush në botë nuk e përpunon për shkak të sasisë së madhe të zhivës dhe arsenit.
Shkatërrimet e objekteve të ndërmarrjeve të Trepçës pas luftës u dukën kudo. Serbia plaçkiti më të madhe makineritë dhe paisjet më moderne. Ndërkaq edhe ato që mbetën ashtu siç i la okupatori shumica prej tyre u shitën dhe fatkeqësisht asnjera prej tyre nuk e pati fatin që të vazhdoi me prodhimtari për çfarë ishte e ndërtuar dhe e planifikuar. Dhe tash shtrohet pyetja se si do të funksionoj gjiganti ynë pa ato objekte të domosdoshme përcjellëse për t’i sjell dobi dhe zhvillim më të hovshëm vendit tonë. Edhe pas 15 vjetësh të përfundimit të luftës gjendja e Trepçës mbeti pezull, ndoshta bukur shumë me fajin e faktorit ndërkombëtar, mirëpo edhe institucionet tona nuk ishin të vendosura për ta kthyer këtë gjigant në gjirin e saj dhe kështu përfundimisht të përfundoi kjo odisejadë e panevojshme që u zhvillua deri me tash. Është e kuptueshme se çdo nguti mund të sjellë pasoja të paparashikueshme, mirëpo, a nuk mjaftuan 15 vite që i gjithë materiali i nevojshëm të përgatitet dhe prona që i takon me të gjitha dispozitat ligjore edhe të atëhershme edhe të tashme të kthehet në qeverisje të plotë të institucioneve kosovare. Dialog nuk mund të këtë në asnjë mënyrë me Serbinë për pasuritë e saj, por duhet të këtë bisedime për të kthyer gjithë atë që ka plaçkit dhe që ka investuar Trepça në këtë shtet fqinjë.