Në Kosovë, autoritetet thanë se një shqiptar është gjetur i ngrirë në Hungari. I ndjeri po synonte të hynte në rrugë të paligjshme në vendet e Bashkimit Evropian.
Ambasada e Kosovës në Hungari tha se është bërë identifikimi i trupit të pajetë dhe tash për tash autoritetet hungareze po punojnë për ndriçimin e rrethanave të ngjarjes.
Ndërkaq, Muharrem Svarqa, kryetar i komunës së Ferizajt, rreth 40 kilometra në juglindje të Prishtinës, tha se qytetari Ali Fetahu, nga fshati Talinoc i Muhaxherëve të Ferizajt, ka humbur jetën në Hungari, si pasojë e kushteve atmosferike, derisa po synonte rrugën e mërgimit.
Kohët e fundit në Kosovë janë rritur shqetësimet për shtimin e numrit të personave që po përpiqen të largohen drejt vendeve të Bashkimit Evropian.
Autoritetet thonë se grupe qytetarësh po e shfrytëzojnë territorin e Serbisë për të kaluar në Hungari dhe prej andej në ndonjërin nga vendet e tjera të Bashkimit Evropian, në kërkim të një jete më të mirë. Ata thonë se grupe trafikantësh janë duke shfrytëzuar situatën për përfitime në kurriz të qytetarëve që përballen me gjendje të keqe ekonomike.
Një pjesë e diplomatëve të vendeve të Bashkimit Evropian kanë tërhequr vërejtjen se qytetarët e Kosovës nuk mund të fitojnë strehim në vendet e Evropës perëndimore, ndërsa u kanë bërë thirrje autoriteteve që të merren edhe me faktorët nxitës për emigrimin.
Në dhjetor Këshilli i Ministrave të jashtëm të Bashkimit Evropian në përfundimet e tij për Kosovën, theksoi se nevoja për reforma strukturore ekonomike që trajtojnë shkallën e lartë të papunësisë është duke u bërë urgjente.
Komisioni Evropian hapi bisedimet me Kosovën për liberalizimin e vizave në janar të vitit 2013. Kosova mbetet vendi i vetëm në Evropën Juglindore jashtë këtij procesi dhe qytetarët e saj mund të udhëtojnë në shumë pak vende pa viza.(Kortezi:VOA)
BOTA SHOKOHET NGA AKTET TERRORISTE NE FRANCE- VDESIN 10 GAZETARE DHE 2 AGJENTE TE POLICISE
ATENTATI TERRORIST U KRYE NE KOHEN KUR REDAKSIA E REVISTES SATIRIKE CHARLIE HEBDO” ISHTE NE MBLEDHJE/
Policia franceze njofton se të paktën 12 persona u vranë gjatë të shtënave në zyrat e revistës së përjavshme satirike Charlie Hebdo në Paris.
Sipas njoftimeve të shtypit të paktën dy persona të armatosur hapën zjarr me automatikë dhe një raketalëshues brenda ndërtesës, ku gjenden zyrat e revistës. Besohet se autorët e sulmit u larguan me dy makina.
Sipas njoftimeve, redaksia ishte në mbledhje kur ndodhi incidenti.
Presidenti francez Francois Hollande e quajti sulmin një akt terrorist. Ai tha se asnjë sulm terrorist nuk do ta shuajë lirinë e shtypit.
Franca ka rritur gadishmërinë kundër terrorizmit në shkallën më të lartë.
E njohur për stilin e saj mjaft të hapur, kjo revistë e majtë komenton shpesh për fenë dhe kulturën. Ajo kishte botuar sot në mediat sociale një karikaturë satirike të udhëheqësit të grupit Shteti Islamik, Abu Bakr al-Baghdadi, ku ai paraqitet si njeriu që uron mirëqenie për vitin e ri.
Në vitin 2011 zyrat e revistës u sulmuan me bombë me benzinë pas botimit prej saj të një karikature të profetit Muhamed.
Shtëpia e Bardhë e dënoi sulmin e sotëm.
NJË FOTOGRAFI E VITIT 1929
Kjo fotografi që ndodhet në arkivin e Vatrës daton : 4 gusht 1929 dhe autori i fotografisë është K. S. Melikian. Fotografi ka fiksuar një cast nga pikniku i Shoqërisë Drenovare-BASHKIMI, e cila është e mirënjohur për aktivitetin e saj Kombëtar dhe kulturor. Sic është shkruar në informacionet e Diellit, kjo shoqëri i kishte dhuruar Bandës Muzikore “Vatra” që më 1918 një flamur Kombëtar, të cilin Banda e mori me vete kur shkoi në Shqipëri me mision Kombëtar, dhe arriti që t’i bjerë Shqipërisë kryq e tërthor, nga Durrësi, në Tiranë, Elbasan, Korcë e deri tek djemtë e Lufëts së Vlorës më 1920.
Nën fotografi janë emrat e zotërinjëve dhe zonajve që kanë dalë me gjithë fëmijët e tyre. Një fotografi që “flet” shumë.
AMERIKANËT NUK JANË PUSHTUESIT, POR ÇLIRIMTARËT TANË
Intervistë e fundvitit me Z. Alfons Grishaj, Kryetar i Degës së Vatrës Michigan*/
Pyetje-Po lemë pas një vit të mbushur me plot ngjarje, çfarë do veçonte kryetari i Degës së Vatrës Michigan nga veprimtaria e kësaj dege?
Z. Alfons Grishaj: Çdo vit ka ngjarjet dhe ngarkesën e vet në kohë dhe hapësirë, si tek individët e angazhuar, organizatat,partitë apo edhe tek njerëzit e thjeshtë.
Tek Institucioni i Vatrës, çdo anëtar i saj,ndiheti privilegjuar që ka një vend ku të shprehë përgjegjësitë personale në funksion të një veprimtarie që i ka rrënjët në histori dhe që shtylla kryesore ka avancimin e çështjes kombëtare dhe kultivimin e identitetit nacional në diasporë. Ky mision e bën çdo vatran të ndihet i obliguar që krahas vëmendjes së nevojshme për jetën e përditshme familjare e profesionale, të jetë po aq i përditësuar me çështjen kombëtare dhe raportet e saj ndërkombëtare, ç’ka sigurisht vjen nga vetë historia e shkëlqyer që ka Vatra, nga një traditë që është përcjellur në breza. Kësaj tradite përpiqet t’i qendrojë rigorozisht dhe dega jonë.
Pas takimit vjetor në Michigan, aktiviteti më i rëndësishëm ka qenë ai në NY, ku dega jonë erdhi me piksynime të qarta për ndryshimin e disa neneve në Programin dhe Statutin e Vatrës. Sigurisht qendra dhe Z.Buçaj, na vlerësoi duke na dhënë mundësinë që një nga anetarët tonë të respektuar,Nevruz Nazarko, të drejtonte punimet e kuvendit.
Pyetje -Sa e pranishme është dega e Vatrës së Michiganit në jetën e komunitetit shqiptar në Michigan?
Z. Grishaj: Ne si degë jemi munduar të jemi sa më pranë komunitetit shqiptar,halleve dhe problemeve të tyre.Vatra është i vetmi organizëm që merret me përkrahjen e bashkatdhetarëve që kanë mangësi me emigracionin. Kemi ndihmuar dhe ndjekur me dhimbje problemet e tyre. Për këtë falenderojmë Konsullin e Nderit, Z.Bardha, i cili përmes zyrës juridike të Kongresmenit Peters,tani Senator i USA,mik i shqiptarëve, ka punuar me përkushtim në këtë drejtim.Sigurisht, Vatra tani, ka sekretarin e saj Mond Rakaj, që është përfaqësuesi jonë pranë kësaj zyre. Pothuajse në të gjitha evenimentet që zhvillohen në këtë komunitet, dega jonë është e pranishme. Më të rëndësishmet e këtyre evenimenteve janë dy:Mbrëmja e Letërsisë Shqipe që udhëhiqet nga Revista “Kuvendi” dhe botuesi i saj Pjetër Jaku, dhe festa e Pavarësisë, që udhëhiqet nga Kisha e Shën Palit, me Don Fran Kola në krye. Këtu Vatra është e tërësisht pranishme.
Pyetje-Po në politikën dhe institucionet amerikane, a është faktor dega e Vatrës? Çfarë do veçoni këtë vit që po lëmë pas? Takime,suporte?
Z. Grishaj: Ne i jemi mirënjohës Amerikës dy herë, së pari për moscoptimin e Shqipërisë dhe mëvetësisë së saj, dhe së dyti, për luftën në përkrahje të shqiptarëve për mëvetësinë e Dardanisë. Pa harruar mbështetjen e vazhdueshme që U.S.A. jep në dobi të zhvillimeve demokratike në dy shtetet shqiptare. Mirënjohja, tek ne shqiptarët është një virtyt obligues, që nuk mjaftohet vetëm me ndjeshmëri. Duke u ndjerë në borxh para Amerikës,ne si qytetarë të saj, duhet të punojmë pa kursim, që në momente të caktuara, të mbështesim ata personalitete të ndershme amerikane që punojnë sigurisht për interesat madhore të U.S.A. por që mbrojnë edhe interesat e popullit tonë dhe jo të bëjmë të kundërtën. Konkretisht është fjala për garën elektorale këtu në Michigan mes Senatorit vizionar Peters, mik i shquar i shqiptarëve, përballë kandidates Terry Lind Land,e cila nuk ishte kantidati i duhur për ne, fakt që u bë i njohur publikisht Av.Jozef Dedvukaj. Por në anën tjetër Vatra,Konsulli Bardha, Instititucionet fetare me liderët e tyre shpirtërore,Don Fran Kolaj e Dom Ndue Gjergji,shoqata Malësi e Madhe, e drejtuan komunitetin në kahun pozitiv, duke kontribuar në fitoren e Senatorit Peters, përfaqësues i popullit amerikan,por dhe përfaqësues i popullit shqiptar. Në vlerësim të kësaj, Senatori Peters, i kërkoi Z.Ekrem Bardha,ta festonim sëbashku fitoren, por dhe ditëlindjen e tij. Ishte një vlerësim i madh për ne.Për nder të Senatorit, Z. Bardha, shtroi një darkë në shtëpinë e Tij, me datën 14 Dhjetor 2014. Në këtë takim festiv të ngushtë merrnin pjesë nga Vatra, Alfons Grishaj,Kujtim Qafa, Mond Rakaj,Petrit Doda, i cili në mungesë të Don Fran Kolës, do të përfaqësonte dhe Kishën e Shën Palit, Donika Bardha,e cila do të ishte dhe zonja e këtij takimi, vëllezërit Gani dhe Ilir Bardha, Jozef Dedvukaj. Nga Kisha Zoja Pajtore, merrte pjesë Dom Ndue Gjergji si dhe biznesmeni Agim Lumani.
Dega e Vatrës Michigan, ka mbështetur kandidatë për pozicione të ndryshme në shtetine Michiganit, dhe do të ndihmojë edhe në të ardhmen me donacione të kosiderueshme, sa herë që kantidatët të jenë miq të shqiptarëve. Ne punojmë, dhe puna ështe ai barometër që tregon kohën.
Pyetje-Pse e anashkalove emrin Kosovë, dhe përmende Dardani ?
Z. Grishaj: Dardani është emër shqip. Kosovë është emër serb, më i vonë dhe i bie ndesh parimit të autoktonisë të shqiptarëve. Këtu, të gjithë duhet të bëjmë kujdes. Të parët politikanët e Prishtinës. Jo vetëm per emrin,por dhe për flamurin.Ne kemi një flamur, çdo shpikje tjetër, është djallëzore dhe e papranueshme.
Pyetje: -Si janë marrëdheniet e degës se Vatrës me komunitetet fetare?
Z. Grishaj: Me Teqen Bektashiane dhe Kishat, të shkëlqyera. Me Xhaminë e Imam Vehbisë, patriotit dhe besimtarit të madh, kanë qenë të shkëlqyera, por hë për hë, është një ngërç që na shqetëson dhe që shpresojmë se do të kapërcehet. Ne si Vatër, në bashkëpunim me Ambasadën e Shqipërisë në Uashington,jemi munduar me mish e me shpirt, që Institucionet fetare t’i afrojmë pas ftohjes së krijuar si rezultat i keqinterpretimit të një deklarimi, i cili në thelb shprehte një dhimbje atërore. Kur e thashë më lart se ne i jemi borxhlinj Amerikës, ne duhet ta ndjejmë detyrimin, dhe nuk do të sillemi si hipokritë, e aq më keq të mos distancohemi nga aktet terroriste që disa shqipfolës kanë tentuar kundër këtij vendi mik. Amerikanët nuk janë pushtuesit tanë siç ishin turqit, por janë çlirimtarët tanë. Fishta,prej dhimbjes, duke parë laramanet dhe sahanlëpirësit shqipfolës, u shpreh: “Le ta marrë vesh gjithë bota mbarë/ se prej sodit unë nuk jam ma shqiptar!” E kush ishte shqiptar më i madh se ai? Gjërat duhet të shikohen me qetësi e maturi dhe jo me ngut! Çdo të ndodhte sikur njerëzit besimtarët e krishterë,t’i merrnin në të njëjtën mënyrë sharjet që i bëhen nënës të përbotshme,Nënë Tereza, e cila i shërbeu botës së dhimbjes? Nëse do të prireshim nga një sjellje e tillë, kohezioni ynë vëllazëror do të merrte fund e pasojat do të ishin tragjike. Gjëra të tilla duhet t’i kalojmë me mençuri dhe dashuri. Në fund të fundit, shqiptar meriton të quhet ai që di të sillet vëllazërisht me shqiptarin pikërisht në çastet e gjërave delikate.
Pyetje: -Sa familjare është Vatra me antarët e saj?
Z. Grishaj: Siç theksova dhe më lart,ne jemi munduar t’u qendrojmë pranë të gjithë bashkatdhetarëve sa herëu është dashur këshilla dhe ndihma. Se sa ia kemi arritur?
Ka dhe hatër mbetje,por duhet të jetë e qartë për këdo, se ky është një bashkim vullnetar për t’i shërbyer shoqërisë në emigracion dhe kombit në tërësi. Nëse dikush e shikon autoritetin tone si çështje posti,atëherë ai është dritëshkurtër dhe dashakeq.Veprimtarinë tonë si degë e mbajmëme financat që ua heqim familjeve tona. Sikur pranë nesh të mos ishin disa persona me vullnet të mirë si Ekrem Bardha,Don Fran Kola,Mond Rakaj,Petrit Doda,Kujtim Qafa a ndonjë tjetër, ne do ta kishim më të vështirë punën tonë. Ka dhe kritika.Ato janë normale dhe i pranojmë,kur kanë në thelb propozime konkrete në dobi të veprimtarisë sonë, por nuk mund të pranojmë asgjë kur vijnë nga dashakeqësia e segmenteve të caktuara,apo ngandonjë lajthitje e rastit. Të fundit, i injorojmë.
Pyetje-Jeni i kënaqur me antarësinë dhe ç’projekte keni për të ardhmen?
Z. Grishaj: Të them të drejtën dhe pse kemi mbi 70 anëtarë nuk jemi të kënaqur. Objektivi ynë është dyfishimi i anëtarësisë çka besojmë se do ta realizojmë,por nga ana tjetër jam i kënaqur me disa antarë të rinj, me mjaft emër në jetën amerikane, kudo të veçoja, Z. Paul Berisha, një nga kampionët e Amerikës në karate.Kujdes duhet të bëjmë me kuotizacionin, të cilin duhet ta kolektojmë në masën 100%.
Gjithashtu, kemi projekte për ngritjen e tri degëve të reja në Viskonsin,Atlanta dhe Teksas. Janari do na gjejë me më shumë energji, por me një kujdes, siç thonë mirditorët: “Ma mirë djepin bosh se dreqin mrenë!”Sigurisht, Vatra është dhe duhet të jetë e të gjithëve,por duke zbatuar Statutin dhe Programin. Maratona për të bërë sa më tepër degë dhe antarë kundër normave statutore do ta dëmtonte Vatrën, e cila në thelb është një organizim elitar. Dega e Vatrës Michigan do të zbatojë vetëm Statutin dhe Programin. Ne do t’i realizojmë objektivat e mësipërm,duke pasur dhe mirëkuptimin e qendres.
Pyetje -Jeni marrë aktivisht me politikë: Çfarë komentesh keni për gjendjen në Shqipëri nën qeverisjen e së majtës, ku portretet e Enver Hoxhës shfaqen në publik? Koment për fushatat e shembjeve të ndërtimeve pa leje, fushatës së vjeljes së dhunshme të faturave të energjisë, për taksat, për moszbatimin e vendimeve të gjykatave etj…
Z. Grishaj: Politika është një shkencë që merret me të gjitha problemet jetësore të shoqërisë. Politikë do të thotë sistemimi i vlerave në një konfiguracion të gjerë dhe zbatimi i tyre me një efikasitet largpamës. A ka politikanë Shqipëria dhe a bëjnë politikë ata? E kam thënë dhe më parë, ne nuk kemi pasur kurrë klasë politike apo traditë politike. E vetmja shkollë politike ka qenë“Shkolla e Partise!” Nga kjo shkollë kanë dalë njerëzit që udhëhoqën Shqipërinë në diktaturë. Politikanët e pas viteve 90 ishin njerëz të profesioneve të ndryshme që nuk e kishin haberin se çdo të thoshte politikë. Prandaj dhe është ky tranzicion i tejzgjatur.Vlerat e bashkëpunimit dhe respektit reciprok nuk ekzistojnë. Ato ekzistojnë vetëm në afera korruptive. Egoizmi është i pranishëm kudo. Shumica e pushtetmbajtësve mendojnë për vete dhe kurrë për interesat e shoqërisë. Aderencat e kohës së shkuar ende nuk janë shkulur. Partitë nuk kanë një vizion të qartë për të ardhmen, sepse, në rradhë të parë ato vetëm parti nuk janë. Kleptokracia po ja zë frymën shtetit dhe pauperizmi shpirtëror i tyre nuk përkon me luksin fallso që kanë ndërtuar për një kohë të shkurtër.
Diferenca e pagave është e tmerrshme,dhe faturat e pandershme vrasin qytetarët e ndershëm dhe puntorë. Papunësia është e lartë dhe kostoja e jetesës në rritje do ta shtojë edhe më tej varfërinë dhe diferencën mes shtresave. Vjelja me dhunë e faturave të energjisë pa asnjë masë zbutjeje është si taksa e gjakut, që turqit aplikonin mbi të krishterët. Nuk mbushen arkat e shtetit me taksa gjaku. Sigurisht,qytetarët duhet të mësojnë të zbatojnë ligjet, por qeveria duhet t’u krijojë kushtet e nevojshme për zhvillimin e një jete normale. Qeveria duhet që urgjentisht të hartojë politika konkrete për nxitjen e punësimit kryesisht në ata sektorë ku mund të operojnë investorë të fuqishëm të huaj.Mjerisht shoh që populli shqiptar do të kalojë një dimër të vështirë…shumë të vështirë.
Është e dhimbshme që në shekullin 21 të ringjallet kulti i Djallit dhe kjo i bën parashikimet akoma më të zymta. Le të kujtojmë pak kontekstin e këshillës që dha ambasadori Arvizu: “Mos e humbni Gjelin e artë”!
Korrupsioni politik ka nxjerrë jashtë funksionit të gjitha institucionet e pavarura të vendit. Politika ka nënshtruar drejtësinë dhe mosndëshkueshmëria e krimeve të zyrtarëve të lartë shihet tashmë pothuajse si një fenomen i përligjshëm, edhe pse disa çështje kanë qenë flagrante dhe të turpshme para syve të opinionit ndërkombëtar, për më tepër kur “specialistët”shqiptarë shpërfillnin edhe rezultatet e ekspertëve të FBI në gjykimin shkencor të provave. Këlyshët e korrupsionit kanë kohë që janë bërë ujq dhe ata që i shpëtuan ndëshkimit, pasi gëlltitën një të katërtën e koalicionit të shkuar, nuk po ngopen as me gjysmën e tryezëssë sotme.Çka ka mbetur pa u shqyer është vetëm njëri-tjetri. E kjo të kujton vargjet lapidare të Sadiut: “Këlyshët e ujkut dikush i ushqeu/ dhe kur u rritën, e hëngrën atë”!
Shpata e qeverisë pret nga e djathta,duke harruar që të djathtët nesër në emër të precedentit do të sillen njësoj ashpër, të nxitur aq më tepër nga përvoja e hidhur për shkak të shartesave kontaminuese.
Lojën e pandershme të politikës dhe paaftësinë e saj i paguan gjithnjë elektorati,i cili vuan për nevojat minimale të jetesës, shpesh herë i pavullnetshëm në votë dhe tashmë edhe i friksuaredhe pse liria e shprehjes është e sanksionuar në kushtetutë. Në fakt liritë në Shqipëri janë të kushtëzuara me heshtje dhe ky është një problem i madh për demokracinë.Mjafton vetëm kaq për të kuptuar se në ç’ gjendje është demokracia në Shqipëri.
Sot është koha për të korrigjuar të gjithë sistemin në Shqipëri. Republika parlamentare ka dështuar. Shteti shqiptar në të vërtetë është një shtet kryeministror i tipit musolinian. Ka ardhur koha që zgjidhja të shihet tek një republikë presidenciale, sipas modelit amerikan që do të garantonte ndarjen e pushteteve, funksionimin e drejtësisë dhe përparimin gjithanshëm të shoqërisë.
Pyetje: -Po për opozitën, ç’ mendim keni për zhvillimet e këtij viti?
Z. Grishaj: Opozita nuk është duke bërë oponencë. Opozitarizmi nuk bëhet nëpër zyrate selisë së partisë, por atje në parlament.
PD dhe politika në përgjithësi duhet të përshtatet me rregullat e lojës dhe filozofinë e politikëbërjes jo vetem si shkencë, por dhe si praktikë. Pluralizmi ka lindur nga filozofia, me sens të qartë si rrugë dialogu.Lëvizja e fundit në PD, për freskimin e kryesisë, duhet vlerësuar. Promovimi i një elite të re ka qenë diçka e kërkuar me kohë si garanci për mos përsëritjen e gabimeve të së shkuarës. Por nuk duhet të mungojë respekti ndaj figurave historike. Ata gëzojnë përvojën që brezi i ri nuk e ka, dhe një pjesë e mirë e tyre mund të kontribuojnë ende me energjitë që disponojnë.
Çfarë është më e rëndësishme, PD duhet të dalë në terren derë më derë për të spjeguar alternativën e vet, veçse në rradhë të parë duhet tëidentifikojë një për një gabimet e qeverisjes së vet dhe të kërkojë ndjesë për to. Veçanërisht ndjesëduhet t’u kërkojë antarëve të vet të lënduar më parë nga mospërfillja dhe injorimi. PD duhet të ngjeshë gjithashtu raportet me aleatet e vet tëdjathtë. Me antarësinë që ka dhe duke rritur moralin e rënë, PD mund të ketë në zgjedhjet e ardhshme një fitore të ngushtë,por të sigurte.Nëse nuk punohet në këtë mënyrë shanset janë të pakta. Megalomania dhe vetkënaqesia nuk është virtyt i të zgjuarve por i atyreve që mëngjezin e hanë në darkë, dhe darkën në të gdhirë.
Pyetje- Keni një koment për Ligjin e Lustracionit dhe hapjen e dosjeve,që janë rishfaqur si inisiativa të përsëritura në politikën shqiptare?
Z. Grishaj: Ligjin për hapjen e dosjeve e ka kërkuar me insistim PD e Shkodrës,që në momentet e para të demokracisë, dhe nuk është meritë e të vonuarve që kërcejnë si pupagjela tani. Ta dijë mirë i gjithë populli shqiptar kjo është një lojë e turpshme. E gjithë kjo zhurmë bëhet, për të larguar vëmendjen prej më të rëndësishmes, dënimin e komunizmit në Shqipëri. Kush i bëri dosjet në Shqipëri? Përgjigja do të jetë: “O, nuk e di ti,oficerat famëkeq të sigurimit!” Deri këtu jam dakord, po kush i komandonte këta mjeranë, që sot do t’i bëjnë mish për top?A ishte aparati i Komitetit Qendror projektuesi dhe inicuesi i këtij turpi? Po! Atëherë pse nuk dënohen arkitektet e krimit dhe jo dosjepunuesit?Kur u dogj Komiteti i PP-së, në Shkodër,me 2 Prill 1991, një miku im MB më solli rreth treqind faqe dosje të përpiluara dhe të dirigjuara nga ai Komitet. Sot e kësaj dite kam disa dosje dhe një dosje interesante ku shkruhet Top Sekret. Veç t’i lexoje se çfarë trillimesh të turpshme. Ju mendoni se të kujt janë ato dosje? Ato dosje janë të njerëzve të thjeshtë dhe intelektualëve të rinj, disa prej të cilëve jetojnë në Michigan e New York. Duhen hapur më pare ato dosje të Byrosë Politike apo e Komitetit Qendror, prej nga kanë dalë urdhrat për të përndjekur, internuar, burgosur e pushkatuar të gjithë ata njerëz të pafajshëm që konsideroheshin si armiq nga pushteti komunist. Tek dosjet e bashkëpuntorëve, do të gjesh zanatçinj që nga berberët tek fotografët, nga shoferët tek magazinierët, nga puntorët e krahut tek brigadierët, nga mësuesit tek doktorët, nga civilët tek ushtarakët. Nëna që padisnin fëmijën, vëllau vëllanë, si në rastin e mikut tim FSH, që vëllau e futi në burg (Sikur F do të arratisej)për t’i kapur gruan etj., etj. Berisha ka lexuar shumë dosje me vëmendje, dhe njëherë i tronditur më pat thënë: “sikur të hapen këto dosje, do të prishen me qindra familje dhe do të ketë hakmarrje të përgjakshme”. A kishte të drejtë Berisha?Po! Ai kishte dhe ka të drejtë për dosjet e bashkëpuntorëve, por ai do të kishte mbetur përjetësisht në historinë e Shqipërisë nëse gjatë dy dekadave e gjysëm do të kishte realizuar procesin e ndëshkimit ligjor të autorëve të krimeve të komunizmit.Unë mendoj që hapja e dosjeve pa ndëshkim të krimit është një proces që kërkon të mbyllë me turp një kapitull të turpshëm të histories sonë.Lustracioni duhet të përfshijë sigurisht politikanët dhe njerëzit që kërkojnë pushtet, por edhe të gjithë ata që bëjnë dhe kanë bërë jetë publike në këto njëzet e pesë vjet pluralizëm, qofshin këta të zgjedhur apo të emëruar, gazetarë apo historianë, aktivistë të shoqërisë civile apo drejtues subjektesh elektorale deri në rang lokal.Lustracioni duhet t’i shërbejë kryekëput katarsës së shoqërisë.
Sigurisht, nuk do të jetë e lehtë të gjinden dosjet e pushtetarëve të kuq,sepse ata kanë pasur në dispozicion gjithë kohën e nevojshme për t’i zhdukur gjurmët e provave inkriminuese.Do dalin disa dosje fatkeqësh,si për shembull: “Pelikani”, “Karramanja”, “Doku”, “Dezinjatorja”, “Plepi” apo këtu në emigracion si: “Bilbili”, “Fotografi”, “Korrieri”, “Studenti”, etj., etj. Ndonjëri që fshihet ende pas këtyre pseudenimeve nuk rri rehat edhe këtu në emigracion, edhe pse sipas ligjeve të shtetit amerikan, njerëzit që kanë kryer krime politike në vendet e tyre nuk mund të jenë shtetas të U.S.A. Por, unë nuk dua të merrem me të përdorurit, por me manipulatorët. Kërkoj një gjë që deri më sot nuk po e përmend askush: Të denoncohen hartuesit e Listave të Vdekjes, të cilatnë rast lufte do të ekzekutoheshin nga skuadrat e pushkatimit. Këto lista u botuan tek Gazeta “Pishtari”, dhe në to ishin dhe emrat e nënës time të dashur dhe vëllait tim Eduard Grishaj.
Qindra priftërinj, hoxhallarë, intelektualë,fëmijë, gra e nëna nacionaliste,puntorë u burgosen ,u pushkatuan dhe u internuan në kampet e shfarosjes. A mund ta marrë përsipër drejtësinë historike Rilindja e Kuqe me portretet e Enver Hoxhës në tubime? Ata t’u bien baballarëve të tyre? Mos o Zot! Ambasdori i OSCE,Gert Ahrens, më pat pyetur nëse do tëmund të kishte ndonjë ditë reaksion nga të persekutuarit, me një fjalë, hakmarrje.Unë iu pergjigja se nëse dikush merr një plagë dhe nuk luhet me atë plagë, ajo shërohet. Nëse e ngacmon atë përsëri ajo pikon gjak! Nuk përjashtohet ajo mundësi! Në Bibël shkruhet, “sy për sy e dhemb për dhemb!
-“E kuptoj !”,m’u përgjigj ai.
Po e mbyll me thënien e Albert Camus: “In the midst of winter,I finally learned that there was in me an invincible summer.”
– Mesazhi juaj në pragun e Krishtlindjeve dhe ndërrimit të viteve…
Z. Grishaj: Me shëndet Krishtlindjet dhe vit të mbarë për gjithë popullin shqiptar!
-Ju faleminderit për intervistën!
Z. Grishaj: Edhe ju falenderoj!(Intervistoi:Dalip Greca. U publikua ne Diellin e Printuar, Dhjetor 2014)
* Ne Foto: Kryetari i deges se Vatres ne michigan, z. Alfons Grishaj me Senatorin Gary Peters
Lidhjet Shqiptaro- Veneciane në Optikën e Albanaloges Lucia Nadin
Nga Aristotel Mici,Massachusetts*/
Kumtesë/
Para se të shohim fakte dhe dokumente me rëndësi studimore nga burime muzeale, që sjell në fushën e lidhjeve veneto-shqiptare Prof. Lucia Nadin, le të njihemi sadopak me Republikën e Venecies, ose si e ka quajtur populli shkurt “Venetiku”. Jeta e këtij qyteti nis me shekullin e V pas Krishtit, kurse Republika e Venecies , si një shtet me parlament , që përfaqësohej nga Këshilli i Lartë (Maggior Consiglio), fillon nga viti 697 pas Krishtit, kur u zgjodh Doxha i parë i republikës, Paolo Luçio Anafesto, i cili drejtoi jetën e Venecies deri më 717. Nga koha në kohë Republika e Venecies do të zgjeronte dhe forconte gjithënjë kufinjtë e saj detar, që fillonin nga Adriatiku dhe shtriheshin në tërë pellgun e Mesdheut, duke u bërë shteti më i fuqishëm detar i Mesjetës. Republika e Venecies do t’i qendronte kohës deri në vitin 1797, kur do të pushtohej nga Napoleon Bonaparti. Kjo republikë jetoi një periudhë historike prej më shumë se një mij vjetësh, kohë në të cilën fitoi famë dhe reputacion si zonjë e Mesdheut dhe prandaj do të quhej edhe me emra figurativë: “La Regina del Mare Adriatico”, Republica di San Marco, dhe “ La Serenissima Republica di Venezia“.
***
Qytetet bregdetare të Arbërisë, pra të Shqipërisë Mesjetare, duke u ndodhur në zonat ujore, që dominoheshin nga Republika e Venecies, nuk kish si të mos ishin të lidhura përmes fijesh të ndryshme me botën e “Mbretëreshës së Adriatikut”. Pikërisht këto lidhje midis venetëve dhe shqiptarëve për kohën e Mesjetës përpiqet të ndriçojë përmes veprave të botuar në këto vite të fundit studiuesja L. Nadin, profesoreshë në Universitetin e Venecies. Në librin e saj “Venezia e Albania”, promovimin e të cilit në auditorin “Tomaseo”, pata rastin ta ndiqja si pjesëmarrës i ftuar, ajo parashtron materiale muzeale dhe fakte dokumentare, që hedhin më shumë dritë rreth lidhjeve Veneto-Shqiptare. Nëpër faqet e librit përshkruhen lëvizjet e njerzëve dhe të prodhimeve në hapësirën adriatike dhe më gjërë. Sipas Prof. L Nadin, në Mesjetë “deri në fund të shekullit XIV, lëvizja e njerzëve dhe e mallërave, mundësonte një tip emigrimi thuajse natyror. Në këtë hapësirë detare mund të lëvizje lirshëm nga njeri skaj në tjetrin, nga njeri port në tjetrin; dhe dalja në det do të thoshte një hyrje në një “rreth” të kësaj kulture mesdhetare, që për atë kohë, para se të krijohej mundësia e qarkullimit përmes oqeaneve, ish “zemra e botës”. .Mesdheu është një bashkësi rrugësh detare dhe tokësore për gjatë gjithë brigjeve të tij. Kështu edhe qytetet e Arbërisë atë kohë mbaheshin dorë për dore me qytetet e Republikës së Serenessimës, si dhe me çdo zonë të Ankonës dhe Puljes, gjë që e dëshmon edhe prania e ngujimeve shqiptare të regjistruara përkëtej Adriatikut për gjatë gjithë Mesjetës. Gjurmë të këtyre ngujimeve shqiptare në regionin e Venetos i gjejmë edhe sot e kësaj dite, madje dhe brenda në Venecia , përmes toponimesh të tilla si “Via di Scutari”(Rruga e Shkodrës) , “Calle degli Albanesi” në dialektin e Venetos do të thotë (Rruga e Shqiptarëve)“, Ramo degli Albanesi” (Rrugica e Shqiptarëve), “Campiello degli Albanesi” (Sheshi i Shqiptareve). Po edhe folmja e Venetos, si dialekt, ka disa huazime në leksikun e saj që përputhen me fjalë të gjuhës shqipe, siç janë fjalët “pirun”, ”karrike” “ullaster”, “minestra”. Pra, edhe këto konkordanca fjalësh shqiptaro-venete, sado të pjesëshme dhe të vogla qofshin, janë një shprehje e lidhjeve të herëshme midis dy vendeve. Po edhe në anën tjetër të bregut Adriatik, në Shqipëri, populli në mënyrë folklorike, ruan në kujtesë grimca detajesh nga lidhjet me Venetikun, sidomos me monedhat e tij si mjet shkëmbimi, ose stolisjeje:
.Konkretisht në jug të Shqipërisë ende këndohet në dasma:
“Lule, ballë-venetike,
Me pahir të zura mike”. Kurse në veri të vendit këndohet:
“Si dukat i vogël je,
Era karajfil po bje.”
Pra, populli me gjykimin e vetë, ka pas vlerësuar mekanizmin magjik të progresit venecian për kohën, “paranë” të shprehur me monedhat “dukat” dhe “venetike”.
*
Eshtë e qartë se marrëdhëniet më të hërëshme midis dy anëvë të brigjeve të Adriatikut, pra edhe midis Shqipërisë dhe qytetve të ndryshme të Italisë kanë qënë ato të tregëtisë. Venecianët vinin nëpër qytetet bregdetare të Arbërisë, ku blinin mallëra, që grumbulloheshin nga zonat për rreth. Atëherë karvanet tokësore me lloj-lloj plaçkash, shndrroheshin në karvane detare, që çanin ujërat. Dhe, ashtu, tok me prodhimet lëviznin e qarkullonin edhe njerëzit me idetë e tyre.
Për lidhjet tregëtare, Durrësi ish qyteti i parë si objekt i pikësynimeve veneciane në lindje, sepse ish porti kryesor i Perandorisë Bizantine, ish hyrja drejt rrugës së famëshme “Egnatia”, pra udhëkryqi i shkëmbimeve detare e tokësore nga Lindja në Perëndim. Në Portin e Durrësit, po edhe në Kepin e Rodomit, afër tij, arrinin nga zonat e brendshme të Shqiperisë, gjëra të ndryshme për eksportim, si prodhime gruri, punëra druri, e veçanërisht kripa e bardhë e Durrësit, shumë e kërkuar në tregjet e huaja. Në Durrës, qysh nga shekulli i XI figuronte një koloni e zhvilluar tregëtare veneciane . “Këtë realitet e konfirmon edhe historiania bizantine Ana Komnena, kur na kujton se që në shekullin e XI popullsia e Durrësit përbëhej edhe nga një mumër i madh amalfitanësh dhe venecianësh.”
Prania veneciane në bregdetin shqiptar, shton autorja e librit, dalëngadalë do të shtrihej edhe në qendra të tjera më në brendësi të vendit, nga të cilat përmendim:Butrintin, përball Korfuzit, Spinaritza, ishulli i Sazanit përball Vlorës, Lezha, Tivari, Shkodra, dhe kjo ndodhte nga gjysma e dytë e shekullit të XIII, në te njëjtën kohë, kur shumë vende po shndrroheshin në zotërime të mirëfillta veneciane. Po praninë e qytetërimit venecian në bregdetin e Arbërisë, Prof. L. Nadin nuk e sheh vetëm përmes shkëmbimit të mallrave, po edhe në aspektin e jetës civile, në qeverisjen e vendit dhe në komunikimin e përgjithshëm administrativ, gjë që konkretizohet sidomos me statutet e qytetve të ndryshëm bregdetare. Këto statute ishin si embrione kushtetutash për “qytete- komuna” arbërore të lidhura me Venecien. Ndër kohë, kur mendohej se këto dokumente, thuajse kishin humbur, albanolgia L.Nadin, me kërkimet e saj, ra në gjurmë të këtyre materialeve shkrimore, dhe zbuloi “Statutet e Shkodrës” (Statuti di Scutari) në arkivat e muzeumit Korrer (Correr), pranë pjacës së Shën-Markut në Venecia. Të marra së bashku ato “Statute” ishin një burim drite, që shprehnin një nivel të lartë qytetërim për qytetin e Shkodrës. Sipas Prof. P.Xhufit, “Ato janë përmbledhje ligjesh e normash që nga viti 1330 e deri sa ra Shkodra nën sundimin turk më 1479. Këto statute përfaqësojnë jo vetëm një fakt shkencor e kulturor, po edhe një vlerë të jashtzakonshme edukative.
Statutet e Shkodrës janë dokumente të çmuara për të njohur të kaluarën në aspektin juridik, në atë ekonomik, shoqëror, urbanistik e gjuhësor. Tre ishin temat kryesore të këtyre statueve: e drejta publike, e drejta civile, e drejta penale.
Teksti i Statuteve hapet me një fjalë kyçe, Liri -“Liberta”. Dhe ja cila është fjalia e parë e këtyre Statuteve: ”Liri kujtdo që dëshiron të jetë pjesë përbërse e e shoqërisë dhe qe respekton ligjet e saj” (f. 35 e librit).
Një aspekt tjetër social i Statuteve të Shkodrës ish edhe garantimi ligjor i disa të drejtave të grave. “Ligji mbronte gruan nga sulmet fizike dhe fyerjet gojore; ligji e lejonte atë të bënte tekst trashëgimie, të merrte pjesë në gjykime për çështje paje, a po të fëmijëve të vegjël.” Nuk është e vështirë të kuptohet ndryshimi i madh i të drejtave të grave në Statutet e Shkodrës dhe nënshtrimit të plotë të tyre para burrave, në rregullat e kanunit të maleve.
Çdo mosmarrëveshje zgjdhej para gjykatësit dhe dëmshpërblimi bëhej sipas rregullave. Ky ish qyteti i Shkodrës në optikën e Prof. L. Nadin –it për kohën kur u lidh në aleancë me Venecien, në vitin, 1396. Edhe pse kjo lidhje nuk zgjati më shumë se një shekull, ajo mjaftoi që Shkodra të fitonte një nivel të dukshëm civilizimi mesdhetar, që rrezatonte nga idetë republikane të Venecies.
Statutet e Shkodrës marrin një vlerë të veçantë informimi historik edhe për arsyen se hedhin dritë më tepër rreth lashtësisë së simbolit tonë kombëtar. Ajo që është e rëndësishme, të theksojmë në këtë rast, është fakti se në një faqe të këtyre statuteve gjendet e pikturuar “Shqiponja me dy krerë”. Prof. L.Nadin, duke komentuar këtë ilustrim të statuteve, shikon se në të pasqyrohet një stemë heraldike e bërë me kujdes. “…një shqiponjë dy krenare e kurorëzuar me ar në të dy krerët. (…aquila bicippite, coronata d’oro su e entrambe le teste). E nxitur nga zbulimi i këtyre dokumenteve po kjo studiuese do të theksonte me bindje se “Gjetja e “Statuteve të Shkodrës” rihap një faqe shumë të ndritëshme, po të harruar të këtij vendi, i njohur vetëm si vendi i shqiponjave” . Dhe më pastaj, Prof. L. Nadin, tek analizon simbolikën e kësaj embleme, shikon se në të, në mënyrë figurative “ pasqyrohet shqiponja triumfale, simbol i një autonomie të fuqishme qytetare”
Kështu, duke u mbështetur dhe në materialet e Statuteve të Shkodrës, krijojmë një ide historike më të qartë, për shek. XIII – XIV, rreth zhvillimit të jetës sociale , sidomos në qytetet bregdetare të Arbërisë, dhe jo vetëm në Shkodër, po si ajo, edhe në Durrës, Lezh, Vlorë, Himarë, Butrint, Ulqin e Tivar, qendra të zhvilluara ekonomike këto, të cilat ishin në kontakte të vazhdueshme me tregëtarë venecianë.
Po më vonë, nga fundi i shekullit të XIV dhe fillimi i shek. XV , situate në Shqipëri do të pësonte ndryshime serioze. “Shkak do të bëhej një ngjarje historike me përmasa të jashtëzakonshme, ekspansionizmi Turko-Osman.
Turqit osmanllinj shkelën në Gadishullin e Ballkanit më 1354, dhe, duke e ndjerë veten të fortë ushtarakisht, filluan sulmet agresive. Në ato kohëra, princat e Ballkanit, sado që u përpoqën të bashkoheshin kundër turqëve, u mundën keq prej tyre në betejën e Fushë Kosovës, më 1389, ku , siç shkruan kronisti turk Evlija Çelebiu “Sulltan Muradi shkoi 700 000 të pa fe në teh të shpatës. Në këtë betejë u vra edhe një nga princat shqiptar, Teodor Muzaka. Pra qe krijuar një situate historike e rëndë si për popullin edhe për princat shqiptarë. “Ishte pikërisht kjo gjendje kërcënuese nga ana e agresorëve turq që i detyroi prinjësit shqiptarë të kërkonin mbështetjen e Venecies, sepse ata nuk donin të humbisnin tokat e veta. Në këto rrethana “Durrësi bëhet venecian” në vitin 1391, kurse Shkodra në vitin 1396” Lidhur me këtë realitet historik, Prof. P. Xhufi shpjegon se “Kërcënimi osman ndihmoi në forcimin e marrëdhënieve veneto-shqiptare drejt një alence , që siguroi për shumë vjet paprekshmërinë e pjesës lindore të Adriatikut.Venediku kishte në këtë kohë interesat e veta që të mbështeste princat shqiparë”
*
Grindjet për fronin perandorak në Perndorinë e Bizantit si dhe luftrat për kurorat mbretërore në Europë, ua lehtësonin planet pushtuese Turko-Osmanëve për gjatë shekullit XIV dhe të fillimit të shek. XV. Mbretërit dhe princat europianë, jo vetrëm që ishin të papërgatitur lidhur me rrezikun e invazionit osman, po ishin edhe moskokëçarës. Kështu, kur sulltani i osmanëve synonte Europën, mbretërit e Anglisë dhe të Francës bënin Luftën 100 Vjeçare midis tyre për kurorë (1337-1453), në Angli princat e Lankasterit dhe të Yorkut bënin Lufën e Trëndafilave (1455-1485) , po ashtu edhe në Spanjë, zjenin luftime për forcimin e kurorës nga ana e çiftit mbretëror të Isabelës dhe Ferdinandit.
I vetmi vend, që guxoi të ndeshej me superfuqinë Turko-Osmane të asaj kohe, qe Arbëria e vogel, ku një grusht princash nën udhëheqjen e një strategu të madh, si Gjergj Kastrioti, Skenderbeu, arriti t’u bënte ballë hordhive barbare te drejtuara nga dy sulltanët më gjaksorë, Sulltan Murati II, dhe Sulltan Mehmeti II. Atëherë “Toka shqiptare, si vend kufitar midis Lindjes dhe Perëndimit, ishte e përcaktuar të mbante peshën e sulmeve të osmanllinjëve në synimet e tyre drejt Europës”. Ndërsa Skënderbeu, korrte fitore kundër turqëve, mbretërit europianë vazhdonin luftimet e tyre kundër njeri tjetrit, duke e lënë kryeheroin shqiptar pa ndihmat e nevojëshme. Vetëm Papati, Venetiku dhe mbreti i Napolit i dhanë Skënderbeut herë pas here ndihma, po edhe këto të kufizuara. Me luftrat e tij ”shumë shpejt Skenderbeu do të shëndrrohej në një hero ndërkombëtar, bëmat heroike të të cilit do t’i njohë gjithë Europa dhe në veçanti Venecia”. Pikërisht, në vitin 1463, vit kur Venecia u shpalli luftë turqve, Këshilli i Lartë i Republikës do të merrte masa për të gjallëruar aleancën me strategun shqiptar, Skenderbeun, i cili, me heroizmin e vetë e kish bërë Shqipërinë flamur mbrojtës të perëndimit… Që me Skenderbeun gjallë kish lindur miti i tij. Papa Kalisti i III do ta quante atë atlet të krishterimit, duke i dhënë dhe titullin “Kapiten i Përgjithshëm i Selisë së Shenjtë”.
*
Pasi pushtoi Konstantinopolin, më 1453, Sulltanit i u forcua edhe më shumë ambicia të zaptonte gjithë territoret e dikurshme të Perandorisë Bizantine dhe të Perandorisë Romake. Në këtë periudhë kohe, Papa i Romës, Republika e Venecies dhe mbreti i Nappolit filluan të shikonin tek figura e Skenderbeut strategun e vërtetë, që mund të udhëhiqte një kryqëzatë antiturke. Pikërisht për këtë arsye “në vitin 1464, Papa Piu II mbrrin në Ankona, ku do të hipte në anije së bashku me Skendebeun, për të udhëhequr kryqëzatën e re kundër Osmanëve. Po kryqëzata do të dështonte nga vdekja e papritur e Papës. Kështu që ky projekt i kryqëzatës anti-turke mbeti vetëm një ide si nga shtetet e tjera europiane, si nga vetë Venecia.
Po epopeja e heroit shqiptar, Skënderbeut, do të ndërpritej nga vdekja e tij mbas një çerek shekulli lufte , më 1468 dhe nuk do të dilte asnjë tjetër si ai. Skenderbeu vdiq, po jo fama e tij. Emri i tij qe futur ne legjenda. Për atë po shkruheshin , monografi, drama dhe poema.
Emri i Skenderbeut po nderohej në të gjithë Euopën, po në mënhyrë të vaçant ai do të kujtohej në Republikën e Venecies , ku mundën të gjenin strehë, njerëzit e një eksodi të madh, të shpërngulurish prej Arbërisë, sidomos pas rënies së Shkodrës nën pushtimin turk, më 1479 . Sipas Marin Beçikiemit, “ ky eksod ish masiv dhe përfshiu të gjitha shtresat shoqërore, nga të gjithë ata njerëz që mbijetuan, të pakësuar në numër për shkak të shumë viteve lufte. Po aq mbresëlënësë ishte mënyra se si Venecia drejtoi emigrimin shqiptar dhe vuri në zbatim politikën e mikpritjes. Vejushave shqiptare ju caktua një pension për sa kohë të ishin në jetë; po ashtu do të përfitonin djemtë dhe vashat e tyre deri sa të arrinin moshën e pjekurisë. Pra në Venecia, siç merret vesh nga deklarimi i Beçikemit, vajti dhe u ngulit gjithë bashkësia shkodrane, që nuk donte të pranonte poshtërimin e vetes nën sundimin turko-osman. Fisnikëve më të njohur iu dhanë pasuri, kurse gjithë të tjerëvë iu siguruan toka për të mbijetuar. Ndërsa klerkëve shqiptarë të emigruar në regionin e Venetos iu gjendën vende sherbimi priftëror nëpër kisha dhe konventa të ndryshme të provincave si në Venecie, Trevizo, Padova, Vicenca, Bergamo. Nga klerikët më të njohur që shërbyen në këto vise të Venetos përmendim në fillim Pal dhe Andrea Ëngjëllin, që u caktuan me sherbime fetare në zonën e Padovës, si miq dhe bashkohës të Skënderbeut. Po kështu Marin Beçikemi nga Shkodra, duke gjetur strehë në Padova, studjoi dhe arriti të jepte leksione në Studio Patavino të Universitetit të Padovës . Portreti tij ruhet midis profesoreve më të njohur të kohës edhe sot e kësaj dite në Pallatin “BO” .
Duke folur për shkodranët, që emigruan në krahinën e Venetos, nuk mund të rrimë pa permendur të famshmin Marin Barleti, që u bë prift po këtu, në zonënë e Venetos më 1494, dhe më vonë shërbeu si famulltar në Piovene të Vicencës. Që këtej Barleti do të shkruante dy veprat e tij historike: e para është De Obsidione Scodrensi (Rrethimi i Shkodrës) që e botoi në vitin 1504, në Venecia. Kjo vepër flet për shtetrrethimin e fundit të Shkodrës , 1479-ës, dhe nis me një përkushtim drejtuar Doxhes Loredan, me fjalë adhurimi dhe mirënjohje për të. Gjithë vepra ishte një rrëfim heroik nga historia e përbashkët shkodrano-venrciane, e cila duhej patjetër të kujtohej siç e thotë vetë Barleti. Libri dytë i tij titullohet “Historia De Vita Et Gestis Skanderbrgi…” ((Historia e Jetës dhe e veprave të Skenderbeut), që u botua më 1510. ”Kjo vepër biografike e Barletit për Skenderbeun u përhap me një herë dhe u bë shpejtë një best seller europian: libri u shpërnda në gjuhën latine si edhe në gjuhët e tjera europiane”.(f 40.)
Po në Venecia do të gjente strehë, pas pushtimit turk të Shqipërisë, edhe Dhimitër Frangu, i cili do shkruante në latinisht dhe do ta botonte në Venecia veprën e tij, të shkruar latinisht për Skenderbeun, me titull (në italisht): “Comentario delle cose dei Turchi, et del S. Georgio Scanderbeg”
Një tjetër figurë madhore e kulturës shqiptare në viset e Venetos është Gjon Buzuku, autori i “Mesharit”, që është libri i parë i letërsisë shqiptare. Me fakte të gjetura dhe me studimet e saj këmbëngulëse, Prof. L.Nadin ka konfirmuar në librin e vetë të titulluar “Shqipëria e Rigjetur” (Albania Ritrovata) se Gjon Buzuku ka qënë prift franceskan dhe ka shërbyer në një bashkësi shqiptare të vendosur në Veneto, diku rreth Venecies. Ajo ka argumentuar gjithashtu me detaje se libri i Gjon Buzukut “Meshari” është botuar, së pari, në Venecia, më 1555, duke konfirmuar tezën e hedhur më pare edhe nga profesorët shqiptarë S. Rrota, Rr. Zoizi dhe E. Çabej. Po në këtë libër studiuesja Nadin ka rrëzuar idenë shekullore se vepra e Buzukut është një përkthim i Biblës.. Përkundrazi, ajo shpreh me fakte bindëse konkluzionin se Buzuku ka shkruar një libër origjinal, duke u mbështetur në kulturën e tij teologjike.
Një arritje tjetër me rëndësi sensacionale e Prof. L. Nadin është gjetja prej saj e simbolit tonë kombëtar në kishën e Shën-Sebastianit në Venecia. Në afresket e kësaj kishe ajo dalloi se një personazh ndodhej i pikturuar me flamurin shqiptar: i veshur me bluzë të kuqe dhe me shqiponjën dykrenare në gjoks. Kuptohet se autori i veprës, piktori i famshëm venecian, Paolo Veroneze, e ka vendosur simbolin tonë kombëtar në pikturat e tij, për të evokuar heroizmin shqiptar ndër betejat kundër turqëve, nën udhëheqjen e Skenderbeut legjendar. Gjatë gjurmimeve të saj në Veneto, albanologia Nadin, vë re se shqiptarët, duke u bashkuar vëllazërisht , ngrinin jo vetëm kisha për t’u falur, po edhe shkolla për edukimin e fëmijëve të tyre. E tillë ishte në Venezia “Scuola degli Albanesi” (Shkolla Shqiptare), e cila qe ndërtuar nga viti 1500-1504. Në murin ballor të së cilës ishte realizuar një bazorelif, që përkujton fillimin e“Rrethimit të Shkodrës”, 1474, dhe sipër në mur janë gdhendur fjalët “Scutari assediata dagli Ottomani”, si dhe data, MCCCCLXXIIII, 1474.
Ky memorial mban gjallë nderimin e përbashkët, si të shqiptarëve të ardhur në Veneto, po edhe të vetë venecianëve, lidhur me qendresën heroike të Shkodrës së rrethuar (1474-1479). “Për këtë heroizëm të shkodranëve në shtetrrethimit ottoman, kronikat e kohës tregojnë se në kishën e Shën-Markut valviteshin simbolet e të dy qyteteve, Venecies dhe Shkodrës: Luani marcian dhe Shqiponja dykrerëshe,” si shprehje e aleancës së vjetër .
Po gjurmët e lidhjeve të shqiptarëve me Mbretëreshën e Adriatikut, nuk i hasim vetëm nëpër faqe librash, në afreske të kishave, në emra rrugësh, a po në basoreliefe shkollash; këto lidhje gjenden deri në zemrën e Pallatit Dukal, ku dilnin vendimet historike të Republikës Veneciane për më shumë se një mijë vjet. Pikërisht në sallën më solemne të këtij pallati, në Sallën e Këshillit të Lartë (Sala del Maggior Consiglio), atje, në tavanin e saj, është pikturuar afresku për Shkodrën e rrethuar nga turqit më 1474- 1479, titulluar “Difesa di Scutari“. Edhe ky afresk është vepër e piktorit të famshem venecian Paolo Veronese. Ajo që të bije në sy, tek shikon pikturat e mrekullueshme, që veshin këtë sallë, është vendoja e pikturës Difesa di Scutari në tavan pranë afreskut në formë Ovale, e cila është shprehja më madhështore e Apotheozës së Veneciaes.
.Gjatë leximit të librit, duket edhe përpjekja që bën historiania, për të dhënë sa më qartë mithin e figures së Skenderbeut brenda në Venecia. Është fjala për kohën pas vdekjes së Skenderbeut, kur Shqipëria ra në duar të turqëve, dhe Republika e Venecies do të ndodhej ballë për ballë me kërcënimin e osmanëve. Shtetet e gadishullit italikë, si gjithë vendet europiane, e kishin të gjallë kujtimin e tmerrshëm të Betejës së Otrantos më 1480. Sulltanët e Turqisë vërtetë humbën atë betejë, po nuk humbën ëndrrën, që edhe Romën dhe Venecien t’i gllabëronin ashtu si Konstandinopolin më parë. Në ato rrethana, para këtij rreziku real, – shkruan autorja e librit – Senati Venecian, më 1601, kërkonte që emri i Skenderbeut, të përdorej si garanci e një trashëgimie ende të patreguar ( f.42).Dhe kështu, në vbazhdim të kësaj ideje, në Venecie, po në vitin 1601 filluan punimet për ndërtimin e një anijeje të re të quajtur Bucintoro . Në zonën e bashit, ndërmjet statujës së Drejtësisë , simbol i Venecies, dhe rreshtit të dytë, pikërisht aty ku ulej jo vetëm doxhe dhe përfaqësuesit e lartë politikë të Republikës, po edhe miq e të ftuar, aty u projektua dhe u vendos një statujë me përmasa të mëdha, shpesh e quajtur “Gjiganti”. Kjo shtatore ishte e mbuluar me fletë argjendi, dhe e vënë në pozicion sulmi, me kordhën në njerën anë,, kurse shtizën e gjatë e mbante nga ana tjetër. “Gjiganti” – deklarohet nga autorja e librit, – ishte Gjergj Kastrioti, Skenderbeu.”
Duke parashtruar materiale dhe fakte të reja, Prof. L. Nadin, shtron dhe pyetjen sugjestive se pse u zgjodh figura e Skenderbeut për atë vend të anijes Buçintoro? Dhe pastaj përmes arsyetimeve të saj, ajo shkruan se të vendosje në anijen e doxhes statujën e atij, i cili në botimet e kohës, për më tepër pas betejës së Lepantos, ishte cilësuar si “Flagelo dei Turchi”, nuk ishte tjetër veçse një veprim politik shumë i zgjuar: a)Venecia mbronte sigurinë e detit “të saj” paqësisht, por, në se do të duhej, edhe me armë;
b) Ndërsa Luftëtari i shquar kundër turqëve, Skënderbeu, që u kishte dalë zot atyre dhe që kish qënë fitimtar i shkelqyer mbi ta, shprehte garanci për çdo lloj plani veprues në të ardhmen (f.44).
Po, duke komentuar simbolikën e shtatores së Skenderbeut në anijen Buçintoro, albanologia, L. Nadin nuk rri pa dhënë edhe vërejtjen e saj kritike lidhur me doxhet dhe Senatin venecian, të cilët, me gjithë ndihmat dhe garancitë e tyre, nuk kishin qënë shumë korrektë me heroin e lavdishëm shqiptar. Ajo e shpreh mendimin e saj me këto fjalë: “ Kuptohet mirë se kjo ishte një zgjedhje vetëfestuese, dhe në kundërshtim me të kaluarën historike të politikës reale mes Venecias dhe Skënderbeut.” (Era, lo si capisce, una scelta autocelabrativa, anche in contrasto gli effettivi trascorsi storici della politica tra Venezia e Scanderbeg”) (f. 45-46) Pastaj, duke përshkruar anijen e Buçintoros, studiuesja, na sjell në kujtesë se po nga Venecia kemi pasur edhe operan historike “Scanderbeg” të kompozuar nga Antonio Vivaldi. Sipas saj, kompozitori i famshëm venecian, mbase është frymëzuar edhe kur shikonte nga shtëpia e vetë lundrimet e kësaj anijeje. “Vivaldi,- shkruan ajo, – shpesh pati mundësinë, të shikonte Buçintoron nga dritaret e banesës së tij , në afërsi të spitalit “Mëshira”, në Pellgun e Shën Marku-t, ku do të ketë gjetur frymëzim për të kompzuar dramën muzikore “Skanderbeg”, që u shfaq për herë të parë në teatrin Pergola të Firencës, më 22 qershor,1718.”
Nga sa parashtruam më sipër, kuptohet, përpjekja serioze e një studjiueseje si Prof. Lucia Nadin, e cila, me fakte historike, argumenton lidhjet Veneto-shqiptare në shekujt e Mesjetës dhe që i interpreton ato me një optikë të re dhe objektive. Të dy popujt, si dy fqinj në dy anë të Adriatikut, gjatë shekujve të mesjetës, i kanë qënë pranë njeri tjetrit. Kështu gjatë furisë së egër osmane, shqiptarët u bënë barrierë e madhe, që penguan vërshimet turke drejt viseve italiane dhe gjirit të Venecies. Kurse venetët, pas vdekje së Skenderbeut, do të bëhen strehë për eksodin shqiptar. Le të kujjtojmë vetëm hapjen e portave për të pranuar mijëra azilantë nga Shqipëria, që linin vatrat e tyre nga tmerri i egërsise turko-osmane dhe merrnin arratinë përtej detit. Shumë shqiptarë nga Shkodra, Drishti, Tivari, Durrësi,Vlora, Himara dhe Butrinti shkuan në provincat e Venetos, ku pritën bujarisht si nga populli si dhe nga Doxhe-t e Senati i Venecies. Midis të ikurve shqiptarë dolën edhe burra të ditur, të cilët punuan, studjuan dhe krijuan vlera kulturale, që janë gurë themeli për kulturën tonë mesjetare, si Marin Biçikemi, Marin Barleti e Gjon Buzuku. Ata i shkruan veprat e tyre në provincat e Venetos, dhe pastaj i botuan po aty, në Venecia, ne qytetin magjik , që populli e quan dhe Venetik.
Massachusetts
Dhjetor, 14- 2014
* Autori i Shkrimit(ne mes) me Prof. Lucia Nadin