Menjëherë pas publikimit të rezultateve Kryetari i Partisë Moderate, Frederik Reinfeldt dhe njëherit Kryeminister aktual i vendit, tha se ofron dorëheqje nga posti i të parit të partisë për shkak të humbjes që pësoi në këto zgjedhje /
Nga XHAVIT ÇITAKU/
Geteborg- 15 shtator- Zgjedhjet e djeshme nacionale, rajonale dhe komunale në Suedinë e largët përfunduan me një rezultat pothuajse të balancuar ndërmjet dy blloqeve për shkak se fituesi është në përparësi me vetëm rreth katër për qind. Sipas rezultateve të deritashme dhe pothuajse përfundimtare blloku i partive majtiste i fitoi zgjedhjet pasi që mori mbi 43 për qind të votave të përgjithshme. Këtë bllok e udhëheq Partia Socialdemokrate që fitoi 31.3 për qind të votave, pastaj partia për Mbrojtjen e Ambientit 6.8 dhe Partia e Majtë që fitoi 5.7 për qind. Ndërkaq, Aleanca e partive konzervative që udhëhiqej nga Partia Moderate dhe që ishte në pushtet tash e tetë vjet arriti që marrë 39.4 për qind të votave. Shikuar nga ky rezultat paszgjedhor asnjeri koalicion nuk e ka shumicën për ta formuar qeverinë dhe shi për këtë blloku fitues duhet ta gjejë një partner nga aleanca. Sipas disa informacioneve të para deri me tash Partia Demokristiane ka shprehur gatishmëri për të bashkëpunuar me Partinë për Mbrojtje të Ambientit, mirëpo është në pikëpyetje se sa stabile do të mund të jetë qeveria me këtë parti e cila ka fituar vetëm 4.6 për qind të votave.
Befasi e këtyre zgjedhjeve është renditja në vendin e tretë të partisë më të madhe në vend të Demokrateve Suedezë SD, e cila fitoi 13 për qind të votave. Megjithatë, për shkak të orientimit dhe programit të saj kundër të huajve asnjëra parti nuk dëshiron të bashkëpunoj dhe të krijoj farë koalicioni me këtë parti ekstremiste.
Bazuar në rezultatin e zgjedhjeve lideri i Partisë Socialdemokrate, Stefan Lofven, do të jetë Kryeminister i ardhshëm i Suedisë. Ndërkaq, Kryetari i Moderatëve, Frederik Reinfeldt, dhe njëherit Kryeminister aktual, në një konferencë për medie që dha menjëherë pas konfirmimit të rezultateve të zgjedhjeve tha se ofron dorëheqje nga posti i të parit të partisë për shkak të humbjes që pësuan në këto zgjedhje. Edhe pse elektorati dëshiroj të bëj ndryshime në formën e qeverisjes, megjithatë, moderatët dhe partitë tjera në koalicion, pos tjerash, arritën që me sukses t’i bëjnë ballë krizës financiare që pati përfshi të gjithë Bashkësinë Ndërkombëtare.
Seit Boshnjaku, aktori që u burgos në Shkodër, u torturua në Prishtinë dhe vezulloi në Teatrin Kombëtar
Flasin për jetën e Seit Boshnjakut. Margarita Xhepa, Lazer Filipi dhe Birçe Hasko/
Seit Boshnjaku, aktori që u burgos në Shkodër, u torturua në Prishtinë dhe vezulloi në Teatrin Kombëtar
– Në Shkodër ata formojnë shoqërinë teatrale “Atmja e lirë” me afro 20 vetë
-Nazistët e burgosin në burgun e Shkodrës ku e torturojnë egërsisht
– Në kampin e Prishtinës, arratiset kur nazistët pushkatojnë 104 patriotë shqiptarë
-Ai ka luajtur role episodik dhe role karakteri me nivel të lartë artistik
– Në fjalën artistike, në shumë radiodramatizime për të rinj, të rritur e pionierë, Seiti ka dhënë ndihmesën e tij
– Ai i bënte personazhet jetësorë, të besueshëm, konkretë, me tërë karakteristikat e tyre
Shkruan: Albert Z. ZHOLI/
Jetëshkrimi
Seit Boshnjaku u lind më 1 gusht të vitit 1914 në Shkodër dhe vdiq në vitin 1985, ishte aktor i njohur shqiptar. Në vitet 30 ka një aktivitet të dendur teatror në Shkodër dhe në Tiranë me shoqëritë kulturore “Vllaznia”, “Shkëndia” etj.. Fillimisht futet në Teatrin e Ushtrisë dhe më pas në 1949, në Teatrin Popullor. Roli i parë qendror, pas dy roleve të vegjël në komedinë “Prefekti” (polici) dhe “Komploti i të dënuarve” (Kolonel Mill) që interpreton Seiti është roli i Pashait në dramën “Halili dhe Hajria”, rol që pati shumë sukses, edhe pse e pati interpretuar më parë Andon Pano.
I ati
I ati i Seitit ishte një burrë i urtë, i gjendur. Punonte si karrocier ditë e natë për të siguruar bukën e gojës. Por ai kishte dëshirë që djali i tij të mësonte, të bëhej me shkollë. Me shumë vështirësi Seiti mundi të mbarojë gjashtë klasë shkollë, por detyrohet ta ndërpresë pasi babai i tij ndërron jetë. Në këtë mënyrë Seiti futet si çirak në një këpucari në pazarin e vjetër. Por Seiti kishte shumë dëshirë për të mësuar, madje i kishte hyrë në gjak aktrimi. Krahas punë së përditshme, ai së bashku me shokë të tjerë moshatarë si Tefik Cango, Hajrullah Kastrati, Isa Kadria, Tofik Duka, Hasan Reçi, Muhamet grimçi, etj., angazhohet në një trupë teatrale. Ata formuan dhe shoqërinë teatrale “Atmja e lirë” me afro 20 vetë, e cila mbahej nga vetë kontributi i tyre, me të cilat paguanin sallën me qira. Duhet theksuar se, aktiviteti i tyre artistik filloi duke interpretuar skeçe, humore dhe pjesë të vogla teatrale. Në fillesat e aktivitetit të tyre mund të përmenden dramat “Filja” e Hilë Mosit, ku rolin kryesor të kësaj drame e luajti Teofik Duka. Në këtë dramë Seiti luan një rol jo të vogël atë të Cubit, i cili pati sukses. Ky rol, mbahet dhe si roli i parë i Seitit me amatorët. Pas kësaj drame filluan vënien në skenë dhe të disa dramave të tjera si “Testamenti misterioz”, ku Seiti luan rolin e Sherlit. Kjo pjesë ishte përkthyer nga Muhesin Serezi. Një ndër pjesët më ët bukura të asaj kohe të vënë ën skenë ishte “Lufta Silistres”, ku Seiti tashmë me përvojë luajti një ndër rolet më të mirë atë të Kamjmekanit.
Bashkimi
Duhet thënë se në këtë periudhë trupa amatore teatrore kishin lindur në disa qytete të Shqipërisë. Ky ishte një ogur i mirë për dramaturgët dhe aktorët e rinj shqiptarë. Në vitin 1935 në Shkodër kishte disa trupa teatrore si “Atmja e lirë”, “Agimi”, “Taraboshi”, “Malet tona”, etj…Në sajë të gjuhës së përbashkët, për një cilësi më të mira interpretimi të gjitha shoqëritë teatrale u shkrinë në një duke formuar shoqërinë e përbashkët me emrin e bukur “Vllaznia”.
Ecuria e shoqërisë “Vllaznia” dhe Seitit
Fill pas këtij bashkimi, ku Seiti kishte rolin e vet, cilësia artistike e shoqërisë u rrit shumë. Kjo u duk nga vetë pjesët e vështira të bëna në skenë, ku dominonte ndihma dhe konkretizimi i Sokrat Mios. Në këtë kohë u vunë në skenë “Konti i Shen Germenit”, drama, “Lufta e Ali Pashës”, i pari nën drejtimin e Sokrat Mios dhe i dyti me regji të Andrea Skanjetit. Në këto dy pjesë Seiti ishte i padiskutueshëm pjesëmarrës, ku dhe pse me dy role të vegjël, doli në pah siguria, profesionalizmi dhe vëmendja skenike e Seitit. Ajo që duhet evidentuar është se, Shoqëria “Vllaznia” me formimin e grupit teatral të shëndoshë, me pjesët që vuri në skenë filloi të marrë një popullaritet të madh dhe emri i saj i mirë doli edhe jashtë Shkodrës. Aktorët e saj tashmë i kishin kaluar pengesat e para dhe nivelin e të quajturit amator.
Drejt Tiranës
Rolet e luajtura me Shoqërinë “Vllaznia” e bënë Seitin një aktor ndër më të dëgjuarit amator. Por ai punonte dhe vetë individualisht për të bërë përparime në rrugën e aktrimit. Ai tashmë dëshiron të largohet nga Shkodra me synimin drejt Tiranës, i cili ishte qytet më i madh dhe mundësitë e punësimit ishin më të mëdha. Ishte viti 1936 kur ai me peng në zemër vjen drejt Tiranës duke lënë mbrapa Shkodrën për të cilën mallin se hoqi kurrë. Me të ardhur në Tiranë ai angazhohet pranë shoqërisë “Shkëndija”, ku ndihmoi në vënien në skenë me sukses të plotë të pjesës teatrale “të burgosurit”. Kjo pjesë bëri bujë të madhe në Tiranë në të gjitha rrethet intelektuale dhe aktoriale. Për këtë arsye kjo pjesë ndalohet për t’u vënë më në skenë nga regjimi i Zogut.
Varfëria
Por edhe pse dëshira për aktrim ishte e madhe, nevojat ekonomike ishin të mëdha. Ishin vitet kur varfëria kudo në Shqipëri ishte e madhe. Për këto arsye, Seiti lë pak pas dore aktrimin dhe fillon punë në bandën muzikore të ushtrisë. Pra ai bëhet instrumentist për të përballuar nevojat ekonomike të kohës.
Pushtimi i vendit
Me fillimin e punës në bandën e Ushtrisë, Seiti pati fatin të njohë shumë shokë, intelektualë dhe patriotë nga të gjitha trevat e vendit. Seiti ishte shumë i lidhur me shokët. Në këtë punë e gjeti dhe pushtimi i Italisë. Në kohën e pushtimit me pjesën më të madhe të Bandës ai shkon në Itali. Prej këndej ai si patriot që ishte së bashku me pjesëtarët e tjerë të bandës bëjnë një propagandë kundër pushtimit të Shqipërisë. Kudo ata flisnin për një gjëmë që e kishte gjetur Shqipërinë. Aktiviteti i tyre ra në sy. Po përgatiteshin të ktheheshin në Shqipëri, rast të cilin mezi e prisnin. Dhe rasti fatlum vjen, në mesin e vitit 1943, të gjithë pjesëtarët e bandës kthehen me anije në atdhe. Seiti u gëzua pa masë, pasi e dinte shumë mirë që dhe familja e tij ishte lidhur me rezistencën antifashiste. Agjenturat e dinin aktivitetin e tij dhe të familjes së tij. Kundër nazifashizmit, por ai nuk u tërhoq kurrë nga ideali i tij.
Arrestimi dhe Kampi i Prishtinës
Në këtë kohë, kur nazistët gjermanë bënin shumë kujdes në identifikimin e personave që propagandonin dhe luftonin pushtuesit, Seiti pa marrë parasysh asgjë e shtoi veprimtarinë e tij patriotike. Ai fliste kudo kundër pushtimit, merrte pjesë në aksione të ndryshme, shpërndante trakte. Në Shkodër ai ishte ndër të parët në çdo aksion dhe veprim antifashist. Ai e dinte se një ditë do të arrestohej, por luftonte si gjithmonë. Në fundin e vitit 1943, Seiti arrestohet befasisht. Dikush e kishte spiunuar. Ai fillimisht burgoset në Shkodër. Në burg ai njohu tortura nga më të ndryshmet. Tortura çnjerëzore. Për vetë karakterin e tij, për vetë burrërinë duke mos treguar asgjë ai internohet në kampin e Prishtinës. Në këtë kamp dërgoheshin më të rrezikshmit dhe ku thuhej se prej andej si zor të dilje gjallë. Së bashku me të në këtë burg ishte dhe Llazar Siliqi, Sejfulla Boriçi, Xheladin Fishta, e shumë e shumë intelektualë dhe patriotë të tjerë shqiptarë me emër. Ashtu si në Shkodër dhe në Prishtinë nuk ju ndanë torturat. Tortura natë dhe ditë, po ashtu dhe pushkatime. Ishte data 23 tetor 1944. Gjermanët në këtë ditë të zezë pushkatuan plot 104 patriotë shqiptarë. Ishte dita e pushkatimi të shqiptarëve. Kur trupat gjermane merreshin me pushkatimet, Seiti, së bashku me 4 shokë të tjerë arratiset nga kampi në mes të ditës. Nazistët i kuptuan dhe filluan të hapin zjarr. Breshëritë e mitralozave dhe plumbat e pushkëve nuk kishin të sosur. Por ata tashmë ishin larg shënjestrës dhe efektit të plumbave. As vetë nuk e dinin si kishin shpëtuar. Vrapin e lënë drejt perëndimit të Prishtinës. Pasi qetësohen fillojnë lëvizjen në malësinë e Drenicës, ku u bashkuan me forcat e Brigadës së VII të Kosmetit, e cila vepronte në Kosovë. Me këtë Brigadë ai luftoi përkrah vëllezërve kosovarë deri në çlirimin e Shqipërisë dhe për më tej deri në largimin e nazistëve nga Kosova, në janar të vitit 1945. Në këtë kohë ai merrej dhe me profesionin e tij shpirtëror, duke vënë në skenat e improvizuara partizane shfaqje dhe pjesë të vogla teatrale kur luftimet kishin mbaruar.
Kthimi në atdhe dhe Ansambli i Ushtrisë
Në fund të janarit 1945 ai kthehet në atdhe. Shqipëria gëzonte fitoren e madhe ndaj pushtuesve. Në fillim Seiti inkuadrohet në radhët e Brigadës së XVIII Sulmuese në Kukës dhe mbas dy javësh transferohet në Shkodër, në vendlindjen e tij. Këtu ai qëndroi deri në prill të vitit 1945. Tashmë puna e tij njihej edhe si atdhetar edhe si artist. Me kërkesën e Shtabit të Përgjithshëm, ai transferohet pranë Agitpropit, të Divizionit të IV, si organizator i trupave teatrore, ku formoi dhe grupin e ri teatral. Në këtë grup ai kishte dy funksione edhe atë të regjisorit edhe atë të aktorit. Në kohën kur ai kishte realizuar shumë pjesë teatrale në këtë formacion luftarak, krijohet Ansambli Artistik i Ushtrisë, ku drejtor i saj u caktua Gaqo Avrazi. Ky ansambël kishte shumë funksione dhe Seiti së bashku me disa shokë të tjerë transferohen në këtë në këtë Ansambël në grupin e ri teatral.
Shfaqja e parë
Tashmë kushtet ishin ndryshe. Kishte salla, kishte rregull, ambiente, kishte ushqim dhe dhoma. Po krijohej një teatër profesional. Shfaqja e parë e këtij grupi ishte një tablo me pjesë nga shkrimtari Fatmir Gjata. Pra ishin tri pjesë të shkurtra me tematikë nga lufta partizane “Mulliri”, “Vuajtjet partizane”, “Burgu”. Këto pjesë u vunë në skenë me regji të Pandi Stillos. Në këtë pjesë del në pah dhe puna e Seitit. Ai luan rolin kryesor të pjesës atë të Sotirit. Në këtë pjesë ai shkëlqeu. Në këtë kohë pranë këtij Ansambli kishte ardhur dhe aktorja Violeta Mnaushi, e cila më vonë do të bëhej dive e skenës shqiptare. Ajo në këtë pjesë luan rolin e nënës. Duhet theksuar se këto shfaqje u dhanë në skenën e Teatrit Popullor, që atehere ishte vlerësim i madh. Shfaqja doli me shumë sukses. Për Seitin tashmë ishte hapur një rrugë e re, më e bukur, më e gjerë. Më këtë trupë ai luajti mbi 7 role ku u rrit së tepërmi mjeshtëria e interpretimit dhe plastika e roleve.
Në Teatrin Popullor
Sukseset e Seitit ishin të dukshme. Rolet e tij shin të vështirë, por ai me mjeshtëri diti ti realizojë me profesionalizëm të lartë, duke marrë vlerësime të mëdha. Kishte kohë që Teatri Popullor funksiononte më vete, si trupa më profesioniste. Në vitin 1950, Seiti për mjeshtërinë e aktrimit, e ftojnë si pjesë ët stafit të Teatrit Popullor. Ky ishte suksesi më i madh i tij. Ishin të rrallë aktorët që punonin në këtë skenë që kishte në gjirin e saj korifenjtë e aktrimit dhe të regjisurës shqiptare. Me fillim punë në këtë teatër ai lozi dy role të vegjël, roli i policit tek komedia “Prefekti”, dhe rolin e Millit tek “Komploti i të dënuarve”. . Por fill pas këtyre dy roleve, që ai i luajti me atë mjeshtëri artistike sikur të ishin role të mëdhenj, atij i besojnë rolin e Pashait tek drama “Halili dhe Hajrija”. Në këtë rol ai spikati ndjeshëm si aktor dhe pse më parë këtë rol delikat e kishte luajtur aktori i mirënjohur Andon Pano.
Rolet
Këtu, pas këtij roli, fillon dhe veprimtaria më aktive e Seit Boshnjakut, në Teatrin Popullor. Nga viti 1950 dhe deri në vitin 1970 (pasi ai luan dhe pse doli në pension në vitin 1966) në këtë teatër gjigand ai luan mëse 50 role nga më të ndryshmet. Ai tashmë është bërë më i pjekur, më korrekt, më i disiplinuar me veten dhe skenën. Duhet thënë se në përgjithësi, rolet e tij janë role karakteri, role jo kryesor, por me interpretimin e tij ai i dha po atë ngjyrë. Ai i bënte personazhet jetësorë, të besueshëm, konkretë, me tërë karakteristikat e tyre. Interpretimi i tij ishte jetësor dhe shumëplanësh, me një finesë që jo çdo aktor mund ta përcjellë.
Kontribute të tjera
Jo vetëm në Teatrin Kombëtar, por edhe në fjalën artistike, në shumë radiodramatizime për të rinj, të rritur e pionierë, Seiti ka dhënë ndihmesën e tij, artin e tij të vërtetë. Atë njëkohësisht e shikoje të ndihmonte dhe të merrte pjesë dhe në lëvizjen amatore të kryeqytetit. Duhet të theksojnë se në regjimin komunist kjo lëvizje ishte tepër aktive dhe e gjerë.
Seiti dhe Kinematografia
Realizimet e tij teatrale bënë që ai të tërhiqte vëmendjen edhe të regjisorëve të filmit. Pra dhe në Kinematografi Seiti ka realizuar plot 7 role në filma të ndryshëm. Në këto role ai ka qenë i veçantë për mënyrën e interpretimit dhe lojën elegante në rolet episodik dhe rolet e karakterit. Këtu do të veçojmë filmin “Skënderbeu” ku ai luajti rolin e princit, jeniçerit, por dhe dublimin e zërit të një personazhi tjetër. Por rolin më të bukur filmik ai e ka realizuar në filmin “Furtuna”, rolin e kolonelit, që mbahet mend nga të gjithë shikuesit për nivelin e lartë artistik të interpretimit. Ai ka marrë shumë medalje dhe urdhra, ku veçohet Medalja “Naim Frashëri”. Ai u nda nga jeta në vitin 1985 duke lënë pas një vepër të paharruar. Ai mbete ndër pionierët e teatrit profesionist shqiptar dhe si ndër modelet e rralla të interpretimit në rolet e karakterit. I thjeshtë, i dashur, korrekt, i dashuruar me artin, komunikues, kështu mbahet mend Seit Boshnjaku, ky artist i lindur dhe njeri me vlera.
Margarita Xhepa (Artiste e Popullit-Nderi i Kombit)
Ishin vitet e pasioneve të madha. Atëherë ishte koha e të mëdhenjve. Ai i qëndiste karakteret e tij. Ai ishte një prind i shkëlqyer kishte marrëdhënie të shkëlqyera me aktorët. Për ‘të mund të flas shumë, pasi tek ata gjeta njerëz të thjeshtë erdhën nga të gjithë rrethet e Shqipërisë për të bërë Teatrin Kombëtar. Erdhën nga Shkodra, Vlora, Gjirokastra, Korça me dëshirën për të bërë një teatër me emër dhe e bënë në sajë të punës së tyre, të sakrificave të tyre të studimit dhe të dëshirës së madhe për punën. Këta aktorë e rritën shumë nivelin e tetarit shqiptar, ndaj kanë emër dhe sot. Rolet pikante të tij e kanë zanafillën tek dashuria e madhe që ai kishte për teatrin, për aktrimin në të gjitha dimensionet e tij. Kur rrija me ‘të nuk ngopesha duke dëgjuar histori jetësore të pabesueshme, pasi ato histori i bënë ata të ndërgjegjshëm për misionin historik që kishin në Teatrin Kombëtar. Pa ata teatri s’do të kishte famën që gëzon sot.
Lazer Filipi (Artist i merituar).
Seit Boshnjaku ka qenë në fillim në Teatrin e Ushtrisë. Seiti ka qenë një njeri shumë i dashur, por në pamje dukej shumë serioz. Në role ka qenë i planit tragjik dhe i planit dramatik, por në jetë ishte shumë me humor. Na tregonte shumë histori me Gjok Karmën në burgun e Prishtinës. Ishte një burg i tmerrshëm na thoshte. Tregimet e tij për këtë kamp ishin shumë interesante dhe ne magjepseshim shumë me tregimet e tij, madje, hutoheshim fare. Drama e tij në këtë kamp dhe e shokëve të tij na habisnin. Gjok Karma i planit humoristik, kur na tregonte të njëjtin ngjarje ne qeshnim, pasi ai kishte tjetër ngjyrë tregimi. Këto janë dy detaje kryesore të një aktori që është i një plani dramatik dhe një i planit humoristik. Për mua, ishte një njeri shumë i dashur. Ka pas shumë mik Xhevat Çerezin, dhe kur kemi bërë një turne të madhe rreth Shqipërisë, Seiti gjithmonë merrte pjesë në shakatë e mbrëmjeve tona, dhe një prej tyre ishte se, gjoja Seiti ishte shumë sëmurë dhe duhej kthyer urgjent në Tiranë se nuk rron dot pa familjen. Dhe Xhevati miku i tij (Ku babanë e ka pasur dramaturg një ndër themeluesit e Teatrit Amator) duke bërë shaka me të, Seiti duke bërë vazhdimin e shakasë që është sëmurë për familjen, futet në liqenin e Pogradecit megjithë kostum brenda. Të tjerët që ishin jashtë shakasë e besuan se Seiti ishte sëmurur pse ishte larg shtëpisë. Ne qeshnim pasi e dinim se çfarë shakaje luhej. Seiti ishte një njeri i dashur që pranonte çdo shaka. Me Seitin kam luajtur në disa pjesë. Ai ishte aktor i roleve episodike dhe i roleve të karakterit. Ai krijonte imazhin e një personazhi shumë serioz, pasi dhe portreti i fytyrës dhe pamja e tij ashtu flisnin. Zëri i tij, gjatësia e tij trupore, kanë bërë që ai të ishte shumë i suksesshëm në rolet e tij episodike.
Birçe Hasko (Artist i Merituar)
Kam qenë student një vit e gjysmë, kur kam njohur Seit Boshnjakun. Ishte periudha kur të gjithë aktorët e Teatrit Kombëtar ishin të përkushtuar ndaj krijimtarisë. Kishin një disiplinë absolute. Edhe me role të vegjël nuk gjeje role të çara në nivelin artistik. Ai ka marrë pjesë dhe në krijimtari filmike me role të realizuara. Kinematografia ishte në fillimet e veta dhe ai kishte një mobilizim të madh për rolet. Edhe në filma ai ishte po aq i përkushtuar sa në teatër. Nuk i ndante rolet në të vegjël apo të mëdhenj, por luante me atë nivel. Me atë dashuri sikur të ishin role të veçantë. Kjo ishte e veçanta e krijimtarisë së tij.
Rolet e veçanta
Për mëse 2 dekada nga viti 1950, Seit Boshnjaku interpretoi në mbi 50 role në skenën e Teatrit Kombëtar. Edhe pse doli në pension në vitin 1966, Seit boshnjaku interpretoi edhe më pas role, edhe për mëse një dekadë. Veçohen Prela nga “Toka jonë”, Huis “Procesi”, Abazi “7 Shalianët” Gjeloshi “Dragoi i Dragobisë”, Luka plaku “Trimi i mirë…” , Oktavi “Qeni i kopshtarit”, Lleshi “Cuca e maleve” Doktori “Arturo Ui”, etj..
Krahas teatrit ka marrë pjesë edhe në 7 filma artistikë.
• Perse bie kjo daulle – (1969) Shkesi
• Toka jonë – (1964)
• Detyrë e posaçme – (1963
• Debatik – (1961) Toger Franko
Përpjekjet e Serbisë për rrugëdaljen e saj në Adriatik përmes Kosovës kanë qenë të kamotshme!
Nga Isuf Bajrami/
Pas takimit të Kryeministrit të Kosovës Hashim Thaçit dhe Kryeministrit të Serbisë dhe ministrit të punëve të brendshme Ivica Daçiçit në Bruksel me kryediplomaten evropiane Catherine Ashton,u tha se është arritur pajtimi,për krijimin e një grupi punues, që do të përgatiste studimin e fizibilitetit për autostradën Prishtinë-Nish.
Ministri i Transportit për Serbinë Milutin Mrkonjiq, planifikon ndërtimin e një autostrade nga Negotini përmes Zajçarit, Nishit, Prishtinës,Pejës e deri te kufiri me Shqipërinë!
Nga takimi i Edi Ramës dhe Vuçiçit,rezulton:” …..Serbia nëpërmjet Kinës së largët mori Shëngjinin. Gjithmonë, serbët kanë lakmuar ujërat e Adriatikut, ja po dalin në det, por pa luftë, ua dhanë vet”!!!(1).
Ky ka qenë synim i mëhershëm i Serbisë, për të dalë në Shqipëri dhe në Adriatik përmes Kosovës.
Nga kjo mu rikujtua materiali nga arkiva: “Projekti i Ivo Adriçit për ndarjen e Shqipërisë”!
***
I – Lufta ballkanike dhe Shqipëria
Dalja e ushtrisë serbe në Adriatik
Sipas pjesës së fshehtë suplementare të Traktatit të aleancës midis Bullgarisë e Serbisë të 29 shkurtit të vitit 1912, Serbisë iu njoh e drejta e marrjes së territorit turk të deriatëhershëm në veri dhe në perëndim të malit të Sharrit. Në lidhje me këtë dispozitë, e duke u përpjekur që shtetit të vet t’i sigurojnë daljen në det, trupat serbe, më 15 nëntor të vitit 1912, hynë ne Lezhë dhe, shkallë-shkallë, e pushtuan tërë Shqipërinë e veriut deri në Tiranë e Durrës. Në “Tajmsin” e Londrës, më 25 nëntor, u botua deklarata e Pashiçit se Serbia e kërkon Durrësin me hinterlandin më të madh.
Formimi i Shqipërisë autonome
Mirëpo, Konferenca e Ambasadorëve në Londër, më 20 dhjetor të vitit 1912, mori vendim për formimin e Shqipërisë autonome, duke i dhënë Serbisë vetëm të drejtën e daljes tregtare në detin Adriatik. Po kjo Konferencë, më 20 mars të vitit 1913, vendos që Shkodra t’i jepet Shqipërisë. Mali i Zi nuk e pranoi vendimin e fuqive të mëdha: Serbia e përkrahu qëndrimin e Malit të Zi dhe i dërgoi trupat e veta për ta forcuar rrethimin e Shkodrës. Fuqitë e mëdha (më 21 mars) vendosën të bëjnë demonstrimin detar, nga i cili u rezervua vetëm Rusia. Kryqëzorët austro-hungarezë, anglezë, francezë, gjermanë e italianë, të tubuar afër Barit, i detyruan trupat serbe që të tërhiqen nga pozitat rreth Shkodrës.
Bllokada e bregdetit të Malit të Zi
Më 10 prill fuqitë e mëdha shpallën bllokadën e bregdetit të Malit të Zi, por qeveria malazeze e vazhdoi rrethimin e Shkodrës, e cila kapitulloi më 20 prill. Mbreti Nikolla, megjithatë, u detyrua të lëshojë pe dhe, më 4 maj, me një telegram që ia dërgoi ser Eduard Greit, fatin e Shkodrës e la në duar të fuqive të mëdha. Okupimi ndërkombëtar i Shkodrës zgjati prej 5 majit 1913 deri në fillim të Luftës Botërore .
II – NDARJA E SFERAVE TË INTERESIT NË SHQIPËRI MIDIS SERBISË E GREQISË
Megjithëse nën presionin e fuqive të mëdha, në radhë të parë të Austrisë, u detyrua të tërhiqej nga Adriatiku dhe nga Shqipëria Veriore, Serbia nuk e humbte shpresën.
Në deklaratën që ishte shtojcë e fshehtë e Traktatit të aleancës midis Greqisë dhe Serbisë, më 19 maj të vitit 1913, u ndanë sferat e interesit midis Greqisë e Serbisë në Shqipërinë autonome sapo të formuar. Territori që gjendet në veri të grykës së lumit Seman në det, pastaj buzë këtij lumi deri në grykën e Devollit, mandej buzë Devollit deri në malin e Kamjes – hynte në sferën serbe të ndikimit. Pjesa jugore e Shqipërisë, prej kësaj vije, hynte në sferën greke të ndikimit. Në rast trazirash në Shqipëri, dy shtetet duhej të merreshin vesh për qëndrimin që do të merrnin.
Këto janë kërkesat maksimale që i kemi paraqitur në një dokument me shkrim ndaj Shqipërisë.
III – PAKTI I LONDRËS DHE SHQIPËRIA
Pakti i Londrës, i lidhur më 16 prill të vitit 1915 midis Francës, Britanisë së Madhe, Rusisë dhe Italisë, kishte këto dispozita lidhur me Shqipërinë:
1) Në vërejtjen e nenit 5 thuhej: “Katër fuqitë aleate do t’u ndajnë tokat e Adriatikut, të përmendura më poshtë, Kroacisë, Serbisë e Malit të Zi (…..). Në Adriatikun e poshtëm (në viset që e interesojnë Serbinë e Malin e Zi) tërë bregdetin prej kepit të Plakës deri në lumin Drin me portet e rëndësishme Splitin, Dubrovnikun, Kotorin, Tivarin, Ulqinin e Shën Gjinin… Porti i Durrësit do t’i dorëzohet shtetit të pavarur mysliman Shqipërisë”.
2) Në nenin 6 thuhej: “Italia do ta marrë në pronësi të plotë Vlorën, ishullin Sazan dhe, përveç këtyre, një territor mjaft të gjerë për mbrojtjen e tyre, do të thotë pjesën midis lumit Vjosa në veri e në lindje dhe në jug deri në Himarë.”
3) Në nenin 7 thuhet: “Në qoftë se formohet një shtet i vogël autonom dhe neutral i Shqipërisë, Italia nuk do ta kundërshtojë dëshirën e Francës, të Britanisë së Madhe e të Rusisë, që viset veriore dhe jugore të Shqipërisë të ndahen midis Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë”.
“Italia do ta fitojë të drejtën që t’i udhëheqë punët e jashtme të Shqipërisë”.
Që në vitin 1915, fuqitë e mëdha, pra, e pranuan parimin e ndarjes së Shqipërisë dhe pranuan se në Shqipëri i kanë interesat e veta Italia, Serbia dhe Greqia. Ndërsa dy shteteve ballkanike u jepej e drejta e korrigjimit të kufijve, Italisë i jepej Vlora dhe protektorati mbi Shqipërinë e cunguar.
IV – SHQIPËRIA NË KONFERENCËN E PAQES
Pikëpamjet e fuqive të mëdha
Në Konferencën e paqes, fuqitë aleate (Franca, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës), për Shqipërinë propozuan më parë, në veri dhe në lindje, ata kufij që kanë qenë caktuar në Konferencën e Londrës në vitin 1913; ia njohën Italisë sovranitetin e plotë mbi Vlorën dhe prapavijën e nevojshme dhe ia dhanë Italisë mandatin për administrimin e shtetit të lirë shqiptar nën kontrollin e Lidhjes së Kombeve.
(Memorandumi i 9 dhjetorit të vitit 1919).
Pikëpamja jonë – (Kundër mandatit të Italisë. Për Shqipërinë e lirë. Argumentet për korrigjimin e kufirit dhe për marrjen e Shkodrës dhe të Shqipërisë Veriore).
Në përgjigjen tonë të 8 janarit të vitit 1920, ne e kundërshtuam propozimin që Italisë t’i jepej mandati mbi Shqipërinë, duke theksuar se kjo do të ishte përsëritje e rastit të Bosnjës e Hercegovinës. “Kjo zgjidhje, thuhej në përgjigjen tonë, do të krijonte në favor të Italisë kufirin ofensivë kundër shtetit tonë, i cili do të ishte i privuar nga mjetet për mbrojtje. Kjo do të ishte, njëfarë dore, përparësi ofensive, por edhe mbështetje tjetër e përsosur strategjike”.
Ne kemi kërkuar, për shkaqe ekonomike dhe strategjike, që të bëhet korrigjimi i kufijve ndaj nesh (në rrjedhën e mesme të Drinit, në Bunë dhe në lidhje me fiset e Kelmendëve dhe të Kastratëve), që i ka caktuar Konferenca e Londrës e vitit 1913. Përpos këtij korreksioni, Delegacioni ynë ka deklaruar se zgjidhja më e mirë është që Shqipëria të bëhet shtet i pavarur në kufijtë e vitit 1913 dhe me administratë autonome.
Në rast se nuk do të pranohej kjo zgjidhje, ose në qoftë se pjesa jugore e Shqipërisë do t’u takonte shteteve të tjera, Delegacioni ynë kërkoi për ne pjesën veriore të Shqipërisë deri në Dri. “Shteti ynë ka të drejta të vjetra karshi këtyre viseve, – thuhet në memorandumin tonë. – Shkodra ka qenë kryeqytet i mbretërve serbë. Populli ynë ka derdhur lumenj gjaku për Shkodrën, sidomos në luftën e vitit 1913, e cila i kushtoi Serbisë shumë mijëra ushtarë të saj e Malit të Zi një të tretën e ushtrisë së tij. Për t’i plotësuar dëshirat e Fuqive të Mëdha, trupat serbe e malazeze e zbrazën në vitin 1913 Shkodrën dhe Shqipërinë Veriore. Austria, duke e mobilizuar ushtrinë, u kërcënua me luftë. Shkodra mund t’i takonte Malit të Zi sikur të kishte pranuar që Llovqenin t’ia lëshonte Austrisë, ose që të neutralizohej. Por Mali i Zi nuk pranoi t’ia lëshonte Austrisë këtë pozitë të rëndësishme strategjike”.
“Lugina e Drinit dhe Shkodra përbëjnë një tërësi gjeografike dhe ekonomike me Malin e Zi dhe viset kufitare të Serbisë. Për Serbinë e Mesme dhe Malin e Zi lugina e Drinit është e vetmja rrugë e drejtpërdrejtë dhe më e shkurtër për në Adriatik. Hekurudha e rëndësishme Danub-Adriatik duhet të kalojë nëpër luginën e Drinit. Konferenca e Ambasadorëve e Londrës në vitin 1913 ia ka pranuar Serbisë të drejtën e daljes në det.”
“Shkodra është në lidhje edhe me lumin Buna, e cila ia hap tregtisë malazeze rrugën e natyrshme për në det. Qysh me Traktatin e Berlinit, Mali i Zi e gëzon të drejtën e lundrimit të lirë në Bunë. Liqeni i Shkodrës, në pjesën më të madhe, i takon Malit të Zi. Për shkak të pakujdesisë turke, tokat më të mira malazeze ende janë të përmbytura nga uji i liqenit të Shkodrës. Prandaj shtetin tonë, në masën më të madhe, e intereson rregullimi i Bunës dhe i Drinit, jo vetëm për shkak të lundrimit nëpër Bunë, por edhe për arsye se në këtë mënyrë do të thaheshin 12 deri 20.000 hektarë tokë shumë pjellore dhe po aq do të bonifikoheshin. Dy të tretat e kësaj toke i takojnë Malit të Zi.
Pikëpamja italiane (Sipas memorandumit të 10 janarit të vitit 1920)
1) Italia kërkon nga Lidhja Kombeve mandatin që ta administrojë shtetin e pavarur shqiptar.
2) Kufijtë shqiptarë në veri dhe në lindje do të jenë ata që kanë qenë caktuar në Konferencën e Londrës. Kufiri jugor do të jetë objekt shqyrtimi.
3) Qyteti i Vlorës do t’i jepet Italisë në sovranitet të plotë me prapavijën e nevojshme për mbrojtjen e saj dhe për zhvillimin ekonomik.
Aleatët pranojnë që Shkodra dhe Shqipëria Veriore t’i bashkohen Jugosllavisë.
Duke propozuar një zgjidhje të përgjithshme të çështjes së Adriatikut, e në lidhje me dorëzimin e Riekës Italisë, Klemanso, në cilësinë e kryetarit të Konferencës së Paqes, më 13 janar të vitit 1920, u tha Pashiçit e Trumbiqit: “Pra, Shteti i Serbëve, i Kroatëve dhe i Sllovenëve do të ngrihet në kulmin e fuqisë së vet, ani edhe kur ta ketë Shkodrën, Drinin dhe Shën-Gjinin e Medovanit”.
Niti e pat pranuar këtë, me kusht që Italia ta mbante Vlorën dhe ta merrte mandatin mbi Shqipërinë.
Përgjigja jonë e fundit Konferencës së Paqes
Në përgjigjen tonë të fundit Konferencës së Paqes, më 14 janar të vitit 1920, ne kemi parashtruar përsëri qëndrimin se zgjidhja më e mirë do të ishte që administrata e Shqipërisë, në kufijtë e caktuar në vitin 1913, t’i besohet qeverisë lokale autonome, pa ingerenca të asnjë fuqie të huaj. E në qoftë se kjo zgjidhje nuk pranohet, por vendoset që pjesë të territorit shqiptar t’u jepen shteteve të tjera, Delegacioni ynë e kërkoi pjesën e Shqipërisë Veriore (duke paraqitur një hartë me kufirin e shënuar), për të cilën premtoi regjim autonom.
Pikëpamja e të ndjerit Pashiç
Kur dukej si e sigurt se aleatët do ta lejonin Italinë që të përforcohej në Shqipërinë e Mesme, kryetari i Delegacionit tonë Pashiç, në mbarim të vitit 1919, e informoi qeverinë në Beograd se kishte ardhur çasti që, të shtrënguar nga rrethanat, ta ndryshonim politikën tonë ndaj Shqipërisë. Në atë letër thuhej: “Pasi, për shkak të depërtimit të Italisë dhe të përkrahjes së saj nga ana e fuqive të mëdha, nuk mund ta kthejmë në Shqipëri gjendjen që ishte para evakuimit të ushtrisë sonë dhe në kohën e pushtetit të Esad Pashës; pasi fuqitë e mëdha po duan ta zbatojnë Marrëveshjen e Londrës dhe Shqipëria nuk do të jetë ajo që ne e kemi kërkuar dhe aleatët do t’ia japin Italisë Vlorën me hinterland dhe protektoratin mbi një pjesë të Shqipërisë, në këto rrethana, duhet të kërkojmë kufij të tjerë më të mirë me territoret shqiptare që do të jenë nën protektoratin e Italisë.
“Minimumi që do të pranojmë nga aleatët është ky: kufiri buzë Drinit të Zi deri te bashkimi me Drinin e Bardhë e prej aty buzë Drinit deri në det.”
“Ne duhet të kërkojmë maksimumin, në mënyrë që Italia të marrë sa më pak. Ky maksimum i pretendimeve tona do të ishte: lumi i Matit deri në burimin e tij e prej andej drejt nga lindja deri te Drini i Zi. Pra, Mati dhe Drini do të ishin kufijtë tanë me protektoratin italian.”
V – PUSHTIMI ITALIAN I SHQIPËRISË PAS LUFTËS DHE TËRHEQJA DEFINITIVE PAS MOSSUKSESIT TE VLORA
Pas mbarimit të luftës, në bazë të një vendimi ushtarak të aleatëve, trupat italiane e pushtuan tërë territorin e Shqipërisë, madje edhe atë pjesën veriore, e cila na ishte dhënë me Paktin e Londrës. Vetëm Shkodra kishte mbetur nën pushtetin e përbashkët të trupave franceze dhe italiane.
Për shkak të qëndrimit armiqësor që kishte atëherë Italia ndaj shtetit të Serbëve, të Kroatëve e të Sllovenëve, ne e konsideronim këtë pushtim ushtarak italian të Shqipërisë rrezik më të madh për ekzistencën tonë. Në tokën shqiptare u zhvillua një luftë e rreptë midis nesh dhe Italisë. Italianët atëherë e inicuan çështjen malazeze dhe atë maqedone si dhe idenë e Shqipërisë së Madhe deri në Kaçanik. Ne zhvilluam kundër tyre aksione herë të fshehta herë të hapëta, duke blerë me para parinë shqiptare dhe duke proklamuar idenë e “Shqipërisë së pavarur” dhe “Ballkani popujve ballkanikë”.
Pakënaqësia e popullsisë shqiptare, të cilën e kemi përkrahur edhe ne, i detyroi italianët që, në fillim të vitit 1920, t’i tërhiqnin trupat e tyre nga viset e brendshme të Shqipërisë dhe të ndaleshin vetëm rreth Vlorës, prej nga, në qershor po të atij viti, u detyruan të tërhiqen dhe të lidhin me qeverinë e Tiranës një marrëveshje për evakuimin e tyre nga tërë territori shqiptar, përveç ishullit të Sazanit.
Evakuimi nga Shqipëria u bë, pra, në saje të rezistencës së organizuar të shqiptarëve, por nuk duhet harruar se Italia, në atë kohë, ishte politikisht dhe ushtarakisht shumë e dobët. Edhe sot ka shqiptarë që mendojnë se kur të donin do të mund t’i dëbonin italianët nga Shqipëria. Ky vetëbesim është fatal për ta, sepse nuk po e shohin se Italia fashiste e sotme nuk është ajo që ishte në vitin 1920 nën qeveritë parlamentare të Nitit, të Gjolitit dhe të Faktës.
VI – SHQIPËRIA PARA KONFERENCËS SË AMBASADORËVE
Meqenëse me evakuimin e trupave italiane nga Shqipëria situata në terren ishte spastruar, Konferenca e Ambasadorëve, në nëntor të vitit 1921, mund të merrte vendim për njohjen e Shqipërisë si shtet i pavarur dhe sovran. Në vend të premtimeve të mëparshme lidhur me Vlorën dhe mandatin mbi Shqipërinë, fuqitë e mëdha ia njohën Italisë vetëm interesin e saj special për ruajtjen e pavarësisë shqiptare. Shqipëria u pranua edhe në Lidhjen e Kombeve, me shpresë se kjo do ta siguronte edhe më tepër pavarësinë e saj.
Para Konferencës së Ambasadorëve provuam kot edhe një herë që ta fitonim të drejtën e korrigjimit të kufirit në drejtim të Shkodrës dhe në drejtim të Drinit, duke theksuar për Shkodrën shkaqet historike e për Drinin shkaqet ekonomike dhe ato të komunikacionit. Eksperti francez në Konferencë, Larosh, na ngushëlloi kështu: “Qeveria mbretërore ka gabuar që, në kohën e vet, nuk e ka pranuar propozimin për ndarjen e Shqipërisë. Pashiçi ka qenë pajtuar me këtë, por qeveria e Beogradit e pat refuzuar”. Që të mos i lejonim italianët në Vlorë, ne u detyruam të heqim dorë nga Shkodra dhe kufijtë deri në Dri.
Meqenëse ne e përkrahnim gjithnjë idenë për pandashmërinë e territorit shqiptar, që ishte caktuar në vitin 1913, si dhe pavarësinë e Shqipërisë, do të mund të supozohej se kjo zgjidhje e Konferencës së Ambasadorëve ishte e kënaqshme për ne. Ndërkaq, kjo nuk është kështu. Vështirësitë në marrëdhëniet tona me Shqipërinë, si dhe në marrëdhëniet tona me Italinë për shkak të Shqipërisë, po rëndohen më tutje edhe pas shpalljes së Shqipërisë shtet i pavarur dhe anëtare e Lidhjes së Kombeve.
Republika e Mirditës
Ndërsa Konferenca e Ambasadorëve po vendoste për kufijtë e Shqipërisë dhe për organizimin e pavarësisë së saj, nga gjysma e vitit 1921, ne e nënshkruam me parinë e Mirditës marrëveshjen për bashkëpunim. Ishte paraparë formimi i shtetit të lirë të Mirditës, të cilin do ta mbronin forcat ushtarake të SKS dhe interesat e të cilës në botën e jashtme do t’i përfaqësonte qeveria e Beogradit. Qeveria e Tiranës e shtypi këtë lëvizje e ne u akuzuam dhe u dënuam para Lidhjes së Kombeve.
VII – PAKTI I ROMËS, PASHIQI, MUSOLINI DHE SHQIPËRIA
Pakti i Romës, i janarit të vitit 1924, për nga fryma e vet, ua imponoi Romës e Beogradit respektimin e pavarësisë dhe parimin e mos përzierjes në punët e brendshme të Shqipërisë, si dhe informimin e ndërsjellë mbi ngjarjet në Shqipëri. Ndërkaq, kjo nuk qe pengesë që qeveria italiane, në qershor të vitit 1924, ta ndihmonte kryengritjen e Fan Nolit kundër Ahmet Zogut e as që qeveria jonë, në dhjetor po të atij viti, t’ia bënte të mundshme Ahmet Zogut që, nga territori ynë, të futet në Shqipëri dhe ta marrë pushtetin. As Roma as Beogradi nuk mundën t’u bëjnë ballë intrigave dhe kërkesave të “miqve” të vet shqiptarë, që kërkonin ndihmë për ta mbajtur pushtetin ose për të ardhur në pushtet dhe që premtonin besnikëri e bashkëpunim, kurse me rastin e parë e ndërronin orientimin.
VIII – PAKTI I TIRANËS DHE GJENDJA QË KRIJOI AI
I ndjeri Pashiç, duke u dhënë udhëzime përfaqësuesve tanë për punë në Shqipëri, u thoshte: ne duam që Shqipëria të jetë e pavarur, por e dobët dhe e parregulluar. Koha ka treguar se kjo ishte e pamundshme të qëndronte. Shqipëria e dobët dhe e parregulluar patjetër do të kërkonte ndihmë e mbrojtje atje ku mund t’i gjente këto. Regjimi i rrezikuar nga Italia, na drejtohej ne, e regjimin të cilin donim ta përmbysnim ne, kërkonte mbrojtje nga Italia.
Shqipëria e dobët dhe e parregulluar, në vitin 1926, kërkoi mbrojtje e ndihmë nga Italia. Ahmet zogu së pari mori garanci për regjimin e vet, e pastaj, në vitin 1927, pranoi të lidhë Aleancën Ushtarake për 20 vjet, mori me qindra e qindra miliona lireta për punë botore, ia nënshtroi plotësisht Shqipërinë Italisë në pikëpamje ekonomike e financiare, pranoi shumë instruktorë italianë. U krijua, pra, një raport që i ngjante shumë atij protektorati, kundër të cilit ne luftonim në konferencën e Paqes.
Rreziku më i madh që viteve të fundit na vinte nga Shqipëria ishin organizimi ushtarak, fortifikimet ushtarake dhe aksioni irredentist. Gjithkund e shihnim rrezikun nga aksioni italian dhe atë “kufirin ofensiv” kundër të cilit kishim luftuar para aleatëve në Paris, kur ata propozonin që Italisë t’i jepej mandati në Shqipëri.
Është me interes të përmendim në këtë vend se vetëm ne kemi protestuar dhe kemi luftuar kundër ndërhyrjes së Italisë në Shqipëri dhe në Ballkan. Asnjë shtet tjetër ballkanik nuk na përkrahu në këtë pikëpamje. Dy fuqitë detare mesdhetare, Franca dhe Anglia, nuk kundërshtuan mbylljen e detit Adriatik. Për më tepër, Osten Çemberlen, në takimin me Musolinin në Livorno, në vitin 1926, e dha pëlqimin për Paktin e Tiranës. E gjithë përfaqësuesit francezë në Tiranë gjithnjë e këshillonin mbretin Zog që të mos hynte në konflikt me italianët.
IX – PAKTI ITALO-JUGOSLLAV I MIQËSISË I 25 MARSIT 1937
Italia e Jugosllavia, duke ndjekur politikë miqësore njëra me tjetrën, mund të merren vesh në lidhje me Shqipërinë, në këtë bazë: Italia ka interesin e vet jetësor në Vlorë; kjo pjesë e bregdetit shqiptar nuk bën të rrezikohet nga ne; ne duhet ta kuptojmë këtë interes dhe ta respektojmë. Interesi jetësor i Jugosllavisë është që të mos jetë e rrezikuar në kufirin e Shqipërisë me Serbinë Jugore as me Kosovën (e banuar me shqiptarë) e as me Shkodrën dhe Malin e Zi. Pa dyshim se kjo është marrë parasysh në protokollin e fshehtë të Paktit të Miqësisë kur është paraparë se do të ndalet fortifikimi i mëtejshëm në zonat e Librazhdit e të Milotit. Sa i përket aksionit ekonomiko-financiar në Shqipëri, ne nuk kemi as nuk dëshirojmë të investojmë farë mjetesh të posaçme. Italianët, pra, mbeten pa konkurrencë dhe pa vërejtje nga ana jonë, kuptohet me kusht që të mbeten në kufijtë e obligimit tjetër të fshehtë, që e kanë marrë ndaj nesh para dy vjetëve se në pikëpamje politike, ekonomike ose financiare nuk do të kërkojnë kurrfarë dobish speciale që do ta komprometonin në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë pavarësinë e shtetit shqiptar.
Në këtë mënyrë, Pakti i Miqësisë, i 25 marsit 1937, krijoi një “modus vivendi” të durueshëm midis nesh dhe Italisë në terrenin shqiptar, ku, viteve të mëparshme, kishim aq shumë konflikte dhe mosmarrëveshje.
Është çështje tjetër se sa ky qetësim në Shqipëri do të mund t’u bënte ballë sprovave të ndonjë situate më të rëndë e më të ndërlikuar në detin Mesdhe ose në Ballkan.
– RUAJTJA OSE NDRYSHIMI I STATUS KUOS
Pavarësia e Shqipërisë është zvogëluar, por nuk është shuar
Pavarësia e një shteti ndaj botës së jashtme gjithmonë është nocion relativ. Duke marrë parasysh edhe rrethanat, kjo pavarësi është më e plotë ose është e zvogëluar. Për Shqipërinë sot nuk mund të thuhet se politika e saj e brendshme dhe e jashtme është e pavarur nga Italia. E megjithatë, në bashkësinë ndërkombëtare, Shqipëria konsiderohet shtet i pavarur. Nga aspekti juridik ndërkombëtar, bregdeti shqiptar nuk është italian, por është nën sovranitetin e një shteti ballkanik. Italia ende nuk ka shkelur në Ballkan. Ajo ka sovranitetin e vet në një pjesë të territorit të Zarës, por kjo nuk i jep mundësi për zhvillim të mëtejshëm. Italia ushtron ndikimin e vet në Shqipëri, por nuk ka liri aksioni si në territorin e vet. Shqiptarët, megjithatë, e kundërshtojnë ndërhyrjen e saj, i shkaktojnë vështirësi, e ngadalësojnë.
“Ballkani popujve ballkanikë”
Politika tradicionale e Serbisë është “Ballkani popujve ballkanikë”. Ky parim, në kohën e vet, është përdorur në luftë kundër Perandorisë Otomane dhe Monarkisë Austro-Hungareze. Jugosllavia e përdori me sukses këtë kundër dispozitave të Paktit të Londrës, i cili e fuste Italinë në Dalmaci dhe në Shqipëri. Në aplikimin e këtij parimi ne kemi parë gjithmonë garancinë më të mirë për paqe në Ballkan, për bashkëpunim midis popujve ballkanikë, për zhvillimin normal të popujve ballkanikë. Prania e një fuqie të madhe në Ballkan është derë e hapur për intriga e pushtime.
Ekspansioni i Italisë
A është e mundur që Italia, duke u bërë zotëruese sovrane e Shqipërisë së Mesme dhe Jugore, të mbetet vetëm në atë brez të ngushtë bregdetar? Ne nuk kemi besuar para 20 vjetëve, kur fuqitë e mëdha ia ofruan Italisë Vlorën me hinterlandin. Aq më pak mund të besojmë sot kur Italia po tregon aq dinamizëm dhe guxim në politikën e vet të jashtme.
Një precedent i rrezikshëm
Marrja e një pjese të territorit ballkanik nga ana e një fuqie të madhe jashtë ballkanike, pa kurrfarë baze etnike, për të gjithë popujt ballkanikë, pra, edhe për ne, është një precedent i rrezikshëm. Fuqitë e tjera të mëdha, nga drejtimet e tjera, mund të paraqiten me pretendime të ngjashme. Rasti i Italisë në Shqipëri është posaçërisht i rrezikshëm për ne, sepse, me Paktin e Londrës, me të cilin Italisë iu njoh për herë të parë Shqipëria Jugore, iu njoh edhe Dalmacia Veriore. Precedenti për ngjalljen e dispozitave të Paktit të Londrës në një sektor të Ballkanit e hap derën edhe për ngjalljen e dispozitave të tjera.
Ndarja e Shqipërisë
Me rastin e vlerësimit të tërë kësaj çështjeje, duhet të kemi parasysh se në çdo mënyrë duhet të shikojmë që t’i shmangemi çdo konflikti qoftë të fshehtë qoftë të hapët me Italinë. Gjithashtu duhet ta evitojmë pushtimin e tërë Shqipërisë nga ana e Italisë se në këtë mënyrë do të na rrezikonte në vendet më të ndjeshme – në Bokë të Kotorrit dhe në Kosovë.
Duke marrë parasysh të gjitha këto që thamë më sipër, ndarja e Shqipërisë do të mund të vinte në konsiderim për ne vetëm si një e keqe e domosdoshme dhe e paevitueshme, të cilës nuk do të mund t’i bënim ballë, dhe si një dëm i madh nga i cili duhet të nxjerrim aq dobi sa është e mundshme, do të thotë nga dy të këqija duhet të zgjedhim atë që është më e vogël.
Kompensimet tona
Këto kompensime gjenden në materialin e përpunuar para 20 vjetësh, kur shtrohej çështja e ndarjes së Shqipërisë.
Maksimumi që kemi kërkuar në atë kohë ishte kufiri që do të shtrihej buzë Matit e Drinit të Zi dhe që do të na jepte sigurinë strategjike të Malit të Zi dhe të Kosovës.
Gjithashtu duhet t’i sigurojë luginat e liqenit të Ohrit dhe të Prespës, duke përfshirë Pogradecin dhe fshatrat sllave të Malit të Thatë, si dhe ato midis Prespës e Korçës.
Marrja e Shkodrës, në këtë rast, do të kishte rëndësi të madhe morale dhe ekonomike. Kjo do të na mundësonte zhvillimin e punimeve të mëdha hidroteknike dhe përfitimin e tokës pjellore për ushqimin e Malit të Zi. Shqipëria Veriore, në kuadrin e Jugosllavisë, do të mundësonte krijimin e lidhjeve të reja të komunikacionit të Serbisë Veriore e Jugore me Adriatikun.
Me ndarjen e Shqipërisë do të zhdukej qendra tërheqëse për minoritetin shqiptar në Kosovë, i cili, në një situatë të re, do të asimilohej më lehtë. Ne, eventualisht, do të kishim edhe 200.000 deri 300.000 shqiptarë më tepër, por këta janë, të shumtën, katolikë, marrëdhëniet e të cilëve me shqiptarët myslimanë nuk kanë qenë kurrë të mira.
Shpërngulja e shqiptarëve në Turqi gjithashtu do të bëhej në rrethana të reja, sepse nuk do të ekzistonte kurrfarë aksioni më i fortë për pengimin e saj.
Beograd, më 30 janar 1939.
* Ivo Adriç nacionalist serb i lindur në Bosnjë.
Antishqiptarë i tërbuar.
Pas Luftës së Parë Botërore u bë diplomat jugosllav.
Më 1940 ishte ambasadori i Jugosllavisë në Berlin.
Më 1961 fitoi çmimin Nobel në letërsi.
***
1.http://gazetatelegraf.com/serbia-nepermjet-kines-se-larget-mori-shengjinin/
2.http://prishtinapress.info/perpjekjet-e-serbise-per-ndarjen-e-shqiperise-dhe-rrugedaljen-e-saj-ne-adriatik-permes-kosoves/
BRUNO SELIMAJ, NJË EMËR I KOHËS SHQIPTARE
Nga Ramiz LUSHAJ/
1. Bruno Selimaj, i Nokshiqit të historisë, i qytetit ilir të Gucisë, me shtatin lis bjeshke, u
çue vigan në kamb’ në restorantin e vet elitar në Manhatan të Nju Jorkut, të kthyem prej tij në “Qendra e Ndihmave për Kososvën”. Aty ishin mbledh mirësisht tanë ata shqiptarë për të dhanë ndihma në dollarë amerikanë për Kosovën. E kishte të vështirë ky burrë i lartë me i lyp kujt, po gurra e zemrës ia vrelli fjalët e shpirtit:
-Unë i dhashë të gjitha çka pata për Kosovën, po janë ka më duken pak për Kosovën tonë. A ka burrë këtu që m’i jep 100 (njëqind) mijë dollarë hua se due me i dhanë edhe ato për Kosovën?
Një tjetër burrë i të mirës e i të mbarës, Nikë Mehmeti i thonë, atypëraty ia huajti Bruno Selimajt, njeriut të sakrificës përtej të zakonshmes, plot 100.000 USD cash, të cilat ia ktheu mbasandejna me çek bankar. E aty, para të gjithëve, e istikami atë kryefjalën refren i ditës: “Për Kosovën”. Të pranishmit e përcollën kit’ akt fisnik në kambë, me duartrokitje, plot mirënjohje.
Atë ditë historike në lokalin e Bruno Selimajt 40 kontributorë dhuruan 1.620.000 (një milion e gjashtëqind e njëzet mijë) USD për Kosovën, për lirinë e pavarësinë e saj.
Bruno Selimaj në at’ ag pranvere 1999 u këndell në fytyrë. Si e kuqja e Flamurit Shqiptar. Dorën e kishte vnue tek zemra. Sigurisht, ajo i rrahte shpejt, fort, shumë. Si ditët e luftës për lirinë e pavarësinë e Kosovës…
Ky akt ishte biblik. Përndryshe: një “Giness shqiptar”. Kurrsesi një “ankand” në lokalin e tij klas. Gjithësesi një piedestal i kohës. Vet Bruno Selimaj ishte një nga piedestalet e kontributeve të mëdha e të vazhdueshme për Kosovën e sotme shtet i pavarur e sovran. Mbi njëzet vjet me dorë në zemër e në xhep për Kosovën.
Ai, Bruno Selimaj, në atë vit 1999, e pat’ mbyll përkohor aktivitetin tradicional të dy restoranteve në afri e pronë hipotekore e tij në Manhatan. Njani mbeti i heshtur, magazinë. Tjetri plot gjallëri: e ktheu në “Qëndra e Ndihmave për Kosovën”. Ky akt nuk ishte pak. Mijëra dollarë amerikanë mbeteshin pa hyrë si zakonisht në llogaritë e tij bankare, në jetën e tij familiare, në kontributet e tij farefisnore, miqësore, kombëtare. Prapë, asokohe, në atë ditë të tubimit për ndihma për Kosovën, i boshatisi llogaritë e tij bankare. Si rrallëkush. Ndoshta si askush. Sikur të mos i mjaftonin të gjitha këto, shqiptari i madh Bruno Selimaj i lypi e i dha fisnikërisht edhe 100.000 USD. Zoti e bekoftë në jetë e mote, kit’ jetëepunë ndritur!
Tradita shqiptare e ka një thanie të njohur: Burri ban çka mundet. Ky, i miri shpirtbutë e punëartë, Bruno Selimaj, me shembullimet e tij dëshmoi edhe ndryshe: Burri ka i’here ban edhe çka s’mundet, sidomos kur flitet për sakrifica të larta për Kombin, si ky rast e akt i tij i shumëfisht për Kosovën dardane.
2.Bruno Selimaj është ma i madhi ndër dhjetë fëmijët e Bajram Mujë Selimajt, ndër vllaznit e tij: Nino, Dino, Bali, Besim e Alex dhe motrat Igballa, Nakshia, Naxhie e Resmie.
Kur ishte në Guci punonte si bujk i arave e shpesh bari i tufës. Toka ia njifte dorën e malet kamben. Ai punonte shumë e mirë se ishin familje e madhe, se ishte punëtor i madh. Puna i kishte hap, grat’ e uratë. Një herë e provoi të shkonte në Shqipërinë Londineze, po u rikthye shpejtas në trollin e lindjes, në krahinën e Plavë-Gucisë të futun padrejtësisht nën Malin e Zi. Ndoshta, gjithkund, në dy anët e kufinit të 1913-tës, jeta po i dukej njësoj. Ai kërkoi diku tjetër një jetë ndryshe: ma të begatë, ma të lirë, ma të paqme, ma të mirë, ku të punonte me të dyja duart: njana për veten e tij e shtëpinë e tij dhe tjetra për Kombin Shqiptar e për Amerikën.
Ishte viti 1970. Bruno Selimaj 18 vjeçar kapërceu Atlantikun. Rroku tokaqiellin e Amerikës. Si të gjithë emigrantët e atyshëm. Iku sëbashku me prindërit e tij të mirë, model në udhën e vet, magnet për fëmijët e vet, të ylltë në humanitetin e vet, të lidhur me trojet e veta e me idealet kombëtare shqiptare, të cilët i dhanë Kombit Shqiptar një trashëgimi tejet të madhe: fëmijët e vet, veprat e fëmijëve të vet.
Amerika e rinuar në gjithçka dhe e zhvilluar pa kufi nga Toka në planete të Galaktikës, kryefuqi e botës në shek. XX, Tempull i Demokracisë, si i thonë shprehjes së emigrantëve të atjeshëm, e “mori me të mirë” Bruno Selimajn e ri, djaloshin gene e virtyte pastër. Njejtësisht e virtytshëm, edhe Bruno Selimaj i doli Amerikës një ndër shqiptarët më të mirë në tokën e vitet e saj.
Në “planetin” Amerikë, në kit’ vend kryezot mbrojtës i Kombit Shqiptar, Bruno Selimaj ia mbrrini të jetë një shqiptar i mbrrimë. Një shqiptaro-amerikan dinjitar. Flamurtar. Simbol. Dje, sot, nesër.
Në nëntor 2012, përkitas me 100 vjetorin festë madhështi të Pavarësisë së Shqipërisë, gazeta amerikane “Neë York Daily Neës” e rendit qytetarin e kulturës perëndimore e biznesmenin atdhetar Bruno Selimaj një ndër “10 Shqiptarët më të njohur në SHBA”, krahas e ballas me personalitetet e tjera emblematike: Harry Bajraktari, Stan Dragoti, Bardhyl Tirana, Ëiliiam Gregory, Skënder Ghilaga, Emine Çunmulaj e të tjerë.
Qendra Shqiptare e Studimeve Amerikane e Britanike (ACABS) në Tiranë për kontributet e atributet e shquara e nderoi me Çmimin e madh “Konica”, një çmim i ndarë edhe për personalitete të larta botërore e shqiptare si Bill Klinton në Amerikë, Tony Blair në Britaninë e Madhe, Ibrahim Rugova në Kosovë, e të tjerë. Kjo dekoratë nderi do t’i dorëzohet solemnisht në veprimtarinë tradicionale kulmore të Fondacionit Plavë-Guci për Ditën e Flamurit, në fund nëntor 2014, në Nju Jork – kryeqëndren e sotme të shqiptarëve në SHBA.
Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, më i fuqishmi organizëm i shoqërisë civile në Amerikë, e dekoroi Bruno Selimajn në shtator 2006 në hotel “Cipriani” të Nju Jorkut me Çmimin e lartë “Arritje gjatë jetës” (Lifetime Achievement Aëard) për përkushtimet e tij për Çështjen Kombëtare Shqiptare. Me një çmim të tillë vjetor KKSHA ka nderuar edhe presidentin amerikan Bill Klinton, sekretarët e shtetit amerikan Xhejms Bejker e Madlen Ollbrajt, senatorët Bob Doll e Miç MekKonell, ambasadorin amerikan në OKB, Riçard Hollbruk e të tjerë. Sigurisht, përkrah, në mes, në rradhë, me këta njerëz të mëdhenj për Kombin Shqiptar edhe Bruno Selimaj ndihet shumë mirë, i nderuar lartësisht.
Ndoshta edhe presidentët e Shqipërisë e të Kosovës, ndonjë ditë, në ndonjë rast, do i japin personalitetit të mirënjohur shqiptaro-amerikan Bruno Selimaj dekorimin përkatës për meritat e tij, pasi ky është një emër i nderuar i kohës shqiptare.
3.Geni i mirë i trollit të tij rrënjas nokshiqas, geni i trungut familjar nga gjaku i babës e tamli i nanës, dhe geni i degëlidhjeve kah dajët e vet, i jeton prej në kohë lindje shqiptarit bestar e nderimtar, Bruno Selimaj. Ky gen i jeton në gjakun e shpirtin e tij, në udhët e arritjet e tij. Ky gen i mirë e fisnikëron atë në palcë e asht, i gjeneron forcë suksesi, i jep bukuri shpirti, i sjell e përcjell madhështi brezash, epokash. E ban të pathyeshëm, të pakthyeshëm, të patjetërsueshëm. S’ka se si të ndodhë ndryshe!
Biznesmeni Bruno Selimaj, ndër dekada, në restorantin e tij “Club A Steakhouse” ( 240 East 58th Street New York. NY 10022) e mban figurshëm si emblemë në trupveshjen e vet, tek qysteku i tij – një Shqiponjë, simboli i Flamurit Kombëtar Shqiptar. Qyshse në pamje të syrit klientë nga etni e komunitete të ndryshme të Amerikës e paradijnë se pronari i tij, Bruno Selimaj, është Shqiptar Etnik. Po. Ai realisht është i tillë në pamje, me fjalë e vepra – nga thonjtë tek flokët, nga gjaku tek fjala, nga ashti tek hapat. Në mbi 60 vite të jetës së tij.
Ajo Shqiponjë tek qysteku i Bruno Selimajt nuk është rastësi apo dekor. As shenjë antike apo moderne. As diçka tjetër. Ajo e ka simbolikën e vet, e cila lidhet fort e mirë me trollin e tij atnor, genetik, me vet Nokshiqin e historisë mbarëshqiptare, panballkanike, ndërplanetare.
Flamuri Kombëtar Shqiptar, pas Shtetit fitimtar të Skënderbeut, për herë të parë, e ritheksojmë për herë të parë, në një luftë frontale kombëtare mbarëshqiptare, u përdor pikërisht në Luftën e Nokshiqit, në dy betejat e mëdha gjeostrategjike e ushtarako-politike të saj (4 dhjetor 1879 – 11 janar 1880). Pra, u përdor në kit’ vis të origjinës e trollit edhe të Bruno Selimajt.
Ky fakti historik i Flamurit në gurra dokumentare dëshmohet edhe nga vet okupatori shumëshekullor otoman, nga vet Dervish Pasha, kryekomandat i Armatës Otomane me 30.000 ushtarë pjesmarrës në Luftën për pushtimin e Ulqinit e dorëzimin e tij Malit të Zi (23 e 26 nëntor 1880). Ky gjeneral gjakatar otoman në vitin 1881 i relatonte me telegram Sulltanit: “Fjala është për flamujt shqiptarë, të cilët Lidhja i ka përdorur para dy vjetësh (1979) për ushtrinë shqiptare të cilët kanë shkuar për të mbrojtur Plavën dhe Gucinë nga sulmet malazeze. Sikurse u informova në atë kohë kishte afër 20-30 flamuj të tillë. Mirëpo flamuj shqiptarë, të cilët i ka përdorur ushtria e Lidhjes qysh atëherë kanë mbetur në Plavë e Guci” (Vepra “Lidhja e Prizrenit në dokumentet osmane”. Përkthyer dhe përgaditur nga Iljaz Rexha. Botim i Arkivit të Kosovës. dok. 71. Prishtinë. 1978. f. 173). Tjetra. Sot për sot, Flamuri Kombëtar Shqiptar ma i vjetër në fondet etnografike të Qëndres Albanologjike në Tiranë, ndër 16 flamujt e arkivuar zyrtarisht, është Flamuri i gjetur në Plavë-Guci, sigurisht i përdoruri në Luftën legjendare të Nokshiqit, në kit’ vis edhe të Bruno Selimajt.
Historiografia kombëtare shqiptare në vazhdimësi kohore po i jep vendin e munguar e të merituar kësaj lufte epokale e epope të Nokshiqit, luftë fitimtare e cila cilësohet si “Parathënie” e Pavarësisë Shqiptare në Vlorën e 1912-tës të Ismail Qemalit. Populli kit’ histori shqiptare me dy akte të mëdha kombëtare të Flamurit Shqiptar, në Nokshiq e në Vlorë, e përjetësoi në muzen e vet me një simbolikë mjaft domethënëse:
Si dy male i rrijnë Historisë,
Nokshiqi e Vlora e Pavarësisë…
4. Bruno Selimaj në 100 vjetorin e Pavarësisë Shqiptare të Vlorës, në veprimtarinë e organizuar nga Fondacioni Plavë-Guci (FPG) për Ditën e Flamurit, në at’ 25 nëntor 2012, i dhuroi për pjesmarrësit e atyshëm 400 plisa të bardhë dhe 400 flamuj kuqezi. Ato kishin simbolikën, krenarinë e atmosferën e vet. Shqiptarët me plisa në kokë e flamuj në duar, ndiheshin si “mbretër të vërtetë” në hotel “Royal Regency” në Jonkers të Nju Jorkut. Si rrallëherë, si rrallëkund, vendi u dhezë me ngjyrat e simboleve tona kombëtare. Një mrekulli në mërgim. Një mesazh i madh për vendlindjen në Plavë-Guci e kah i thonë Shqiptari.
I përkushtuari atdhetar Bruno Selimaj i Nokshiqit, i Gucisë e i Nju Jorkut, ashtu sikurse me Flamurin Kombëtar Shqiptar, njëherash e pothuaj njejtësisht, edhe me “Plisin e Bardhë” e ka lidhjen e vet historike, kombëtare, shpirtërore.
Plisi i bardhë (kapuçi, qeleshja) është simbol e traditë ilire. Në gjetje arkeologjike të kohës së Antikitetit ilir ka gjithato statuja me plis të bardhë. E ka mbajt edhe mbreti Pirro i Epirit. Në një foto të shekullit kaluar tek Manastiri i Deçanit (ish kishë katolike) shumica e pjesmarrësve në oborrin e saj janë me plisa të bardhë, shqiptarë. Në Kuvendin e madh historik të Junikut të Kosovës (21-25 maj 1912) që i dha hov Kryengritjes së Përgjithshme drejt Shkupit (gusht 1912) e udhëçoi drejt ngritjes së Flamurit në Vlorë, askush nuk u lejua të merrte pjesë me kësulë turke, po vetëm me plisin e bardhë iliro-arbnor-shqiptar. Një nga firmëtarët e Aktit të Pavarësisë, Lef Nosi, më 29 nëntor 1912 nga Vlora e ngritjes së Flamurit lajmnonte në Elbasan, vendlindjen e tij: “Qeleshet e bardha këtu u shtrenjtuan shumë”. (Jaho Brahaj. Flamuri i Kombit Shqiptar. Monografi. EB Gj. Fishta. Lezhë. 2007).
Një tjetër lidhje ka shqiptari atdhetar Bruno Selimaj me plisin e bardhë. Kjo ka të bajnë me vet identitetin kombëtar të shqiptarëve etnik nën Malin e Zi.
Princi-bishop Petri II Petroviç-Njegos i Malit të Zi (1833-1851), i etnisë serbe, filozof e poet epik, që i zgjeroi kufijtë me pushtime e aneksime të territoreve shqiptare, e shpiku “kapicën e zezë” malazeze, si identitet malazez. Kësisoj, sllavo-ortodoksia e shpiku edhe “kombin malazez”(!) Nipi i tij, Krajl Nikolla i Malit të Zi, kur ishte princ (1860-1910) e, mbasandejna, mbret (1910-1918) e ktheu në detyrim të pashmangshëm e të përgjithshëm politik, ushtarak, shkollor e fetar për çdo malazez mbajtjen e “kapicës së zezë” malazeze. Edhe fëmijëve në shtëpi e në shkolla iu mësohej se rrethi i kuq tek kapica e zezë ishte gjaku që duhej marrë për Malin e Zi, gjaku që duhej derdhë ndaj shqiptarëve etnik me plisa të bardhë në viset e veta deri në çfarosjen e tyre nga trojet iliro-arbnore.
Kjo ishte ndamja e madhe e kohës: shqiptarët me plisa e malazezët me kapica.
Kjo u përflak ballas, preraz, përgjakshëm edhe në Luftën e Nokshiqit (1879-1880). Kangët e popullit iu dëshmojnë kohnave: …Asht Shqipnija tan’ me plisa…/ apo …E ti Marku (Milani) i Malit t’ Zi / Mblidh kapicat për n’ Çeti’ (Çetinë)! /.
Diku tjetër gjejmë në vargjet e popullit dialogun e Krajl Nikollës me vojvodë Mark Milanin, antar i Senatit të Malit të Zi e komandant ushtarak që humbi randshëm në Luftën e Nokshiqit – në ma të madhen e ma të përgjakshmen luftë në historinë e Ballkanit në mes sllavëve e shqiptarëve:
“Mark Milani rrahi telin.
Në Çeti’ çoi haberin:
-Mymleqeti po lufton,
Tan’ ushtrin’ po ma faron.
Knjaz Nikolla ish idhnue:
T’madhe Markut ju gërmue:
Ku-ku majko çka po thue,
Mor’ vojvoda i Malit t’Zi,
Ku po i len ushtarët e mij
Me i marrë Limi bytevi,
Me hup nerën e Malit t’Zi,
Un’ të çova n’Mymleqet, (Plavë-Guci)
Me i qit fare ata krejt,
Me i qit fare, me i farue,
Mos me lan’ ma farë shqiptari
Ku del Syni e Gërçari /…”.
Bruno (Shyqeri) Selimaj ka edhe një lidhje të (për)hershme me Fondacionin Plavë-Guci (FPG) në Amerikë, me kit’ institucion kombëtar, humanitar e kulturor të plavë-guciasve…mërgimtarë atdhetar. Ai është ndër themeluesit e tij në atë 7 shkurt të vitit 1994. Ishte një ditë historike. Një nevojë publike. Një mision atdhetar kombëtar. Vendlindja e Mërgata – hark triumfi ndërveti në çdo kohë e rast të mundshëm. Aty e ngritën edhe Komisionin Nismëtar të FPG apo si ti themi: Kryesinë e tij të parë. Sipas proçes-verbalit, në mbledhjen themeluese ishin 21 plavë-gucias nga të gjitha fiset e fshatrat e krahinës, ndër të cilët edhe Bruno (Shyqeri) Selimaj. Edhe pas 20 vitesh Bruno Selimaj e ka synin e zemrën, shpirtin e dorën tek FPG. Shembulli i 100 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare është mjaft publik, stoik, fisnik, i veçantë.
Në një kumtim zyrtar të Fondacionit Plavë-Guci jepen vlerësime kolegjiale e meritore për shqiptarin kombëtar e humanistin atdhetar, Bruno Selimaj, për personalitetin e veprimtarinë e tij mbarëkombëtare. I përzgjodha dy thanie: “Veprat e Bruno Selimajt janë Enciklopedi Patriotike” dhe “Bruno Selimaj është një Ambasador i Plavë-Gucisë në botë”…
Në kësi rasti, si ky i Bruno Selimajt, tejkalohet edhe ajo thënia e Jezu Krishtit se profetët nuk vlerësohen në vendlindjen e tyne. Veçmas në gjallje të vet. Bruno Selimaj është një shenjt. Do të thojsha një shenjt i gjallë. Patjetër, e kanë shenjtërue veprat e tij, të mirat e tij. Sigurisht, ai ka shenjtëritë e veta.
“Shenjtenia e Juej: Miresevini ne atdheun tone!”
Nga Prof. Sami REPISHTI*/
Jam mirenjohes qe me jepet mundesia me fole sot para kesaj Konference kuptimplote qe mbahet vetem 8 dite para vizites se Atit te Shenjte ne token tone arbenore, vizite qe une pershendes: “Shenjtenia e Juej: Miresevini ne atdheun tone!”. Vizita konsakron randesine e se kaluemes sone tragjike, dhe synon, njikohesisht, perkrahjen e Selise se Shenjte per klerin katolik shqiptar ne perpjekjet e tia me forcue sa ma shume veprimtarine e tij ne sherbim te grigjes shqiptare, me ringjalle “Nji Shqiperi me Zotin, dhe per njeriun!”
Jeta me dha mundesi me deshmue periudhen e letargjise dhe vorfenise ne vitet e Monarkise, okupacionin ushtarak fashist, vitin kalimtar te ordive shkaterruese naziste ne vendin tone, 15 vjet te rregjimit komunist, dhe sot periudhen e nji tranzicioni anemik e te pa planifikuem, kaosi i te cilit mundon qindera mijera shqiptare, dhe shkakton nji konfuzion te gjithembarshem ne mendjet e individeve dhe te kolektivit shqiptar. Sot, Shqiperia, ende e pasherueme nga plaget e murtajes komuniste, ende e trazueme nga meturinat helmuese te saj ne jeten e perditeshme e ne ndergjegjen e seicilit, mban te gjalle nji te kalueme monstruoze qe refuzon me vdeke, dhe nuk gjen fuqi te mjaftueshme me ushqye te rene e lire e demokratike qe duhet te linde…!
Ne kete mes te padeshirueshem, une shoh veten si deshmitar okular i epokave qe kam jetue. Si i ketill duhet te flas, sepse heshtja ashte e papranueshme. Me fole don te thote me thane te verteten qe, pa qene absolute per arsye te kontekstit qe e permban, ashte shprehja e nji deshmitari me te gjithe vleren qe kjo mund te kete. Ky qendrim me ka detyrue moralisht me tregue ngjarje te jetueme, sidomos gjate viteve te diktatures se proletariatit, dhe me theksue ate qe quej”esenciale” ne jeten e popullit tone: vuejtjen e pameritueme, dhe forcen e karakteritme iqendrue besnik vetes para kercenimeve, tue pershi edhe ate te jetes. Sot perseris, se ne katastrofen tone komuniste, ka pase nji element qe ka mbajte nji qendrim frymezues per ne e per brezenite e ardhme. Ky element ka qene popullsia katolike shqiptare, dhe udheheqsit e saj shpirtenor, kleri katolik apostolik roman shqiptar. Binomi “Fe e Atdhe” gjate viteve te diktatures se kuqe, u tregue nji fortese e pathyeshme, dhe e paperkuleshme!
Kjo ashte nji e vertete,qe une perseris: Te akuzuem pa faj, te arrestuem pa faj, te torturuem pa faj, te denuem pa faj dhe te pushkatuem pa faj, ata i qendruen besnike fese dhe Kishes, ata nuk harruen asnjihere Nanen Shqiperi.. Para skuadrave te ekzekutimit, thirrjet ma te shpeshta kane qene: “Rrofte Krishti-Mbret, Rrofte Papa, Rrofte Shqipnia!”. Dhe kane ra ne heshtjen e perhereshme, kane fitue lavdine e perhereshme, dhe mirenjohjen e perhereshme te mbar nji populli !
Shoqenia shqiptare nuk do te sherohet kurre nga rrjedhimet e murtajes komuniste, persa kohe qe nuk del ne shesh e verteta. Martirizimi i klerit katolik shqiptar, dhe persekutimi i veçante i besimtareve katolike shqiptare jane dy “fakte” qe duhen theksue, dhe duhen studjue si manifestime monstruoze te diskriminimit fetar dhe politik ne Shqiperi. Ky ashte nji proces. Hapi i pare ashte zbulimi i se vertetes, dokumentimi dhe popullarizimi i saj.
Asgjasimi fizik i klerit katolik shqiptar ka qene nji fenomen unik, ne kohen tone e ne hapesinen shqiptare. Prandej, duhet studjue sistematikisht qe te kuptohet e te mos perseritet. Pse ngjau kjo katastrofe per katoliket shqiptare? Cilet jane faktoret qe e prodhuen? Cilat jane forcat shoqenore qe e ushtruen, dhe cila ishte fryma qe ushqeu keto forca? Pse “Lleshrat dhe Markrat e Veriut u vrane faj e pa faj” siç pohonte krimineli Pandi Kristo ne Burgun e Burrelit?
Shqiperia pret nji pergjigje!
Pak randesi ka pase per xhelatet ekzekutues “fakti” qe ky grup i veçante perbante kolonen vertebrore te nji shoqenie shqiptare te organizueme per qendrese ne kryengritjet kombetare, qe nga Skenderbeu deri ne Diten e Pavaresise; qe ky grup i veçante mbajti te gjalle shqiptarizmin per pese shekuj te gjate robenie otomane; qe ky grup i veçante lavroi gjuhen shqipe dhe e mesoi ate ne shkolla, qe hapi spitale e shtepia per pleqte, qe u kujdesue per te vorfenit, dhe me shume randesi, zbuti atmosferen e ashper te hakmarrjes ne malesite tona, tue ofrue frymen e faljes se fajit dhe pajtimin.Ashte ky grup i veçante qe dha fretnit me zhgunin e vorfenise ne katundet ma te vorfena, dhe murgeshat e pervuejtuna ne sherbim te lagjeve ma te mjerueme ne qytetet tona….dhe ashte ky grup i veçante qe vazhdon me predikue, ashtu si ne te kaluemen,”…per te krishteret…dashuria shkon deri ne dashuri per armikun” (1) Madheshti shpirtenore!
Pak randesi ka pase per xhelatet ekzekutues “fakti” se historia e popullit shqiptar nuk njeh nji rast te vetem kur kleri dhe besimtaret katolike te mos kene qene pjesemarres, e ne shume raste udheheqes, ne kalvarin shume shekullor te vendit tone, e ne luftat kunder anmiqve kercenues; dhe tashti vone, ne forcimin e nji Shqiperie te lire qe perpiqet me qene europiane.Me kete, katoliket shqiptare ritheksojne randesine e “atdheut” shqiptar. Ata keshillojne se “…detyra e qytetareveeshte t’ijapin ndihmen e tyne pushtetit civil e shoqerise me shpirtin e se vertetes, drejtesise, solidaritetit, dhe lirise. Dashuria dhe sherbimi ndaj atdheut rrjedhin nga detyra e mirenjohjes, dhe nga rendi i dashurise,” Detyre qytetare e vertete!
Kjo “detyre” nuk ashte bindje e verbet, as rrjedhimi i nji frikesimi, sepse “…qytetaret jane te detyruar ne ndergjegje,e te mos i ndjekin ato ligje te autoriteteve civile qe jane ne kundershtim me kerkesat e rendit moral, me te drejtat themelore te personit dhe memesimet e Ungjillit”(2), nji pozicionim qe Imzot Desmond Tutu i Afrikes Jugore, ne ditet e “apartheid”-it e quente “e drejta kristiane me u revoltue!” Çdo akt ligjor çdo veprim i pushtetit civil qe kufizon lirine e te drejtat e qytetarit te lire ashte moralisht i gabueshem, dhe ligjerisht i pa vlere. Ne kete deklarate une shoh edhe thelbin e rezistences anti-komuniste te vellazenve dhemotrave tona katolike: nji revolte kunder shtypjes se fese, kunder asgjasimit fizik te klerit katolik shqiptar- dhe e pershendes! Per Kishen katolike shqiptare “…mosbindja civile…perben nje te drejte te pacenueshme, e te pa tjetersueshme te personit, nje te drejte qe ne, ipeshkevinjte, bejme thirrje qe ta ushtrojne te gjithe”(3)
***
Sot, andrra e keqe ka perfundue! Por ne gjindemi para nji procesi sherimi ne vendin tone, para detyres se rande te rindertimit moral per te gjithe ne. Jo vetem ata qe jane pergjegjes direkt per krimet e kryeme, por edhe ata qe margjinalisht ndiehen fajtore, – sepse kane heshte dhe ketu ka nji numer te madh!- duhet te kalojne neper procesin e rivleresimit te pergjegjsise se tyne, te qendrimit te tyne imoral ose amoral ne ditet e veshtira, kundrejt grupit shoqenor numerikisht ma te vogel, por ma te persekutuem se te tjeret, popullsise katolike shqiptare.
Pavaresisht nga rruga qe secili nga ne do te zgjedhe ne vete-vleresimin si qenie njerezore me dinjitet, statusi i katolikeve ne ish-Shqiperine komuniste na paraqitet si nji rast unik i viktimes se persektueme pa meshire e pa pushim, ne nji bote shqiptare te shurdhet, te verbet, memece, qe lejoi humbjen e mijera viktimave te pafajshme. Dhe, ashtu si do te perpiqemi me lehtesue shpirtet tone, me pastrue zemrat tona, na duhet te dalim me nji angazhim solemn, dhe me deklarue se tragjedia e kalueme e katolikeve shqiptare nuk duhet te perseritet kurre! Kurre ma! Çdo qendrim tjeter do te sanksiononte kalbezimin tone moral!
Me 4 maj 1991, u perkujtue katastrofa e klerit katolik shqiptar ne Qendren Jezuite te Universitetit te San Francisco-s (SHBA).Me ftesen e te ndjerit xhakonit Gjon Sinishta mora pjese. Dom Simon Jubani u nderue me nji diplome “honoris causa”. Si foles i ftuem, une theksova faktet si nji deshmitar okular, “…si nji deshmitar i brezenise sime te konsumueme nga erresina, i zemruem e i perbuzun”; une fola si “deshmitar i persekutimit te bashkekombesve te mi te izoluem, qe perballuen nji fat nga i cili nuk mund te shkeputen, dhe njikohesisht si nji deshmitar i shpirtemadhesise se tyne qe u ngrit nga zjarri infernal qe perpiqej me asgjasue viktimen…” Fola si deshmitar i fisnikerise shpirtenore te gjithe atyne qe, duer-thate, perballojshin tiranine komuniste qe ushtroi ma shume dhune se nevojitej me na asgjasue…! Ate dite ne San Francisco shume pyetje u sollen ne koken time. Shume viktima nuk e humben besimin ne Zotin edhe kur shpata varej mbi koket e tyne. Por a kemi zbulue kuptimin e thelle te vuejtjes pa faj? Akemi krijue “kulturen e vuejtjes” se qellimeshme e thellesisht te pranueme? Sepse vuejtja pa qellim ashte idiotike. Çfare duhet te baj nji i pafajshem, i deshpruem e i perbuzun ne jete? Vetevrasje? Keto pyetje me mundojshin ne ate dite perkujtimi…dhe vazhdojne edhe sot!
Per fat te mire, erdhi zhvillimi i ngjarjeve ne Shqiperi: shpresa e ushqyeme me besim. Tashti ndigjohet kumbona e kishes perseri; dhe perseri muezini thrret besimtaret per adhurim teZotit. Sot, shqiptaret luten, meditojne, shpresojne perseri. Sot, po zbret vala e vuejtjeve qe urrejtja krijoi ne marrezine e vet, dhe shpresojme se do tezevendesohet me nji fryme te re, te heshtun por plot gjalleni, me mirekuptim, por pa harrue te kaluemen. Sot, ish te persekutuemet kane perbuze hakmarrjen, nji fitore morale shqiptare me perpjestimehistorike,e qe kepute zinxhirin e hakmarrjes. Sepse falja e fajit ka zanafille hyjnore, ashte karakteristike e shpirte-madhesise, dhe ky ashte nji ogur i mire,
nji shprese e re qe shoqenia shqiptare ka vendose mos-perseritjen e tragjedise se kalueme. Sot, Kisha katolike shqiptare, viktima kryesore, deklaron: “Ne, nuk gjykojme!“
Nga qelite e erreta te tortures, dhe nga kampet e vdekjes ish-komuniste te Shqiperise sime te martirizueme, nji bote e re perpiqet me linde, nji shoqeni e re po ngrihet, nji brezeni e re po rritet me i dhane forme nji te ardhmje ma te mire per vete dhe per prindet e tyne qe sot vuejne nga pesha e fajit te heshtjes. Feja tradicionale po tregon se nuk ashte vjetrue, dhe se mendimi shkencor nuk ka pase sukses me na kurue nga deshprimi ekzistencial. Nji hap cilesor ashte hjedhe…!
Nga forma feminore e besimit, nepermjet vuejtjes, shqiptaret po hyjne ne burrenimin shpirtenor. Shqiperia duhet te jete e gatshme per nji experience, fetare ndoshta, por kuptimplote qe, une shpresoj, do te jete nji element dominues, e do t’i jap formen ma njerezore shoqenise sone shqiptare. Martirizimi i klerit shqiptar, dhe sidomos i klerit katolik, nuk mund te jete i pa qellimshem. Por, sakrificat e tyne do te njohin vleresimin e tyne te plote, dhe mirenjohjen e perhereshme vetem atehere kur parimet qe ata mbrojten me çmimin e jetes se tyne do te pasunojne mendimin tone, dhe do te udheheqin veprat e bashke-atdhetareve te tyne ne te ardhmen.
Keshtu mendova une ne vitin 1991 ne San Francisco, me hapjen e Shqiperise per boten e jashteme. Keshtu mendoj edhe sot….por me nji siguri ma te vogel. Indiferencaper te kaluemen tone tragjike qe une deshmoj, burim kryesor i heshtjes para krimit te kryem, ….me frikeson!
Falemnderit!
Ridgefield, CT, SHBA Sami Repishti
13 shtator 2014
ish i burgosun politik ne Shqiperine
komuniste,dhe ne Jugosllavine komuniste
Fides et Patria-Fe e Atdhe. Letra Baritore e Ipeshkevinjve te Shqiperise. (Tirane:2012), f.5.
Idem, f.7
Imzot Rrok Mirdita. Per nji Shqiperi me Zotin. v.II (Tirane:2003)
* SHËNIM: Ky eshte nfjalimi qe profesor Sami Repishti, i ftuar të jepte kontributin e tij në një tubimin të mbajtur te Henen me 15 Shtator 2014 në Tiranë.Në pamundësi për të qenë i pranishëm, fjalimi i është dërguar konferencës së Tiranës, e cila zhvilloi punimet në lidhje me vizitën e Papa Françeskut në Shqipëri. Profesor Repishtit i ishte kërkuar kontributi i tij në lidhje me këtë Konferencë dhe ai dërgoi komentet e tij që po publikojme ne Dielli. Profesori i nderuar, si gjithmonë, fletë nga pikëpamja e një dëshmitari okular i vuajtjeve të shumë bashkatdhetarve të tij, me të cilët ai vet ka ndarë kryesisht vuajtjet, në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe të burgjeve komuniste të ish-Jugosllavisë. Kjo përvojë e ka bërë Profesor Repishtin, që gjithë jetën e tij t’ia kushtonte pendën dhe mendjen, mbrojtjes së të drejtave të njeriut dhe lirive bazë të individit, jo vetëm për shqiptarët në trojet e veta në Ballkan, por për të gjithë njerëzit anë e mbanë botës, pasi beson se të drejtat e njeriut janë universale, për të gjithë pa dallim. Fjalimin dhe kete shenim te shkurter i dergoi z. Frank Shkreli.