Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJË UDHËTIM MAGJEPSËS NË VERIUN E LARGËT (3)

by

Një ujdhesë e re/

 Ne foto: Ura që lidhë Kalmar me Öland/

NGA ROVENA VATA & SOKOL DEMAKU*/

  Aty afër qyteti Kalmar  por ne det shtrihet ujdhesa Öland…

Öland ndryshe e thërrasin ujdhesa e diellit dhe erës, përndryshe është kjo një rafsh, pra një ujdhesë në rrafsh ku ka erëra të forta dhe me shumë rreze dielli se në çdo pjesë tjetër të vendit. Edhe bregdeti i saj e benë Öland një vend mjaft me popullaritet që njerëzit të kalojnë pushimet e tyre të verës këtu. Është karakteristike se në ishull gjatë sezonës së dimrit jetojnë për afërsisht diku 25 000 banor, ndërsa në sezonë të rendomt vere në ishull mund të ketë diku mbi 2 milion turist.

Në të dy skajet e ishullit ka nga një Fener deti. Ai në veri quhet Feneri i Erikut të gjatë, ndërsa ai në jug quhet feneri i Janit të gjatë.

Në vjeshtë zona ajrore për rreth Fenerit të Janit të gjatë është e populluar me shpendë. Shumë shpend shtegëtare pushojnë këtu para se të marrin rrugën për ne vendet e ngrohta në jug. E njejta gjë ndodhë edhe kur ato kthehen në pranverë në Suedi. Valët e detit hedhin në breg shumë peshq me të cilët do të ushqehen shpendët shtegëtare para se të marrin udhëtimin e gjatë vjeshtor. Era këtu është një motor që ve në levizje shumë çka dhe syri i njeriut has në vdo vend Mulli ere. Njeriu këtu në këto vise të njejtit i ka përdorurë për bluarj drithërash  buke në kohët e shkuara. Krahët gjigant të mullinjëve i vente në lëvizje era e fuqishme dhe ata rrotullonin gurët e mëdhenjë të mullinjëve të cilët thyenin kokrrat e drithërave dhe i bënin miell.

Por sot këtu njerëzit nuk ndërtojnë më mullinjë ere por ata në këtë fushë të gjëre ndërtojnë Centrate elektike me fuqi ere për prodhim të energjisë elektrike në ishull e këtu sot ka mbi 40 sish në veprim.

Öland është e njohur edhe me prodhimin e luleshtrydheve, e këte ia mundëson klima, pra dielli dhe lagështia e bollshme në këtë vend.

Öland është parajsa e Suedisë dhe suedezve. Këtë ishull e bënë të njohur Ura  mbi det, flora dhe fauna e saj, mullijt e erës që ishin atraksion një kohë në këtë vend, qytet e saja të lashta me arkitekturën e tyre, gurët gelqeror në çdo cep të saj, me një karakteristikë të veçant se këta gurë gëlqeror janë përdodurë në ndërtimatri thuajse në gjithë vendin. Me një florë mjaftë të pasur e sidomos me Arkaide të cilat këtu janë ndër lulet më të kërkuara dhe me të pëlqyera. Këtu është edhe Villa Mbretërore e pushimeve verore të familjes Mbretërore suedeze e ngritur në vitin 1906, që eshtë mjaftë e vizituar gjatë gjithë vitit nga turistë. Mullijt e erës të ndertuar nga një still i veçant krysisht me dru janë një atraksion i vertetë i Ölnad edhe sot e që mendohet të jnë diku mbi njëqind sosh në këtë ujdhesë. Qytetet me karakteriste dhe joshëse për vizitoret janë Färjestaden, Borgholm.

Borgholm është qttit i vetëm në ishull, ku pran tij qendrojnë muret e qytetit të lasht mbi 200 vjet, që në atë kohë ishte shkattërua nga zjarri. Në sezonëne  verës në germadhate  qytit antik organizohen koncerte verore. Por nga Borgholm nuk është larg as Rezidenca Mbretërore në Solliden ku Mbreti dhe Mbretëresha kalojnë pushimet verore dhe se kjo rezidencë vizitohet edhe nga turistët të cilët kalojnë pushimet në ishull.
Öland është ishulli i dytë më i madh i Suedisë dhe Provinca më e vogël. Oland është e vendosur në lindje të Detit Baltik dhe krahinës Småland, nga e cila është ndarë nga ngushtica Kalmar. Ishulli është që nga viti 1972 i lidhur me kontinent nëpërmjet Urës Öland. Ndërtimi i urës Oland ka fillua në janar në vitin 1968.
Ura Öland u inaugurua në 30 shtator 1972.

Öland është gjeologjikisht një ishull shumë i ri. Ishulli është i përbërë nga gurë gëlqerorë dhe janë gjeologjikisht aq të ndryshëm nga gjeologjia kontinentale e  Småland. Portet dhe shumica e ndërtesave janë në anën perëndimore të ishullit për disa arsye, duke përfshirë pozitë më të mbrojtur dhe kontakteve me kontinent e me qytetin Kalmar. Fillimisht ka qenë zgjidhja më e rëndësishme përgjatë bregdetit lindor të ishullit, me Köping në anën perëndimore si vendi kryesor gjatë mesjetën e hershme. Banorët e Öland e kishin të ndaluar më vonë që të angazhohen në tregtinë, por e gjithë tregtia e tyre duhet të kalojnë nëpër Kalmar.
Nga 1569-1801, i gjithë ishulli Oland ngritur si kopsh mbretëror dhe u bë  ngritja e parkut të gjuetisë së Mbretërisë suedeze, që është, një park gjuetia mbretërore.
Kur qyteti i Borgholm u ndërtua me dekret mbretëror në 1816, ajo u bë një ringjallje e tregtisë në Öland dhe të lundrimt të anijeve.
Kur Ura mes Kalmar dhe Öland u përurua në vitin 1972 duke i dhënë fund shërbimit të trageteve në mes të qytetit Färjestaden në Öland, me Kalmar.

Në Ölande që ka kohë jeton dhe vepron patrioti, poeti, përkthyesi, shkrimtari, leksikografi i njohur shqiptar sadulla Zendeli Daja, cili me dashamirësi flet dhe thot:

Pas diplomimit të shkollës së lartë të bibliotekarisë, duhej të punësohesha.Si vend për të jetuar zgjodha ishullin Öland. Më tepër e kam zgjedhë si një ishull shqiptar, se kështu e paramendoja. Edhe shenjëtorja Birgita e ka kështjellën këtu. Ajo, kur ka shkuar në Itali, e gjeti një ishull si Ölandin dhe mbeti atje. Përmendorja i është ndërtuar në këtë ishull, aty afër shtëpisë verore, mbretërore. Motivi ka qënë se, duke qenë larg Atdheut, mërgimtarët tanë i pret pashmangshëm asimilimi i pjesëshëm ose ai i plotë. Ajo, që brengosë çdo njeri, në rrethanat e jetës jashtë atdheut, është ruajtja e gjuhës. Mendoja se detyra e seicilit intelektual ishte t´u ndihmonte shqiptarëve në mërgim.

Këtu është një nga urat më të gjata në Europë. Ky ishull më solli frymëzime… Siç e thashë më lart, Ölandin më tepër e kam zgjedhur si një ishull shqiptar. I pata thënë vetës: Unë do të shkoj në një ishull. Deti Balltik është i madh, sigurisht edhe një pikë e këtij deti piqet me detin Adriatik. Kjo ishte ujëdhesa ime dhe e Shqipërisë sime. Ky ishte mendimi im. Dhe këtu më lindën shumë frymëzime… Këtu është jeta ime dhe shtëpia ime, në Fërjestaden. Nuk është vetëm shtëpi e flamurit dhe shqiponjës. Ajo është një bibliotekë e pasur, ku u shkruajtën mijëra fjalë shqip.

Një shtëpi botuese dhe një shtëpi drite në ujdhesë.

Fati më ndihmoi që të ma zbuste këtë dhimbje, duke më çuar në pllajet nordike të Suedisë. Kam prekur tokën e ftohtë, me besimin se ëndërra ime për arsim dhe liria e popullit tim do të realizohen.

Bregdet me rerë të cekët apo vendeve gurore të thella, trotuar gëlqeror ose pyje të dendura e të gjelbërta, arti modern apo klasik, zejtari, këto janë karakteristikat krysore të Öland dhe kësaj oaze magjike e cila shtrihet pra në pjesen jug-lindire te suedisë. Pastaj në fshatrat e këtushme me varre Vikingësh, kopshteve zoologjike ose edhe ambiente joshëse për të huaj dhe turist dhe fëmijë. Pra diçka në  Öland për shijen e të gjithëve. Bimësia në pyje, livadhe dhe në kënetë, shumë tëheqëse për fëmijët që duan të luajnë në breg ose në qoftë se ju doni të hidhen në ujë menjëherë, pastaj arti dhe vepra artizanale për të gjitha shijet, historinë suedeze dhe skandinave dhe argëtuese nga kopshte dhe në klub nate.
Tërë rajoni i Mbretërisë së Krystalt dhe rajoni i qytetit të lasht Kalmar lidhen nëpërmjet urës së bukur në tokat jugore dhe pastaj rruga vazhdon  deri në veri, edhe me provincat lindore të vendit. Dyqanet, kampingjet, hotelet ose bujtinat, në të dy anët e ujdhesës fushatë e rërës, fushat madhështore të golfit, vendet arkeologjike, kalerime me kual të vogjël, patatet karakteristike të ketyre anëve, kjo është e gjitha atje!
Është interesant dhe duhet të thuhet se me siguri edhe dielli ka zgjedhur Öland si në peizazhin e tij të preferuar suedez në nxehtësi dhe me dritë. Këtu është dielli, dhe ditët janë të ngrohta. Këtu rëra është e bardhë dhe deti ka ngjyrë blu që ai i jep një gjallëri jetës, natyrës në Öland, benë këtë vend edhe më tërheqës për vizitorët e sidomos për ata të cilët janë për herë të parë në këtë ujdhesë.

*            Pjesë në vazhdime nga libri i autorëve ROVENA VATA dhe SOKOL DEMAKU

 

 

 

Ndërroi Jetë Lirije Gashi, Përjetuese dhe Dëshmitare e Vuejtjeve të Periudhes Komuniste

by

Nga Mithat Gashi

Lirije Gashi, e bija e Muharrem Bajraktarit, i tha lamtumirë kësaj bote me 1 nandor të vitit 2013 dhe u varros ne Tirane me 2 nandor. Lirija, e cila u lind ne Dome te Ujmishtit te Lumës në mars te vitit 1933, i përket brezit te klasës ma të përsekutueme te regjimit komunist të Shqipnisë.

Mbas pushtimit të krahinës së Lumës nga “Brigata e Pestë Sulmuese” në vitin 1944, familja e Muharrem Bajraktarit u izolue ne burgun e Kukësit dhe mbas pak kohe u dëgue ne Shkodër, ku u mbajtë për disa muej. Mandej u internue në Berat.

Baba i saj, Muharrem Bajraktari, që kishte mbajtë qëndrim kundra Italisë dhe Gjërmanisë, e vazhdoi rezistencën kundra regjimit komunist deri kur u aratis nga Shqipnija në vitin 1946. Gjatë rezistencës dy vjecare, dy vllezën të Lirijes u vranë, dhe ma vonë xhaxhai i saj, Bajram Bajraktari, u pushkatue ne burgun e Shkodrës.

Kur familja e Muharrem Bajraktarit u internue në kampin e Beratit,  për nji kohë,  bashkbanuen ne nji ndertese me familjen e Haziz Fetah Gashit nga fshati Nangë.  Parase të nisej për në Greqi, Lirijen e kishte fejue baba i saj me Qemalin, të birin e Haziz Gashit.  Ashtu si Muharremi, edhe Hazizi ishte i denuem me vdekje in absentia nga regjimi komunist.

Administrata komuniste kishte fillue me i futë në punë të detyrueshme të intërnuemit si dhe të gjith të burgosunit politik. Lirijen e ndajnë nga nana dhe vëllau, Genci, që ishte ma i vogël, dhe e dërgojnë në fabrikën e tullave në Tiranë, së bashku me shumë të internuem të tjerë. E shoqja e Muharren Bajraktarit, ia len amanet vajzën e vet, Lirijen, Gjinë Mirakajt, nusës së Kol Bib Mirakës. Gjina e mban afer Lirijen, si vajzen e vet. Që nga kjo kohë, familjet Mirakaj dhe Bajraktari e kanë vazhdue dhe e vazhdojnë dashamirësinë me njeni tjetrin.

Kur Lirija ishte e internueme me punë të detyrueshme ne Tiranë, arrestohet dhe dënohet me burg vëllau saj, Genci. E ama  u ngelet vetëm, dhe për mungesë mjekimesh, ndërron jetë, pa pasë asnjë njeri të farë e fisit të vet pranë.  Liderët komunist nuk u kanë dhanë asnji njoftim apo spjegim fëmijëve, Gencit dhe Lirijes, për vdekjen e nanës.  Sot e kësaj dite nuk dihet se ku prehen eshtnat grues së Muharrem Bajraktarit.

Mbas pak vjetësh, Lirija dërgohet në kampet e internimit te Lushnjes. Qemal Gashi kërkon lirimin e saj që të martohet me Lirijen, që ishte e fejuemja e vet. Ishte e kotë. Regjimi komunist nuk lejonte lirimin e vajzës së Muharrem Bajraktarit nga internimi. Qemali u arrestue dhe u burgos për disa kohë në Kukës dhe Shkodër dhe ma vonë u internue në Lushnje. Aty Lirija e Qemali u bashkuen dhe u martuen në vitin 1956, lindën dhe rritën katër femijë, dhe banë një jetesë -nën presione të ndryshme dhe te vazhdueshme- së bashku me klasën ma te përsekutueme nga regjimi komunist, deri në vitin 1991.

I shoqi i saj, Qemali ndërroi jetë në vitin 2009 ne Tiranë. Në maj te këtij viti, Lirija vizitoi Shtetet e Bashkueme te Amerikës për së dyti here. U shmallos me vëlleznit e vet, Esatin dhe Gencin si dhe me familjen Gashi, me nipat dhe mbesat e Qemalit. U kthye për Tirane me 11 shtator mbas nje diagnoze të nji semundje të pashërueshme që u konstatue nga onkologet e spitalit te Hackensack të New Jersey-it.  Jetoi edhe 50 ditë me mendje te plote në prehnin e fëmijeve, nipave, dhe mbesave të saj, të cilët e dashtën shum.

Len pas djalin Azizin, fajzat Lavdën, Irenën, dhe Almën, si dhe vlleznit, Esat dhe Genc Bajraktarin dhe shum nipa e mbesa.

Me vdekjen e Lirijes, ndahet edhe nji përjetuese dhe deshmitare e vuejtjeve që shkaktoi regjimi barbar komunist.

 

ÇUN LAJÇI SOLLI RUGOVËN E KOSOVËN NË NEW YORK

by

Në  5-Vjetorin e Shoqatës Rugova, u shpalos historia, jehoi kënga dhe vallja rugovase nën ritmin e tupanave , fyejve, dhe tingëllimit të shpatave…/

 Në mjediset e restorantit Maestro’s në Bronx, NY, është festuar 5-vjetori i themelimit të shoqatës. Në festë kishte një pjesmarrje massive, me qindra rugovas. I ftuar nderi ishte Konsulli i Kosovës, z. Bekim Sejdiu, ansambëlmeni i shtetit të Nju Jorkut, z. Mark Gjonaj, kryetari i Vatrës z. Gjon Buçaj etj.. Emocionet ia shtoi festës ardhja e artistit të njohur të skenës, aktorit kosovar Çun Lajçi. Ishte drejtuesja Vjosa Nikqi Mujaj, që hapi siparin e festës duke u uruar mireseardhjen pjesmarërsve dhe të ftuarëve.

Për veprimtarinë 5 vjeçare të Shoqatës Kulturore artistike Rugova, foli kryetari  Adem Muriqi. Ai bëri bilancin e veprimtarive të shoqatës. Z. Muriqi tha se kanë kaluar pesë vite që kur themeluam shoqatën Rugova këtu në Nju Jork dhe gjatë kësaj kohe shoqata është rritur përmes veprimtarive të shumta. Synimi, tha ai, është, që të japim kontribut dhe të tregojmë përkujdesje edhe për përcjelljen tek brezi i ri të traditave kulturore e historike rugovase. Gjeneratat e reja duhet të ndjehen krenare për kulturën e trevës nga vijnë prindërit e tyre, të bëhen bartës të traditave kulturore dhe artistike të Rugovës, një krahinë e njohur për trashëgimi të pasur kulturore. Ai shfaqi shpresën se fëmijët, duke parë prindërit e tyre, duke u veshur hijshëm me kostumet karakteristike të Rugovës, duke kërcyer vallet rugovase, duke kënduar këngët e Rugovës, do të ndërgjegjësohen për ta çuar më tej këtë trashëgimi të pasur dhe të bukur.(Te plote lexojeni ne numrin special te Diellit te printuar te 28 Nentorit)

CHAMERIA – A brief description

by

By Prof. Sami REPISHTI/

“ Chameria is the region stretching over the southernmost part of the area inhabited by Albanians. It comprises the land all along the Ionian Sea, and extends to the east up to the mountain chains separating it from the Janina (Ioannina) Valley. To the North, it borders on the river Pavel ; to the South on the Bay of Preveza. Only the northern stretch, around the town of Konispoli is part of the territory of the Republic of Albania; the rest is part of Greece, as was decided by the London Conference of Ambassadors, in 1913. The main inhabited centers of Chameria are Filati, Igumenitsa, Paramithia, Margellichi, and Parga, all located outside the state borders of the Republic of Albania. Seven villages are included within the borders of the Republic of Albania, and centered around the town of Konispoli. The name Chameria (pronounced: Cham-ree-yah) is associated with the ancient river Thyamis (now Kalamas) running through the region. In ancient times, Chameria was inhabited by the Illyrian tribes of Thesprotes; its history is part of the ancient Epirus. Later on, the region fell to Romans, and successively to the Byzantine Empire. At the beginning of the 13th century, it was part of the Despotate of Epirus, while in the second half of the 14th century, was part of the Albanian Despotate of Arta. In the 15th century Chameria was a battlefield in the struggle against the Ottoman invasion, in a movement led by the feudal family of Zenevisi. One of these leaders, Simon Zenevisi, was a military ally of Skenderbeu (the Albanian national hero, 1412-1468,SR). Under the Ottoman occupation, Chameria was part of the provinces (Sandjak) of Delvina, as well as of Janina; again, it became the battlefield of several anti-Ottoman insurrections during the 16th century, and the beginning of the 17th c. During the 18th century, a process of islamization involved a good part of the region. Parts of the populations of Souli and Parga emigrated to the islands of Greece to escape their conversion to Islam. In Chameria, the economic development brought the regime of local landowners, who became an important factor in the wars for local domination of the area, until Chameria fell under the rule of Ali Pasha Tepelena (1740-1822), the ruler of the “pashallek” (county) of Janina. Between the years 1820-1850, Chameria was involved with the huge insurrections against the Ottoman rule. In 1854 and 1877 incursions of irregular Greek bands were repelled with force by the local Albanian population. During 1978-81, branches of the Albanian League of Prizren in the region of Chameria participated in the general struggle of the Albanian people for the defense of territorial integrity of their ancestral lands. But, in the insurrections of the Albanians during the first decades of the 20th century, Chameria became the battlefield of Albanian patriotic insurrectionists, and members of various Albanian committees. During the Balkan Wars (1912-1913) regular Greek armies invaded the region of Chameria. The call for help was answered by the newly formed Albanian Government of Vlora, by sending military units to their defense. The decision of the London Conference of Ambassadors (July,1913) left Chameria to Greece. After World War One (1914-1918), several Greek governments forcefully expelled thousands of Chamerian Moslems to Turkey, under the pretext of their being Turkish citizens due to their Moslem religion. At the end of World War Two, (1939-1945), the terror exercised and the repressive policies of the various Greek Governments against the local Moslem Chamerian population forced over 25.000 Moslem Chamerians to abandon their ancestral homes, and ask for asylum within the borders of territory of the Republic of Albania, where they live as of this day.” (Source: “The Encyclopedic Dictionnary” , The Academy of Sciences and Arts of Albania, Tirana, 1985, pp.149-150) *** (Translator’s note: Another wave of crimes hit the unprotected Moslem population of Chameria in 1943 and especially in the summer of 1944, when Greek paramilitary units massacred over 30.000 Chamerian Moslems, mostly the elderly, women and children unable to escape the massacres. There are now app. 250.000 to 300.000 Chamerians living in Albania as “Albanian citizens” whose citizenship was arbitrarily changed by the Communist Government in 1953. They have their own political party , and since 2013, five representatives in the Albanian Parliament. They insist on the right to return, on the repossession of their expropriated properties, as well as on having their Greek citizenship reinstated. Sami Repishti)

A i keni rezervuar biletat per Festivalin e 23-te Shqiptar ne New York?

by

Edhe tete dite na ndajne nga Festivali i 23-te Shqiptar qe organizohet me date 10 nentor nga Qendra Kulturore “Nene Tereza” prane kishes Katolike Shqiptare”Nena Tereze” . Cdo vit Festivali ndiqet nga rreth 3 mije e me shume shikues. Mos u vononi per te siguruar biletat. Klikoni mbi fotografi qe te merrni me shume informacion.