Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Vila e Enver Hoxhës, “Muze për Krimet e Komunizmit”!

by

NGA GËZIM PESHKËPIA &  AGRON TUFA*/

Shqipëria është vendi i vetëm në Europën Qendrore e Lindore ish-komuniste, që nuk e ka ende një Muze për Krimet e Komunizmit. Ndonëse shkalla e egërsisë së regjimit komunist të Enver Hoxhës ka qenë, siç dihet tashmë, e pakrahasueshme me asnjë prej pushteteve të “demokracive popullore” të vendeve ish-komuniste, ende nuk e kemi një Muze të Diktaturës, madje as në Kryeqytet, edhe pse kanë kaluar 23 vjet nga rënia formale e sistemit totalitar. Diktatori vetë nuk hezitoi fare të ngrinte në vitin 1967, në mes të Pjacës së Shkodrës, Muzeumin monstruoz të Ateizmit. Edhe pse nuk mungojnë objektet dhe gjurmët kriminale të dhunës dhe torturave komuniste, kjo mungesë bëhet më e mprehtë me rritjen e gjeneratave të reja, të cilat nuk arrijnë dot të kenë një përfytyrim të thjeshtë, të prekshëm e didaktik mbi terrorin e ushtruar për gjysmë shekulli mbi qytetarët shqiptarë. Kësisoj, Shqipëria ka vendosur një rekord të ri gines për kultivimin e shpërfilljes së traumës historike dhe amnezisë.
Kemi pasur rastin të ftohemi e të marrim pjesë në konferenca të ndryshme të vendeve ish-komuniste me tema të mprehta mbi muzealizimin e provave dhe dëshmitë të krimeve të komunizmit. Gjithkund në këto vende të Europës Qendrore e Lindore kemi parë disa dhjetëra lloje muzesh mbi krimet e komunizmit, të përqendruara në disa qytete kryesore, me një vizitueshmëri të pandërprerë. I tillë, për shembull, është “Muzeumi i Komunizmit” në mes të Pragës, në sheshin “Vacesllav”, në pallatin elegant “Savarin”. I rrethuar nga të dyja anët prej restorantesh McDonald’s dhe nga ana tjetër prej një kazinoje, të gjitha jo rastësisht, muzeumi krijon kontrast me gjithçka të shoqërisë së re, që ka ardhur pas përmbysjes së komunizmit, për të cilin “Newsweek” shkruan se “brezit të ri nuk i është treguar e plotë nga prindërit” dhe se “të rinjtë kanë nevojë t’u kujtosh se si ka qenë jeta e mëparshme”.
Si rregull, kriteret e përzgjedhjes së godinave për këto muze parapëlqehen ish-godinat e komiteteve të partive, burgjet komuniste, godinat qeveritare ose godinat e shërbimeve sekrete.
Por shembullin e padiskutueshëm të një reflektimi mbi modelet e muzeve të krimeve të komunizmit, e paraqet Gjermania, e cila ka gërshetuar muzetë e dy diktaturave (naziste dhe komuniste), duke ruajtur simbolikat dhe dëshmitë autentike mbi traumat kolektive të dy diktaturave. Edhe Gjermania, në një shkallë akoma më të goditur simbolike, ka përzgjedhur godinat që përcjellin një domethënie të freskët e mbresëlënëse te vizitorët e këtyre muzeve.
Gjatë një trajnimi dyjavor me specialistët e Institutit tonë, me ndërmjetësinë e drejtorit “Konrad Adenauer Stiftung”, Dr. Thomas Schrapel, ne ishim të ftuar në muajin mars të këtij viti nga Instituti homolog gjerman, për të përfituar sa më shumë nga përvoja dhe strategjia gjermane në dëshmitë konkrete të krimeve të dy diktaturave. Edhe në Gjermani muzetë e panumërt të krimeve të komunizmit ishin ndërtesat e ish-Komiteteve të Partisë, godinat qeveritare të ministrive, ish-burgjet dhe Kampet e Përqendrimit, të tejmbushura, kryesisht me nxënës shkollash e gjimnazesh. Ndërsa gjatë vitit 1989 aktivistët e “Lëvizjes qytetare” në të gjitha qytetet e Gjermanisë Lindore, ende pa rënë Muri i Berlinit, me të marrë vesh se STAS-i kishte nisur asgjësimin e dosjeve, i rrethuan të gjitha ndërtesat e Sigurimit komunist gjerman, duke pasur një përkrahje të gjerë popullore. Të gjitha godinat e STAS-it u rrethuan, derisa u morën nën kontroll, duke mos i lëshuar më, gjer në kapitullimin përfundimtar të regjimit komunist të Erich Honeckerit. Tashmë dihet gjerësisht, se këto godina janë shndërruar me kohë të gjitha në muze të krimeve të komunizmit. Rastin më demonstrativ e përbën “Muzeu i STAS-it” në Berlin, godina e të cilit ishte kuartieri kryesor i Sigurimit të Shtetit në RDGJ. Territori i kësaj Qendre në Berlin-Lichtenberg shtrihej me një sipërfaqe prej 22 hektarësh, e cila u kthye në Muzeum me vendim të posaçëm.
Po gjatë marsit të këtij viti, me rastin e inaugurimit të Memorialit “Postbllok” (me autorë F. Lubonja dhe A. Isufi), autorët e këtij shkrimi shoqëruan në një shëtitje në zonën e Bllokut drejtoreshën e “Fondacionit Federal Gjerman për Rishikimin e të Kaluarës Komuniste”, Dr. Anna Kaminsy-n. Ajo u interesua veçanërisht për vilën e diktatorit Enver Hoxha, për destinacionin e saj dhe, pas një kundrimi të hollësishëm të godinës nga të gjitha rakurset, na shprehu mendimin e saj, se “vila ku ka banuar diktatori juaj, do të ishte simbolika më e goditur për kthimin e saj në ‘Muze të Krimeve të Komunizmit’”.
– Përfytyrojeni – tha ajo,- se si nga atje brenda, por edhe nga ballkonet, dritaret dhe shëtitjet e tij në kopshtin e bukur e të qetë të kësaj vile, diktatori juaj projektonte, meditonte dhe shpërndante urdhra për eliminimin e elitave intelektuale deri te bashkëpunëtorët e tij të ngushtë.
Ne na dhembën këto fjalë dhe s’ditëm çfarë t’i përgjigjeshim, ndonëse një ide të tillë, jo vetëm e kishim çuar ndërmend, jo vetëm e kishim diskutuar, por edhe e kishim ndeshur të artikuluar edhe në shtypin tonë. Dhe këtë skepsis të thellë mbi pamundësinë e një gjesti, që duket tepër i bukur për ta besuar, na e ka provuar realiteti ynë politik postkomunist, në të cilin, siç po e shohim, jo vetëm nuk ka pikë ndjeshmërie për krimet e komunizmit, por zor të gjesh ndonjë dozë arsyeje e mirëkuptimi.
Por, kur sheh se çfarë idesh po hidhen këto ditë mbi destinacionin e vilës së diktatorit, ne na dhemb dyfish situata që përshkruam më lart me Dr. Anna Kaminsky-n. Sepse nga qasjet e qeverisë së re, që ende nuk ka nisur ushtrimin e pushtetit, po u jepen udhë ideve banale mbi kthimin e kësaj vile në një “Qendër” ku “inovatorët legjislatorë mund të bënin aty seminare, apo studime” dhe ku “…filozofët e ardhshëm mund të vijnë të bëjnë studime tremujore, të banojnë brenda vilës me idenë e dhënies së propozimeve specifike për ligje të caktuara” (“Standard” 27 gusht, 2013). Në Konferencën e 26 shtatorit mbi zhvillimin urban, Partia Socialiste ftoi edhe disa arkitektë të huaj, të cilët shprehen disa mendime mbi funksionin e disa prej godinave, përfshirë dhe Piramidën, por në asnjë rast, asnjëri prej arkitektëve “të partishëm” nuk u kujtua, se pikërisht këto godina bartin një energji simbolike me të shkuarën tonë diktatoriale. Pikërisht për vlerën potenciale të muzeve që paraqesin këto godina, u hesht me një ton të tillë…
Është e habitshme që disa figura politike të kryesisë së kësaj partie, të cilët prej gati një viti na befasuan me dofarë platformash të tyre mbi ndjeshmërinë ndaj të përndjekurve politikë, jo vetëm që nuk guxuan të hidhnin propozimin e tyre për kthimin e vilës së diktatorit në një “Muze për Krimet e Komunizmit” (meqë dhe pretendojnë se janë bij të përndjekurish politikë), por as nuk u ndjenë fare kur këto ide janë bërë tashmë publike në median tonë.
Pra, qëllimi i metamorfozës është më se i qartë. Shkurt, kjo do të thotë: edhe një fondacion tjetër politik “Qemal Stafa”…!
Mirëpo qytetarët shqiptarë kanë nevojë për kujtesën e plagëve të tyre, për identitetin e tyre kolektiv; ata kanë nevojë për rikuptimësimin, filtrimin dhe përcjelljen e kësaj kujtesë te brezat e ardhshëm, për edukimin me faktet dhe ndjenjën realiste të historisë së tyre. Gjëja që më së paku kanë nevojë qytetarët shqiptarë, janë këto qendra të shpëlarjes së trurit nëpërmjet eksperimenteve me fondacione politike e ideologjike.

* Autorët e shkrimit : Gezim Peshkepia, ish-i burgosur politik, anëtar i Bordit të Institutit të Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit-Agron Tufa, Drejtori Ekzekutiv i këtij Instituti.

Siri: Pikëpyetjet e intervenimit ushtarak amerikan

by

Nga Heather Maher/

Derisa Kongresi amerikan dhe Shtëpia e Bardhë e debatojnë nëse dhe si duhet t’i përgjigjen qeverisë siriane për dyshimin se ka përdorur armë kimike, një gjë është e qartë: një sulm ushtarak në vendin e kapluar nga lufta ka potencial të prodhojë pasoja të paqëllimta.
Skenari më i mirë për Shtëpinë e Bardhë do të ishte të ndihmojë opozitën që të arrijë fitoren vendimtare kundër Bashar al Assadit, duke i hapur kështu rrugë forcave demokratike që ta marrin pushtetin.
Në rastin më të keq, intervenimi mund t’i ndihmonte opozitës siriane që ta arrijë fitoren vendimtare kundër Assadit dhe grupet islamiste si Fronti Al Nusra e lidhur me Al Kaedën ta marrin pushtetin.
Mark Jacobson është ish zyrtar në Departamentin amerikan të mbrojtjes i cili tani e ka specializuar çështjet e sigurisë dhe politikat e kërcënimit të sigurisë në kuadër të Fondit gjerman të Marshallit.
“Një nga sfidat më të mëdha për Shtetet e Bashkuara dhe sinqerisht të them aleatët e NATO-s, komuniteti ndërkombëtar në masë të madhe, ka qenë deri në çfarë niveli duhet ne të përkrahim opozitën dhe të ndryshojmë balansin e fuqisë në Siri? Ne nuk e dimë saktë kush është opozitë apo ta them më qartë, ne nuk e dimë saktë se çfarë veprimesh do të ndërmarrin ata nëse do të arrijnë që ta përmbysin pushtetin”, thotë Jacobson.
Pavarësisht se cili grup arrin ta marrë pushtetin pas Assadit, Jacobson thotë se rruga para nuk do të jetë e lehtë.
“Mos gaboheni: nëse Assadi bie, atëherë do të del një set tërësisht i ri i problemeve që kanë të bëjnë me rindërtimin e një shteti të dështuar. Dhe kjo do të thotë një lloj vëmendje që komuniteti ndërkombëtar, ta them sinqerisht jo pak shtete duan të evitojnë në këtë pikë”, vlerëson më tej Jacobson.
Për t’ia arritur objektivit të presidentit Barack Obama për të parandaluar përdorimin në të ardhmen të armëve kimike, Jacobson parashikon se planifikuesit e Pentagonit do të zgjidhnin caqe që shihen shumë qartë siç është Ministria e Mbrojtjes së Sirisë dhe forcat ajrore:
“Pas të gjithave, arsyeja që ne po i mendojmë veprimet ushtarake është se Assadi e ka vënë popullatën e vet në rrezik. Është vështirë e mendueshme që do të shohim sulme kundër armëve kimike. Regjimi i Assadit ka qenë duke i lëvizur ato armë që një kohë dhe kështu ne do të rrisnim rrezikun për më shumë viktima në civil, përmes shkatërrimit të pa duhur të këtyre armëve apo sepse Assadi i ka vendosur forcat e armatosura në zona me shumë popullatë”, thotë Jacobson.
Sekretari i shtetit, John Kerry ju ka thënë pjesëtarëve të Kongresit gjatë kësaj jave se ai është “100 % i sigurt” që Assadi do të përdorë armë kimike prapë nëse Shtetet e Bashkuara nuk do të veprojnë.
Por çfarë nëse Uashingtoni reagon dhe Assadi nuk e pranon mesazhin? Në rastin që Assadi përdor armë kimike në të ardhmen, Jacobson thotë se ushtria amerikane duhet të riangazhohet me “forcë dërrmuese”.
Ky skenar e shqetëson Dov Zakheim, i cili ka qenë sekretar për siguri në administratën e presidentit George W Bush.
“Nëse Assadi mbijeton, Hezbollahu do të jetë ende aktiv, Irani do të jetë ende aktiv dhe Assadi do të jetë ende aktiv. Nëse bie Assadi, atëherë ne prapë do të akuzohemi për ndryshim qeverish, dhe iranianët lirisht mund të vendosin që e vetmja mënyrë për të evituar ndryshimin e regjimit të tyre është të ndiqet rruga e Koresë së Veriut dhe të kërkojnë hapur fuqi bërthamore, më shpejtë dhe më bindshëm. Atëherë çfarë do të bëjnë Shtetet e Bashkuara?”, pyet Zakheim.
Kjo ishte një nga pyetjet e mëdha në seancën dëgjimore të 3 shtatorit në Senat: A do të trimërohet Irani në ndjekjen e rrugës së armatimit bërthamor nëse Uashingtoni nuk e bën përgjegjës Assadin? Askush nuk tha “jo”.
Por, Mehrzad Boroujerdi, drejtor i programit të veçantë të studimit të Lindjes së Mesme, në Universitetin Syracuse, është skeptik.
“Unë nuk pajtohem me atë retorikë. Mua më duket më shumë një justifikim për të nisur luftë kundër Sirisë se sa bazë reale e realitetit me Iranin”, ka thënë ai.
Sa i përket Rusisë, një nga aleatët kryesor të Sirisë, analistët ushtarak dhe diplomatik e parashohin një rritje të mundshme në ofrimin e armëve për Assadin në rast të një sulmi, por jo diçka më shumë.
Sulmet hakmarrëse kundër Izraelit në rast të një intervenimi Amerika janë gjithashtu jo shumë të mundshme, thotë Jacobson nga Fondi gjerman i Marshallit.
“Nuk mendoj që në mes të tjerave, që as Irani apo Sirianët janë aq vetëvrasës në atë aspekt. të tërheqësh Izraelin në këtë e ndryshon tërë masën e konfliktit dhe padyshim që do të rezultojnë në shkatërrimin e plotë të regjimit sirian”, thotë Jacobson.

FAIK KONICA PËR GJENERAL PANGALOS

by

Në rubrikën”Shtylla e Faik Kontizës”, gazeta Dielli e së shtunës të 10 prillit 1926, botonte kronikën me titull”Politika e Gjeneral Pangalos”. Në të shkruhej: Masat e Gjeneralit Pangalos për të mbyllur klubet epirote dhe për të njohur të drejtat e pakicave shqiptare në Greqi, kanë bërë një përshtypje të madhe në mes të shqiptarëve si përtej ashtu edhe këtu n’Amerikë. Pemët e para të kësaj politike të re dhe mirëdashëse nisnë të duken. Një anëtar i Vatrës nga Çamëria, i cili është edhe anëtar i “Komisionit për të Mprojtur të Drejtat e Popullit të Çamërisë”, z. Abdul H. Abas, vizitoi pardje zyrat e Federatës dhe na lajmëroi se disa Çamër, që ndodheshin në burgjet e Greqisë për ndjenjat e tyre, u liruan dhe u kthyen në shtëpitë e tyre.

Veprimi i Gjeneral Pangalos është guri i parë në të themeluarit e një miqësie të kthjellët në mes të Greqisë e të Shqipërisë, dy vende të lidhura nga shumë interesa të përbashkëta.

Nëqoftë se politika e tij zë rrënjë dhe bëhet paskëtaj politika e vendosur e Greqisë kundrejt Shqipërisë dhe elementit shqiptar, fitimi do të jetë i madh për të dy kombet.

Zoti Kondulis, ministri i Greqisë në Shqipëri, është për t’uruar për mbarëvajtjen e një politike të cilën besojmë se e ka dëshiruar prej kohësh. Pa Zotësinë e një Burri Shteti si Gjenerali Pangalos, një politikë e këtillë do t’ishte e pa mundur, por dhe roli këshillonjës i një diplomati të vyer si zoti Kondulis do të ketë patur rëndësi.

Nga ana e Shqipërisë, duhet të mos harrojmë se udhën e një marrveshjeje e kthjellët e hapi politika e hollë dhe e gjallë e Guvernës së President Ahmet Zogu, i cili është përpjekur kurdoherë për një afrim; afrim i pamundur nën demagogjinë e Fan Nolit.

Në këtë çast kur një rreze shprese po ndrit mi fatin e Shqiptarëve të pakët që rrojnë nën Greqinë, më vete mendja tek ata njerës me kurajë që janë përpjekur, pa frikë, për të përmirësuar gjendjen e popullit në ditët e errta, dhe i pari që shoh është Musa Demi- një shqiptar i kthjellët që s’ka kursyer asnjë rrezik për veten e tij, ka pësuar dëme, ka ngrënë burgje, por ka mbetur i patundur. Një njeri si ky duhet të nderohet jo vetëm nga ne po edhe nga grekët me karakter.

KOMPLOTI I SELANIKUT PËR RRËZIMIN E PANGALOSIT

Në ditët e para të prillit 1926 në Greqi u organizua një komplot që mori formën e një kryengritje me qëllim përmbysjen e Gjeneral Pangalos. Kryengritja kryesohej nga tre oficerë të ushtrisë ; majorët Bakerxhi, Karakufa, dhe Xhavella. Qendra e kryengritjes ishte në Selanik dhe shumë shpejt u shtyp nga Pangalos. I lidhur me kryengritësit ishte edhe Gjenerali Panagjotopulos, ish Ministër i Punëve të Brendshme, i cili u arrestua bashkë me të tjerët. Xhavella ishte një bashkfshatar dhe mik i ngushtë i Gjeneralit Plastiras. Të arrestuarit u dërguan në Athinë,  për t’u gjykuar më pas nga një Gjykatore ushtarake.

Çfarë kërkonin kryengritësit?

Korrespondenti i Associated Press në Beograd njoftonte se sipas lajmeve të mbërritura direkt prej Selanikut, kryengritësit numëroheshin lart mbi  5,000 vetë dhe ishin të armatosur me armatime të rënda, përfshi edhe Topa. Çfarë kërkonin ata: E para, gjenerali Pangalos të hiqej nga fuqia, e dyta të formohej një Guvernë neutrale, e treta- të bëheshin zgjedhje të lira; e katërta , të merrte përsëri presidencën Admirali Kundurriotis; që kishte humbur në garën presidenciale përballë Pangalosit, e pesta të bëhej amnisti e përgjithshme për të gjithë ushtarët dhe udhëheqësit e depërtuar.

30 KËNGË TË RRALLA ÇAME NË NJË BOTIM GJERMAN

by

Nga Enver KUSHI/

Këtë vit mbushen 56 vjet nga ekspedita gjermano-sh qiptare në Shqipëri dhe në Çamëri e zhvendosur në Fier e Vlorë (Babicë e Skelë) si dhe 48 vjet nga botimi në Berlin të librit “Muzika popullore shqiptare – këngët e Çamëve”, (Albanische Volkmusik, Gesange der Camen). Kam patur fatin të jem një nga miqtë e Prof. Ramadan Sokoli, një nga diturakët e rrallë shqiptarë, njohës dhe studiues i rrënjëve të kulturës popullore shqiptare veçmas i rrënjëve të tingullit shqiptar. Takimet dhe bisedat e shpeshta të miat me të, kanë qenë nga më frutdhënëset e befasueset. Ka qenë Prof. R.Sokoli, që së pari më ka folur për ekspeditën gjermano- shqiptare te çamët e Fierit e Vlorës si dhe për një këngë të rrallë vaje incizuar në Skelë dhe interpretuar nga Hamide Shabani – 40 vjeç. Grupi i studiuesve gjermanë erdhi në Shqipëri në maj të vitit 1957 dhe përbëhej nga Doris Stockman, Wilfried Fielder, Erich Stockmann dhe Johan Kyritz. Ekspedita ishte nismë e Institutit të Folklorit Gjerman pranë Akademisë së Shkencave të Gjermanisë. Ajo u realizua në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit dhe Kulturës së Shqipërisë. Nga pala shqiptare morën pjesë Ramadan Sokoli dhe Albert Paparisto. Siç shkruajnë muzikologët gjermanë, qëllimi i tyre ishte incizimi i këngëve popullore dhe melodive instrumentale me ndihmën e aparateve moderne të marrjes, për të kontribuar në dokumentimin e parë të rëndësishëm të muzikës popullore shqiptare. Në këtë drejtim Shqipëria kishte mbetur një njollë e bardhë në hartën e muzikës popullore të Europës Juglindore. Ato zgjodhën Shqipërinë e Jugut për të realizuar qëllimin e tyre dhe konkretisht siç shkruajnë autorët gjermanë “për të marrë shënime për muzikën popullore të tre grupeve shqiptare në Jug: Toskëve, Labëve dhe Çamëve, si dhe një praktikë këndimi shumë i vjetër, siç ishte polifonia. Instituti i Folklorit Gjerman në Berlin vuri në dispozicion të grupit 3 magnetofona me mikrofona dinamikë, 3 aparate fotografike dhe një aparat me film të ngushtë. Ata japin të dhëna për shtrirjen e toskëve, labëve dhe çamëve si dhe zonat ku kanë incizuar: Krahinën pranë Liqenit të Ohrit, Mokër, pllajën e lartë të Korçës, krahinën e Devollit, malësinë e Skraparit, fushën e Kolonjës, fushën e Vjosës, Myzeqe, Mallakastër, Berat, Elbasan, Lushnjë, Këlcyrë, Gjirokastër, Sarandë, Borsh, Himarë, Dukat, Vlorë dhe Kurvelesh. Incizime janë bërë edhe në zanën e minoritetit grek dhe nomadët vllehë. Mendoj se nuk është rastësi këmbëngulja e studiuesve gjermanë për të incizuar këngë çame. Jam i bindur se ata vinin në Shqipëri me njohuri për gjeografinë, historinë dhe kulturën e shqiptarëve në të gjitha trevat, ku ata shtriheshin. Me siguri njihnin mirë punën e albanologëve të shquar si Hahn, Bopp, Jokli, apo të atyre që janë marrë me kulturën popullore shqiptare si Habenlandt, Nopça, Lamberc, Vaigand, Pedersen (që ka publikuar edhe përralla nga Çamëria. Në qoftë se do të bënim një rikthim imagjinar gati 40 vite më parë, pra në vitin 1957, kohë kur u organizua edhe ekspedita shqiptarogjermane, nuk ka se si të mos ndjejmë akoma të freskëta plagët dhe dhimbjen e popullsisë çame. Është gjallë brezi që e ka parë me sytë e tij llahtarin dhe gjëmën e madhe. Fëmijët e viteve ’44-’45 janë më të madhuar, por në sytë e tyre ruhen pamjet e tmerrshme të tragjedisë. Të vdekurit, lënë bokërimave të tokës çame, u trokasin netëve dhe u prishin gjumin të gjallëve, trazojnë kujtimet. Por jo vetëm kaq. Është zhvendosur relievi i kulturës çame, janë zhvendosur vallet e tyre epike, këngët, baladat, përrallat, gojëdhënat. Dhe kjo është një zhvendosje e një lloji tjetër, më pak e dukshme, por më ulëritëse dhe më tragjike se plagët e bartësve të tyre. Incizimi i këngëve çame është bërë në Fier, Skelë dhe Babicë të Vlorës. Këngëtarët ishin, siç pohojnë studiuesit, nga i njëjti fshat, ose së paku nga e njëjta krahinë. Kështu këngëtarët e Skelës para vitit 1944, banonin në fshatrat Arpicë, Vola dhe Vaje të Gumenicës. Këngëtarët e Fierit ishin nga Mazreku dhe grupi i Babicës nga fshatrat midis Mazrekut dhe Mangëlliçit. Gjithsej janë 30 këngë të incizuara. Nga këto, në Fier 8 këngë (“Çelo Mezani”, “Mua më ra taksimi”, “Qaj me lot o Çamëri”, “Kalesh’ e Xhixho s”, “Luli me nishan në ballë”, “Ditën që u mor nisia”, “Mecovë e zeza Mecovë”,) në Babicë 8 këngë ( “Kjo anë e lumit”, “Ç’ke flamur që s’valon”, “Janinë e zeza Janinë”, “Ne porta të shkova”, “Thirri talili në malë” “Kamerini mal me fletë”, “Hiq kadale vallen’o”, “E mjera merr me zë” në Skelë 14 këngë (“Ulu mal të shoh Kastrinë”, “Kënga e Çelo Mezanit”, “Ti moj kull’ e Livadhisë”, “Ti më qesh , ti me ta”, “Berbaro, Vasiliko”, “Moj Mine, Minusheja”, “Ti fletë e lejmonit bardhë”, “Ra dielli mbi bajame”, “Të martën që me natë”, “Trëndelo, moj trëndelinë”, “Çu nis djali për kurbet”, “Nani-nani more djalë”, “Sha kriet tat babatho”. Libri në fjalë, me autorë Doris Stockmann, Wilfried Piedler dhe Erich Stockmann, botim i vitit 1965, me 302 faqe, përbëhet nga këto pjesë: PJESA E PARË: “Gjurmimi i muzikës popullore shqiptare deri në vitin 1957” “Ekspedita e mbledhjes shqiptaro-gjermane e vitit 1957 dhe shfrytëzimi i saj” “Vërejtje etnografike mbi çamët” të shkruara nga Erich Stochman; Pjesa e dytë “Gjurmime në muzikën vokale çame” e ndarë në kapitujt “Paravërejtje e të përgjithshme”, “Problemet dhe metodat e transkriptimit”, “Vërejtje botimi dhe shpjegimi i shenjave”, “Terminologjia”, “Figura dhe dhënia e formës e këngëve çame” “Këngë bordure polifonike”, “Këngë korale jo bordunale”, “Këngë burrash”, “Këngë grash”, Këngë solo”. Pjesa “Transkriptime dhe pjesa e fundit përmbajnë tekstet në variantin shqip dhe përkthimin gjermanisht. Mes shumë të dhënave, më ka bërë përshtypje një fakt që japin studiuesit gjermanë: Kur incizuam këngë vajtimi në Babicë, këngëtarja u =rek aq shumë, duke i harruar të gjithë të pranishmit, saqë neve u detyruam ta ndërpresim incizimin. Teksti i këngës është ky: Sha (pasha) krietë tat, babatho, Sha kurmin tënd baba, Ku do të të gjëjmë ne tani, Që na lëshoe Ore babatho e? Do të të gjuajnë djeltë, baba: Se neve nuku jemi në dhenë tënë babatho, Se neve jemi muhexhirë në vend të huaj babatho, Mos të ka pikunë vendi jot, Se ke ardhurë në botë të Shqipërisë, Baba ore! Do të të palosi bot’ e Vlorësë, Se ashtu e kishim të shkruarë babatho, Sha kurmin tën, ore baba, ore, Po qe jedh’ ndo-jerë të vemi në Në atë vatanë tën’ ore, vatrëz o? Që jemi berë muhaxhin’ o, Në botë të Shqipërisë o babatho. Vlera të mëdha për studiuesit e muzikës popullore ka transkriptimi i të 30 këngëve, bërë me profesionalizëm dhe kritere rigoroze shkencore. Po kështu, edhe tekstet e botuara në dialektin çam, përveç pasurisë gjuhësore, paraqesin interes edhe për elegancën e vargut dhe mjetet shprehëse si dhe finesën karakteristike të folklorit çam. Libri “Muzika popullore shqiptare, këngët e Çamëve”, është homazh për bartësit e folklorit të mrekullueshëm çam, një libër për kujtesën gjithmonë të pagjumë e të trazuar. Ai e pasuron bibliotekën evropiane dhe ndihmon studiuesit për t’ju rikthyer këngëve të çamëve.

RAMA NE ”FRANCE INTER”: HISTORIA DO TA VLERESOI BERISHEN

by

Kreu socialist, Edi Rama, i ftuar në radion “France Inter” me Frederik Miterran tregoi jetën e tij gjatë viteve të diktaturës, por dhe përvojën e tij në krye të Bashkisë së Tiranës. Rama tregon për Miterran risitë e programit të tij “Rilindja shqiptare”. Zoti Rama tha se zgjedhjet e fundit ishin shumë të rëndësishme jo vetëm për rezultatin, por për pocesin dhe përmbajtjen demokratike. “E gjithë Europa ka dashur që Shqipëria ta kalonte këtë provim dhe Shqipëria e kaloi me shumë dinjitet, gjë që krijoi një situatë shumë të favorshme në arenën ndërkombëtare për vendin”-tha ai.

-Mirëmbrëma dhe mirëse erdhët! Sot kam kënaqësinë dhe nderin të pres zotin Edi Rama, kryeministër i Republikës së Shqipërisë, i cili sapo ka fituar zgjedhjet me një shumicë të konsiderueshme pas vitesh të gjata lufte politike midis partisë së tij, Partisë Socialiste dhe paraardhësit të tij z. Sali Berisha. Mirëmbrëma z. Kyeministër, mirëmbrëma Edi Rama dhe faleminderit që jeni me ne.

-Edi Rama: “Mirëmbrëma, ju faleminderit për ftesën”.

-Fakti që Edi Rama, kryeministër i Shqipërisë është mes nesh na jep mundësinë të flasim për këtë vend jashtëzakonisht interesant. Shqipëria është vendi që na ka dhuruar Nënë Terezën, Ismail Kadarenë, Angjelin Prelocaj, Inva Mulën, sopranon e famshme, Liri Begenë skenariste dhe kineaste, një ansambël të konsiderueshëm personalitetesh. Është një vend që ka vuajtur shumë gjatë shekullit të XX-të dhe që gjeografikisht gjendet midis Greqisë dhe Malit të Zi. Shtet ballkanik i rëndësishëm, qendor dhe një vend ku gjërat nuk janë aq të thjeshta, ku niveli i jetesës është ende shumë i dobët, 4000 dollarë për person kur në Francë është 40 000 dollarë viti, por nga ana tjetër është një vend jashtëzakonisht i bukur. Gjë që shpjegon pse ka pasur kaq shumë personalitete me vlera dhe identitete kaq të forta. Vend shumë i bukur për t’u parë dhe vizituar, mesdhetar dhe me peisazhe të mrekullueshme ballkanike. Një vend që më në fund po i hapet lirisë, demokracisë dhe ku zgjedhjet e fundit ishin një lajm i mirë i përshëndetur nga Europa. A jemi vërtetë përpara fitores së demokracisë në Shqipëri?

-Edi Rama: “Është e vërtetë, zgjedhjet e fundit ishin shumë të rëndësishme jo vetëm për rezultatin, por për pocesin dhe përmbajtjen demokratike. E gjithë Europa ka dashur që Shqipëria ta kalonte këtë provim dhe Shqipëria e kaloi me shumë dinjitet, gjë që krijoi një situatë shumë të favorshme në arenën ndërkombëtare për vendin. Por, sigurisht nga ana tjetër këto zgjedhje na kanë bërë shumë përgjegjës, pasi kemi marrë një fitore shumë të gjerë me 83 deputetë nga 140, gjë që na lejon jo vetëm të qeverisim por edhe të ndërmarrim reforma që kërkojnë shumicë të cilësuar. Por, mbi të gjitha, është një mesazh i fortë i zgjedhësve që nuk donin vetëm ndryshimin e pushtetit nga e djathta në të majtë, por një ndryshim të thellë të vendit”.

-Për kujtesë, vendi ka qenë i qeverisur nga Sali Berisha, nga një parti që mund ta cilësojmë të djathtë, ndërsa ju përfaqësonit Partinë Socialiste. Zgjedhjet e shkuara u zhvilluan në një klimë të ashpër, shumë të vëshirë, madje në zgjedhjet e para disa viteve pati edhe të vrarë. Në të njëjtën kohë u krijua përshtypja se fitoren që arritët me partinë tuaj kishit dëshirë ta vendosnit në një klimë qetësie. Ju madje përshëndetët paraardhësin tuaj, një gjest fisnik ky. Ju thatë se nuk do t’i njihni shumë merita sepse ishte kundërshtari juaj, por se ndoshta historia do ta vlerësojë.

-Edi Rama: “Në fakt është e para herë që ndodh në politikën shqiptare dhe unë jam shumë i kënaqur që pata rastin ta bëj këtë, ta falenderoj për çdo gjë të mirë, që ndoshta do t’i njohë historia duke qenë më objektive se unë, sepse sapo kaluam një periudhë shumë të vështirë konfliktiti politik. Nga ana tjetër ai gjithashtu ishte në lartësinë të pranonte humbjen dhe duke uruar fituesin, por përsëris që është një fitore që na jep shumë përgjegjësi dhe e bën fitoren më relative sepse ka një pritshëmeri jashtëzakonisht të madhe nga ana e votuese dhe duhet të jemi në lartësisë e duhur. Nuk do të jetë e lehtë”.

-E kuptojmë se është e vështirë në një vend si ky sepse për kujtesë, Shqipëria lindi nga hiri i saj në fillim të shekullit të XX-të. Midis dy Luftërave Botërore ajo njohu një periudhë relative modernizimi por mjaft të rëndësishme deri sa vendi u pushtua nga fashistët italianë, çka e zhyti sërish në një situatë katastrofike. Më pas 45 vite regjimi komunist nga më të egërit, së bashku me Korenë e Veriut dhe Kmerët e Kuq, me mijëra të vdekur, vendi i mbyllur tërësisht në vetvete me një paranojë të pashpjegueshme, sa qeveria e Enver Hoxhës pasi ndërpreu marrëdhëniet me Rusinë gjen si aleat të vetëm Kinën, e cila në atë kohë kalonte Revolucionin Kulturor. Në 1990 kur regjimi rrëzohet dhe Republika fillon të lindë vendi u pushtua nga mafia dhe korrupsioni. A jeni dakort me këtë historik ?

-Edi Rama: “Është e sigurt që Shqipëria kaloi një version të komunizmit që asnjë nga vendet e ish-Perandorisë Sovjetike nuk e përjetoi. Komunizëm që mbështetej vetëm në vetvete dhe madje edhe me Kinën u ndërprenë marrëdhëniet në 1977-ën. Kaluam në një fazë të izoluar dhe narciziste që krijuan kushte të veçanta dhe jo të favorshme për lindjen e një demokracie të shëndoshë. Vërtetë në vendet e tjera komuniste nuk kishte alternativë tjetër politike por kishte alternativë kulturore, kam ndërmend Vaslav Haveli në Çekosllovaki ose Adam Michnik në Poloni. Nëse mendojmë të gjitha lëvizjet në teatër, letërsi e kinema nuk arrijmë të bëjmë krahasime me Shqipërinë. Në Shqipëri vuajtën vite burg sepse kishin në shtëpi albume të Van Gogh-ut ose Picasso-s në vitet ’70, pra në një epokë jo aq të largët, apo se dëgjonin Joe Cocker dhe Beatles”.

-Edi Rama ju jeni tashmë kryeministër i Republikës së Shqipërisë, pasi fituat zgjedhjet me një shumicë të gjerë. Folëm pak më parë se është një kapitull i ri për demokracinë në Shqipëri dhe se ishte shumë e vështirë pas 45 vitesh regjim komunist paranojak që e dobësoi vendin. Njëkohësisht, pas daljes nga komunizmi, 20 vitet që rrodhën më pas kanë qenë vite ku ka patur një progres ekonomik. Jeta është bërë fatmirësisht më e thjeshtë. Në të njëjtën kohë ekziston ndjenja se institucionet e shtetit ishin shumë të brishta.

-Edi Rama: “Diferenca mes së shkuarës dhe të tashmes, duke e krahasuar edhe me popujt e tjerë, si çekët, polakët, hungarezët, ku komunizmi ishte një aksident që u ndërpreu atyre në mënyrë brutale dritën për një periudhë, komunizmi në Shqipëri gjeti një terren mjaft pjellor të patriarkalizmit dhe të mungesës së traditës demokratike. Aty mund të gjejmë dhe ndryshimin mes shpejtësisë me të cilën të tjerët janë larguar nga e shkuara e tyre dhe ne, të cilët nuk kemi patur traditë demokratike. Nuk kemi pasur as traditë të shtetit të vërtetë dhe na është dashur ta ndërtojmë gjithçka nga fillimi. Kjo s’është e lehtë”.

-Ju keni pasur edhe korrupsion dhe fenomene klanore…

-Edi Rama: “Kjo ka ardhur nga mungesa e institucioneve dhe strukturave efikase të një shteti në shërbim të qytetarit”.

-Po mundohem të kuptoj se si i riu Edi Rama ka përjetuar vitet e fundit të regjimit të Enver Hoxhës dhe si mundët ju të kishit një ide të asaj çfarë ndodhte gjetkë. Kam parasysh të rinjtë kinez që ndërtuan një statujë të lirisë në sheshin Tian An Men. Si arritën ata ta imagjinonin diçka të tillë pas aq shumë vitesh maoizmi. Si jetonit kur ishit 18 vjeç në Tiranë?

-Edi Rama: “Besoj se bota e artit dhe e pikturës ka qenë mënyra më e mirë për të kuptuar se në ç’nivele na mungonte liria. Sepse jetoja në një vend ku e gjithë kultura dhe arti i shekullit të XX-të ishte e ndaluar, dhe kishim një botë paralele të librave të ndaluar”…

-Ju nuk e dinit se kush ishte Picasso?

-Edi Rama: “Jo, ne e dinim këtë, por na duhej ta gjenim në errësirën e lidhjeve të ndaluara. Kjo na e bënte jetën edhe më tërheqëse, sepse shkëmbenim libra të ndaluar, gjë mjaft e rrezikshme, pasi jo vetëm mund të na përjashtonin nga shkolla por mund edhe të na internonin”.

-A ishit të lirë të flisnit me shokët tuaj apo kishte shumë infiltruar?

-Edi Rama: “Shoqëria ishte shumë selektive, por unë kisha një rreth miqsh me të cilët përkthenim, mësonim. Për shembull, unë e kam mësuar frengjishten pa mësues, por thjesht duke lexuar librat e ndaluar, mbi impresionizmin, post-impresionizmin e kështu me radhë”.

-Ju ishit student i Arteve të Bukura, merreshit dhe me sport. Nga ana tjetër në këtë sistem krejt paranojak në Tiranën e viteve 80’ drejtuesit nuk ishin dhe aq larg sepse njiheshin njerëz që i njihnin. Si funksiononte?

-Edi Rama: “Sporti ishte një mënyrë që të mund të dilnim jashtë vendit, sepse vetëm nëpërmjet sportit dhe vetëm nëse ishim pjesë e një ekipi kombëtar mund të dilnim jashtë. U mora me sport sepse doja absolutisht të shihja një muze arti dhe kur dola për herë të parë jashtë vendit, në Gjermani, më kujtohet një arratisje e pabesueshme nga hoteli, për të parë muzeun e Bremenit, ku pashë për herë të parë një Picasso origjinal”.

-Sa vjeç ishit?

-Edi Rama: “Ishte viti 1984. Isha 20 vjeç”.

-Diktatori Hoxha ishte ende gjallë. Ai vdiq në vitin 1985.

-Edi Rama: “Drejtuesit ishin shumë larg. Por është interesante për studiuesit e komunikimit. Enver Hoxha shfaqej në televizion vetëm dy-tre herë në vit. Ishte i pranishëm kudo në afishe, fotografi në librat e historisë”…

-Edhe në ndërgjegjen e njerëzve.

-Edi Rama: “… në gazeta. Emri i tij përmendej çdo ditë, kudo, por imazhi i tij i vërtetë shfaqej në televizion vetëm dy-tre herë në vit. Kjo e bënte pothuajse mitik”.

-Si në librin e Orwell “1984”.

-Edi Rama: “Ishte i pranishëm nëpërmjet mungesës së tij.”.

-Shqipëria është vend shumë i bukur, mesdhetar. Në verë është dëshira për të shkuar në plazh. A kishte momente të ëmbla pavarësisht nga çfarë thamë më lart?

-Edi Rama: “Mund të duket paradoksale, por ishtë një vend ku qeshej shumë. E qeshura ishte shumë e pranishme sepse anekdotat prodhoheshin çdo ditë dhe nëpërmjet të qeshurës gjenim një strehë nga mbyllja e madhe. Në atë kohë kishim plazhet besoj më të mrekullueshmet në botë, sepse ishin të virgjëra dhe të pazhvilluara. Fatkeqësisht humbëm shumë prej tyre dhe na duhet tashmë të mbrojmë çka mbetet”.

-Sigurisht me demokracinë vijnë dhe spekullimet… Edi Rama, ju keni hyrë në politikë në vitet ’90, pas rënies së regjimit komunist në Shqipëri duke qënë shkurtimisht Ministër i Kulturës për një periudhë prej 18 muajsh dhe mbi të gjitha Kryetar i Bashkisë së Tiranës, kryeqytetit të Shqipërisë, për një periudhë mbi 10-vjecare. Me këtë reputacion artisti, ju jeni piktor, kishte njerëz të cilët mendonin: “Ç’është ky artist i përfshirë në jetën politike dhe bëhet kryetar bashkie”, por gjithsesi ju u zgjodhët si i tillë dhe kishit gjithashtu një shembull, shembullin e Havelit në Çekosllovaki, i cili ishte njëkohësisht intelektual dhe artist. Në të vërtetë ju keni lënë gjurmë të thella në kryeqytet, një qytet me 700-800 000 banorë duke e bërë më njerëzor, pas shumë vitesh tiranie dhe sugjestioni. Çfarë keni bërë në Tiranë?

-Edi Rama: “Unë kam hyrë në politikë në të njëjtën mënyrë përmes së cilës pothuajse të gjithë intelektualët, artistët dhe shkrimtarët kanë hyrë në politikë në vendet ish-komuniste pas momentit të ndryshimit, por unë nuk kam dashur të bëj politikë. Doja të shijoja lirinë dhe liria më solli për tre vjet në Francë, në Cité des Arts dhe më pas u ktheva krejt rastësisht për shkak të vdekjes së babait tim dhe në ditën e ceremonisë së varrimit të tij u bëra Ministër i Kulturës: një situatë krejtësisht surreale dhe episod i pastër ballkanik, i cili ndodh vetëm në vendet tona. Pas dy vitesh si Ministër i Kulturës u bëra Kryetar Bashkie, i pavarur por i mbështetur nga Partia Socialiste dhe aty pata mundësi të beja gjëra të cilat e ndryshuan kryeqytetin”.

-Nuk kishte plan urbanistik, pas 10 vjetësh demokraci, kishte ndërtime barbare kudo, trashëgim ndërtimesh të periudhës komuniste, të zymta duhet ta pranojmë, me ndërtime fillimisht ruse dhe më pas kineze të cilat ishin vërtetë të tmerrshme. Nuk kishte as zyrë dhe as sallë mbledhjesh në Bashki. Pra ishte një mjerim dhe një rrëmujë e madhe.

-Edi Rama: “Folëm më parë për një vend të virgjër dhe të pazhvilluar dhe shumë të bukur, por ishte gjithashtu shumë delikate sepse gjatë komunizmit e drejta e pronës private ishte tërësisht e ndaluar. Kjo bukuri nuk ishte diçka të cilën njerëzit mund ta vlerësonin si një vlerë apo pasuri, e për rrjedhojë liria u projektua si mundësia përmes së cilës mund të afirmohej individualiteti duke u kthyer kundër natyrës, sikur kjo të përfaqësonte pasurinë e armikut, i cili ishte shteti komunist. Ndoshta në mënyrë të pavetëdijshme, ngjasonte me hedhjen në erë të urave për të mos lejuar armikun të kthehet. Të gjithë zaptonin toka. Pati një lëvizje demografike të pabesueshme dhe përgjatë 10 viteve, kryeqyteti u shndërrua në një rrëmujë të pabesueshme, një treg i madh oriental ku kishte një kaos total. Na është dashur të bëjmë aksione shumë të vështira për shembjen e të gjitha ndërtesave të paligjshme në parqe për të rifituar hapësirën publike. Filluam me ngjyrat, duke lyer ndërtesat dhe ngjyrat shërbyen si pikënisja e krijimit të një ndjenje përkatësie në hapësirë. Gjatë komunizmit, njerëzit kishin humbur ndjenjën e përkatësisë ndaj qytetit, madje edhe vetë shtetit. Më tej, ndjenja e përkatësisë në hapësirë ishte e vështirë për tu ndërtuar, sepse komunizmi vrau elementet thelbësore të një bashkëjetese demokratike: solidaritetin, vullnetarizmin, ndjenjën e përbashkët”.

-Është pikërisht ajo çka Orëell e thotë shumë mirë në librin e tij “1984”, fjalët e humbën kuptimin e tyre, u deformuan dhe shndërruan plotësisht: komunizmi u dha fjalëve një kuptim tjetër.

-Edi Rama: “Pikërisht, dhe pa këto fjalë komunizmi do të ishte i zbrazët”.

-Atëhere, ju ishit kryetar i Bashkisë së Tiranës dhe u rizgjodhët. Me sa duket njerëzit ishin të kënaqur nga ajo që ju bëtë, sepse ju vërtetë e transformuat qytetin dhe i dhatë nur, sepse qyteti u bë i bukur.

-Edi Rama: “Tre vitet e para ishin tre vitet e rilindjes së shpresës dhe njerëzit rifilluan të besonin se mund të kishte një jetë publike në Shqipëri, sepse njerëzit kishin bërë gjithçka për pronën e tyre, por pas 10 vjetësh ne e gjetëm veten të izoluar nga njëri-tjetri. Kjo sepse ne kishim tashmë shtëpi dhe prona më të mëdha, por nuk kishim më jetën dhe hapësirën publike. Ripërvetësimi i hapësirës i publike ishte ajo çka doja të bëja dhe që do më jepte gjithashtu mbështetjen dhe respektin e njerëzve”.

-Mendoj se keni një program dhe projekte shumë të rëndësishme, duke qenë se vini pas vitesh të një lufte të rëndësishme politike dhe pas përvojës 10-vjeçare si kreu i qytetit të Tiranës.

-Edi Rama: “Kemi paraqitur një program, i cili luajti një rol të rëndësishëm për ndryshimin e natyrës së përballjes politike, pa përplasje ndërmjet personaliteteve, pa urrejtje dhe refuzim të tjetrit, sepse nga komunizmi kemi trashëguar gjithashtu edhe këtë kulturë të refuzimit të tjetrit dhe kulturën e armikut të brendshëm. Për këtë arsye mendoj se opozitat kanë vuajtur për shkak të mungesës së respektit dhe mungesës së dëgjimit. Partitë politike kanë bërë lojën e së shkuarës. Ne paraqitëm një program të cilin e quajtëm “Për një Rilindje Shqiptare”, një program ku kërkojmë të përcjellim mesazhin e ndryshimit, duke filluar nga nevojat e një shteti, i cili nuk është një shtet i cili i merr të gjitha në ngarkim, por një shtet i cili respekton dhe u shërben qytetarëve”.

-Kam dëgjuar se për një periudhe të caktuar, njerëzit ju qortonin se ishit shumë skandinav? Në kuptimin e të pasurit një vizioni mbi demokracinë shumë të qetë që nuk përputhej me gjendjen e shoqërisë, e cila është shumë më konfliktuale.
-Edi Rama: “Pikërisht, sepse kjo kulturë e luftës së përhershme, kultura e refuzimit të tjetrit është ende shumë e fortë në vendin tonë. Sot jemi përballë një sfide shumë të rëndësishme: të ndryshimit të modelit të zhvillimit, sepse modeli qe kemi pasur dhe që nuk do të kemi më, është një model i ngritur mbi spekulimin, ndërtimin kudo, të ardhurat e emigrantëve të vendosur kryesisht në Itali dhe Greqi, të cilët tani po kalojnë një periudhë shumë të vështirë dhe një merkantilizmi të çmendur. Duhet të kalojmë në një model të prodhimtarisë; të investimeve të cilat do të krijojnë vende pune, sepse Shqipëria është një vend me nivel shumë të lartë të papunësisë; një model të zhvillimit rural, i cili shtyn prodhimin e brendshëm agro-ushqimor; dhe një model të zhvillimit të turizmit pa shkatërruar vendin”.

-Pa shkatërruar peizazhet të cilat janë shumë të bukura dhe që janë dëmtuar mjaft që nga ndryshimi i sistemit në Shqipëri. Ekziston një problem korrupsioni. Shqipëria ka reputacionin, si dhe Republika motër e Kosovës, e një vendi të gërryer nga mafia. Cila është përgjigjja juaj ndaj kësaj?

-Edi Rama: “Mendoj se nga njëra anë është një e vërtetë e trishtueshme sepse nuk vuajmë thjesht nga korrupsioni i elitave por nga një korrupsion endemik, pra që prek qytetarët në çdo hap dhe në çdo takim me institucionet dhe shtetin. Nga ana tjetër ekziston një stereotip mjaft cinik ndaj këtyre vendeve që nuk ka të bëjë me realitetin nëse e marrim në një kontekst më të gjere. Nuk besoj se Republika e Kosovës apo e Shqipërisë vuajnë nga korrupsioni në elita më shumë se Rumania, Bullgaria apo Hungaria. Problemi është korrupsioni endemik dhe kjo është pasojë e mungesës së një shteti modern, mungesës së shërbimeve dhe strukturave që i përgjigjen ligjit dhe nevojave të qytetarëve. Në këtë pikë nevojitet modernizim dhe ndryshim radikal. Shembulli i Bashkisë së Tiranës më ndihmon të them që mund t’ja dalim pa dyshim”.

-Folëm pak më parë për lidhjen mes Shqipërisë dhe Kosovën, sepse Kosova është gjithashtu një vend shqiptar. Përse në 1912 kur u vizatua harta e Shqipërisë nuk u përfshi dhe Kosova, sepse dhe ata janë shqiptarë. A ekziston pretendimi për të krijuar “Shqipërinë e madhe”?

-Edi Rama: “Mendoj se jetojmë në një botë tjetër pas krijimit të Bashkimit Europian dhe pas proceseve që shkojnë drejt plotësimit të këtij unioni, jetojmë në kontekst tjetër. Mendoj se sot duhet rikrijuar ideja e bashkimit dhe e bashkëpunimit nën shpirtin europian sepse është mënyra më e mirë për të arritur objektivat e lidhura me këtë “Shqipëri të madhe” në thonjëza, që janë në fund të fundit të lidhur me mirëqenien e njerëzve”.

-A ekziston një problem ballkanik lidhur me Europën? Po të shikojmë hartën, as Bosnja, as Serbia, as Maqedonia, as Mali i zi dhe as Shqipëria nuk janë pjesë e Europës, ndonëse gjeografikisht janë pjesë e saj.
-Edi Rama: “Rikthehemi tek çfarë thamë dhe më parë. Sa më e egër të ketë qenë historia, aq më e vështirë është të arrihet. Nuk besoj të jetë problem talenti apo drejtimi por është problem i lidhur me historinë dhe traditën. Jemi pikërisht në situatën ku duhen bërë përpjekje të përbashkëta. Nuk është aq e thjesht sa të thuhet ja tek janë kushtet dhe përpiquni vet. Çdo problem ballkanik nuk ka qenë kurrë vetëm ballkanik, por ka qenë dhe problem europian. Tashmë jetojmë në një situatë tjetër dhe në një epokë tjetër pas marrëveshjes mes Serbisë dhe Kosovës, marrëveshje paqeje dhe bashkëpunimi. Duhet ecur më tej. Duhet krijuar një projekt dhe model bashkëpunimi midis vendeve që mbeten ende jashtë Europës por dhe midis Europës dhe këtyre vendeve”.

-A keni përshtypjen që Franca interesohet për këto çështje apo jo mjaftueshëm?

-Edi Rama: “Duhet të pranoj se mbetëm pozitivisht të befasuar nga qëndrimi i presidentit François Hollande pas vizitës në Bordeaux të presidentëve të Republikave të Ballkanit, e gjithashtu nga hapat e marrë nga diplomacia franceze për të qenë më të pranishëm”.

-Gjë që s’ndodhte më parë…

-Edi Rama: “Jo nuk ndodhte dhe ishte një fatkeqësi sepse Franca është një vend shumë i respektuar nga të gjitha vendet në Ballkan dhe nuk duhet të harrojmë as aspektin ndërfetar, sepse Franca shihet gjithashtu me respekt nga të gjitha besimet”.

-Ku e keni mësuar frengjishten Edi Rama?

-Edi Rama: “Kam mësuar të lexoj pa ditur asnjë fjalë nëpërmjet librave të ndaluar. Lexoja librat e artit po gjithashtu Kafka, Proust, shumë shkrimtarë të ndaluar të kohës së komunizmit. Por kam humbur shumë nga njohuritë e mia, e flisja më mirë kur jetoja këtu”.

-Diçka e fundit. A keni ende kohë për të pikturuar?

-Edi Rama: “Po, pikturoj gjatë gjithë kohës, por në formën e vizatimeve mbi letrat e punës gjatë mbledhjeve. Kurrë nuk e kisha menduar se mund të ishte art por njerëzit më thonë që janë më të bukur se sa pikturat që bëja kur isha thjesht artist”.

-Ju jeni tashmë Kryeministër i Shqipërisë. Kam lexuar se keni thënë se ju merreni me politikë pasi politika është aksion dhe aksioni i shtyn kufijtë e vdekjes. Mendoni në të njëjtën mënyrë edhe tani?

-Edi Rama: “Unë mendoj se ka një lidhje mes vdekjes dhe politikës dhe mendoj se ka një lidhje të përhershme mes një njeriu që merret me politikë dhe vdekjes. Sepse në fund, qoftë një frikë permanente, qoftë një vullnet për të tejkaluar vdekjen, kjo e shtyn politikanin drejt totalitarizmit dhe diktaturës”.

-Faleminderit Edi Rama që ishit me ne sot dhe që na dhatë kaq shumë dëshirë për të vizituar Shqipërinë, vendi i të cilit jeni tashmë Kryeministër, pas zgjedhjesh që u vlerësuan si shumë objektive nga komuniteti ndërkombëtar dhe që priten të jenë hapja e një kapitulli të ri për demokracinë e vendit tuaj. Kjo na jep edhe më shumë dëshirë ta vizitojmë ose në dimër ose në verë, verën e bukur mesdhetare të Shqipërisë.