Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Albert Einstein in Albania and the Albanian Passport

by

(“A friend in need, is a friend, indeed!” American proverb)/
      By Sami Repishti/
(Note: After the devolution of the Soviet Empire, and the fall of the Communist regime in Albania(1990-1991),the secretive activities of the ruling Communist class began to appear, mainly in the daily press and TV programs. We find Memoirs, as well as books researched by Albanian and non-Albanian scholars. The horrific system of the criminal Sigurimi i Shtetit (the political secret Communist police) came out to light especially by the narratives offered to the general public by the victims of the tyranny: tens of thousands of them- arrested, tortured, jailed or interned in the dozens of internal concentration camps, oftentimes for full; 45 years.
An atmosphere of “catharsis” brought a sigh of relief  for the victims, their families, and a society kept in darkness for decades by the cruelest political regime of all Europe. Only Cambodia and North Korea could compete with Albania in the field of inhumanity and the utterly criminal treatment of its citizens.
So secretive was the Albanian Communist Government that even acts of bravery and high morality by the local Albanians were kept secret. The subject of this article is to reveal one of those acts., and to bring to the attention of the world public at large a small event of major consequence, which grew in importance especially after the horrific experience of W.W.II Crimes in general and the phenomenon of Holocaust, (better known as Shoah) in particular stunned the world. There, we all saw how low humanity had stooped, and how far man’s cruelty towards man had gone.
Lately, a surge in investigating the biography of Albert Einstein, the world known German scientist of Jewish origin and his Albanian episode has been noted in Albania., too. Among others, there was a detailed article by the journalist Bardhyl Berberi, published in the Albanian newspaper SHEKULLI of January 18,2009 (pp.18,19) and titled: “The physician from Pogradec Who Secured an Albanian Passport for Albert Einstein”.
We thought that an English version of this article written in Albanian could help the reader have a better understanding of a moment, in 1931, of Einstein’s life, the risks he encountered, and the opportunities offered to him.
The central figure here is the late Dr. Jani Basho, the young physician graduate of the University of Vienna (Austria) Medical School, who upon his return to Albania was appointed physician of the Albanian Royal Court. It is in this capacity that he had the chance to do “a good deed” as a righteous person, for an individual who had reached world fame, and had distinguished himself in the forefront of scientific research, Dr.Albert Einstein.
Dr. Basho met Dr. Einstein  through an Albanian friend in Vienna, the well-known actor and artist Alexander Moisiu, a longtime friend of Dr. Einstein.
Recently, this episode in the life of the great Dr. Einstein was also reported by the Wikipedia with the following text::
“…In 1935, Einstein transited to the United States via Albania. He stayed in Durres for three days as a guest at the Albanian royal mansion. Equipped with an Albanian passport, he continued his journey to the United States. The gesture of the Albanian royalty of King Zog is said to be part of the traditional Albanian besa (honor) according to which many Jews (including Einstein) were saved from Nazi forces prior to and during W.W II
*
The text :
“The physician from Pogradec who supplied Albert Einstein with an Albanian passport.”
In one of the narrow streets, characteristic of the town of Pogradec, quarters of Burima,  a two-story villa is located, immersed between a flower garden and an orchard of apples and a vineyard, on the right side of the old city church. A national flag flies from the building’s upper floor. It’s the house of the Basho family, presently owned by Dr. Jovan Basho, assistant professor, and chief of medical services at the “Mother Teresa University Medical Center“, in Tirana.
As soon as you enter the house, you find yourself facing a portrait of the great German scientist Albert Einstein, placed in the most visible spot of the house. The attraction the photo commands doesn’t surprise the members of the Basho family. They talk of how Albert Einstein was a good friend of their family; adding that, the great scientist thanks to the contacts he had in Vienna with the renown physician Dr. Jani Basho (who upon his return to Albania was assigned to be the personal physician of King Zog I) came to Albania in April 1931. At that time, Einstein felt threatened by Nazi elements because of his Jewish origins. Later,. He was given an Albanian passport, allowed to leave the country, and eventually to travel to the United States.
What are the fact to corroborate the Albanian “citizenship” of Albert Einstein?

Document
In the Old Register of the year 1931, AKO 31, page 31/1,Municipality of Pogradec,we read this Note:
“Today, April 10,1931, came to the Municipality Offices of Pogradec (Albania) Dr. Jani Basho, born in 1892, in the town quarters of Burima, Pogradec, son of Kozma and Anastasia , personal physician of His Majesty the King Zog I, This Municipality, prov ided Albert Einstein with a confirmation document, and a certificate declaring him a citizen of the town of Pogradec, quarters of Burima.
Municipality Official                                                       The Guarantor:
Reis Asllani                                                                      Dr. Jani Basho
——————————————————————————————————-
Dr. Jani Basho, after finishing his medical studies with excellent results in Vienna, was appointed to be the personal physician of King Zog I. In his personal notes, collected by his nephew, Dr. Jovan Basho,. the late Dr. Basho wrote in detail about this moment.
It was December 16, 1930. After dinner, King Zog I felt great stomach pains. Dr. Basho checked the patient , and advised him to lie down and take a rest in bed. According to Dr Basho the King was suffering from intestinal problems  for two years. It was necessary to make a more definite diagnosis. Two days later, King Zog called Dr. Basho, instructing him to prepare for a trip to Rome, where the King would undergo extensive tests. Dr. Basho responded that it was the  right of the King to decide, but at the same time, volunteered his professional advise, that it would be better  for the King to go to Vienna, instead. The King approved.
On the eve of January 28, (1931) the official Albanian group, supplied with passports containing false names to keep the holders’ anonymity, left the port of Durres on an Italian warship, arriving at Trieste the next day. The personal train of the (Italian) King Vittorio Emanuele was waiting to bring them to Vienna. King Zog settled at the Imperial Hotel.
In Vienna, Dr. Basho met with his professors and some new friends; among them, the renowned Albanian actor and artist Alexander Moisiu. During these meeting, he was presented with a request. A.Moisiu’s friend, Albert Einstein, was in danger, hunted as a Jew by German Nazi elements, and had to leave Vienna. However, it was not possible since his German passport had been taken away A possible solution was suggested: since he was the personal physician of King Zog, he was asked to intervene with the King and obtain an Albanian passport for Einstein.
After a series of thorough medical tests and analysis done to the King Zog by the best Vienna physicians,  especially by Professor Hollznech – who took more than 30 x-rays to properly determine the diagnosis- in a moment of relaxation, as the king was having a cup of tea with the doctor in the halls of the Hotel, Dr. Jani Basho addressed King Zog with the request to provide the scientist Albert Einstein with an Albanian passport, since his life (in Vienna) was in danger. The King listened as his personal physician presented the request in full. The response was positive. Added the King :” Tell him (Einstein) to come to Albania. First, you, Dr. Jani who comes from Pogradec make him a resident of your town of Pogradec; later we will supply him with an Albanian passport”.
In his “Memoirs” Dr. Jani explains that when he made the request, the King was in good mood. That evening, they both went to the Vienna Operahaus to see the performance of Verdi’s. When they left through a side exit, two cars were waiting for them. The first car was for the King, his personal bodyguard, and Mr. Ekrem Libohova.
“As soon as we entered the car” remembers Dr. Jani Basho, “we heard gun shots coming from both right and left. Llesh (Topallaj, the bodyguard) fell to the ground. Ekrem Libohova was wounded in the leg. The King fell into his knees, pulled out his gun from his belt. positioned himself and began to shoot in the direction of the assailants”.
Dr. Jani Basho described how he went to the King right away asking him whether he was hurt. The King responded that he was fine, but instructed the doctor to look after the others.” I went to see Topallaj (the bodyguard) and realized that he was dead, hit by a bullet  that cut the cardiac artery in the neck. Then I went and tied Mr. Libohova’s leg to stop hemorrhaging, and together we rushed to the hospital”.
“King Zog,” explained Dr. Basho “kept his promise. One day he reminded me of our conversation, and instructed to tell the scientist (Albert Einstein) to come to Albania, and receive an Albanian passport”.

What other proof confirms this story?
First, Prof. Dr. Jovan Basho who did most of the work in collecting “the memoirs” of his uncle Dr,Jani Basho, said this for the newspaper SHEKULLI:
“ Before coming to Albania, June 2002, Queen Geraldine (of Albania) gave an interview to a British journalist of the STYLE magazine. It was titled :“The Return of the Queen”. There, she indicated that Albert Einstein came to Albania and that King Zog had supplied him with an Albanian passport.
Second, the former official of the National Bank of Albania during the Zogu regime (1925-1939), Mr. Ajet Bega has confirmed to Prof.Dr.Albert Koja, former director of the Institute for Nuclear Physics, that he (Bega) had met personally the scientist Albert Einstein at the offices of the National Bank of Albania, early in 1931, when Einstein went there to do some transactions between the National Bank of Albania and the German banks.. The Bank official was unable to help him. At that moment, Albert Einstein pleaded with the clerk (Bega) to introduce him to the president of the Bank, who happened to be an Italian, in order to clarify a misunderstanding.
Mr. Bega explained that he went to the Bank’s president office informing him that Mr. Albert Einstein wanted to see him. Hearing the name Albert Einstein, the president jumped from his chair asking :”How is it possible that Albert Einstein is asking for me?”
“Who is he?” Bega asked.
“He is the greatest scientist in the world,” explained the Bank president.
Einstein cashed a check of a certain amount of money he had received as a gift from King Zog. According to official documentation, Albert Einstein went to the National Bank of Albania on April 9,1931. One day later, April 10,1931, Dr. Jani Basho received the certificate from the Municipality of Pogradec bearing Einstein’s name.. Later , by King’s direct order, an Albanian passport with Albert Einstein’s name was prepared and delivered to him, by the Ministry of Internal Affairs.. Again, according to official data. Albert Einstein’s passport had taken away by German authorities. He had traveled to the United States in December 1931, and again in  1932 with the Albanian passport supplied by King Zog, since he had no other one. Only by the end of 1932, he obtained another passport from the Swiss Government. In the meantime, the Albanian passport served him well for his needs during the 1931 and 1932 years.
“There is no doubt” stresses Prof. Dr. Jovan Basho, “that our people has the right to feel proud of the fact that it has saved thousands of Jewish lives; among them, the life of the great world scientist Albert Einstein“.

“New York Times”: Një aks i ri anti-amerikan po projektohet

by

Fluturimi i ish-kontraktorit të Agjencisë Kombëtare të Sigurisë, Edward Snowden, që për media ka zbuluar informacione sekrete të inteligjencës amerikane, nga Hong-Kongu në Moskë, muajin e kaluar, nuk do të ishte i mundur pa bashkëpunimin e Rusisë dhe Kinës. Sjellja e të dy vendeve në çështjen Snowden demonstron këmbëngulësinë dhe gatishmërinë e tyre për të ndërmarrë aksion në kurriz të Amerikës, shkruan në fillim të artikullit e përditshmja New York Times. Përtej mbrojtjes së tyre për zotin Snowden, politikat kinezo-ruse për Sirinë e kanë paralizuar Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për dy vjet, duke parandaluar aksionin e përbashkët ndërkombëtar. Pirateria kineze e kompanive amerikane dhe sulmet kibernetike ruse kundër fqinjëve të vet, poashtu, kanë shkaktuar shqetësim në Uashington, shkruan gazeta, dhe shton se derisa Moska dhe Pekini në përgjithësi i kanë mbështetur përpjekjet ndërkombëtare për ndaljen e programit atomik të Iranit, ato qartas nuk ishin të përgatitura të shkojnë aq larg sa ishte i përgatitur Uashingtoni, dhe çfarëdo ndërrimi i koordinuar në qasjen e tyre mundet menjëherë ta dëmtoj politikën amerikane për këtë çështje dhe t’i rrezikoj interesat e saj të sigurisë dhe energjisë.

Për ta ndërprerë potencialin e ri për bashkëpunim, Kina tash po i zhvillon ushtrimet të veta më të mëdha detare deri tash – me Rusinë, shkruan New York Times. Duket se Rusia dhe Kina kanë vendosur që, për t’i avancuar më tepër interesat e tyre, ato duhet ta godasin Uashingtonin, për të treguar se ai është arrogant, shkruan gazeta dhe konstaton se me gjasë, asnjëri nuk dëshiron ta filloj një luftë të re të ftohtë, e të mos flasim për një konflikt të nxehtë, dhe këtë e tregojnë aksionet e tyre në rastin Snowden. Kina lejoi që ai të hyjë në Hong-Kong, por me zemërgjerësi e ka nxitur largimin e tij, derisa Rusia, pas një retorike provokuese, duket se tash e ka zbutur tonin e saj. Të dy shtetet, ende, po synojnë ndikim më të madh diplomatik, të cilin ata konsiderojnë se mund ta realizojnë vetëm duke i kufizuar Shtetet e Bashkuara. Në punët botërore, nuk ekziston mënyrë më e mirë për t’i treguar muskujt e vet, se sa duke e dobësuar dukshëm forcën më të madhe. Sjellja e Rusisë dhe e Kinës sugjeron se ata shohin më pak shpenzime duke i sfiduar Shtetet e Bashkuara dhe më pak shpërblime për të vepruar si partnerë, shkruan New York Times dhe thekson se këto kalkulime burojnë nga dy perceptime të rrezikshme. Së pari, ata e shohin rënien dhe dekadentizmin amerikan. Në pikëpamjen e tyre, Shtetet e Bashkuara janë në anën e gabuar të historisë, duke i mbajtur lidhjet me Evropën dhe pjesët e Azisë, ndërsa e humbin levën ekonomike dhe autoritetin moral në pjesën tjetër të botës. Deangazhimi amerikan nga Iraku dhe Afganistani pa fitore, kontribuon për një përshtypje të ndërlidhur se superioriteti i padiskutueshëm ushtarak i Amerikës, nuk është shumë i vlefshëm në kuptimin e arritjes së objektivave politikë në terren. Perceptimi i dytë i rrezikshëm është se shumë elita ruse dhe kineze konsiderojnë se objektivat e politikës së jashtme amerikane fundamentalisht janë armiqësore për interesat e tyre vitale.Asnjëri grup nuk e sheh promovimin demokratik amerikan si reflektim i çfarëdo përkushtimi të sinqert për liri; por, përkundrazi, të dyjat e perceptojnë atë si luftë selektive për shkatërrimin e qeverive, që janë armiqësore ndaj Shteteve të Bashkuara, ose që janë shumë të fuqishme për komoditetin e vet. Prandaj, politkëbërësit në Uashington, duhet me kujdes ta vlerësojnë afrimin në rritje ndërmjet Kinës dhe Rusisë, dhe çka do të thotë kjo për Amerikën, shkruan New York Times, dhe konkludon se për ta injoruar këtë do të ishte pamençuri. New York Times shkruan se presidenti Obama nuk duhet ta shohë Kinën dhe Rusinë as si armiq e as si miq, por si forca të rëndësishme me interesa të tyre, siç ka treguar rasti Snowden. Zoti Obama publikisht dhe pa rezultat u është drejtuar të dy vendeve, duke kërkuar ekstradimin e zotit Snowden. Vetëm kur ai e zbuti qëndrimin e tij publik dhe e forcoi linjën e tij private, atëherë Pekini dhe Moska filluan t’i shohin avantazhet e shmangies së konfrontimit të mëtejshëm. Për ta fituar respektin e Rusisë dhe Kinës, Shtëpia e Bardhë duhet së pari të demonstroj se udhëheqja amerikane është esenciale për zgjidhjen e problemeve kryesore në botë, përfshirë edhe ato që janë vitale për Kinën dhe Rusinë. Amerika nuk mund të shihet si pasive. Marrëdhëniet me Rusinë dhe Kinën meritojnë të kenë prioritet, por Shtetet e Bashkuara nuk duhet të frikësohen që të qëndrojnë fuqishëm në disa raste ose në të tjera, për partneritet me këto dy fuqi autoritare por përfundimisht pragmatike. Po të veprohet ndryshme do të ishte marrëzi në përmasa historike, shkruan në fund të artikullit të gjatë e përditshmja New York Times.

 

“Kush beson, nuk është kurrë vetëm”

by

K jo nuk ka ndodhur kurrë më parë në historinë e kishës katolike: Dy Papë përpilojnë një enciklikë. Enciklika e Papës së ri mbi “dritën e besimit” është në të njëjtën kohë vepra e fundit e Benediktit.

“Një enciklikë nga katër duar”. Këtë formulim përdori para pak ditësh Papa Françesku me rastin e botimit të enciklikës së tij të parë. Pas prezantimit të dokumentit në Vatikan nga Kardinali Marc Ouellet u bë e qartë se tonin mbisundues kësaj vepre të bërë nga katër duar ia ka dhënë paraardhësi i tij, Papa, që dha dorëheqjen, Benedikti. Vetëm disa pasazhe të lënë përshtypjen se janë plotësuar nga Françesku, pak para se ai të vendoste firmën e vetme me 29 qershor, ditën e festës së rëndësishme të “Pjetrit dhe Palit”.

Dokumenti 90-faqesh me titullin “Lumen Fidei” (Drita e besimit) trajton raportin me Zotin dhe besimin. Ai është biblik dhe teologjik. Një shembull: “Besimi nuk është strehim për njerëz pa kurajo, por ai i jep dimension jetës. Besimi të bën të zbulosh një prirje të madhe, prirjen për dashuri, dhe garanton se kësaj dashurie është për t’i zënë besë…” Enciklika përkon me vitin “e besimit”, që  kisha katolike kremton që nga vjeshta e vitit 2012. “Kush beson, nuk është kurrë vetëm”, një nga fjalitë më të njohura baritore të Benediktit përmendet disa herë. Dhe ky besim nuk ka si të mbetet pa pasoja për besimtarët.

Besimi, arsyeja, e vërteta

Të dy autorët theksojnë “raportin e ndërsjellë ndërmjet besimit dhe arsyes”, të cilat forcojnë njëra-tjetrën. Dhe lidhjen mes besimit dhe të vërtetës hyjnore, që aktualisht është në rrezik të lihet në harresë të madhe. Më tej bëhet fjalë për rëndësinë e familjes, kishës, sakramenteve. “Kisha është një nënë, që na mëson të flasim gjuhën e besimit.” Aty gjendet edhe refuzimi ndaj çdo relativizmi, ku nuk ka më interesim për Zotin dhe kërkimin e një të vërtete universale: “Ne mund të flasim në këtë kontekst për një harresë të madhe në botën tonë të sotme.” Dhe teksti paralajmëron në mënyre strikte, se meqë besimi është një i tërë, duhet të përcillet në pastërti dhe integritet të plotë. Pra, kush mohon një nen të besimit, ai dëmton në këtë mënyrë njëlloj të gjithë të tjerët.

Referencat ndaj botës laike dalin herë pas here, por ato mbeten të pakta në shumicën e rasteve. Kështu thuhet për shembull, besimi, jep një vetëdije kritike ndaj studimeve shkencore pa limite. Ose: vendi i parë i besimit është familja, në rradhë të parë martesa, “bashkimi i qëndrueshëm i burrit dhe gruas.” Përveç kësaj enciklika porosit me disa fjalë njerëzit edhe për “format e drejta të qeverisjes” dhe modelet e zhvillimit, “të cilat nuk bazohen vetëm në interes dhe fitim.”

 

Tekst i Europës së vjetër

Në vitin 2006 dhe 2007 Benedikti shkroi enciklika për temat e dashurisë dhe shpresës. Vepra mbi virtytin e tretë dhe të fundit teologjik, besimin, e pritur gjatë, nuk u botua më për shkak të dorëheqjes së tij. Sa shumë ndikim ka të menduarit dhe besimi i Benediktit në enciklikën e tanishme, e tregojnë jo vetëm disa formulime. Atë e tregon shumë qartë edhe letërsia e cituar. Janë kryesisht klasikët e mendimit perëndimor si Agustini dhe Niçe, Thomas Akuini dhe Wittgenstein, Rusoi dhe Dostojevski. Asnjë autor i vetëm nuk vjen nga jashtë Evropës, shumë pak janë të shekullit të 20-të. Dhe teologët që citohen, vijnë nga fokusi i teologut të dikurshëm Ratzinger.

Francesku paraqet enciklikën e tij të parë, as katër muaj pas zgjedhjes së tij më 13 mars. Prej gati 100 vjetësh asnjë papë nuk shkroi një enciklikë kaq shpejt, vetëm Benedikti XV. (1914-1922)t, kur deshi të përcillte mesazhin e paqes në kohën e Luftës së parë  Botërore. Mund të bëhen vetëm spekullime, nëse Françesku me publikimin e kësaj enciklike donte të shprehte konsideratën për paraardhësin e tij, apo merr me qëllim të njëjtin qëndrim teologjik si ai, për të qetësuar forcat konservatore. Këtu vlen të përmendet dalja jo e rastësishme e Benediktit në Vatikan në mëngjesin e publikimit, shfaqja e parë në publik e Joseph Ratzingerit që nga 23 marsi 2013.

Nje kohë e veprimeve dhe mendimeve të reja?

Por konteksti i enciklikës tregon se Francesku është në dilemën ndërmjet vazhdimësisë dhe kthesës. Në bilancin e 100 ditëve të mandatit të tij në mesin e qershorit shumë vëzhgues ishin në pritje. Në fakt në daljet e para në publik Papa ka thënë shumë fjalë të mira dhe ka patur momente të ndryshme befasuese për fotografët dhe forcat e sigurisë.

Por nuk ka patur ndryshime të rëndësishme në personelin e Vatikanit, nuk ka patur ristrukturime, vendime të rëndësishme dhe as një udhëtim qoftë njëditor jashtë Romës. Por sapo përfundoi afati 100 ditor, Françesku urdhëroi ristrukturimin e bankës së Vatikanit, njoftoi enciklikën e tij të parë, njoftoi papritur udhëtimin në ishullin italian të Lampeduzës para brigjeve afrikane. Ndoshta ka filluar koha e thekseve të qarta, edhe përsa u përket enciklikave në të ardhmen. Ndoshta ka të drejtë ai peshkopi nga Italia e jugut, i cili pas bisedës së një grupi peshkopësh me Françeskun në maj foli për dy enciklika njëherazi. Papa donte që së pari të nënshkruante një enciklikë të hartuar nga paraardhësi i tij mbi besimin. Pastaj ai donte të t’i kushtohej temës së varfërisë në një encikilikë me titullin “Beati pauperes” (të varfërit e lumnuem). Të varfërit e sotëm, të papërmendur në këtë tekst, do ta presin me interesim.(Kortezi DW)

 

 

Po frynë era e re në politikën shqiptare?

by

Po frynë era e re në politikën shqiptare, e cila për dy dekada është karaketrizuar nga sherret, fyerjet, bojkotet dhe bllokazhet. Palët nuk duken aq të grindur si para 23 Qershorit, datës së zgjedhjeve parlamentare, që diktuan rotacionin politik. Jo vetëm pranimi i humbjes dhe urimi i kundërshtarit prej kryeministrit Berisha dhe dorëheqja e tij nga funksionet politike në Partinë Demokratike, por edhe ulja e tershes Jozefina Topalli, nënkryetare e PD-së dhe kryeparlamentarja, kryeminstrit të pritshëm, lideri i socialistëve Edi Rama dhe kryetarit të Bashkisë së Tiranës, njëkohësisht kandidati potent për kryetar i Partisë Demokratike, Lulzim Basha, premtojnë betejë të re në politikën shqiptare, jo vetëm me sharje e thirrje, por me argumente dhe mirëkuptim.

Në Iftarin që shtroi Komuniteti Musliman në  Tiranë në nisje të muajit të madhërishëm të Ramazanit, ishin bashkë, në një tavolinë, Rama, Topalli Basha. Këtë sekret e ka bërë publik Edi Rama duke e përcjellë shënimin dhe fotografinë në Twitter. Po fryjnë erëra bashkëpunimi? Ndoshta është shpejt, por le të presim.

DY FJALË PËR SHPIRTIN E BARDHË TË ANTHONY ATHANAS

by

NGA ELIDA BUÇPAPAJ/

Ishte një lajm i papritur dhe shumë i trishtuar mbyllja e restorantit të famshëm Anthony’s Pier 4 të cilit i kishte dhënë këtë emër, djersë e famë një shqiptaro-amerikan me zemër patrioti. Ai që i mungon aq shumë diasporës shqiptaro-amerikane. Anthony Athanas. Shkrimi i Frank Shkrelit është shumë i plotë, në portretizimin e Anthony Athanas, për zemrën e tij të madhe, patriotizmin dhe atdhedashurinë për Shqipërinë, Kosovën, që në Amerikë të mbahej gjallë fryma e Konicës dhe Nolit.

Unë dua t’i shkruaj këto rradhë sepse fati dhe rasti na e dha mundësinë për ta njohur Anthony Athanas. Jemi takuar me të disa herë. Anthony Athanas ishte nga ata njerëz që Zoti i lë të mbeten përherë të rinj. Kur e takoje, nuk mund të thoshe kurrë se kishte përpara një të moshuar që i kishte kaluar të tetëdhjetë vitet e jetës. Elegant, gjithë vitalitet, dinamizëm të merrte me vete me energjitë e tij pozitive. Nga fytyra nuk i hiqej kurrë buzëqeshja e një xhentëllmeni të vërtetë dhe e një shqiptari të madh nga ata që i sjell Zoti rrallë dhe që ne na duhen aq shumë. 

Ajo që krijoi dhe që përfaqësoi Anthony Athanas është në një antitezë të plotë me kapitalizmin e ri shqiptar, barbar dhe të pangopur, që ka si qëllim në vetvete pasurimin individual me të gjitha mjetet, duke e zhvatur dhe rrjepur vendin tonë të dashur. Anthony Athanas ishte kategori tjetër, kategori e asaj që shpreh thelbin e shqiptarit, pa të cilin nuk do t’iu kishim rezistuar harrikanëve të historisë e do të ishim asimiluar me kohë, pa lënë as gjurmë as shenjë.

Njëherë udhëtuam bashkë nga Tirana në Romë. Zoti deshi të na takonte. Ishim në të njëjtin avion me Anthony Athanasin dhe At Artur Liolinin, të dy miq për kokë me njëri-tjetrin, të dy mezi i kishin pritur ato ditë të mira për mëmëdheun e tyre dhe vinin në Shqipëri për të shijuar erën e re të lirisë dhe demokracisë. Më përpara ishim takuar në raste zyrtare dhe gjatë atij fluturimi biseda ishte larg formalitetit. Ata  ishin kuriozë të mësonin më shumë për ne, ne për të mësuar sa më tepër për ata, që ishin dy emra të ndritur të shqiptarëve të Amerikës. Ne kishim me vete fotografinë e Prizrenit, asaj kohe dy-tre vjeçar. Endriti do të lindte disa vjet më vonë në Bernë. Ata e shihni foton e Prizrenit dhe kënaqeshin. Duhet të kishin parasysh e të merrnin me mend gjeneratat e reja që do të popullonin Shqipërinë, rininë shqiptare që do të duhej të gëzonte frutet e demokracisë. At Liolini mbante me vete fotot e fëmijëve të tij dhe na i tregoi. Të dy u entusiazmuan për emrin e djalit tonë, kur kihej parasysh Muri i Berlinit që na ndante ne shqiptarëve si komb. Të dy ishin gjithë shpresa tek e ardhmja e Shqipërisë dhe ndiheshin të lumturuar sepse gjenin arsye të plota për t’u gëzuar, sepse besonim se kishte ardhur koha e rimëkëmbjes, e ringjalljes, e të mirave, pas një diktature të egër dhe monstruoze.

U takuam rishtas me Anthony Athanas me rastin e sjelljes së eshtrave të Faik Konicës në Shqipëri. Ishte bashkë me çiftin e nderuar Bytyçi, Hatixhen dhe Sabitin, që janë nga ato familje që përbëjnë ajkën e kombit dhe diasporës shqiptaro-amerikane. Ndejtëm bashkë edhe në koktejlin e organizuar me këtë rast në Pallatin e Kongreseve. Na pyeste si shkonin punët në Shqipëri. Nuk lodhej së pyeturi. E kam parasysh si sot, me sytë e tij të qeshur. Ishte i kënaqur që u takuam. Ne po ashtu. U ulëm të tre në bordurat e mermerta të hollit të madh të Pallatit të Kongreseve. Ishte rasti për të folur për Konicën e madh. Ne i thamë me çiltërsinë më të madhe se ai, Anthony Athanas ishte një xhentëllmen që mund të qëndronte pa iu trembur syri në krah të Faik Konicës, për kontributin e tij madhor si patriot. Ai qeshte, si gjithnjë me elegancën e tij si një xhentëllmen i vërtetë, dhe askush nuk mund ta besonte se kishte përpara një zotëri të moshuar, sepse puna e palodhur dhe shpirti i tij i bardhë kishte bërë që të mbetej përherë një djalosh.

Dhe kështu e kam parasysh, një njeri shpirtbardhë. Dhe u bëmë miq. Ka disa alkimi që të bëjnë miq me takimin e parë, me shkëmbimin e parë të fjalëve, sepse përshkoheshim nga e njëjta empathi. „Do t’ju ftoj në Pier 4 na tha, do t’ju ftoj e pres si miqtë e mij. Do ta bëj ftesën sa të kthehem në shtëpi.“ Dhe Anthony Athanas ishte nga ata burra që e mbante fjalën. Sa mbërriti në SHBA, na e dërgoi menjëherë ftesën dhe biletat. Zot i madh, ku t’i gjejmë ata shqiptarë të tillë si ai sot! Zot i madh kthejua shqiptarëve thelbin e tyre që do t’i bëjë të kenë të njëjtin brumë si Anthony Athanas apo Nënë Tereza.

Natyrisht që Anthony Athanasit nuk do t‘ia kishte marrë mendje kurrë që shqiptarët t‘ua bënin ashtu shqiptarëve, t’ia bënin vetvetes së tyre dhe Shqipërisë t’i kthehej si mallkim 1997. Kur do të niste një kalvar i ri dhe gjysmës së kombit do t’i duhej të mblidhte laçkë e plaçkë e me fëmijët në krahë të merrte rrugën aq dramatike të emigracionit. Ne u vendosëm në Zvicër dhe nuk u pamë më bashkë me Anthoni Athanasin. Kur morëm vesh për vdekjen, e qamë me lot, ashtu si qajmë për ata që na dhemb shpirti. Qamë për shpirtin e bardhë të Anthony Athanas.

Dhe lajmi për mbylljen e Anthony Pier 4 na mbushi plot trishtim. Pier 4 ishte një pikë referimi si për Amerikanët, ashtu edhe shqiptaro-amerikanët. Ishte një Shqipëri e vogël në zemrën e madhe të Amerikës. Ishte vetë zemra e bukur e Anthony Athanas. Edhe kur ai iku nga kjo botë. Pier 4 e tij mbeti. Pier 4 mund të kthehej në Muze, mund të vazhdonte të priste e të përcillte miq, por assesi të mbyllej.