TIRANE- Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara e ka shpallur 5 shtatorin, ditën kur u shua e lumnuara Nënë Tereza, si Ditën Ndërkombëtare të Bamirësisë.
Ministria e Punëve të Jashtme e Republikes se shqiperise përmes një deklarate për mediat e ka përshëndetur këtë vendim, me te cilin, sipas saj, vendet anëtare të OKB-së, duke njohur e vlerësuar rolin e pazëvendësueshëm të akteve të bamirësisë në zbutjen e krizave humanitare dhe vuajtjeve njerëzore, i bëjnë një homazh të merituar aktivitetit e trashëgimisë së Nënë Terezës, e njohur ndërkombëtarisht dhe e vlerësuar botërisht për përkushtimin dhe punën e saj gjatë gjithë jetës në ndihmë të të sëmurëve, të varfërve e njerëzve në nevojë.
“Rezoluta, duke inkurajuar aktet e bamirësisë, bën thirrje që më 5 shtator, të gjitha shtetet anëtare të OKB-së, organizatat e Kombeve të Bashkuara, organizatat e tjera ndërkombëtare dhe rajonale, shoqëria civile, si dhe individët, të përkujtojnë Ditën Ndërkombëtare të Bamirësisë. Shqipëria ishte një nga vendet kryesore sponsorizues të kësaj rezolute dhe Misioni ynë në Kombet e Bashkuara pati një rol kyç në miratimin me konsensus të saj. Nëpërmjet një lobimi të fuqishëm, rezoluta arriti të marrë bashkësponsorizimin e më se 20 vendeve anëtare të Kombeve të Bashkuara”,- thuhet në deklaratën e MPJ-së.
FAN S.NOLI: JA SI U TAKOVA ME FAIK KONICEN
E kam takuar Konicën për herë të parë më 1909. Ishte diçka që nuk kam për ta harruar kurrë. Më kishte shkruar nga Londra se do të vinte në Boston i veshur me kostum shqiptar. Ideja ishte që të dilte fotografia e tij në gazetë dhe të shfrytëzohej rasti për të propaganduar çështjen kombëtare shqiptare, e cila ka qenë pasioni i gjithë jetës së tij. Unë mbeta i shtangur. Si prift ortodoks i modës së vjetër, në atë kohë unë vetë mbaja nnjë mjekër të gjatë të zezë, për të cilën më duhet të pranoj se nuk u pëlqente djemve të Bostonit. E merrja me mend se sa do të dëfreheshin ata djem po të më shihnin duke ecur me një burrë të veshur me fustanellën shqiptare.
Ndonëse nuk kisha parë kurrë ndonjë fustanellë greke, një lloj fundi i balerinave. Unë isha i shkurtër e i bëshëm, Konica ishte i gjatë e i thatë, kështu që të dy do të dukeshim si Don Kishoti me Sanço Pançën të arratisur nga ndonjë cirk. Sa u habita këtë herë kur pashë se djemtë e Bostonit e harruan gjithçka lidhur me mjekrën time dhe thjesht zunë të shihnin Konicën me adhurim. Atëherë e kuptova se fustanella shqiptare nuk ishte fustanellë qesharake greke, por diçka që i ngjante kiltit të skocezëve dhe se i përshtatej shumë një burri të pashëm si Konica.Meqë ra fjala, lexuesi mund ta gjejë në librin e Konicës ndryshimin ndërmjet kostumit grek dhe veshjes shqiptare: është e vërtetë se grekët e kanë përshtatur nga shqiptarët, por ata u përpoqën ta stërhollojnë sa që e bënë një veshje grash me aq sa mundën. Veshja e Konicës nuk ishte e vetmja gjë që më habiti.
Thjesht mbeta pa mend, kur ai nisi të më “mësonte” për çdo gjë në botë. Ishte njeri me kulturë të lartë. Gijom Apoliner, një shkrimtar dhe mik i tij, e ka quajtur “enciklopedi shëtitëse” që e fliste frëngjishten si një francez. Një shkrimtar tjetër, Zhyl lë Metrë, ka shkruar për të: “Ky i huaj që e shkruan kaq mirë gjuhën tonë”.Si studiues i pasionuar i muzikës, Konica e adhuronte shumë Vagnerin. Një nga gjërat e para që bëri ai pasi u takuam, ishte të më tregonte për Vagnerin dhe operat e tij. Me këshillën e tij e pashë përherë të parë Parisfalin, kur u dha më 1910 në Boston. Në varrimin e tij, tridhjetë vjet më vonë, duke e ditur se sa shumë e donte Vagnerin, iu luta organistit të luante muzikën e Vagnerit nga kreu deri në fund.Ka disa fakte që mungojnë në librin e papërfunduar të Konicës, fakte për Shqipërinë, që i kam mësuar prej tij. Për shembull, Konica flet për krenarinë e malësorëve shqiptarë. Zonja Durham e pranon këtë në librin e saj “Brenga e Ballkanit”.
Kur përshkruan shpërndarjen e ndihmave në Maqedoni gjatë dhjetëvjeçarit të parë të shekullit të njëzetë, ajo na tregon se si gratë fshatare e rrethonin ditë e natë, duke i kërkuar ushqime dhe rroba. Ata vendoseshin rrotull shtëpisë ku banonte ajo dhe nuk largosheshin derisa të merrnin diçka. Edhe kur u shpjegoi se nuk kishte më asgjë për t’u dhënë, ato nuk shkuleshin. Kur zonja Durham vajti në Shqipëri, priste që t’i ndodhte njësoj. Për habinë e saj, askush nuk iu afrua për t’i kërkuar ndihmë.Konica përmend edhe faktin se zonja Durham ka qenë një adhuruese e madhe e amvisës shqiptare.
Ajo mendonte se vetëm amvisa holandeze mund të krahasohej me të për pastërtinë. Zonja Durham kishte të drejtë. Mjafton të shkosh për vizitë në shtëpitë e shqiptarëve në Shtetet e Bashkuara dhe mund ta shohësh dallimin ndërmjet amvisës shqiptare dhe shumë prej fqinjëve të saj që nuk janë shqiptare.Një gjë që e ka lënë jashtë Konica është fakti që fqinjët ballkanas e italianë kanë shpifur se shqiptarët janë të egër e të pamëshirshëm. Zonja Durham na thotë se kjo nuk është e vërtetë. Ajo kiste parë fshatarët siçilianë se si i rrihnin pa mëshirë kuajt dhe gomerët, por kurrë nuk kishte qenë dëshmitare se si një shqiptar rrihte një kafshë. Unë e kam vënë re edhe vetë kur kam udhëtuar me kalë në Shqipëri. Sa herë vinim te ndonjë copë rrugë e vështirë, ishim të detyruar të zbrisnim dhe kafsharët gjithnjë përdornin fjalët përkdhelëse për t’u dhënë zemër kafshëve, si për shembull: “Hajde, vëlla. Ec, or bir; Nuk është dhe kaq e vështirë. Do ta kalojmë”.
Një shpifje tjetër e përhapur nga fqinjët tanë, është se shqiptarët qenkan njerëz që nuk u shtrohen ligjeve. E vërteta është krejt e kundërt. Ata u shumë më tepër se gjithë fqinjët e tyre. Statistikat e rajoneve të policisë në qytetet amerikane ku ka shqiptarë, dëshmojnë qartë se ata janë nga grupet më të mira ndër të gjithë të ardhurit e huaj. Përvoja ime e gjatë më ka vërtetuar se shqiptarët u binden ligjeve në shqipëri po ashtu siç u binden në Shtetet e Bashkuara. E keqja është se, kur fqinjët e Shqipërisë përpiqen të shkelin tërësinë e saj tokësore, atëherë shqiptarët “e paligj” ngrenë krye.Kur përshkruan pamjet e bukura të Shqipërisë, Konica përmend shumë turistë të huaj që e kanë admiruar këte vend. Një emër, që megjithatë mungon, është ai i prozatorit, dramaturgut dhe kritikut muzikor francez, Roman Rolanit, i cili në njërin nga librat e vet flet për “kodrat e bukura të valëzuara të Shqipërisë”. Unë për vete i kam soditur nga maja e malit Tomor dhe nga kështjella e Krujës, kryeqyhteti i vjetër i Skënderbeut. Nuk kam parë gjithë jetën time gjë më të bukur.
Mjaft shtesa mund t’i bëhen kapitullit të Konicës për vetitë luftarake të shqiptarëve. Për shembull, kalorësit shqiptarë u bënë proverbialë në gjithë Europën pas vdekjes së Skënderbeut. Gjithë mbretërit dhe sundimtarët e Italisë, Francës, Britanisë së Madhe kanë marrë kalorës të lehtë shqiptarë për ushtritë e tyre. Konica më ka thënë një herë se në shekullin e shtatëmbëdhjetë, kur francezët kërkonin të lavdëronin një kalorës, shpreheshin: “E nget kalin si një shqiptar”.
Kemi disa dokumente italiane, që flasin për kalorësinë shqiptare dhe që na shpjegojnë se si Skënderbeu e shpëtoi mbretin Ferdinand të Napolit me kalorësinë e vet të lehtë. Sipas dëshmisë së historianëve bashkëkohës, Ferdinandi e kishte humbur davanë kur e braktisën banorët feudalë dhe u bashkuan me Rene Anzhuanë, që ishte rivali i tij francez dhe që pretendonte fronin e Napolit.
Dihet mirë se ushtritë mercenare të Rilindjes asnjëherë nuk bënë ndonjë betejë të vërtetë. Ata kujdeseshin jo për lavdinë ushtarake, por për pagat. Zakonisht krijohej një komitet i përbashkët i të dy ushtrive rivale dhe vendoste kush do të shpërblehej me fitoren. Për shembull, kur njëra nga ushtritë kundërshtare kishte epërsi të padyshimtë si numër, asaj i jepej fitorja pa e zgjatur shumë. Kur ushtritë ishin të barabarta nga numuri dhe komiteti nuk mund të merrte vesh se cila palë mund të fitonte, atëherë kurdisej një betejë e shtirë, në të cilën nuk dëmtohej ose nuk vritej askush, me përjashtim të ndonjë aksidenti. Por kjo manovër shërbente për të ndihmuar komitetin e përbashkët që të merrte një vendim.
Diçka e ngjashme ndodhi kur skënderbu zbriti në Itali me kalorësinë e vet të lehtë.
Komandanti i ushtrisë kundërshtare konti Piçinino dhe Skënderbeu rregulluan një betejë të tillë të shtirë për të parë se cila nga të dy ushtritë do të kishte më shumë shanse për të marrë fitoren. Dy reparte të zgjedhura nga ushtria shqiptare dhe italiane bënë një paraqitje të kalorësisë dhe të aftësisë luftarake. Shqiptarët e fituan ndeshjen dhe kështu u mbyll gjithë kjo histori. Italianët asnjëherë më nuk e kundërshtuan epërsinë e kalorësisë shqiptare. Natyrisht, me turret ishte një pun krejt tjetër. Atëherë Skënderbeut i duhej të bënte beteja reale dhe të arrinte fitore reale. Turqve nuk u bënte përshtypje asnjë paradë.
Skënderbeu ka qenë, padyshim, një gjeneral i madh dhe ai meriton nderime të mëdha për kryqëzatën e tij heroike kundër turqve. Por ne nuk duhet të harrojmë se edhe ushtarët e tij meritojnë pjesën e tyre të nderit. Kryengritja shqiptare e viteve 1910 – 1912 kundër turqve tregoi se luftëtarët e çetave shqiptare ende e ruanin trimërinë dhe forcën e gjallë që kishin dëshmuar në kohët e vjetra në Skënderbeun. Vetëm për vetëm ata i mundën turqit, marshuan në Selanik dhe e detyruan qeverinë turke t’u jepte autonominë. Pas disa muajsh iu desh gjithë kombeve të Ballkanit që të bashkoheshin për t’i mundur po ata turq. Më 1920 atje u përsërit po ajo histori e përjetshme.
Shqipërinë e kërcënonte copëtimi. Italia kishte pushtuar Vlorën dhe prapatokën e saj deri në Gjirokastër. Fqinjët e tjerë kërkonin copat e tyre sipas traktatit të fshehtë të vitit 1915. Vetëm një zë u ngrit për të kundërshtuar, ai i president Wilson. Por ai mjaftoi për të ngritur kombin. Malësorët shqiptarë të bregdetit jugor qenë të parët që u ngritën, pastaj i ndoqën edhe të tjerët. Brenda pak muajve italianët u hodhën në det dhe u detyruan ta linin Vlorën dhe rrethin e saj. Rreth njëzetë vjet më vonë, më 1940 grekët, pothuaj shtatë herë më të shumtë si numër sesa shqiptarët, nuk mundën ta përsëritnin këte marifet, ndonëse kishin mbështetjen e flotës angleze dhe të forcave ajrore angleze, që i penguan italianët të sillnin përforcime.
Tani disa fjalë për vendin e Konicës në historinë e Shqipërisë së sotme. Si mysliman dhe si përkrahës i një familjeje të vjetër aristokratësh nga Shqipëria e jugut, Konica kishte të gjitha mundësite që të fitonte poste të larta në Perandorinë Turke, ku Shqipëria bënte pjesë, që pas vdekjes së Skënderbeut. Në të vërtetë, shumë shqiptarë të tjerë gjatë shekujve ishin ngjitur në postet më të larta të Perandorisë Turke. Për shembull, kur Konica ishte i ri, Vezir i madh ose kryeministri i Perandorisë Turke ishte Ferid Pasha, një shqiptar nga Vlora.
Por kjo karrierë nuk e tërhiqte Konicën. Ai mendonte se misioni i tij ishte të luftonte për pavarësinë e Shqipërisë. Nga viti 1897 deri më 1912, dy nga pionierët më të shquar të pavarësisë së Shqipërisë kanë qenë Konica dhe Shahin Kolonja, botuesit e dy revistave shqiptare, që dolën jashtë: “Albania” dhe “Drita” përkatësisht.
Gjatë sundimit turk shqiptarët kishin harruar gjithçka për lavdinë e tyre të kaluar nën Skënderbeun. Konica ka qenë njeriu që e rizbuloi dhe e popullarizoi Skënderbeun e flamurin e tij, shqipen e zezë dy krenare në një fushë të kuqe. Ky flamur u bë simbol i pavarësisë kombëtare dhe më në fund u ngrit në Vlorë më 1912 nga Ismail Qemali kur Shqipëria u shpall shtet i pavarur.
Konica është quajtur si krijuesi i prozës moderne shqipe. Kur unë vendosa të bashkohesha me kryqëzatën për pavarësinë e Shqipërisë, e para gjë që më bëri përshtypje ishte mungesa e plotë e veprave letrare shqipe me vlera artistike. Por kur vajta në Egjipt më 1903, një atdhetar shqiptar, Spiro Dineja, më dha vëllimet e revistës “Albania” nga viti 1897 deri më 1903. I lexova të gjitha nga faqja e parë deri tek e fundit dhe atëherë e mësova se në shkrimet e Konicës ne e kishim atë që na duhej: letërsinë e mirë shqipe. Për më tepër, Konica zbuloi dhe popullarizoi shqiptarë të veprimtarisë letrare si Kristofordhi,
Mitkoja, Fishta dhe Zako Çajupi. Me këshillën dhe udhëzimet e tij unë përktheva disa vepra nga Shekspiri, Ibseni, Edgar Alan Poeja dhe Don Kishotin e Servantesit. Të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë dhe shkruesin e këtyre radhëve.
AK I KERKON PRESIDENTIT HEQJEN E URDHERIT “SKENDERBEU” JANULLATOSIT
100 Vjetori i Pavarësisë shënoi pa asnjë mëdyshje një nga ditët më të bekuara në historinë e popullit shqiptarë. I madh e i vogël në Shqipëri, në të gjitha trojet ku jetojnë shqiptarë si dhe shqiptarët e diasporës tonë kudo në botë, kremtuan të gëzuar e të mallëngjyer përvjetorin e lavdishëm të pavarësisë së Shqipërisë.
Në këtë 100 vjetor, do të ishte shumë e udhës të ishin dekoruar figura të shquara patriotike të cilat dhanë kontribut të jashtëzakonshëm për lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë, duke ndalur përkohësisht vlerësimet e njerëzve nga fusha të tjera si ato të shkencës, sportit, artit e kulturës. Konstatojmë me keqardhje se janë mënjanuar dhe sigurisht harruar jo pa qëllim, klerikë të lartë të besimit ortodoks, veprimtarë të palodhur të Kishës Autoqefale Shqiptare.
U harruan ata që u përleshën me hierarkët më të lartë të Kishës greke, vetëm për të mbajtur të gjallë e të pavarur Kishën Autoqefale Shqiptare. Askush nuk u kujtua nga administrata e lartë, nga institucionet e kulturës në Shqipëri, aq më pak nga Kisha aktuale pseudo-autoqefale të nderojë ata që themeluan Kishën Ortodokse Shqiptare.
Nuk u kujtua njeri në këtë 100 vjetor për Fan Nolin, Visarion Xhuvanin, Papakristo Negovanin, Kristofor Kisin e sa, e sa të tjerë që ishin jo vetëm klerikë të shquar të besimit ortodoks në Shqipëri, por patriotë e luftëtarë të çështjes kombëtare shqiptare.
Duke parë e krahasuar se çfarë kanë bërë drejtuesit aktuale të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë e sidomos këto vitet e fundit, na vijnë nder mend ngjarjet e turpshme të ndodhura në Këlcyrë, Bularat, Himarë, Boboshticë, Kosinë e të tjerë. Në të gjitha këto ngjarje për fat të keq, ka qenë e dukshme edhe dora e drejtuesve grekë të Kishës aktuale Autoqefale të Shqipërisë. Me politikën që kanë ndjekur liderët e saj, lehtësisht bie në sy, mbështetja që ato i kanë dhënë politikës së shtetit grek si dhe pretendimeve të tij territoriale ndaj Shqipërisë.
Natyrisht, rolin kryesor në këtë aktivitet antishqiptar e ka luajtur Anastas Janullatosi, lideri uzurpator i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Për dy dekada me radhë, ai punoi për interesat e Greqisë, duke vazhduar me besnikëri rrugën e Kozma Etolianit, i cili më shumë se 100 vjet më parë i kushtoi jetën e vet helenizimit të Epirit, hapjes së shkollave dhe kishave greke në territore të mbushura historikisht me shqiptarë.
Si për ironi të fatit ardhja e këtij njeriu në krye të Kishës sonë u bë në kundërshtim të hapur me interesat e Shqipërisë e të besimtarëve ortodokse shqiptare. U veprua haptas në kundërshtim me statuset e hartuara në Kongresin e Beratit të vitit 1922 si dhe në Kongresin e Korçës të vitit 1929. Si për çudi u harrua vendimi i Patriarkanës së Stambollit i marrë në vitin 1936, ku shprehimisht thuhet se “Çdo komb ka të drejtë të ketë kishën e tij të pavarur dhe Kryepeshkopin e racës së vet”.
Të gjitha këto na çojnë në konkluzionin se ka ardhur koha t’i themi besimtarëve ortodoksë të Shqipërisë brenda dhe jashtë territorit ku jetojnë të zgjedhin në krye të Kishës sonë ortodokse, një prift shqiptar, një patriot që ta dojë me shpirt popullin dhe vendin e vet.
Ka ardhur koha që t’i themi Anastas Janullatosit “largohu nga Shqipëria me paqe”. Mbylli vitet e fundit të jetës tënde sa më larg këtij vendi e këtij populli, i cili për hatër të së vërtetës duhet thënë që të ka parë qysh ditën e parë që erdhe në Shqipëri si një çiban të rrezikshëm, i cili në emër të fesë e të ortodoksisë shqiptare punoi për interesat e shtetit e të Kishës greke.
Të bindur se aktiviteti i Janullatosit nuk i ka shërbyer interesave të Shqipërisë e të shqiptarëve kërkojmë nga ju, i nderuari President i Republikës, z.Bujar Nishani, t’i hiqet atij dekorata “Urdhri i lartë Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, që i është dhënë tre vite më parë.
Për këto arsye iu adresojmë zyrtarisht kërkesën për dekorimin e tre themeluesve të kishës autoqefale shqiptare Fan Noli, Visarion Xhuvanin, Papakristo Negovanin, Kristofor Kisin dhe njëkohësisht kërkojmë heqjen e “Urdhrit të lartë Gjergj Kastriot Skënderbeu” për kryepeshkopin Anastas Janullatos për shkak të veprimtarive të tij antikushtetuese në një shtet laik si Shqipëria ku feja është e ndarë nga shteti”
Aleanca Kuq e Zi shpreh besimin se në funksionin e Presidentit të Republikës së Shqipërisë ju do të ushtroni kompetencën në mbështetje dhe zbatim të Kushtetutës për të ruajtur vlerat dhe parimet laike të shtetit juridik në Shqipëri.(Kjo eshte letra qe AK I dergoi presidentit Nishani)
SHOQATA “MALËSIA E MADHE” NË DETROIT MBAJTI KUVENDIN ZGJEDHOR
Nga Pjeter Jaku/
Me datën 16 Dhjetor 2012, nga ora 2:30 Pm deri afer orës 6:00 Pm, në një nga Sallat e Kishës së Shën Palit në Rochester Hills Michigan u bë takimi zgjedhor i Shoqatës “Malësia e Madhe.” Në këtë takim merrnin pjesë më shumë se 100 përfaqësues të kësaj Shoqate, që për kohën funksionuese ka bërë disa aksione të rëndësishme, të cilat i përmendi në raportin zgjedhor, Kryetari i kësaj Shoqate, Gjergj Ivezaj, raporti i të cilit po publikohet bashkë me këtë informacion.
Siç shihet nga numri i të pranishmëve, ineteresi për këto zgjedhje ishte më i madh se asnjëherë tjetër, që kur u krijua kjo shoqatë. Veç raportit që u ndëgjua me vëmëndje, të pranishmit i përshëndeti edhe Famullitari i kësaj Qendre, Don Fran Kola, i cili vuri në dukej rëndësinë dhe rolin që ka luajtur kjo shoqatë në ndihmat e vazhdueshme që ka dhënë, jo vetëm ëpr Malësinë, por edhe për Pavarësinë e Kosovës. “ Pa Malësi të bashkuar, – theksoi Don Frani, – nuk mund të ketë Shqipëri të bashkuar.”
Më pas u kalua direkt në rregullin e zgjedhjeve, ku më parë kryetari i deritashëm Gjergj Ivezaj, si drejtues i takimit, theksoi përcaktimin e numrit të kryesisë, ku u ra dakort të ishin 19 anëtarë dhe, më pas u kërkua të ndigjoheshin anëtarët e kryesisë se deritashme, nëse donin prapë të kandidonin. “Gjithë ata që duan të kandidojnë, ta kërkojnë publikisht dhe në mënyrë të hapur, – u tha nga drejtuesi i kësaj mbledhje.” Ish të zgjedhurit e mëparshëm Ruzhdi Gjokaj dhe Rush Dragu u tërhoqën, duke mos pranuar të kandidonin për një mandatë tjetër, ndërsa 27 tjerë u përcaktuan për kandidim, nga të cilët do të zgjidheshin me votë të fshehtë 17, pasi dy ishin të paracaktuar për pjesën e Malësisë që është në teritorin juridik të tanishëm të Shqipërisë.
Nga votimet rezultoi se:
Kryesia e re e shoqates me vota te fshehta per mandatin e ardhshem eshte:
1. Zef Gjonaj
2. Malot Ivezaj
3. Luke Juncaj
4. Marash Ulaj
5. Gjergj Ivezaj
6. Leke Gjonaj
7. Paloke Lulgjuraj
8. Gjergj Vulaj
9. Nreke Gjolaj
10. Tome Gjokaj
11. Prek Gjokaj
12. Nua Nikollaj
13.Pashko Gjokaj
14. Martin Ulaj
15. Viktor Camaj
16.Rrok Dedvukaj
17.Rrok Gjelaj
Mondi Rakaj dhe Ndue Gjekaj kalojne pa u votuar ne kryesi sipas nje rregulli te bere enkas per Malesine e Mbishkodres.Drejtuesit e Shoqatës do i zgjedh kryesia e sapozgjedhur Brenda 7 ditëve të ardhshme.
***
Fjala e Kryetari Gjergj Ivezaj me rastin e Kuvendit Zgjedhor te shoqates atdhetare “Malesia e Madhe” e mbajtur me 16 dhjetor 2012.
Te nderuar te prenishem. I nderuari famullitari i Kishes se Shen Palit Don Fran Kolaj, e nderuara kryesi e shoqates “Malesia e Madhe” mire se keni ardhe ne kete qender te madhe fetare dhe kombtare ku sot do te mbajme Kuvendin Zgjedhor te kesaj shoqate.
Prandaj me lejoni qe ne emer te kesaj shoqate t’iu pershendes te gjithve duke iu deshirue cdo te mire ne jeten Tuaj.
Sot do te mbajme zgjedhjet e pesta te shoqates tone ku besoj dhe deshiroj te plotsohemi me antar te ri ku do te sjellin fryme dhe energji te re qe kjo shoqate te vazhdoj me punen e saje per te mire te Malesise dhe me gjere.
Shoqata atdhetare “Malesia e Madhe” mision dhe qellim te vete ka: Te ndihmoj dhe te ndikoj ne permisimin dhe avancimin politik, ekonomik, dhe social kryesisht ne Malesi e mbetyr nen Male te Zi .Te ndihmoj njerzit ne nevoje, apo sic i kemi quajte skamnoret, te ndihmoj te semurit, studentet si dhe raste tjera ne nevoje.
Per fat te keq nevojat dhe kerkesat e Malesise nuk kane ndryshue shume prej atyre te para dhjete viteve kur ne jemi formue. Koha po verteton planin e kahmotshem te atye pushteteve sllave edhe pse munde te ndrrohen dhe te quhen edhe “demokratike” qe qellimi i tyre i vetem dhe kryesor ka qene dhe eshte moszhvillimi i trojeve tona te mbetura nen administrimin e shtetit malazez pa vullmetin tone, ndryshimi i struktures demografike, asimilimi i popullates shqiptare, shperngulja e tyre qe statistika tregon se dy pjese te popullates se saje gjinden jashte si pasoje e ketyre rrethanave, si dhe kolonizimin me popullate jo shqiptare sic po nodhe tash sa vite ne Malesi.
Per te vertetue mos vullnetin politik te atije shteti karshi nesh si popull autokton ne trojet tona shekullore me se miri konstatohet me pamundesine e realizimit te kerkeses se Malesise per nje Komune si te gjitha Komunat tjera ne Male te Zi. Komune qe i plotson te gjitha kushtet me pare se shtate komuna tjera ne ate shtet.
Komune e plote per Malesi eshte kerkese minimale sepse kerkesa e drejte jo vetem e Malesise por e te gjithe popullit shqptar sot te shperndar ne 6 shtete eshte bashkimi i tyre ne nje shtet te lire etnik dhe demokratik qe i thone Shqiperi.
Prandaj duke marre per baze situaten atje, Malesia ende ka nevoje per ne, dhe ne qe e kemi leshue ate, nuk duhet te harrojme se prej kah kemi ardhe, nuk duhet te harrojme se jemi bijte e asaj Malesi dikur krenare dhe flamurtare.
Kurse sot, e perbuzur, e lodhur dhe e merzitur, ne rrezik per te ardhmen e saje si Malesi shqiptare. Qellimi i atij pushtetit eshte qe Malesia te jete multietnike qe do te thote e gjithkujte dhe e askujte, por jo Malesi shqiptare.
Pra e kemi obligim moral dhe kombetar qe ta ndihmojme Malesin per te drejta njerzore, humanitare, politike dhe kombetare qe i garantojne te drejtat nderkombtare por te neglizhuara dhe te mos realizuara nga qeveria malazeze dhe disa njerez tone te shitur ne kete pushtet.
Shoqata jone prej fillimit te veprimtarise e deri sot mbrenda kapaciteteve dhe mundesive te saj eshte mundue qe Malesise t’i vine ne ndihme me menyra te ndryshme si me protesta, peticione, shkresa, ankesa, takime dhe kerkesa nga institucinet dhe personalitete te ndryshme amerikane, europiane shqiptare dhe malazeze.
Sikurse edhe me pare gjate mandateve tjera edhe gjate ketij mandati kemi pase takime me personalitete te njohur te politikes amerikane qe jane edhe te njohur si miq te medhenje te popullit shqiptar si: Vllezrit Senator dhe Congresman Carl dhe Sander Levin, Congresmanet Eliot Angel Gary, Peters dhe te tjere, qe shoqata jone i ka perkrah edhe financiarishte ne fushata te tyre zgjedhore.
Si pergjegjeje te kerkesave tona keta politikan amerikan iu jane drejtue per shqetsime te tyre per situaten e shqiptarve nen Male te Zi institucioneve me te larta si Departmentit shtetror dhe sekretares Clinton, si dhe Kryeministrit te Malit te Zi Millo Gjukanoviq.
Gjithashtu nje delegacion ne emer te shoqatave tona ne Diaspore ne gusht 2010 ka pas takim me zyrtarin e larte te departmentit shtetror z. John Buzbi ku i jane paraqite kerkesat dhe te pa drejtat qe po u bahen shqiprave ne shtetin malazez.
Si dhe ky delegacion ka pas takime me ambasaden e shtetit shqiptare, shtetit te Kosoves dhe Malit te Zi ne Ëashington, ku po ashtu jane shtrue te gjitha kerkesat tona dhe iu eshte dorzue Elaborati i punuar prej experteve te ndryshem qe verteton se Malesia e meriton Komunen e Plote me pare se 7 Komuna tjera ne Male te Zi,
Shoqata jone me letra, deklarata dhe shkrime te ndryshme shume here ka kundershtue politiken e qeverise malazeze ku ne disa raste edhe jane pergjegje tue pergnjeshtrue gjoja akuzat tona te pa baza si me rastin e gazetes ne gjuhen shqipe Koha Javore.
Jemi deklarue se nuk perkrahim te ashtuquajturen“Shpija Malazeze”ne Neë York ku per fat te keq drejtues dhe kontributor jane edhe disa te pa ditur apo te shitur shqiptar.
Me shkrim iu jemi drejtue qarqeve shtetrore malazeze dhe opinionit te gjere ku ke mi kundershtue ligjin per ndarjen teritoriale ne Male te Zi ku Malesia parashihet pa Komune, si dhe te drejten per perdorimin e Simbolit kombetar Flamurin tone Kuq e zi ku ligji parasheh marrjes se lejes speciale nga organet kompetente per perdorimin e tije.
Me 24 Tetor 2009 ne qytetin Do Bois te Pensellvenise u zhvillue takimi i kater shoqatave dhe aktivisteve tjere te komuniteteve tona . Nga shoqatat pjesmarrse ishin: Shoqata “Malesia e Madhe”nga Detroiti, Levizja “Atdheu na Bashkon” “Shoqata Ded Gjin Luli” si dhe “Fondacioni Malesia” nga Neë Yorku.
Qellimi i ketije takimi ishte Uniteti i Diaspores tone per realizimin e kerkesave te drejta te Malesise si kerkesa per Komunes se Plote te saj e tjera. Si dhe ne vazhdimsi per intersa te perbashkta tonat dhe te Malesise te veprohet ne emer te ketyre shoqatave qe eshte quajte keshilli per Komunen e Plote te Malesise.
Ne emer te ketyre shoqatave dhe Diaspores tone jemi drejtue shume institucioneve nderkombtare per problemet dhe kerkesat tona, si dhe shtetit tone ame shqiptar dhe institucioneve me te larta te tije, ku kemi kerkue vlersim te larte shtetrore per heroin tone kombetar Ded Gjon Luli dhe Malesine e Tije.
Po paraqes nje paragraf qe ka te beje me kerkesen tone:
Citoj: I nderuari Kryeminister: “Ne kete kontekst, duke na kosideruar si pjese e kombit, ju lutemi pranoni propozimin tone qe krahas nderimit te shtyllave te shtetit shqiptar si I. Qemali, H. Prishtina, N. Kacori, I. Buletini, L. Gurakuqi e te tjere, te parashikoni edhe vleresimin me dinjitetin qe e meriton te prijesit te Malsise se Madhe, heroin e popullit Ded Gjo’ Lulin, i cili me 6 prill 1911 ngriti flamurin kombetar ne Bratile te Deciqit duke i paraprire keshtu ngjarjes me madhore ne historine e re te kombit tone, shpalljes se pavaresise. Gjykojme se do t’i bente ndere kombit neqofte se ne nje nder qytetet kryesore te Shqiprise, per 100 vjetorin e pavaresise, do te ngritej nje monument per Kryengritjen e Malesise dhe prijsin e saj Ded Gjo’ Luli”.
Gjthashtu nga shteti shqiptar kemi kerkue mirnjohje per z. Pjeter Ivezaj ku rasti i te cilit me 1986 me burgosjen ne burgjet Jugosllave dhe lirimin e tije te detyrueshem nga Shtetet e Bashkuara te Amerikej bani buje te madhe nderkombetare dhe kombetare ne ate kohe e sidomos per ceshtje e Kosoves.
Meqense per kete rast ne publikim per opinjon eshte be nje leshim-gabim pa fajin e publikuesit, ku thuhet se kerkesa jone per Pjeter Iveza ka qene “Nderi I Kombit” Per hire te vertetes ne kerkesen tone qe iu eshte dergue shtetit shqiptar nuk ka qene kerkesa “Nderi Kombit” por vetem dekorim nga shteti shqiptar.
Po citoj paragrafin qe sqaron thelbin e kerkeses:
“Dy shoqatat e lartepermendura vlersojne se me rastin e jubileut gjithekombetar-100 vjetorit te Pavarsise se Shqiperise te dekorohen per kontributin patriotik edhe shqiptaret e Amerikes. Ne kete kuader propozojme qe te dekorohet Z. Pjeter Ivezaj”.
Perpos perpjekjeve ne aspektin politik dhe kombetar per t’u ndihmue Malesia dhe me gjere shoqata jone per kete periudhe kohore ka zhvillue aktivitete te ndryshme edhe shoqrore, letrare dhe kulturore.
Kemi organizue nje pritje madhshtore per lirimin e dy burgosruve politik te rastit famekeq “Fluturimi i Shqiponje” nga burgjet malazeze Kole dhe Rrok Dedvukaj.
Kemi perkujtue burgosjen dhe lirimin e 25 vjetorit te Pjeter Ivezaj nga buegjet Jugosllave.
Kurse ne aspektin letrar kemi organizue promovime librash te ndryshem.
Kemi promovue romanin “Meshira e Pameshirshe” te Shkrimtarit Fran Camaj.
Romanin “Dosja e Tmerrit” poashtu te Fran Camaj.
Romani “Vdekja e Valeve” te autorit Anton Gjuravcaj
Kemi promovue librin “Pishtaret e Lirise” te autorit Gjylafer Avdiu.
Kemi kremtue Festat Kombtare kryesisht ne Bashkpunim me Qendren dhe Kishen e Shen Palit, si dhe me qendrat dhe soqatat tjera si per rastin e fundit te kremtimit te 100 vjetorit te Pavarsise se Shqiperise.
Kurse kryetari i shoqates une Gjergj Ivezaj ka marre pjese ne mbledhjen komemorative dhe ne vorrimin e Akademik dhe Gjeneral Tome Berisha ne Malesi ku pati edhe fjale rasti.
Per kete perjudhe kohore edhe pse jemi gjinde ne kohen e krizes ekonomike prap se prap shoqata jone kuptohet cdo here me ndihmen e perkrahesve tone dhe te Malesise kemi ndihmue njerez ne nevoje dhe projekte dhe aktivitete qe ne kemi mendue se jane ne interes te Malesise dhe ceshtjes tone Kombetare.
Megjithse nuk kemi pas mundesi t’u pergjigjemi te gjitha kerkesave qe na kane ardhe.
Megjithate prej vitit 2009 e deri sot shoqata jone ka dergue dhe shpernda ne Malesi dhe me gjere ndihmat ne vijim.
Ne vitin 2009 jane ndihmue njerzit te nevoje ne Malesi me $ 12,300
Shoqates “Kosove Malesi” Martin Dreshaj per punen e tyre ne interest e Malesise dhe me gjere $2,000
Shoqates Rapsha ne Malesi per mbajtjen e Festivalit kombetar ne Vitoje $1000
Shoqates Bashkimi Kombetar nga Neë Yorku per pjesemarrje ne Gjirokaster $ 500
TV Boin dhe Nikolle Nikprelaj per programin e Vitit te Ri $3500
Valltarve Prane kishes se Shen Palit ne Detroit per pjesmarrje ne Gjirokaster $1,500
Shoqates Gruda ne Malesi per pjesemarrje ne Gjirokaster $1,000
Shoqates Besa e Trieshit-Nikolle Nikprelaj per kremtimin e 28 Nentorit $1,000
TV Boin nen organizimin e antarit te kryesise Malot Ivezaj ne shtepi te tije $5,000
Per Elaborat i punuar nga nje grup expertesh qe verteton qendrueshmerine ekonomike per Komune te Plote te Malesise $2,500. Elaborat qe eshte shpernda Departmentit shtetror te SH B A, shume Senatorve dhe Congresmanve Amerikan, Institucioneve te Bashkimit Europian, si dhe institucioneve me te larta shtetrore te Shqiperis, Kosoves dhe Malit te Zi.
Do te vecoja ne menyre te vecante nje aktivitet te shoqates tone per te cilin te gjithe jemi ndije mire dhe te lumtur qe patem mundesi qe ne kohe te duhur ta realizojme.
Fjala eshte per nje familje te cilen ne ate kohe e kishin kaplue problemet jo vetem te shkaktuara nga varferia, por te shumefishuara nga diskriminimi, burgosjet dhe torturat e policies malazeze qe ne menyre cnjerzore trajtoj keta dhe disa tjere me rastin famekeq “Fluturimi i Shqiponje” ne vitin 2006.
Rasti eshte i njohur per te gjithe dhe fjala eshte per familjen Berishaj ku shoqata Malesia e Madhe ia ndertoj shtepine e re e cila kushtoj $64,300, shfrytzoj rastin qe edhe nje here ne emer te shoqate dhe te gjithe atyre qe ndihmuen per te t’u them e gezofshin.
Gjithashtu shfrytzoj rastin te faleminderoj Z. Palok Vulaj qe ne ate kohe gjindej ne Malesi, qe ne emer te shoqates “Malesia e Madhe” falas menaxhoj dhe ndertoj shtepin e vllezerve Berishaj.
Vazhdoj me ndihma per shoqaten “Ded Gjon Luli” ne Malesi per kremtimin e Kryengritjes se Malesise $500
Sokol Lulgjuraj per botimin e librit te tije $1000
Anton Sinishtaj i burgosur ne aksionin “Fluturimin e Shqiponjes” $2000
Viktor Sinishtaj i burgosur ne aksionin “Fluturimin e Shqiponjes” $1000
Fahrudin Orahovac ndihme humanitare $300
Per Kremtimin e 100 vjetorit te Kryengritjes se Malesise ne Malesi $5,000
Per mos extradimin e Gjon Lucaj ne burgjet malazeze nga shteti shqiptar i akuzuar ne Aksionin “Fluturimi I Shqiponjes” $7,500
Portalit Malesia.org- Robert Ivezaj $550
Muzeut Etnografik ne Lekaj Malesi me pronar Shtjefen Ivezaj $500
Shoqates Kosove-Malesi, Martin Dreshaj per Kremtimin e I00 vjetorit te Pavarsise se Shqiperise $500
Romeo Gurakuqit- historian i njohur nga Shkodra per botimin e librit te tije te ri qe kryesisht ka te beje me historin e Malesise $500
Shoqates Artistike Ded Gjon Lulu ne Malesi per pjesmarrje ne Vlore per 100 vjetorin e Pavarsise se Shqiperise $1000
Celebrimin me rastin e marrjes “Nderi I Kombit”per Malesi i ndare nga Presidendi I Shqiperise Bujar Nishani $2,200.
Nje grup biciklistesh qe nga Bratila e Deciqit cuen Flamurin ton kombetar ne Flore, dhe ky flamur rrugetoj prej Bratilet dhe simbolikishte u dorzue ne Vloren heroike $300
Te dashur bashkatdhetar,
Keto ishin aktivitetet kryesore te shoqates atdhetare “Malesia e Madhe” per keto kater vitet e fundit te veprimtarise se saje, megjithse ka pas edhe takime dhe aktiviteta tjera por per te gjitha kerkohet nje raport me konkret dhe analize me e gjere.
Prandaj ne emer te shoqates Malesia e Madhe ndiej obligim moral t’i beje disa faleminderime per perkrahje dhe ndihme qe iu dha kesaj shoqate, ndihme pa te cilen ne si shoqate kurr nuk do kishim pas mundesi te arrijme as minimumin e ketyre ndihmave dhe aktiviteteve qe ne i kemi zhvillue.
Se pari nje faleminderim i madh shkon per qendren tone te madhe Fetare dhe Fombetare Kisha e Shen Palit, dhe udheheqsve shpirtor dhe administrativ te saj Don Anton Kqira- tash ne pension dhe famullitarit te tanishen Don Fran Kolaj.
Perkrahja e tyre nuk ka mungue dhe nuk mungon as sot. Sa per ilustrim po ceki vetem per darkat vjetore qe shoqata jone i mban per mbledhjen e fondeve. Perpos ndihmes te rregullt personale materiale te tyre Kisha e Shen Palit na kan dhan falas sallen , ushqimet dhe pijet per darke qe eashte shtrue per kontributoret e shoqates tone, si vitin e kalur nga Don Frani, si vitin me pare nga Don Antoni, per cgje nga zemra i faleminderojme shume.
Gjithashtu faleminderim i posacem shkon te kontributoret tone te shumte qe gjate te gjithe ketyre viteve na perkranen moralisht dhe materialisht pa te cilet shoqata “Malesia e Madhe” nuk do te ishte kjo shoqate qe eshte.
Per shkak te listes se gjate te kontributorve ne kete raste nuk munde t’i permendi te gjithe dhe u kerkoj ndjese, por po vecoj vetem disa prej tyre si: Pjeter Stanaj, Konzullin e nderit te shtetit shqiptar Z. Ekrem Bardha, Zef Dedivanaj, Gjon Gojani, Pashko Gjolaj, Zef Vulaj,Palok Camaj, Marash Nucullaj, Malot Ivezaj, Nikoll Toma Lulgjuraj, Mark Kola Gojcaj,Martin Nikolla Berishaj, Gjoke Pjetri Gjolaj, Prele Dedvukaj, Gjon Lulgjuraj, Fran Pjetri Ivezaj e tjere qe ndihmuan me nje shume te konsiderueshme shoqaten tone per keto vite.
Faleminderoj televizionet shqiptare te Komunitetit dhe ëeb faqet tona ketu dhe ne Malesi qe per keto vite falas pasqyruen aktivitetet tona.
Faleminderoj shoqatat nga Neë Yorku: “Fondi Humanitar Malesia” shoqaten “Ded Gjon Luli” si dhe “Levizja Atdheu na Bashkon” per bashkpunimin e tyre per keto kater vite si dhe per ndihma materiale qe e ndihmuen shoqaten tone ne disa raste per aktivitete te saj.
Faleminderoj kengetarin e mirnjohur shqiptar Z. Nikolle Nikprelaj qe nga Malesia ne perkrahje te shoqates tone i dergoj 1000 Euro. Si dhe nje shoqate te komunitetit tone me emer Albanian Legasi apo Trashigimia Shqiptare me kryetar Muhamed Myftari per ndihme te shoqates “Malesia e Madhe” me $500.
Dhe se fundi nje faleminderim i sinqerte nga une si Kryetar i shoqates atdhetare“Malesia e Madhe” deri ne kete moment, shkone per antaret e Kryesine se kesaj shoqate, qe punuan pa u lodhur per keto kater vite edhe pse me sfida te ndryshme dhe jo te lehta gjate kesaj kohe. Por per fat tonin i perballuem.
Zoti ju bekofte juve ketu te prenishem, Zoti i bekofte shtetet e Bashkuara te Amerikes dhe Zoti i bekofte te gjithe shqiptaret me nje mirqenje, mirkuptim dhe bashkim kombetar.
Ju faleminderit.
Gjergj Ivezaj,
Kryetar i Shoqates “Malesia e Madhe
Detroit, 16 – Dhjetor -2012
PERSEKUTIMI I SHKRIMTAREVE DHE ARTISTEVE NGA DIKTATURA KOMUNISTE
Nga Visar ZHITI/
Ka patur një kohë paradoksale, të pabesueshme dhe të rëndë, aspak të largët, madje ngjitur me tonën si pas një muri tashmë të shembur, kur në Shqipëri dënoheshin shkrimtarë e artistë, libra, lexues, drama, festivale këngësh, ngrehin bibliotekash, madje dhe vetë metafora, edhe pse duket e pamundur të arrestohet një figurë letrare, duke shkuar deri në dënime varre shkrimtarësh.
Goditeshin vandalisht realiteti përballë dhe kolonat e traditës, gjithçka që dilte kundër sundimit të fitimtarëve të pasLuftës II Botërore, utopisë së tyre me doktrinë gjysmake, socializmit real, asaj diktature që gjakonte me gjak të krijonte rendin e ri të njeriut të ri. Dhe më përpara se të hapeshin universitete, u hapën burgje.
Shqipëria ishte vendi më i vogël në perandorinë komuniste me diktaturën më të madhe në Europë, ku u provuan të gjitha: komplotet e heshtjes vrastare, zhbërjet, larje kolektive trush, internime, burgosje, pushkatime, madje dhe krijuesi suprem, vetë Zoti, u ndalua, pasi u shembën tempujt e besimeve dhe kulteve.
Ndërkohë diktatura kultivonte shkrimtarët e saj, artistët e vet dhe i mirëmbante ata ashtu si policinë, fabrikat apo fermat, ndërkaq duke bërë zëvendësimin e Zotit me vetveten dhe kishat e xhamitë me komitetet e partisë dhe ekzekutive. Në fund të fundit, dhuna permanente ushtrohej po me intelektualë, jo vetëm me policë, me propagandistë, me shkrimtarë dhe veprat të tyre në shërbim të ideokracisë dhe sistemit totalitar.
Njohja e së keqes, studimi i saj tani, institucioni i kujtesës janë të domosdoshëm, për t’u njohur e kaluara, historia jonë dhe e vërteta jonë, pra vetja si individ dhe kolektiv, që shumëçka të shndërrohet në përvojë dhe vizion, me qëllim që të mos përsëriten diktaturat dhe e ardhmja të bëhet sa më shpejt e tashme.
Kundërshtimet e mëdha, ndarjet, disidenca, martirizimet, revoltat, diksioneri i qëndrestarëve, deri dhe te viktimat, jo vetëm që meritojnë nderim, por shërbejnë dhe si mësim i mekanizmit të madhërishëm të kundërveprimit ndaj makinerisë së përbindshme të dhunës dhe tjetërsimit çnjerëzor. Të kujtojmë. Kemi 20 vjet që kujtojmë me mençuri, duke (ri)edukuar kohën tonë.
Fitimtarët e tmerrshëm
Menjëherë sa erdhën në pushtet fitimtarët, pas 1944, teatrot dhe kinematë ekzistuese i shndërruan në salla gjyqesh. Në skenën e Teatrit Kombëtar u vendos trupi gjykues, jo me aktorë, por me komisarë dhe komandantë të luftës, përballë intelektualë, deputetë, gazetarë e shkrimtarë mes tyre, patriotë, etj., ata që ishin kundërshtarë, por që sistemi i shihte dhe i trajtonte si armiq që duheshin vrarë. Në llozha të teatrit rrinte Enver Hoxha, ndiqte gjyqin dhe ndoshta, teksa dora zgjatej për monoklin, kapte revolverin. Në altoparlantët jashtë në rrugë dëgjohej gjyqi si gjëmim, formë e re kërcënimi. Dënohen me pushkatim: Kol Tromara, Alizoti… Hurshiti… Konstandin Kote… Leka, Merlika, Golemi… Terenc Toçi, Zef Kadarja… Borshi… Valteri… Omari… Cani… Përmeti, Daut Çarçani, Gustav Mirdashi…
Me burgime të rënda: Koço Kota, Vrioni… Cara, Leskoviku… Jakov Mile, Mihal Zallari, Lazer Radi… Gjergj Bubani, Libohova… etj., etj. Duartrokitje si batareja e plotonit të pushkatimit. Vazhdojnë vrasjet: Dom Ndre Zadeja… Intelektuali i lartë Xhevat Korça vendos të vdesë në burgun e Burrelit me grevë urie, e para grevë në komunizmin e këtushëm.
Ndërkaq poetit Gjergj Fishta, i cilësuar si “Homeri i fundit”, madje i propozuar dhe për Çmimin “Nobel”, do t’i prishin varrin dhe do ia hidhnin eshtrat në lumin Drin. Ngaqë kishte qenë prift antibolshevik dhe nacionalist, s’duhej të ishte as i vdekur.
Edhe autori i romanit të parë shqiptar Dom Ndoc Nikaj u fut në burg në moshën 82-vjeçare si kundërshtar i regjimit dhe vdiq po në burg pas 5 vjetësh. Dhe tragjediani Ethem Haxhiademin e helmojnë një javë para lirimit. Edhe dramturgu tjetër Krist Maloku vdes në burg.
Madhështia e qëndresës
Megjithatë “Shqipëria që shtypej” ruajti dinjitetin, guxoi dhe u ngrit. Kryengritja e Postribës më 1946. Këtu u kap dhe poeti Martin Camaj, që do të arratisej për në Gjermani, sipas dëshmisë së poetit të burgosur politik Pano Taçi.
Vetëm 19 ditë ishte ajo që bota e quan Revolucioni hungarez i 1956-ës, ndërsa maleve të Shqipërisë do të vazhdonin të qëndronin me armë në dorë Gjomarkajt, Mirakajt, Bajraktarët, Kolët, Sulkurtët, Merlikajt, Kazazët, Lleshanakët dhe betejat e tyre do të zgjasnin 10 vjet. Përrenjtë sillnin dhe gjakun e tyre.
Në burg çuan dhe autorin e librit të parë me kritika, shkrimtarin Mitrush Kuteli, themelues i tregimit modern shqiptar së bashku me Ernest Koliqin, por ky i dyti i shpëtoi dënimit, u arratis në Itali, ku themeloi në Romë katedrën universitare të gjuhës dhe letërsisë shqipe. Por në atdhe u dënua vepra e tij, u ndalua dhe dënohej lexuesi i tyre. Po edhe ai i dënoi diktaturën komuniste duke shkruar dramën e mrekullueshme “Rrajët lëvizin”, ku si një antioruellian, me të cilin ishte moshatar, parashikoi, si asnjë shkrimtar tjetër, rënien e komunizmit, që e filloi tatëpjetën pothuaj kur ai e profetizoi.
Edhe gruan e parë shkrimtare, Musine Kokalari, e lauruar në Romë, disidenten e parë grua në të gjithë perandorinë komuniste, themeluese e një partie demokratike, e burgosën, më pas e internuan, punoi si punëtore në ndërtim dhe vdiq e vetmuar, ndërsa kamioni i llaçit, pa funeral, e hodhi në gropën e hapur për të.
Poeti dhe studiuesi, profesor Arshi Pipa, kundërshtar i hapur, pasi doli nga burgu, u arratis bashkë me poezitë e tij, i kishte shkruar fshehurazi në letra të holla cigaresh, i gjithë libri ishte më i vogël se një kuti shkrepseje. E botoi në Romë më 1959.
Në burg futën dhe drejtorin e parë të radios shqiptare, gazetarin dhe përkthyesin, Gjergj Bubani. Edhe autori i operas së parë që u vu në skenë pas luftës, Preng Jakova, pasi i vranë vëllanë si kundërshtar, kurse atë e liruan si moshë e vogël, do të mbetej gjithë jetën me maninë e persekutimit derisa vrau veten.
Në burg ishin përkthyesit e mëdhenj të Homerit, Dantes. I Shekspirit nuk u kthye kurrë nga Amerika.
Shkrimtari Kasëm Trebeshina, “më i njohuri i të panjohurve” siç e ka cilësuar përkthyesi i tij në gjermanisht, Hans Joackim Lancksh, ende nuk e ka botuar dot të plotë veprën e tij të shkruar burgjeve dhe internimeve. Ai luftoi si partizan, por u nda nga diktatura e fitimtarëve, madje la studimet përgjysmë në Bashkim Sovjetik se u neverit nga realizmi socialist dhe e kthyen në atdhe si të çmendur. Kundërshton që të votojë dhe kërkon t’i jepet leje të ikë nga Shqipëria. Meqenëse çmendina ishte më e mirë se burgu, Trebeshinën e fusnin herë pas here në burg, por ai nuk nënshtrohej dhe as sot nuk i ka ikur zemërimi me të gjithë. U lodh së qeni shqiptar dhe befas shpallet se është turk.
Siç thashë, këtu dënoheshin dhe libra, edhe kur ishin letërsi e përkthyer po nga vetë sistemi, ndaloheshin sipas konjukturave për shembull, Remarku, Hemingueji, Shollohovi, Mopasani, madje dhe Go Mo Zho, etj., nxirreshin nga qarkullimi për arsye ideologjike dhe bashkë me libra të tjera nga letërsia shqipe, të traditës ose të porsabotuar gabim dhe çoheshin në fabrika për t’u ricikluar në letër. Ndodhte që punëtorët vidhnin ndonjë, unë ende ruaj libra të tillë në bibliotekën time, nuk m’i gjetën kur më arrestuan dhe mua për metaforat, se nuk lejohej hermetizmi i tyre, shumëkuptimësia e dëmshme, se përçonte ide të fshehta kundërshtuese. Më dënuan me 10 vjet burg. Aktekspertizuesit e poezisë time ishin dy anëtarë të Lidhjes së Shkrimtarëve, që zbuluan se nxinin realitetin dhe shpesh aludonin hapur kundër udhëheqjes së partisë dhe sistemit socialist.
Perspektivë dhe retrospektivë:
I ndihmuar nga distanca kohore dhe nga vizionet e reja që të jep liria, unë them tani se shkrimtarët dhe artistët shqiptarë kanë qenë të dënuar në mënyrë gjenerale: një pjesë e ndjeshme, si kundërshtarë, duke i futur burgjeve, duke u ndaluar veprën dhe duke mos i lejuar të shkruajnë a vrarë dhe pjesa tjetër u mbyllën në metodën e realizmit socialist, duke krijuar letërsi propagandistike, mashtruese dhe lajka për sistemin, derisa u tjetërsuan, në viktima fatlume, po i quaj. Mediokriteti kështu ishte dënim po aq i rëndë, por për letërsinë dhe kulturën, jo për autorët e tij të privilegjuar.
Prandaj dhe poeti qiellor shqiptar, liriku i mrekullueshëm Lasgush Poradeci vendosi të mos shkruante më. Ai thuri poemën e mallkuar të heshtjes së vet dhe për të mbijetuar, përkthente Gëten, Hajnen, Pushkinin, por edhe Brehtin. Nga klasikët e vdekur lejohej ndonjë gjë. Madje një hebre shqiptar, Robert Shvarc, guxoi dhe përktheu nga Brehti “Marshi i viçave” si i shkruar posaçërisht për këtu: Dhe viçat pas daulles/ hedhin çapin/ lëkurën për daulle/ vetë e japin.
Është paradoksale dhe shtirje naive të besosh që në dikturë, me mungesë të tmerrshme lirie, mund të bëhen vepra të mëdha. Regjimet totalitare e racionojnë lirinë ashtu si ushqimet e përditshme. Cave ua heqin lirinë fare dhe ndocave, të përzgjedhur dhe këta, u japin më tepër se racioni. Pse? Që të shkruajnë për të bërë alibinë e diktaturës ndaj botës jashtë dhe ndaj së ardhmes. Pati shkrimtarë në komunizëm që ditën ta shfrytëzojnë këtë kusht dhe kjo është arsyeja kryesore që dhe në diktaturë arrihen të bëhen vepra jetëgjata, të cilat ndodhte t’u jepeshin që t’i përkthenin të burgosur pa emër dhe shteti ua ofronte që të botoheshin në vende të tjera si maskë politike e diktaturës, që ajo të mos dukej aq e keqe. Dhe shpenzimet merreshin nga puna e papaguar e të burgosurve nëpër minierat infernale, ku ishin dhe kolegë të tyre, por me shenjën minus.
Me shpërbërjen e perandorisë komuniste dhe me rënien e diktaturave të saj, Shqipëria zbuloi një letërsi tjetër, e rroposur, që vinte nga nëntoka, por që dukej se kishte dalë të priste në të ardhmen. Letërsia tjetër po sillte dëshminë e saj dhe vlera artistike të tjera dhe nuk kërkoi të përzërë ç’ka qenë vlerë, por për të sjellë vetveten. Dolën vepra nga burgjet, erdhën nga balta e internimeve, i nxorën nga sirtaret e brejtur nga koha. Shqipëria e mrekulluar pa se paskësh patur, edhe pse ilegale, disidencë, kundërshtarë, martirë, jo vetëm viktima, të cilat edhe ato ndërgjegjësoheshin në burg.
Persekutimi frymëzoi dhe tragjeditë e antikitetit grek e shkrimet e shenjta.
Na trondit së thelli aq sa revoltat ajo që kanë shkruar poetët e pushkatuar, aq të rinj në moshë, Trifon Xhagjika, që pasi recitoi në gjyqin e tij “Atdheu është lakuriq”, në fjalën e tij të fundit kërkoi, si altilier që ishte, një top, që t’i binte Komitetit Qendror. Poeti Bedri Blloshmi edhe para pushkatimit refuzoi kërkesën për t’u bërë bashkëpunëtor, më mirë baltë, u tha, se sa me ju. I varuri i fundit në perandorinë komuniste është bashkëvuajtësi ynë Havzi Nela, ai kishte shkruar në burg poezi për Helsinkin dhe të drejta e njeriut, kur këtu jashtë burgut nuk i dinin ç’ishin këto.
I burgosuri politik Astrit Delvina ka ende romane në dosjet e Ministrisë së Punëve të Brendshme, si dhe polemikat e tij kundër socrealizmit në hetuesi. Por ai ka vdekur që t’i kërkojë dhe në vendin tonë të vdekurit harrohen shpejt.
Letërsisë shqipe iu shtuan veprat monumentale të kujtesës të At Zef Pllumit dhe Amik Kasoruhos, nga Fatos Lubonja e Marsen Bungo, nga Pjetër Arbnori e Agim Musta, Engjëll Çoba e Spartak Ngjela, Jorgo Bllaci e Pano Taçi, Petrit Kalakulla e Zyhdi Morava, Ahmet Kolgjini, Ylber Merdani e Leka Tasi, Frederik Rreshpja, Henrik Gjoka e Eugjen Mërlika, Gëzimët, Çela e Medolli, vëllezërit Çoku, që ishin bashkë në burg me një prangë dorë më dorë.
Dolën nga varret e heshtjes poezitë moderne të ish-të burgosurit Zef Zorba dhe komeditë e ish-të burgosurit tjetër Hekuran Zhiti. Edhe vepra madhore shkencore e Profesor Kolec Topallit, por edhe lutjet e shenjtores tonë Nënë Tereza…
Emra, emra, emra, emra një apel i hatashëm. Unë kam nxjerrë 201 emra shkrimtarësh dhe artistësh të dënuar, 43 në Kosovën e pushtuar, pra sa 1/5, kurse në Shqipëri më shumë se aq u pushkatuan, edhe gra si shkencëtarja që kishte studiuar në Torino, zonja Sabiha Kasimati. Në Kosovë u vranë vetëm 15, shumica në luftën e 1999, është fjala për shkrimtarë e artistë, kur dhe një njeri është shumë.
Ndërkaq në Shqipëri po ndodh një dukuri e çuditshme, nëse trashëgohej dënimi si një pasuri e patundshme si për shembull, at e bir, Lazër dhe Jozef Radi, bij të dënuarish po tregojnë tani për burgun, kur shkonin të takonin prindërit si shkrimtari Agron Tufa, poetja Luljeta Lleshanaku, studiuesi Leka Ndoja, Ron Kubati dhe Ornela Vorpsi përtej detit në Itali.
Edhe unë arrita të nxjerr poezi nga burgu, botova dhe të tim eti duke besuar se po vëmë gurët tanë në këtë mozaik marramendës, që nuk është më i nëndheshëm.
Ringjallje e quan në një nga veprat e tij historiani-shkrimtar, Uran Butka, që bashkë me Pjetër Pepën kanë zhvarrosur histori kombëtare. Por mjerisht kurrë nuk do të vijë dot ajo që nuk u la të bëhej nga jetët e ndërprera, kultura jonë do të ketë brenda një si varrezë të madhe kolektive. Koha do ta kujtojë gjithmonë që është vrarë kohë njerëzore:
Në Shqipërinë e diktaturës socialiste shqiptarët bënë: 914.000 vjet burg dhe 256.146 vjet internim, pra më shumë se 10 mijëvjeçarë dënim. Kurse koha pas pushkatimeve është e pamatshme, llahtar me shenjën infinit.
I vetmi ngushëllim është mospërsëritja e tyre.
LISTA IME ME TË DËNUAR, SHKRIMTARË E ARTISTË:
1. Arbnori Pjetër – shkrimtar
2. Ahmeti Sadri – piktor, poet
3. Ajazi Beqir – historian
4. Ajazi Namik – kineast (i biri)
5. Aliaj Kujtim – poet
6. Aliko Tomorr – studiues
7. Andoni Sotir – shkrimtar
8. Araniti Mit’hat – shkrimtar, shqipërues
9. Agolli Telat – artist cirku
10. Bego Medin – gazetar, kineast
11. Belishova Bardhyl – studiues
12. Berberi Abdulla – prozator
13. Biba Eqerem – shqipërues
14. Bishqemi Osman – shkrimtar
15. Bllaci Jorgo – poet, shqipërues
16. Blloshmi Bedri – hulumtues
17. Boriçi Nuredin – shkrimtar
18. Bubani Gjergj – gazetar, shqipërues
19. Bungo Makensen – shkrimtar
20. Burimi Luan – poet
21. Bushati Ahmet – prozator
22. Cangonji Abdullah – piktor
23. Çela Gëzim – tregimtar
24. Çobani Ron – kritik
25. Çoku Bedri – prozator
26. Çoku Zeus – poet (vëllai)
27. Çomo Drita – poete
28. Culaj Caf Jonuz – prozator
29. Dashi Veniamin – përkthyes
30. Deda Guljelm – shqipërues, kritik
31. Delvina Astrit – shkrimtar
32. Dema Mark- shqipërues, studiues
33. Dine Dine – kritik letrar
34. Dizdari Tahir – shqipërues, orientalist
35. Donat Kurti – at, etnograf, kompozitor
36. Dushi Kin – shkrimtar
37. Dushi Mark – folklorist, gjuhëtar
38. Dyrzi Inga Tarasova – studiuese, stiliste
39. Dyrzi Valer Tarasov – piktor (i biri)
40. Farka Ismail – inxhiner-shkencëtar
41. Filaj Luigj – muzikolog
42. Filipeu Fotaq – muzikant, kompozitor
43. Fishta Bashkim – prozator
44. Fishta Filip – studiues, kritik
45. Floqi Kristo – dramaturg, shqipërues
46. Frashëri Anton S. – shkrimtar
47. Furxhi Dhimitër – aktor estrade
48. Gardini Giacomo – at, italian, studiues
49. Gazulli Nikollë – gjuhëtar
50. Gjeçi Pashko – shqipërues
51. Gjergo Edison – piktor
52. Gjergji Kolec – shkrimtar
53. Gjini Miho – kritik teatri
54. Gjini Pjetër – poet, kompozitor
55. Gjoka Henrik – shkrimtar
56. Gjolaj Konrad – at, shkrimtar
57. Golemi Ahmet – shkrimtar
58. Greblleshi Mustafa – shkrimtar
59. Gruda Zef – kompozitor
60. Gumeni Daut – poet
61. Haçi Beqir – poet
62. Hakiu Nexhat – poet
63. Hamiti Agim – shkrimtar
64. Hamzaraj Ventigjar – shkrimtar
65. Harapi Mark – at, shkrimtar, shqipërues
66. Hasanaj Ibrahim – poet bektashian
67. Hasanaj Xhevdet – folklorist
68. Hisku Halida – këngëtare
69. Hyseni Bajram – poet
70. Ilia Frano (Dom) – folklorist
71. Jakova Prenk – muzikant,
72. Jakova Tuk – gazetar
73. Jubani Simon, dom – studiues i letërsisë
74. Jero Minush – kritik teatri
75. Kabashi Leon – at, piktor ikonograf
76. Kaçaj Lluk – këngëtar opere
77. Kalakulla Uran – shkrimtar
78. Karma Gjon – at, folklorist
79. Kaso Tanush – shkrimtar
80. Kasoruho Amik – përkthyes, shkrimtar
81. Kati Vasil – shkruan kujtime
82. Koçi Mandi – kineast
83. Kodra Lame – poet, përkthyes
84. Kokoshi Kudret – poet, përkthyes
85. Kolgjini Ahmet – poet
86. Koliqi Mikel – at, kompozitor, kardinal
87. Komnino Gjergj – poet
88. Kostreci Uran – poet
89. Kotani Niko – studiues
90. Kote Nikolla – përkthyes
91. Kuteli Mitrush – shkrimtar, shqipërues
92. Kripa Reshat – shkrimtar
93. Kuqi Pirro – poet
94. Lala Dhimitër – kineast
95. Lamaj Fatmir – publiçist
96. Lamaj Klito – publiçist
97. Laze Halil – shkrimtar, gazetar
98. Leka Dhora – kompozitore
99. Leka Zef – kompozitor
100. Luarasi Mihallaq – regjisor
101. Lubonja Fatos – shkrimtar
102. Lubonja Liri – autore kujtimesh (e ëma)
103. Lubonja Todi – autor kujtimesh (i ati)
104. Luci Namik – studiues shkencor nga Kosova
105. Maluka Luan – regjisor
106. Marko Petro – shkrimtar
107. Marko Jamarbër – poet (i biri)
108. Martini Viktor – prozator
109. Mazreku Filip – at, muzikolog
110. Mazreku Nikollë (Dom) -studiues
111. Medicina Maria (Dvorani) – shkrimtare
112. Medolli Gëzim – poet
113. Mëhilli Xhavit – pedagogjist
114. Merdani Sherif – këngëtar
115. Merdani Ylber – poet
116. Merlika Elena Gjika – studiuese
117. Merlika Eugjen – shkrimtar (i biri)
118. Mëshkalla Pjetër, at- poet, teolog
119. Miçaço Dionis – publicist
120. Mirakaj Lek – gazetar
121. Mishtari Loni – shkrimtar
122. Morava Zydi – shkrimtar
123. Moreka Llazar – kompozitor
124. Mulleti Tanush – gazetar
125. Murati Kujtim – poet
126. Musta Agim – historian
127. Myftari Bedri – shkrimtar
128. Myftiu Luan – tregimtar, eseist
129. Myftiu Mehmet – shkrimtar
130. Namik Ajazi – kineast
131. Ndoja Mark – poet, shqipërues
132. Ngjela Spartak – prozator
133. Nika Ndoc – shkrimtar
134. Dakaj Nikollë – shqipërues, poet
135. Ogranaja Zhaneta – poete
136. Oseku Ali – piktor
137. Paçrami Fadil – dramaturg
138. Palaj Bernardin – at, shkrimtar
130. Peci Gaqo – prozator
140. Peçi Gjergj – poet
141. Pengili Natalia Arkadij Rozengolc – përkthyese
142. Pervizi Lek – piktor
143. Peshkëpia Gëzim – prozator
144. Perdoda Ernest -poet
145. Pipa Arshi – shkrimtar
146. Pllumi Zef – at, studiues, shkrimtar
147. Prifti Leonard – studiues, psikolog
148. Prodani Medi -kitarist
149. Radi Lazer – shkrimtar, përkthyes
150. Radi Jozef – poet (i biri)
151. Rafaeli Stavri – këngëtar opere
152. Rakipaj Maksim – përkthyes
153. Ratkoceri Gani Demir – prozator
154. Repishti Sami – eseist, historian
155. Reshpja Frederik – poet
156. Resuli Kapllan – shkrimtar
157. Riza Selman – gjuhëtar, albanalog
158. Rrapaj Mero Fatos – folklorist
169. Sadiku Hito – poet (sekretar i Faik Konicës)
160. Selfo Halit – shqipërues
161. Shehu Bashkim – shkrimtar
162. Shehu Mehmet (Tepelena) – studiues
163. Sheldija Gjush – folklorist
164. Shllaku Gjon – shqipërues
165. Simoni Zef – at, studiues
166. Sirdani Marin – at, historian, studiues
167. Skanjeti Marin – shkrimtar
168. Skura Gani -poet
169. Sokoli Ramadan – muzikolog, folklorist
170. Spahiu Islam – shqipërues
171. Starova Dylber – muzikant
172. Stratobërdha Viktor – regjisor, kineast
173. Taçi Anastasia – librare, studiuese
174. Taçi Pano – poet
175. Tase Leka – instrumentist, shkrimtar
176. Tasi Akile – gazetar
178. Tasi Koço – gjuhëtar
179. Tasi Napolon – shqipërues
180. Titani Gjergj – poet
181. Toto Leka – dramaturg
182. Trebeshina Kasem – shkrimtar
183. Vako Milto – dirigjent kori
184. Vaqari Selman – shkrimtar
185. Varfi Andrea – poet
186. Vasija Ndoc – shkrimtar
187. Velaj Petrit – shkrimtar
188. Velo Maks – arkitekt, shkrimtar
189. Volaj Viktor – at, studiues
190. Vrioni Hazis – shqipërues
191. Vrioni Jusuf – përkthyes
192. Vullkani Robert – përkthyes, kritik
193. Xhaferri Astrit – tregimtar.
194. Xhuvani Visaroin – teolog, gjuhëtar
195. Zallari Mihal – publicist, shqipërues
196. Zeka Aleksandër – poet
197. Zezaj Gjovalin – studiues
198. Zhiti Hekuran – dramaturg, aktor
199. Zhiti Visar – shkrimtar (i biri)
200. Zorba Terezina Pali – aktore
201. Zorba Zef – poet, regjisor (i shoqi)
nga Lega në Prishtinë:
1. Abazi Hajdin (Lum Haxhiu) – poet, publicist
2. Avdyli Merxhan – poet
3. Beqiri Azem – poet
4. Brovina Flora – poete
5. Buja Ramë – publicist
6. Bytyçi Sali – poet, studiues i letërsisë
7. Ceraja Jakup – poet
8. Çuni Martin – poet, publicist
9. Demaçi Adem- shkrimtar
10. Demolli Arif – shkrimtar
11. Dervishi Teki – shkrimtar
12. Fetiu Sefedin – kritik letrar, prozator
13. Gashi Adem – poet
14. Gërvalla Zeqir – poet
15. Hajrizi Mehmet – publicist
16. Halimi Bedri – poet
17. Hasani Nait – poet
18. Haxhaj Ardian – poet, prozator
19. Haziri Ramadan – shkrimtar
20. Hyseni Hydajet – poet, publicist
21. Kelmendi Ramiz – shkrimtar
22. Kosumi Bajram – poet dhe publicist
23. Krasniqi Jakup – publicist (historian)
24. Kryeziu Ekrem – dramaturg
25. Kurti Albin – gazetar
26. Matoshi Halil – poet
27. Musliu Beqir – poet, shkrimtar
28. Novosella Selatin – publicist
29. Nura Xajë – poet
30. Radagoshi Kadrush – shkrimtar
31. Ramadani Sali – poet, publicist
32. Rogova Muhamet – pedagog, publicist
33. Riza Selman – gjuhëtar, albanalog*
34. Rrustemi Sabit – poet
35. Sadiku Rrahim – poet, gazetar
36. Selmanaj Rasim – poet
37. Shatri Xhafer – publicist (më pas i arratisur)
38. Sinani Ramadan – poet
39. Smajli Rexhep – akademik
40. Syla Ismail – poet
41. Ukaj Vezir – poet
42. Vinca Agim – poet, studiues.
43. Zyberaj Bedri – poet, publicist
VARREZA MONUMENTALE
në letërsinë shqipe:
të pushkatuar, varur, vdekur në tortura,
pa varre:
1. Blloshmi Vilson – poet, përkthyes, pushkatuar
2. Bonati Jul – imzot, përkthyes, pushkatuar
3. Çela Beqir – poet, pushkatuar
4. Çika Nebil – gazetar, pushkatuar
5. Çuçia Gasper – muzikant, pushkatuar
(akuza: falsifikim parash)
6. Çuni Sem Mark – stilist, pushkatuar
7. Deda Simon – shqipërues, vdekur në burg
8. Draçini Qemal – kritik, vdekur në burg
9. Dushi Mark – folklorist, arkeolog
10. Falla Dhimitër – përkthyes, pushkatuar
11. Haxhiademi Et’hem – dramaturg, vdekur në burg
12. Gazulli Nikollë – at, gjuhëtar, vdekur në hetuesi
13. Gruda Pjetër – aktor, vdekur në kamp
14. Ivanaj Mirash – poet, studiues, ministër i Arsimit,
vdekur në burg
15. Idrizi Sulejman – gjuhëtar, vdekur në burg
16. Janina Myqerem – përkthyes, vdekur në burg
17. Fundo Zai – poet, filozof, masakruar
18. Kasimati Sabiha – shkencëtare zoologe, pushkatuar
19. Kokalari Musine – shkrimtare, vdekur në internim, pas burgut.
20. Kokalari Muntazi – botues, pushkatuar (vëllai Musinesë)
21. Kokalari Vesim – botues, pushkatuar (vëllai Musinesë)
22. Kokalari Syrja – pedagog, pushkatuar (kushëriri)
23. Kokalari Salim – studiues, pushkatuar
24. Kokomani Fadil – gazetar, pushkatuar
25. Koprencka Xhelal – poet, pushkatuar
26. Leka Genc – poet, pushkatuar
27. Korça Xhevat – studiues, historian, vdes me grevë
urie në burg
28. Lezho Vangjel – gazetar, pushkatuar
29. Mala Zef – drejtor biblioteke, vdekur në burg
30. Nela Havzi – poet, varur
31. Omari Gramoz – fizarmonikist, pushkatuar
32. Panariti Qani – përkthyes, pushkatuar
33. Pantalia Gjon – regjisor, vdekur në hetuesi
34. Peshkëpia Manush – poet, pushkatuar
35. Pipa Myzafer – gazetar, kritik, vdekur në hetuesi
36. Prennushi Vinçenc – poet, vdekur në tortura
37. Shantoja Lazër – (Dom) shkrimtar, pushkatuar
38. Toçi Terenc – gazetar, historian, pushkatuar
39. Tushi Vangjush – piktor, vdekur në burg
40. Xhagjika Trifon – poet, pushkatuar
41. Shllaku Gjon – at, kritik, gazetar, pushkatuar
42. Sirdani Aleksandër – folklorist, vrarë
43. Stefa Kristaq – studiues, pushkatuar
44. Tomorri Ali – poet, pushkatuar
45. Toto Selaudin – shkencëtar, deputet, pushkatuar
46. Venetiku Kiço – dirigjent, vdekur në burg
47. Venetiku Krisanthi – fotografe, vdekur në burg
48. Zadeja Ndre – (Dom) dramaturg, poet, pushkatuar
49. Zdrava Dane – akademik (hap kinemanë e parë.
në Berat), vdekur në burg
50. Zhiti Maksut – studiues, poet, vdekur me tortura
në hetuesi
nga Prishtina:
1. Agani Fehmi – sociolog, filozof
2. Berisha Latif – poet, studiues, vrarë, 1999
3. Bicurri Esat – artist, këngëtar, vrarë, 1999
4. Elmazi Rexhep – poet, vrarë pas burgut
5. Graiçevci Fazli – poet, mbytur me tortura nga
UDB-1964
6. Çaushi Bardhyl – jurist, prof. i së drejtës romake, vrarë
7. Gërvalla Jusuf – shkrimtar, vrarë
8. Hadri Enver – poet, publicist, vrarë, 1990
9. Hoti Ukshin Hoti – politolog, filozof (i zhdukur)
10. Konjusha Selman – poet, vrarë, 1999
11. Mustafa Xhemail – publicist, kritik letrar
12. Ramadani Agim – poet, piktor
13. Sulejmani Gursel – piktor, rënë në luftë
14. Topalli Enver – poet, publicist, vrarë në burgun
e Dubravës, 1999
15. Zeka Kadri – publicist, vrarë.(Kortezi-RD)