s p – Page 1535 – Dielli

VERA LETRARE ME SHKRIMTARÊT SUEDEZO-SHQIPTAR NE SOFJE

August 4, 2023 by s p

Angela Dimçeva/

Le të mos habiten lexuesit nga ky titull. Për 33 vjet, identiteti kombëtar i qytetarëve europianë ka mjegulluar dhe mbivendosur shtresa të reja gjuhësore dhe historike. Kufijtë nuk ranë vetëm – udhëtimet fizike u shndërruan në shumësi etno-kulturore. Faktet flasin shumë: miliona qytetarë shqiptarë janë në emigracion në Evropë dhe në mbarë botën. Ka një prezencë serioze shqiptare në Suedi – këtë e pashë vetë në verën e vitit 2019, kur gjatë qëndrimit tim në qytetin suedez të Strömstad komunikova dhe u shoqërova me poeten e re shqiptare Gladiola Yorbus për 30 ditë. Ajo më prezantoi me përfaqësues të komunitetit shqiptar, ku përfshiheshin njerëz të profesioneve të ndryshme.
Kështu, tre nga shkrimtarët shqiptarë që jetojnë në qytetin historik të Borås, afër Goteborgut, vendosën në fillim të korrikut të vizitojnë Unionin e Shkrimtarëve Bullgarë me dëshirën e tyre për të krijuar një bashkëpunim afatgjatë krijues me kolegët e tyre bullgarë. Forca shtytëse e idesë ishte Sokol Demaku – poet, shkrimtar, përkthyes që di bullgarisht dhe i përkthen autorët tanë në suedisht dhe shqip.
Më 6 korrik në Galerinë-Librari “Sofia-press” u mbajt një mbrëmje krijuese me titull “Zëri i këngës suaj” – sipas titullit të librit më të ri në bullgarisht të Sokol Demakut. Aktiviteti u drejtua nga poeti Bojan Angelov – kryetar i LSHB-së dhe dhjetëra poetë dhe shkrimtarë tanë të letërsisë mbushën sallën për të mësuar se si tre poetë shqiptar kanë arritur të ruajnë energjinë e tyre krijuese në territorin e huaj për dekada të tëra.
Sokol Demaku lexoi poezitë e tij në bullgarisht dhe tha se shoqata e tyre “Migjeni” punon në projekte ndërkombëtare në bashkëpunim me Shoqatën e Shkrimtarëve Suedezë; merr mbështetje nga ambasadat e Suedisë në Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut. Ata tashmë kanë mbajtur “Javën e Letërsisë Suedeze në Shqipëri” dhe “Javën e Letërsisë Suedeze në Maqedoninë e Veriut” për disa vite me radhë.
Të tre shkrimtarët kanë pas vetes vepra serioze: Hamit Gurguri është poliglot: ka botuar 60 libra në shqip, 6 në gjuhët sllave dhe 9 romane në suedisht; ka përkthyer më shumë se 2000 faqe nga suedishtja në shqip. Në mbrëmjen krijuese në Sofje, ai prezantoi një skicë teatrale që ilustron lidhjen mes kulturës suedeze dhe shqiptare.
Sokol Demaku është diplomuar për pedagogji në Universitetin e Goteborgut, është botues i revistës kulturore Dituria në Borås dhe punon në radiostacionin lokal në gjuhën shqipe Radio Dituria dhe në TV Dituria, që transmetohet në Open Channel në Goteborg.
Bahtir Latifi ka diplomuar për gazetari në Prishtinë, por që nga viti 2006 jeton në Suedi dhe performon profesionalisht si prezantues radiofonik. Ai është poet, shkrimtar dhe gazetar dhe bashkëpunon ngushtë me Sokol Demakun në botimet e lartpërmendura, kanalet televizive dhe radiofonike.
Dr.Rusana Bejleri – profesoreshë e gjuhës dhe letërsisë shqipe nga Universitet në Sofie “Sht. Cl. Ohridski”, i cila jo vetëm realizoi urën gjuhësore, por edhe ndriçoi fakte nga letërsia e përkthyer lidhur me Shqipërinë: “Letërsia shqipe përfshin të gjithë autorët shqipfolës, kudo që ndodhen. Përveç Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, ka komunitete shqiptare në Mal të Zi, Itali, Zvicër, Belgjikë, Gjermani, madje edhe në Australi.
Cilido qoftë profesioni i tyre, shqiptarët ruajnë frymën e tyre kombëtare dhe shumë prej tyre shkruajnë. Shtëpia botuese “Persei” ka botuar vitet e fundit në vendin tonë 7-8 libra të përkthyera nga gjuha shqipe.
Në recitalin e mëpasshëm morën pjesë Bojan Angelov, Petar Andasarov, Vasil Lyutskanov, Slavka Marinovska, Elisaveta Shapkareva, Stojanka Bojanov, Minko Tanev, Dobrin Finiotis, Alexandra Ivoilova, Niko Stojanov, Ivan Vunchev dhe Radka Atanasova-Topalova. Pak orë më parë, në një takim biznesi të mbajtur në godinën e LSHB, Bojan Angelov pranoi propozimin për të organizuar një “Javë të letërsisë suedeze në Bullgari” ku të përfshihen shkrimtarët tanë që jetojnë në Suedi dhe poetët shqiptarë atje. Në të ardhmen e afërt do të zhvillohet edhe një projekt për një antologji tregjuhëshe që bashkon poetët bullgarë, shqiptarë dhe suedezë.
Sokol Demaku prezantoi para të pranishmëve dhe u prezantoi kolegëve të tij nga Bullgaria Antologjinë e poezisë bashkëkohore të hartuar prej tij në 12 gjuhë, e cila përmban veprat e gjashtë autorëve bullgarë. Ai lëshoi një ftesë zyrtare për LSHB për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar në qytetin e Boråsit në prill 2024.
“Shqiptarët janë trashëgimtarë të Ilirëve të lashtë, ne jemi trashëgimtarë të trakëve të vjetër, sllavëve dhe protobullgarëve – diku larg në shekuj kemi qenë vëllezër. Prof. Marin Drinov në studimet e tij historike flet me shumë dashuri për shqiptarët. Asgjë nuk na pengon të jemi miq në shekullin e 21-të”, përmblodhi Bojan Angelov.
Mikpritësit dhe të ftuarit shkëmbyen dhurata dhe botime simbolike. Gjatë qëndrimit treditor në Sofje, tre poetët shqiptarë dhanë një intervistë për Radio Bullgarinë (BNR, botimi shqip) dhe vizituan shtëpinë-muze “Ivan Vazov”, ku kryekuratorja Nadezhda Terzi i magjepsi me interes.

NJË VËMENDJE E VOGËL PËR LIQENIN E SHKODRES, DHURATËN E ZOTIT PËR MALËSINË E MADHE, SHKODRËN E MË GJËRË

August 4, 2023 by s p

NGA NDUE BACAJ

May be an image of lake, mountain, nature and sky

Një nga trashigimite natyrore më të mrekullueshme që vet Krijuesi u fali trojeve tona të Malësisë Madhe Etnike , Shkodres e më gjerë eshte pa dyshim Liqeni i Shkodres që e njohim sot. Historia e këtij Liqeni ndër shekuj ka qenë e lidhur me evolucionin e gjatë natyrore , dhe me vetë jetën e banorve autokton të trevave që e rrethojnë. Të pakten 2200 vite më parë vertetohet se ky Liqen në forma të ndryshme ka ekzistuar mbi këto troje ; duke u sherbyer banoreve përreth . Prania e Liqenit vertetohet edhe nga monedhat e kohes, ky në njeren anë kishin fëtyren e mbretit Ilire GENTIT dhe në anen tjetër kishin Lundren apo anijen (mjetin më të përdorshëm të kohes për lundrim). Në shumicën dokumenteve të historisë së hershme gjendet i shkruar hidronimi LACUS LABEATIS , domethënë liqeni i Labeateve , pra i fisit Ilir që banonte në trojet përreth liqenit dhe krejt Malësisë Madhe Etnike , Shkodrës e më gjërë…

HISTORI NGA LIQENI I SHKODRËS…

Studiuesi i njohur Theodor Ippen shkruan :” Që në atë kohë Buna dhe Liqeni ishin të lundrueshem, ketë na e deshmon Liviusi , Monedhat e mbretit Gent si dhe vetë qyteti , që na kanë bërë të njohur dhe tipin e anijeve të perdorura. Që rrugët ujore (Buna dhe Liqeni, N.B. ) kanë qënë të perdorura edhe më vonë , në periullen e Perandorisë të Romes , këtë e provon edhe importi i tjegullave italike deri në Potgoricë, (Dioklea)“ . (Theodor Ippen (ish konsulli i i Austro-hungarise në Shkoder 1897-1904) në librin e tij “Shqiperia e Vjeter ..” në faqen 118). Përveç emertimit (hidronimit) LACUS LABEATIS, ky liqen ndër shekuj ka pasur edhe emertime të ndryshme si Liqeni i Diokleateve, Liqeni Ilirik ku deri në vitin 1767 gadishulli Ballkanik quhej gadishulli Ilirik. (Zhan Klod Faverial ,“Historia me e vjeter e Shqiperise”,fq. 34,84-85). Por edhe emertime të tjera si Liqeni i Prevantelisë (pasi edhe keshtu u quajten trojet per-rreth Liqenit ndër shekuj), Liqeni Pensas , ndoshta kjo lidhej me pesë krahinat që takoheshin me ketë liqen. Per të “vertetuar” ketë emertim unë po i referohem studiuesit dhe albanologut te shquar Dr. Konstandin Jereçek nga i cili ndër të tjera citoj: “Liqeni emertohej edhe sipas fiseve që jetonin rreth tij si Liqeni i Hotit , Liqeni i Kastratit, Liqeni i Koplikut etjer… Gjithashtu ky autor thekson se perveç emertimeve si Liqen, ndër dekumente të hershme gjindet edhe emertimi si Knetë apo moçalishte (Palus Labeatis). (Dr. Konstandin Jereçek VEZHGIME ILIRO-SHQIPTARE, kapitulli me titull “SHKODRA E KRAHINA E SAJ NË MESJETË”fq.109). Në Regjistrin Kadastral të viteve 1416-1417, por edhe në Defterin e Sanxhakut të Shkodres të vitit 1485 e vazhdim konstatojmë se nëpërmjet ujrave të liqenit bëhej tregti e ndryshme në mes dy brigjeve të Liqenit , ku dikur perveç një skele të vogel në Shirokë, te ura e Bunes në Shkoder, edhe në Malesi të Madhe në Virin e Kastratit kishte një tip skele ku ankoroheshin dhe ngarkoheshin mjetet e lundrimit të kohes, që transportonin madhra të ndryshme per në Viri –Pazare (ku ishte Skela tjeter) dhe në thellsi të trojeve të Malesisë Madhe Etnike e më gjërë. Këtë e tregon edhe një relacion i proveditorit të jashtezakonshem të Kotorrit Nikolo Brikos të dates 01 mars të vitit 1692 i cili ndër të tjera shkruante : “ .. Skela në Vir ndodhet në bregun e Liqenit të Shkodres , por tani është e mbyllur sepse qarkullon murtaja. Neper ketë Skelë kalojnë nga Shkodra e Vende të aferta lesh, lekurë, dylle e duhan etj….” (Dekumente të shekujve XVI- XVII ,fq.404 , vellimi IV, perg. ). Gjithsesi perveç dekumenteve të cilsuara apo jo menduam që në ketë shkrim të paraqesim edhe një gojdhenë që qarkullon edhe sot per një emertim interesant të Liqenit ndër shekuj,kur Liqeni quhej nga banoret “Liqeni i Leshit “, dhe kjo thuhej pasi liqeni ishte zmadhuar në keto permasa mbasi banoret per-rreth kishin mbyllur me leshin e bagetive perpisat ,apo më sakt “lumejte” nentoksor (të Malit të Krajes ) që shkarkonin ujët e liqenit në Detin Adriatik . Gjithsesi kjo është një gojdhenë e trashigueme , por mendoj se ky emertim ndoshta mund të jenë jo Liqeni i Leshit , por i Lleshit , ku në shekujt e XIII –XIV shumë emertime fshatrash në Malesi të Madhe e më gjërë kishin emrin e tyre të lidhur me një figure historike të njohur me emrin Llesh Tuzi. ( Natyrisht ky mendim i imi është i pa dekumentuar ). Liqeni i Shkodres është i shënuar edhe në hartat e shekullit XVII të dy hartografeve te njohur italian (Cantelit dhe Coronelit). ku studiuesi Ermanno Armo në librin “Vende ,Kisha ,Lumej ,Male e toponime të ndryshme të një harte të lashtë të Shqiperisë Veriore “ në fq. 178-180” e paraqet në hartat e hartografeve të sipercituar me emertesat ,”Liqeni i Shkodres ose Liqeni i Zetes” , si dhe konfirmon emrat e vjeter të Liqenit sipas fiseve që e rrethonin. Ketu gjenden edhe citime të historianeve dhe gjeografeve antik si Tit Livi , Straboni, Ptolemeu etjerë, të cilët e përshkruajnë Liqenin si të till e ndonjë rast edhe si pellg uji të madh me moçale.. Në librin e sipercituar shënohen disa permasa dhe siperfaqe të Liqenit ndër shekuj…. Inetresant duket pershkrimi që i bënë Liqenit , studiuesi Hekuard, (ish Konsulli francez në Shkoder shekulli i XIX), i cili shkruante: ”..Sipas gojdhenave të vendase , liqeni i Shkodres nuk ka ekzistuar gjithmonë , ose të pakten nuk ka qënë kaq i madh sa sot. Në pjesen Lindore gjendej sipas gojdhenave një fushë e mbuluar nga fshatra dhe kopshte , ndermjet të cileve gjarperonin perrenjë të shumtë me burime në malet fqinje , ajo quhej fouscia e proneve (Fusha e Përrenjëve ). Një ditë pas një termeti, ujerat u frynë aq shumë sa që e fundosen krejtesisht ketë fushë. Të moçmit e fshatit shtojnë gjithashtu , per të mbeshtetur rrefimin e tyre se kanë parë dhe se ende mund të shihen rrenojat e shtepive e pemet e kopshteve të tyre , kur ujerat e liqenit janë të qeta dhe të tejdukshme…”(Hyacinthe Hecquard ,Historia dhe Pershkrimi i Shqiperisë së Eperme ,ose i Gegerise , fq.30.). Po ky autor mbeshtet idenë se një qytetrim e zhvillim është mbuluar nga ujrat e liqenit të zmadhuar. Si “shembull” merr fshatin e sotem Jubicë (Buz-Uji), që duke paraqitur levizjen e disa banoreve nga Katundi i Kastratit për në Jubicë , ku ndër të shkruan: ”…U strehuan në një vend të vetmuar , të quajtur Jubicë , në brigjet lindore të Liqenit te Shkodres , ku njeherë e një kohë gjendej një QYTET i vogel dhe ende shihen rrenojat e dy kishave e të puseve shumë të lashta.”. (H. Hecquard ,po aty fq.203). Ky studiues i ka shkruar keto në vitet 1851-1860.. Per Liqenin e Shkodrës kanë shkruar edhe studiues shqiptare , ku në po veçojmë shkodranin Hamdi Bushati, i cili në librin e tij studimor “SHKODRA DHE MOTET” Vllimi II ,fq,444, tregon per një studim të një Inxhinieri Austriak me emrin BRIOT (të vitit 1910) , i cili kishte bërë një studim per Liqenin më të madh të Ballkanit, ku shkrun se nga viti 1870 deri në vitin e studimit (1910 ), rritja e ujrave të Liqenit kishte perzenë 12 mijë hektare tokë perreth tij. Dhe po të ulej niveli i liqenit vetem 3 metra perfitohet perseri kjo sasi toke… Është per tu theksuar se studime të tilla ka edhe në ditet e sotme në mes specialisteve shqiptar dhe malazez. Gjithsesi në bazë të studimeve të sotme mesojmë se “Liqeni i Shkodres “ ka një siperfaqe mesatare prej 368 km2, ku gjatsia është 45.2 km ,ndersa gjeresia mesatare është 8.2 km ,por me maksimale deri në 26 km. Gjithashtu thellsia e ujrave të liqenit shkon 7 deri në 10 metra, ndersa maksimalja është regjistruar ne 44 metra thellsi. Lartësia e Liqenit të Shkodres mbi nivelin e detit është rreth 6 metër.

LIQENI I SHKODRËS PAS VITIT 1913…!

Pas vitit 1913 si shumë troje etnike shqiptare edhe Liqeni i Shkodres u nda padrejtesisht , ku sot vetem 149 km2 i perkasin shtetit Shqiptar, ndërsa 219 km2 i janë dhënë Malit te Zi. Natyrisht bashkë me siperfaqen e Liqenit nën Malin e Zi kanë mbetur brigjet përendimore të këtij Liqeni që rrezatojnë Histori qytetrimi dhe besimi autokton shqiptar, ku edhe sot që nga Kraja e deri në Vraninë e më gjërë mund të gjinden themele dhe rrenoja Kishash, Manastiresh dhe qendrash urbane që ndër shekuj i kanë shkaterruar baticat dhe zbaticat e moteve… Ndërsa në Bregun Lindore këto monumente qytetrimi dhe besimi i kanë mbuluar ujrat e liqenit të rritura ndër mote e shekuj, por keto ujra nuk kanë mjegulluar kujtesen e banoreve të Malesisë së Madhe që edhe sot dinë të tregojnë për objekte besimi, banimi e qytetrimi që Liqeni i ka perfshirë në gjirin e tij , të pakten që nga Hoti , Sterbeqi , Kopliku etjerë… Burimet kryesore të ujrave të Liqenit të Shkodres vijnë nga Lumi Moraça, i cili ka dy dege kryesore,atë të Zetes dhe atë të Cemit që formohet kryesisht nga bashkimi i Cemit të Selces me Cemin e Vuklit . Gjithashtu në ketë Liqen derdhen edhe ujrat periodike të Prronit ë Thate ,Rrjollit , të Sheut të Vrakes etjer. Influenca jo të vogla në nivelin e Ujit të Liqenit kanë edhe rreshjet e tokave perreth në periullen e dimrit , vjeshtes e pranveres , si dhe burimet brenda Liqenit si Syni i Sheganit e më gjërë. Në ujerat e Liqenit rritet mjafte bimsi nenujore e cila ushqen gjallesat ujore , kryesisht llojet e peshqeve që popullojne Liqenin tonë si , Krapi , Saraga (Gjuhca), Qefulli , Mlyshi , Kubla ,Ngjala, Karasi ( i kultivuar vonë) , por edhe me pakicë Trofta, Ballgjeri , Nila , Skorta e lloje të tjera peshqish janë pasuria më e madhe e Liqenit tone, ku studiues të ndryshem thonë se popullata e peshqeve në Liqen arrin ne rreth 45 lloje , por edhe me 12 lloje të tjera që migrojnë nga deti Adriatik nëpërmjet Bunës. Bimsia për-rreth Liqenit dikur ka qënë më e zhvilluar se sot , si me bimet njevjeçare, dhe ato drunore shumvjeçare , si Frashni i Ujit , Shelgu ,Verri, Mrina e tjer. Masivi i ketyre bimve formonte një brez pyjor të mrekullueshem që kishte influencat e veta (per mirë) në klimen për-rreth, si dhe u siguronte një jetë më normale shpendëve dhe kafsheve të egra të kesaj Zone. Mjerisht çmenduria socialist- kooperativiste shkaterroi pjesen më të madhe të pasurisë të bimsisë të bregut të Liqenit. Është pikrisht ky shkaterrim i ketij brezi bimorë që ka ndikuar në paksimin e llojeve të shpendëve dhe kafsheve të egra në ditet e sotme. Sipas studiuesve mendohet se liqenin dhe brezat e tij të gjelbërta që e rrethonin e popullonin rreth 250 lloje shpendesh të egra, ku perveç Roses, Bajukes, Karabullakut e tjerave që gjinden edhe sot dikur në bregun tonë të Liqenit jetonte edhe Pelikani , që tani gjindet me pakicë thuajse vetëm në bregun perendimore që zotron Mali i Zi.. Gjithsesi per hirë të vertetës duhet të thënë se në paksimin e llojeve të Shpendeve të Egra, por edhe të peshqeve ka influencuar edhe gjuetia pa kriter e këtyre viteve të Demokracise, ndërsa fqinjet tanë Malazez në anen e tyre nuk lejojnë gjuetin me mjete të shfarosjes në masë , si dhe në periudhen e shtimit…

PAK NGA SYRI I SHEGANIT

Në gjatësinë e Liqenit, në teritorin e Njësisë Administrative të Kastratit (rreth 32 km nga qytetit i Shkodres, dhe 15 km nga qyteti i Koplikut), ekziston një oaz me bukuri të jashtëzankonshme natyrore , me emrin e njhur popullor Syri i Sheganit. Syri i Sheganit është një burim i madh karstik, që del vertikalisht në çarjet tektoniko-karstike dhe lidhet me dy burime të tjera të këtij lloji. Përveç Syrit të Sheganit aty pranë janë edhe dy hurdhana (pellg me ujë), të cilat formohen nga uji nëntoksorë. Si për të gjitha emertimet e trojeve tona, për prejardhjen e emertimit(toponimit , apo më sakt hidronimit), Syri i Sheganit ka gojdhënë popullore në formë legjende që “qarkullon edhe sot në popullësinë e Kastratit e më gjërë, e cila na “tregon” se shumë kohë më përpara, një udhëtar vjen me varkën e tij, natën vonë në këtë zonë dhe kërkon strehim në një nga shtëpitë ku sot ndodhen tre gropat. Mendohet që këto tre gropa kanë qenë shtëpitë e tre vëllezërve. Dy vëllezërit e parë nuk ia hapën derën, vetëm vëllai i tretë, ku sot është syri i Sheganit e priti atë në shtëpi. Sipas gojëdhënës vëllai i tretë mendohet se e ka pasur emrin Shegan dhe prandaj sot vendi quhet Syri i Sheganit, për shkak të formës që ka dhe se më parë kjo gropë ka qenë shtëpia e Sheganit. Sipas gojëdhënës theksohet se udhëtari i mallkoj dy vëllezërit e tjerë, dhe si rezultat i mallkimit shtëpia e tyre u kthye në hurdhanë Ndërkohë Syri i Sheganit është formuar më vonë si gropë, si pasojë e erozionit të tokës. Uji i burimit del nga një oxhak karstik me thellësi mbi 25 metër duke krijuar ne forme ovale disa ngjyra nga e kaltra e deri në ngjyrën e gjelbërt të thellë dhe me një ujë shumë të ftohët (sit ë frigoriferit)….

LIQENI I SHKODRËS “SOT”

Prej kohesh “degjojmë” se Liqeni i Shkodres “bëhët” PARK KOMBETAR, çfarë do të thotë ruajtje dhe kujdesje për Liqenin dhe brigjet për-rreth së bashku me brezin e bimsisë që e rrethon. Sigurisht ky administrim i perket “partneritetit” shtet-komunitet, gjë që është edhe në favor të zhvillimit e mirqenies të banorëve autokton të trojeve tona që kanë lidhje dhe kontakt me Liqenin e Shkodres. Liqeni i Shkodres dhe për-rreth tij mund të shfrytezohen për qellime : Turizmi , Gjuetie të kontrolluar , transporti ujore, shfrytezim me ligje e rregulla të bimsisë për gjatë bregut të Liqenit. Por mbi të gjitha ruajtja dhe mirmbajtja e Liqenit dhe Bregut të tije do të mundesojnë frekuentimin e Liqenit si vend pushimi e plazhi për vendas e të huaj të ndryshem , e pse jo edhe per turistet që preferojnë ujerat e ëmbla.. Gjithashtu duke u ruajtur bimsinë për-rreth liqenit krijohet një mikroklimë , apo klimë e pershtateshme edhe per pushues me probleme të ndryshme shëndetësore… Në tërë gjatsinë e Bregut të Liqenit ( Pjeses Lindore ) që nga Hoti , Kastrati , Buza e Ujit , Kopliku, Vraka e deri në Shirokë në keto vite janë ndertuar e po ndertohen objekte të ndryshme private, ( restorante, hotele, bufe e deri resorte…). Ndërtimet e deritanishme e ato në vazhdim paralajmrojnë se Liqeni i Shkodrës me brigjet e tij do të jenë në të ardhmen një parajsë për vendasit e veçanarisht për Turistet , si dhe një burim i pashtershem të ardhurash për banoret që popullojnë trojet perreth Liqenit, si ato të Malesisë së Madhe, Shkodres etjerë, duke perfshire edhe trojet shqiptare të ndara padrejtesisht nga Europa e vjeter në shekujt e kaluar…

TRI SHTRËMBËRIME TË FAKTEVE HISTORIKE PËR VËLLEZËRIT SOTIRI

August 4, 2023 by s p

Koço Mosko
Boston, Gusht 2023/

Shtrëmbërime të fakteve historike që kanë hyrë në fjalorë enciklopedikë, libra historie, wikipedi, gazeta dhe emisione televizive

Vëllezërit Pandeli Sotiri, Mësues i Popullit dhe Koço Sotiri, nismëtar i shkollave të para shqipe, janë dy rilindas të shquar, por të përndjekur e të martirizuar nga armiqtë e kombit shqiptar. Jetuan e milituan në një periudhë të vështirë dhe tepër armiqësore ndaj kombit tonë dhe gjuhës shqipe. I pari çeli Mësonjëtoren e parë në Korçë, ndërsa i dyti në Pograde. Ata e kishin të mbrujtur zemrën dhe çdo qelizë të trupit të tyre me dashuri të zjarrtë për lirinë e mbrothësinë e kombit shqiptar dhe nuk u trembeshin rreziqeve e kërcënimeve nga armiqtë, të cilët në atë periudhë ishin me shumicë.

Faik Konica në gazetën e tij “Albania”, në vitin 1898, shkruante:

“Kur Pandeli dhe Koço, vendas nga Gjirokastra, hapën shkollën e parë shqipe në Korçë, midis paraardhësve orthodoksë u bë një shtangim i indinjuar: shqipja, ajo gjuhë e ulët dhe sakrilegjike, guxoi të mësohej! Dhe menjëherë filluan intrigat”. E vazhdon: “Dy burra guximtarë, të devotshëm, dy shqiptarë të vërtetë muarr përsipër këtë inisjativë atdhetare dhe ja duall deri në një pikë^[1]”.

Vëllezërit Sotiri, me këtë dashuri fisnike-atdhetare u brumosën që në fëmijërinë e tyre, në fshatin Selckë ku u lindën dhe morën dituritë e para. U mëkëmbën në një mjedis patriotik të zjarrtë i cili ishte në luftë e përpjekje të vazhdueshme për të ruajtur e zhvilluar traditat e të parëve dhe gjuhën amtare, gjuhën e nënës. Në edukimin patriotik e atdhetar, përveç prindërve të tyre, sidomos nënës, ndikim të madh ka patur mbi ta edhe familja e xhaxhait të tij të kamur, Thimjo Sotiri.

Personalisht unë, autor i këtyre radhëve, jam me origjinë nga fshati i vëllezërve Sotiri, lindur e rritur me historitë e tyre, treguar e stërtreguar qindra herë. Kam lexuar çdo gjë, çdo fakt e çdo gërmë që ndriçon jetën e vëllezërve Sotiri. Përfundimisht jam i brengosur dhe i hidhëruar duke parë e zbuluar hap pas hapi se e vërteta e shkollave të para shqip e në këtë kuadër veprimtaria patriotike e dy vëllezërve Sotiri, është e manipuluar dhe e shtrembëruar në të gjitha drejtimet. Nuk mund të them me qëllim apo pa qëllim. Në internet, Wikipedia, gazeta e shumë shkrime të tjera dhe emisione televizive, nuk ndriçohet e vërteta. Jeta e veprimtaria e tyre nuk bazohet mbi fakte historike. Prof. Musa Kraja për vëllezërit Sotiri shkruan kështu:

“… në Arkivin Qëndror nuk kishte dosje, ndryshe nga disa personalitete të Rilindjes sonë Kombëtare. Për Koton nuk u habita, por për Pandeliun mendoja se duhet të egzistonin materiale të posaçme, për një dosje të tijën. Shkrime të lëna me emrin e tij drejtpërdrejtë, nuk kishte^[2].”

Nuk jam historian, por i përkushtuar për jetën dhe veprën reale të vëllezërve Sotiri, i dashuruar ndaj historisë së vendlindjes sime. Ndiej detyrim moral dhe qytetar para gjithë bashkombësve të mi, të shpalos, gjersa të kem frymë, historinë e vërtetë dhe patriotizmin e flaktë të këtyre rilindsave martirë të cilët nuk kursyen asgjë për mbrothësinë e Atdheut dhe gjuhës shqipe. Punuan e luftuan për këto ideale deri në minutën e fundit të jetës.

Si ndikoi vendlindja e tyre, Selcka e Gjirokastrës në formimin e tyre atdhetar? Shkollimin fillestar ata e kanë kryer në fshatin e lindjes, pastaj në Stamboll e më pas në Europë, Vjenë – Austri. Këto janë fakte të provuara e të pamohueshme, të cilat shqelmojnë e hedhin poshtë me neveri të gjitha gënjeshtrat, shtrëmberimet e hamendësimet që janë thënë e po thuhen deri tani dhe janë shkruar e transmetohen në media pa asnjë lloj përgjegjësie. Askush nuk dëshiron të ballafaqohet me të vërtetat, por gjithkush përsërit mekanikisht çfarë është shkruar e thënë me hamendje më parë, pa iu referuar fakteve, arkivave dhe historisë. E pafalshme, revoltuese.

Fshati Selckë, Gjirokastër ku lindën vëllezërit Sotiri, është fshat me tradita patriotike e arsimdashëse të thella. Godina e shkollës që është edhe sot, u ndërtua që në vitin 1811^[3]. Në këtë shkollë rreth viteve 1847-1855 kanë marrë dijet e para edhe vëllezërit Sotiri. Shkolla bëhej në gjuhën greqisht, por në intervale të caktuara mësohej edhe shqip, me libra të ardhura fshehurazi prej Stambollit. Një histori që tregohej shpesh në fshat është ajo e Hoxhë Myftar Aliut.

Hoxhë Myftari ishte një rilindas me origjinë nga Kallarati i Kurveleshiti, cili po sillte fshehurazi libra shqip nga Stambolli. Për t’iu shmangur kontrollit doganor dhe syrit të xhandërmarisë turke, ai ndiqte rrugën e maleve, nga një stan në tjetrin, nga një fshat malor në tjetrin. Hejbetë e tij ishin të mbushura me abetaret e gjuhës shqip të shtypura jashtë Shqipërisë. Ai ishte i besimit mysliman dhe selciotët të krishterë, por për ta mjafton që ai ishte shqiptar dhe bëntë një shërbim atdhatar, patriotik. Libri në gjuhën shqip ishte një sukses, një sihariq i madh. Abetarja i bashkonte edhe më shumë gjithë shqiptarët. Shqiptarët i dallonte gjuha nga kombet e tjerë dhe jo feja e cila shpesh është këmbyer me një fe tjetër. Selciotët kanë mbijetuar midis minoritarëve grekë, luxhiotëve orthodoksë dhe libohovitëve myslimanë. Historia vërteton se ata kurrë nuk janë grindur për probleme feje apo ndasi krahinore. Ata vetë, më mirë se kushdo e kuptonin dhe e vlerësonin mësimin dhe librat e penguara shqip. Hoxha, në misionin e tij fisnik dhe atdhetar, në udhëtim e sipër, u sëmur dhe dy fshatarë e gjetën në një shpellë, poshtë fshatit, në një ditë të keqe me shi e suferinë. E morën në krahë dhe e çuan lart në Selckë. E lanë, e ndërruan me teshat e tyre, e ushqyen dhe duke e mjekuar me barna popullore. U kujdesën që ai të shërohej sa më shpejt, por Hoxhë Myftari nuk ja doli dot, kishte marrë plevit të rëndë dhe vdiq pas 3-4 ditësh.

Fshatarët, në nderim të sakrificës së tij patriotike, e varrosën me nderime të mëdha, sikur të ishte bir i tyre. Që fshati Selckë kishte një respekt të veçantë për këtë Hoxhë, e tregon edhe zgjedhja dhe vendosja e varrit të tij. Meqë feja ortodokse nuk e lejon të varrosej në varrezat e fshatit, selciotët e varrosën në një vend të shenjtë, afër kishës, pranë një konizme orthodokse ngritur me gurë, ku më parë duhet të ketë qenë një kult i lashtë paleokristian, ose edhe pagan. Tek koka e varrit të Hoxhës ishte vendosur një pllakë me gur të zi ku qe gdhëndur emëri i tij në alfabetin shqip të kohës dhe në greqisht. Konizma dhe Varri i Hoxhës janë shumë afër, 2-3 metra pranë, ballë përballë. Më vonë, vendi aty mori emrin “Varri i Hoxhës”. Edhe sot ashtu thirret. Varrin e Hoxhës fshati e ruajti përmbi 150 vjet. Kur e vizitoi këtë varr në vitin 1999 Prof. doktor Musa Kraja, i befasuar, por dhe i mrekulluar ka thënë:

“Është e vërtetë, që i mençuri nderon të mençurin, atdhetari nderon atdhetarin, bujari pret bujarisht dhe këto nuk janë pak në Selckë”^[4]

Eshtrat e Hoxhës i morën bashkëfshatarët e tij nga fshati Kallarat i Vlorës në vitin 2007^[5] dhe i rivarrosën me nderime në fshatin e tyre kur u njoftuan për ngjarjen, shumë vite më vonë. Fshatarët e Selckës, këtë Hoxhë patriot e kanë përjetësuar edhe në këto vargje:

“O i ziu Babashe,

ke fëmijë apo nuk ke?

S’kemi ç’të bëjmë dhe ne,

të përcollëm si babanë,

Për ty tri kambana ranë”.^[6]

Hoxha u përcoll me nderime në banesën e fundit nga prifti i fshatit duke u rënë këmbanave në të dy kishat; Shën e Premte dhe Shën Nikollë. Ajo ditë u konsiderua si ditë zie ku u kryen të gjitha nderimet e rastit. Një prift organizon ceremoninë mortore të një Hoxhe në një cep të trojeve shqiptare, në mezin e shekullit të XIX-të. Kjo është shumë domethënëse! E denjë për një skenar filmi.

Një këngë Myftar Aliut i kanë ngritur edhe fshatarët e fshatit të tij Kallarat. Mbledhësi i apasionuar i këngëve popullore labe, Fatos Mero Rapaj ka regjistruar këtë këngë:

Patriotët ven e vijnë

Plot me vilva mbushur gjinë.

Ç’thonë për Myftar Ali

Dyzet ditë nga Stambolli

Rruga mbarësi s’i solli.

La pas Sarajet e ngjolit,

Hyri fshtatrave të Pogonit,

Vate në një fshat të thellë,

Nga katër male mbështjellë.

Kur vdiq Hoxha dhe dha xhanë,

Tre këmbana për të ranë,

Bënë nder si për babanë.

Kur ia hoqën xhamadanë,

Dualën librat shqipe radhë.^[7]

Librat shqip nga Stambolli selicjotët i binin edhe vetë fshehurazi duke sakrifikuar e përballuar rreziqet e shumta. Ka shumë gojëdhëna e histori që tregohen. Në fshat thuhej kjo këngë ku bëhet fjalë për një Siko Dhimadhi, (Dhima):

Siko Dhimadhi kur vije,

Në Selckë dilje lëminje,

Ç’bëhej në Stamboll e dije,

Kokën në trastë e vije

Për sebep të ca vivlije,

Qysh bëje kur dilte ujku,

Pastaj të qepej dhe cfurku.

Mbi dy fundoma sënduku

Shqiponjën s’e zë dot turku”^[8]

Sa ngushtë duhet ta ndjejnë veten kur ti lexojnë këto të vërteta të fshatit Selckë ata që zhgaravitin edhe sot nëpër gazeta e internete duke shkruar se në fshatin e tij Selckë Pandeliun s’e lejuan grekomanët të hapte shkollën, nuk e qasën, etj… Këto janë gënjeshtra dhe përpjekje për ta nxirë Selckën patriote. Në fshatin e Pandeliut ishte ajka e shqiptarizmës. Aty ai mori në zemër e u brumos në shpirt me dashurinë e zjarrtë e të pakufishme për Atdheun, Shqipërinë. Gjithsesi nuk mund të kishte atë jehonë çelja e shkollës së parë shqip në fshatin e izoluar malor Selckë sesa Korça, qytet i madh, me kulturë, popullsi, intelektualë dhe lidhje me botën e huaj. Jo më kot Rilindasit caktuan Korçën. Dhe kishin të drejtë. Ngatërrimi me vendlindjen e vëllezërve Sotiri, Selckën, është dashakeqësi dhe qëllimkeq për t’I ulur vlerat patriotike.

Në kohën kur Pandeliu me Koton ka marrë arsimin fillestar në fshat, shkolla duhet të ishte 7-vjeçare (plotore). Ajo kishte edhe një bibliotekë ku kishte libra shqip, e cila pasurohej nga viti në vit, por ato u dogjën kur ra një zjarr i mistershëm në vitet 1880. Ishte koha kur vëllezërit Sotiri merreshin me botimin e shpërndarjen e librave shqip në Stamboll. Shkolla u rindërtua përsëri në vitin 1895, por me përmasa më të vogla.^[9]

Në fshatin e vellezërve Sotiri, në kishë meshohej edhe shqip me libra me gërma greqisht. Një libër kishtar shqip po me gërma greqisht ishte edhe “Dhjata e Vjetër”, botim i vitit 1849 sipas studjuesit teolog Dhimitër Beduli^[10]. Atë libër e mbaj mend edhe unë. Madje kisha dëgjuar kur meshohej shqip nga prifti dhe psalltët, ata i kishin mësuar përmendësh shqip shumë pjesë lturgjike nga ky libër. Librin e ruante prifti At Stefan Thanati, kushëri i parë i babait tim. Në faqen e parë që ishte bosh, ishte shkruar me gërma shqip: “Dhuratë nga Shoqëria “Përparimi” e Stambollit për shkollën Plotore, (7-vjeçare).”

Shkolla në fshatin Selckë ku kanë studjuar vëllezërit Sotiri, shtëpitë e Sotiraj ashtu siç janë, Varri i Hoxhës me Konizmën duhet pa tjetër të kthehen në objekte muzeale të klasit të parë. Të meremetohen, të rrethohen e të mirëmbahen si dëshmi e gjallë e bashkejetesës në shekuj e shqiptarëve, por dhe si dëshmi e gjallë e përpjekjeve titanike për shkollat dhe shkrimin shqip nën sundimin pesëshekullor otoman. Do të jetë muzeumi më i goditur, më i bukuri dhe më i veçanti i cili do t’u mbyllë gojën fallsifikatoreve përgjithmonë.

****

Të nginjur me atdhedashuri dhe të etur për libra, dituri e shkollë shqip, vëllezërit Sotiri, nga fatkeqësia që u ndodhi, kur u vranë babain për hasmëri, u detyruan të largohen për në Stamboll e të vazhdonin shkollat nën kujdesin e xhaxhait të tyre të mirë e human, Thimjo Sotiri. Në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar të vitit 1985 thuhet se Pandeli Sotiri ishte nxënës i Koto Hoxhit!!^[11] Të gjitha dokumentet e mëvonëshme, edhe sot në internet, shkrime apo emisione televizive të ndryshme e përsërisin kudo këtë gënjeshtër të madhe, si përallë. Kjo është e pafalshme.

Po të bësh vetëm një llogari të thjeshtë del ndryshe, dhe ja sesi. Dihet se shkolla e mesme greqisht në Qestorat u hap në vitin 1874.^[12] Në atë kohë vëllezërit Sotiri ishin në moshën 30-34 vjeçare. Kishin përfunduar shkollën e mesme në Stamboll dhe të lartën në Vjenë, Austri. Pandeliu ishte rreshtuar dhe për afro 10 vjet shërbeu në ushtrinë Austro-Hungareze. Ai mbante gradën major. U kthye në Stamboll duke u vënë në shërbim të veprimtarisë patriotike.

Koto Hoxhi nuk ka qenë mësues, por kujdestar konvikti në shkollën e Qestoratit të Lunxhërisë. Ndërsa vëllai i Pandeliut, Koto Sotiri qëndroi sup me sup me të vëllanë dhe gjithë rilindasit e tjerë në të gjitha rreziqet, veprimtaritë e aktivitetet patriotike. Ishte mësuesi më jetgjatë e punëtor, pafjalë e i thjeshtë, si asnjë tjetër në ato kohëra të vështira. Punoi mësues në Pogradec e Korçë, afro dhjetë vjet, sa të gjithë mësonjësit bashkë që i përmendin dendur e u numurojnë meritat në shkrime e emisione televizive. Koçoja e vazhdoi këtë aktivitet në Maqedoni, në Rekë e Manastir, gjersa autoritetet osmane e burgosën dhe e dënuan me burg.^[13] Bëri pesë vjet burg. Sa keq, nuk është kujtuar asnjeri të shkruajë për këtë patriot të flaktë e fisnik që i dha jetën arsimit shqip.

Jo vetëm nuk përputhen vitet, por dihen mirë edhe shkollat e mesme që kanë kryer në fakt vëllezërit Sotiri. Autori Koço Mosko Stegopuli, në biografinë e Pandeli Sotirit që i ka dorëzuar në shkollën Pedagogjike Gjirokastër, ish drejtorit Tomor Tushe, me rastin e 10-vjetorit të saj, në vitin 1959 dhe me rastin e marrjes së emrit Pandeli Sotri kësaj shkolle, shkruan:

“I rriti dhe i mësoi në Stamboll, xhaxhai, Thimjo Sotiri. Atje kanë ndjekur shkollën e mesme të “Gallatës” (Galatasaray High School, bashkë me Janko Minxhën nga fshati Krinë)”. ^[14]

Këtë biografi K. Mosko Stegopuli shkruan se e ka dorëzuar edhe në Komitetin e Veteranëve të Rrethit Gjirokastër të asaj kohe.

Koço Mosko Stegopuli, ish inspektor i Arsimit ne Komitetin Ekzekutiv të KP Rrethit Gjirokastër, i ka mbledhur këto te dhëna së bashku me Vaso Konomin, ish Sekretar i Komitetit Ekzekutiv të Rrethit Gjirokastër. Ata u kujdesën për historikun e Lunxhërisë dhe në vitin 1972 Koço Mosko Stegopuli ishte pjesmarrës në një komision që ishte ngritur për hartimin e historikut të rrethit Gjirokastër. Këto të dhëna i ka marrë nga Aleksandra Pano (Telo) kushërirë e vëllezërve Sotiri, e cila në Stamboll ka banuar në shtëpinë nga ku u rrëzua nga kati i tretë Pandeli Sotiri. Aty në vitin 1922, ajo ka lindur edhe djalin e saj, aktorin e Teatrit Popullor, “Artistin e Merituar” Andon Pano.

Shkolla e “Gallatës” në Stamboll, ishte një shkollë e mesme nga më të mirat e kohës, madje dhe në Europë. Aty mësimet bëheshin në gjuhën frënge, sepse ish kolegj francez i themeluar që në vitin 1481. Me mbarimin e kësaj shkolle, rreth viteve 1860, vëllezërit Sotiri, sigurisht përsëri me kujdesin e xhaxhait të tyre, Thimjo Sotiri, ndoqën shkollat e larta në Vjenë, Austri. Pandeliu studjoi për mjekësi, në “Medical University of Vienna”, ndërsa Koçoja studjoi për drejtësi. Me mbarimin e shkollës së lartë, Pandeliu, rreth vitit 1864, u rreshtua në ushtrinë Austro-Hungareze me gradën major. ^[15] Në ushtrinë Austro-Hungareze duhet të ketë qëndruar afro 10 vjet. Ndërsa për Koçon gjatë kësaj periudhe nuk ka të dhëna për punët e tij. Ndoshta ishte në Stamboll. Në fillim të viteve 1870, Pandeliu kthehet në Stamboll, për ironi të fatit, atëherë kur nuk qe ndërtuar ende, ose ishte në ndërtim e sipër shkolla e mesme greke e Qestoratit. Në Stamboll vëllezërit Sotiri filluan të merren me një veprimtari të dendur patriotike-atdhetare, së toku me rilindasit e tjerë. Përfundimisht bie poshtë versioni se Pandeliu ka qenë në shkollën greke në Qestorat.

Duhet të përgënjeshtrojmë edhe një shpifje tjetër. Në shumë shkrime thuhet se Koto Hoxhi në Stamboll i lidhi ose i njohu vëllezëerit Sotiri me vëllezërit Frashëri. Vëllezërit Sotiri ishin stambollinj të hershëm. Ata ishin rritur në një lagje me vëllezërit Frashëri, por i bashkonte edhe qëllimi i përbashkët dhe Shoqatat patriotike shqiptare. Sigurisht që kishin njohje të hershme, nuk ishte nevoja këtu të ndërmjetësonte Koto Hoxhi. Nuk kemi ndonjë të dhënë se ku banonte në atë kohë patrioti Koto Hoxhi dhe a njihej ai me vëllezërit Sotiri apo Naim Frashërin. Mendoj se ky fakt është një hamendje ose shpifje për të ngritur lart vlerat e Koto Hoxhit. Kështu i bëjmë dëm historisë dhe të vërtetave duke i bërë të pabesueshme ngjarjet dhe zhvillimet patriotike.

Fakte e të dhëna të reja kemi zbuluar edhe për aktivitetin patriotik të vëllezërve Sotiri, të cilat do t’i bëjmë te njohura në vazhdim. Përsa kohë nuk i njohim vlerat reale të ajkës së patriotëve tanë, vështirë është të na i thonë apo të na i vlerësojnë të huajt.

Solla disa fakte dhe dokumente që hedhin poshtë shpifjet dhe gënjeshtrat për vëllëzërit Sotiri, këta korifej dhe të parët patriotë që u angazhuan për shkollat shqip dhe çeljen e tyre, duke sakrifikuar jetën dhe të ardhmen e tyre. Akoma më keq kur këto të pavërteta, shpifje apo gënjeshtra, quani si t’i doni, bëhen pjesë e fjalorëve enciklopedikë, librave të historisë, internetit, gazetave apo emisioneve televizive, gënjeshtrat kështu fitojnë qytetrinë dhe është vështirë t’i shkulësh. Duhet të harxhosh tërë jetën tënde për të vënë në vend padrejtësinë dhe korregjuar historinë.

Koço Mosko
Boston, Gusht 2023

^[1] Faik Konica – Gazeta “Albania” nr. 8; suplimenti fërgjisht.

^[2] Musa Kraja – “Bij të Lunxhërisë për Arsimin Shqip” f. 7 ; Tiranë 2002

^[3] Dhimitër Beduli – “Shenime për fshatin Selckë”

^[4] Prof. dr. Musa Kraja – Gazeta “Shkolla rurale”; Tetor 1999

^[5] http://kallarati.com/arsimi/historiku-i-shkolles-ne-kallarat

^[6] Enver Strati – “Historiku i Kallaratit”

^[7] Enver Strati – “Historiku i fshatit Kallarat.

^[8] Dr. Jorgo Thanati, etj. – “Selcka e Lunxhërisë …” f. 189 Tiranë 2011.

^[9] Dr. Jorgo Thanati, etj. – “Selcka e Lunxhërisë …” Tiranë 2011

^[10] Dhimitër Beduli – “Shënime për fshatin Selckë” Tiranë 1986.

^[11] Akademia e Shkencave e RPSSH- Fjalor Enciklopedik Shqiptar –Tiranë 1985 faqe 975

^[12] Leko Mako – “Ju o djem do më kujtoni “, Tiranë – 2007. faqe 97.

^[13] Musa Kraja – ““Bij të Lunxhërisë për Arsimin Shqip” f. 110 ; Tiranë 2002

^[14] Koço Mosko Stegopuli – Kujtime, shkruar dhjetor 1988

^[15] Musa Kraja – ““Bij të Lunxhërisë për Arsimin Shqip”, Tiranë 2002

Macintosh HD:Users:Koto:Desktop:Screen Shot 2023-08-03 at 6.29.52 PM.png

Shkolla tani fillore e Selckë pas rindërtimit në vitin 1894
ku kanë kryer arsimin plotor Pandeli e Koço Sotiri ( foto: Artur Mosko)

IL PICCOLO DI TRIESTE (1939) / KUR AT GJERGJ FISHTA EMËROHEJ AKADEMIK I INSTITUTIT MË TË LARTË KULTUROR TË REGJIMIT FASHIST : “FALEMINDERIT LUIGI FEDERZONI, FALEMINDERIT DUÇE!”

August 4, 2023 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 4 Gusht 2023

“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, të enjten e 15 dhe të shtunën e 17 qershorit 1939, dy telegrame të At Gjergj Fishtës drejtuar asokohe Luigi Federzoni-t dhe Benito Musolinit me rastin e emërimit të tij në Institutin më të lartë kulturor të regjimit fashist, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :

“Vetëm nga gjiri i Italisë do të rilindë Shqipëria ideale”

Mesazhi i Fishtës drejtuar Federzonit

Il Piccolo di Trieste, e enjte, 15 qershor 1939, f.2 :

Romë, 14 qershor.

At Gjergj Fishta, Akademiku i ri i Italisë, i dërgoi Shkëlqesisë së Tij Federzonit (Luigi Federzoni) këtë telegram :

“I prekur, ju falënderoj për urimet dhe kënaqësinë tuaj dhe të bashkëpunëtorëve akademikë për emërimin tim si anëtar i institutit më të lartë kulturor të regjimit fashist, i votuar me emërimin e lartë të Duçes dhe me vullnetin e Sovranit tonë. Jam i sigurt se vetëm nga gjiri i Italisë do të rilindë sërish Shqipëria ideale”. — At Gjergj Fishta

Falenderimi për Duçen nga At Gjergj Fishta

Il Piccolo di Trieste, e shtunë, 17 qershor 1939, ballinë :

Romë, 16 qershor.

Akademiku At Gjergj Fishta i dërgoi Duçes telegramin në vijim :

“Faleminderit Duçe për nderimin e lartë të Akademikut të Italisë që me prirjen tuaj dashamirëse më atribuohet dhe që e konsideroj si një tregues të sigurt të interesimit tuaj bujar si për Shqipërinë ashtu edhe për racën shqiptare, një virtyt i panjohur deri tani në diplomacinë evropiane”. — At Gjergj Fishta

Selim Shabanaj, in memoriam…

August 4, 2023 by s p

Atdhetari e filantropi i shquar 73 vjeçar Selim Shabanaj i Radio “Prishtina” në Zagreb, i kompanisë “Frucktus” në Kosovë, i Luftës së UÇK-së, ka ndrrue jetë në Prishtinë

Dje ka ndrrue jetë në Prishtinë, kryeqytetin e Kosovës dardane, në moshë 73 vjeçare, atdhetari e filantropi i shquar shqiptaro-kroat, Selim Shabanaj, i rrethuar nga dashuria e përkujdesja e familjarëve e miqëve të tij, i cili do të përcillet me nderime meritore, sot, me 4 gusht 2023, ditë e premte, ora 14.00, në fshatin e tij të lindjes, në varrezat e Dobixhe-Jagoz të Gjakovës.

1.
Atdhetari e biznesmeni i shquar, i viteve 1980-1999, Selim Shabanaj, ishte pronar i kompanisë “Fructus”, e cila numëronte asokohe mbi 550 shitore në të gjithë territorin e Kosovës, ku u punësuan qindra familje e mijëra qytetarë të Kosovës, u mundësuan në përballimin e mbijetesës shqiptare në Kosovë nga masat e dhunshme të gjithanshme të Serbisë me largime të shqiptarëve nga puna, etj.

Salih Mekaj-ish kryetar i Gjykatës së Apelit të Kosovës, shprehet se kompania “Fructus” e Selim Shabanit: “kishte jo vetëm karakter ekonomik, por ishte një oponencë e fortë ndaj masave të dhunshme të pushtetit që kishin për qëllim lodhjen e popullatës edhe përmes varfërisë”.

Patriotit e biznesmenit të shquar Selim Shabanaj për veprimtarinë e tij kombëtare atdhetare e kulturore, Serbosllavija ja mbylli 550 shitoret për nji ditë dhe ja konfiskoi mbi 23 milionë marka mallë. Për këtë arsye ai u detyrua t’i mbyllin të gjitha shitoret e tij dhe të jetonte në Mërgim, ngase ishte i përndjekur politik nga rregjimi serb, nga ky rregjim i terrorit e genocidit ndaj shqiptarëve etnikë.

Biznesmeni filantrop, atdhetari Selim Shabanaj, pas Luftës në Kosovë (1999) për shkaqe politike të gabuara të autoriteteve në Kosovë nuk gjeti përkrahje për të vazhduar me bizneset e tija shumë të suksesshme. Edhe gjendja e tij shëndetësore e detyroi atë të pensionohet e të jetojnë në Prishtinë, ku deri në ditët e fundit të jetës së vet po merrej me përshkrimin dhe zbardhjen e ngjarjeve të Kosovës gjatë viteve 1980-2000, të cilat presim të shohin dritën e botimit (aq sa ka dorëshkrimuar) në një të ardhme të afërt.

Dukagjin Karaveshi nga Kosova shkruante dje se “Selim Shabanaj ka qënë institucion”, duke shprehë një të vërtetë të madhe, një vlerësim të lartë.

2.
Selim Shabanaj meqenëse kishte miqësi të madhe dhe të sinqertë me autoritetet Kroate, mundësoi me shumë dashuri e atdhetari, me humanizëm plot sakrifica njerëzore, monetare, poltike, diplomatike, mediatiek, që Radio “Prishtina” të jepte lajmet direkt nga Zagrebi, lajme të pa çensurë dhe të sakta, ku i sponsorizoi 10 gazetarë, të cilët punuan për t’i përgatitë lajmet për Kosovën.

Asokohe, Radio “Prishtina” prej nga Zagrebi, ndigjohej gjithkund e gjithkahit nga shqiptarët në ish-Jugosllavi e në Shqipëri e kudo tjetër arrinin valët e zëri i saj i të vërtetës, i shpresës, i shqiptarisë.

Selim Shabanaj ishte shumë i afërt me Dr. Ibrahim Rugovën, lidershipin e madh të Kosovës dardane, si dhe me gazetarin e botuesin e mirënjohur Agim Mala dhe me personalitete të tjera panshqiptare.

Selim Shabanaj u kyç herët në Levizjen gjithëpopullore shqiptare, që ma vonë kjo lëvizje edhe u shndrrua në parti politike, LDK, por ai nuk u antarësue në LDK dhe në as ndonji parti tjetër, por i financoi të gjitha lëvizjet, tubimet dhe aktivitete të organizura gjatë dy dekadave të fundit të shekullit të kaluem për të gjitha partitë pa dallim.

3.
I nderuari e i shquari biznesmeni atdhetar Selim Shabanaj kontribuoi shumë edhe në armatimin e popullatës shqiptare për fitoret e lirisë e pavarësisë dhe shtetësisë së Kosovës dardane.

Personaliteti i mirënjohur i lirisë, i pavarësisë e shtetësisë së Kosovës, i botës akademike, i fushës së letrave shqipe, i shoqërisë civile, i politikës e diplomacisë së Kosovës, Jahja Lluka, aktualisht dhe President i Shoqatës për Kthimin e Shqiptarëve të Shpërngulur nga Trojet e Veta, pashë dje, teksa shkruante në rrjete sociale, ndër të tjera:
“Sonte mora një lajm mortor për vdekjen e njërit nga biznismenët ma të fuqishëm në Kosovë dhe më erdhi rëndë se Selim Shabanaj nuk ishte vetëm biznismen, po edhe njëri nga donatorët për të varfërit, po edhe për pregaditjen e popullatës shqiptare për mbrojtje nga hordhitë çetnike, çka me këtë rast po i nxjerri nga ditari im i një vizite në Zagreb… Dua të them se ti, Selim Shabanaj, ke ba shumë për Kosovën, po Kosova jo sa duhet për Ty. Të qoftë i lehtë dheu i Kosovës!”

4.
Biznesmen e filantropi i shquar, veprimtar atdhetar i pandalur, kontributor i madh për zhvillimet kombëtare, ekonomike, politike, kulturore, mediatike, Z. Selim SHABANAJ nga Kosova dardane, ishte i Ftuar Nderi në “Kuvendin e Madh të Ulqinit”, i ftuar personalisht nga miku i tij që nga shkolla fillore, tani Drejtor i Përgjithshëm i “Gazeta e Alpeve” z. Ramiz Tafilaj në Teksas (SHBA), njiherit edhe Kryetar i Këshillit Organizator të “Kuvendit të Ulqinit”-Kuvend PanShqiptar-NdërBallkanik-EuroAtlantik.

Kontributi i biznesmenit, filantropit dhe atdhetarit të shquar Selim Shabanaj për Kombin tonë është tepër i madh, ndaj dhe prania e tij, si i Ftuar Nderi, i dha peshë dhe vlerë Kuvendit të Madh të Ulqinit të 29 prillit 2023.

Me propozim direkt të motivuar shpirtërisht e të arsyetuar gjithanshmërisht të personalitetit të shquar shqiptaro-amerikan, Ramiz Tafilaj, “Kuvendi i Madh i Ulqinit” dhe “Gazeta e Alpeve”-media PanShqiptare e NdërBallkanike (Shqipëri-Kosovë-Mali i Zi-Lugina e Preshevës e Sanxhak-Maqedoni e Veriut dhe Mërgata Shqiptare në Botë) e vlerësoi dhe e nderoi me Çmimin e Madh “Dardania”, Z. Selim Shabanaj në Prishtinë, me këtë Motivacion: “Për kontributet e tij të shquara filantroprotike ndërvite, përgjatë shekullit të kaluar deri në pensionimin e tij, për veprimtaritë e tij në zhvillimet kombëtare, atdhetare, lobuese, ekonomike, politike, kulturore, mediatike në Kosovë e mërgatat shqiptare, duke dhënë për kombin e vet gjithçka mundi nga bizneset, dituria e puna e tij e jashtëzakonshme, edhe përkundër përndjekjeve politike e ekonomike nga rregjimi i Jugosllavisë”.

Shpalljen e Çmimit të Madh “Dardania” me motivacionin përkatës për atdhetarin e filantropin e shquar Ramiz Tafilaj e lexoi në sallën e Kuvendit, gazetarja e mirënjohur Hyrë Tejeci-Murati e Radio Televizionit të Kosovës (RTK), me përvojë mbi dy dekadore në fushën e gazetarisë, e cila ishte e Ftuar Nderi në “Kuvendin e Madh të Ulqinit”.

Çmimin e Madh “Dardania” akorduar atdhetarit e filantropit të shquar Selim Shabanaj ia dorëzoi miku i tij i afërt e i ngushtë i viteve të rinisë së hershme dhe i kohërave të derisotme, Ramiz Tafilaj- Kryetar i Këshillit Organizator të “Kuvendit të Madh të Ulqinit” dhe Drejtor i Përgjithshëm i “Gazeta e Alpeve”-media PanShqiptare e NdërBallkanike.

Atdhetari e filantropi i shquar Selim Shabanaj duke marrë Çmimin e Madh “Dardania” shprehu mirënjohjen e Tij për këtë vlerësim të lartë në Kuvendin e Madh të Ulqinit- Kuvend PanShqiptar-NdërBallkanik-EuroAtlkantik.

Ndarja nga jeta e atdhetarit e filantropit të shquar Selim Shabanaj është një dhimbje e madhe për Kosovën dardane, për krejt Shqiptarinë, ndaj dhe figura e këtij patrioti të madh e veprimtari të rrallë duhet të vlerësohet e nderohet nga shteti i Kosovës, nga institucionet e tij më të larta.

Ramiz LUSHAJ

Tiranë-Prishtinë, 4 gusht 2023