s p – Page 1593 – Dielli

Si njiheshin njerëzit?

June 28, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Duka është mbiemër shumë i vjetër. Etimologjikisht, vjen nga latinishtja dux (duçe) “udhëheqës”. Gjatë Republikës Romake (p.e.s.), të gjithë udhëheqësit ushtarakë të lartë, romakë dhe “barbarë”, quheshin duçe – ishte një emërtim jozyrtar.

Termi mori një kuptim teknik gjatë epokës perandorake (e.s.) dhe nën Dioklecianin u përdor për komandantët e njësive kufitare që ishin vendosur brenda një province romake. Gradualisht, ‘dukët’ fituan më shumë detyra ushtarake dhe në disa provinca ata madje mbajtën pushtetin politik, pavarësisht ndarjes midis autoritetit civil dhe atij ushtarak të krijuar nga Diokleciani dhe Konstandini.

Pas rënies së sistemit të vjetër administrativ romak, termi dux u përdor për komandantët e forcave ushtarake, nën gjeneralët, të cilët ishin edhe qeveritarët e temave të sapoformuara. Deri atëherë, greqishtja kishte zëvendësuar kryesisht latinishten si gjuhë shtetërore (gjithmonë kishte qenë lingua franca), por një pjesë e madhe e nomenklaturës politike dhe ushtarake ishte ende latine – në fakt, latinishtja dux u bë dukë në greqisht.

Nga fundi i shekullit të 10-të, guvernatorët dhe komandantët ushtarakë të provincave më të mëdha dhe më të militarizuara (zakonisht në kufi) quheshin dukë, dhe posti ishte më i larti ndër tre të mbajtur nga guvernatorët provincialë: dukë, katepano, gjeneral (strategos). Shefi i ushtrisë nganjëherë quhej edhe doux, dhe shefi i marinës njihej si “grand dux”. Përfundimisht, termi ra në shekullin e 12-të.

Një numër titujsh dhe zyrash evropiane rrjedhin nga latinishtja dux. Dozhi venecian, duka anglez, madje edhe titulli il Duce i Musolinit – të gjithë vijnë nga e njëjta rrënjë.

Në periudhën e mesme dhe të vonë bizantine, termi doux, në formën e tij më demotike dukas përdorej si emër familjar. Familja më e rëndësishme me këtë emër ishin Dukai që fituan fronin perandorak në mesin e shekullit të 11-të me Konstandinin X. Fillimisht një klan aristokratësh ushtarakë të pasur dhe të fuqishëm nga Azia e Vogël, fituan mbështetjen e aristokracisë qytetare të Kostandinopojës, por përfundimisht u mënjanuan nga Komnenianët. Nga shekulli i 12-të, Dukai nuk ishte një familje e pavarur, por mbiemri i tyre do të përdorej ende nga të afërmit e tyre deri në fund të perandorisë.

Degët dhe familjet e kadetëve që kishin ndonjë lidhje të drejtpërdrejtë ose të tërthortë me Dukain, morën emra duke përdorur prapashtesa të ndryshme, dhe të tjerët pasuan. Në ditët e sotme ka emra Dukagjin – “gjini, fisi, familja e Dukës”. Lek Dukagjini ishte një prej tyre. Dukakis, fillimisht ishte një zvogëluese. Prandaj, Dukakis do të thotë “Duka i vogël”.

DUKE KUJTUAR SHKRIMTARIN ODHISE GRILLO, MIKUN E MADH TE FËMIJËVE

June 28, 2023 by s p

Ng Skifter Këlliçi/

Ishte pranverë e vitit 1959, kur u njoha me Odhise Grillon, student i vitit të fundit të fakultetit histori-filologji, dega gjuhë-letërsi shqipe në UT dhe po përgatitesha për provimet përfundimtare, kurse Odhiseja, ndonëse disa vjet më i madh se unë, ishte student i vitit të dytë i këtij fakulteti. Deri atëherë dija që ende 17 vjeçar, ai kishte nisur të punonte gazetar në revistën “Hosteni” dhe kishte botuar vjersha për fëmijë; kurse unë, i dhënë pas sportit, shkruaja në gazetën “Sporti Popullor” dhe “Zeri i Rinisë”, ku kisha botuar edhe një tregim, ç’ështëe vërteta të dobët, dhe asgjë më shumë. Por nuk u bë letërsia që të na njihte. Shkak u bë lënda e gramatikës dhe sintaksës së gjuhës shqipe, që e jepnin profesorët shumë të zotë, por dhe shumë të rreptë, Shaban Demiraj dhe Stefan Prifti, ku unë dhe Emil Lafe, që më pa su bë nga gjuhëtarët e njohur, ishim nga më të mirët e kursit. Ndaj dhe Odhiseja u njoh me mua dhe më kërkoi që ta ndihmoja në këto lëndë në të cilat nuk shkëlqente si në lëndët e leërsisë.

Dhe unë ashtu bëra. Por, pas marrjes së diplomës, kur fillova të punoja gazetar në Radio Tirana, takoheshim rallë, sepse të them të drejtën, nuk e ndiqja thuajse fare letërsinë për fëmijë. Mirëpo, në shtator të vitit 1964, kur kisha dy vjet që isha bërë dajë, mbeska ime, krahas edukatoreve të kopështit dhe prindërve të saj, nisi të më kërkonte që edhe unë t’i tregoj… përralla. Dhe këtu më zuri fort ligsht sepse, jo vetëm kisha harruar përrallat që më kishte treguar dikur gjyshja, por nuk kisha lexuar përralla që botoheshin në revista për fëmijë. Mirëpo e keqja ishte se mbeska kërkonte që, veç të tjerash t’i rrëfeja edhe përrallat që i kisha rrefyer më parë. Por ngaqë ato ishin përralla të sajuara unë ia rrëfeja ndryshe, domethënë hiqja ose shtoja ngjarje të tjera, duke pandehur se kështu po e hidhja lumin; mirëpo mbeka më qortonte, sepse ajo mbante mend me hollësi rrëfimin e parë të kësaj ose asaj përralle.

Ishte kjo arsyeja që unë u takova me Odhisenë, i cili, ndërkohë, ishte bërë nga shkrimtarët më të shquar të letërsisë për fëmijë. Dhe Odhiseja, fisnik dhe hokatar, ma qau hallin dhe jo vetëm kaq, por më dhuroi dy nga librat për fëmijë që kishte botuar në atë kohë. Kështu që unë, jo vetëm kisha ç’t’i rrëfeja mbeskës dhe vite më pas nipit, për të ardhur te fëmijët e vëllait dhe djalit tim në vite, nga libra të tillë “Qukapiku”,”Xhepi i kungulleshës”, Pipiruqi mëson shkronjat”, novelën “Pushkë në bregdet”.

Me sa e sa sa vëllime të tjera sidomos me vjersha, Odhise Grillo ishte bërë nga shkrimtarët më të shquar të letërsisë për fëmijë, madje dhe autor tekstesh të këngëve të njohura të kompozitorëve Agim Prodani, (“Kujtimet e studentit”, ”Vajza me trëndafil”, dhe Leonard Deda,( “Kur gjethet bien”) etj. Ishte kjo edhe arsyeja që atij iu dha medadalja ”2000 millenium”nga Instituti Biografik Ndërkombëtar i Amerikës, që akordohet për njerëz të shquar në fushën e letërsisë .

Pata rast të njihesha dhe më shumë me Odhise Grillon, kur krejt rasësisht edhe unë, u bëra shkrimtar për fëmijë. Dhe ja se si:

Në shtator të vitit 1966, kur si pasojë e të ashtuquajturit “qarkullim kuadri”, nisa të punoja arsimtar në Berat, u njoha dhe më shumë me shkrimtarin tonë të madh, Ismail Kadare, që edheai ishte caktuar në Berat, por si korrespondet i gazetës “Drita” .

Një ditë me tha të lexoja novelën e tij ”Qyteti i jugu”, me motive vetëjetëshkrimore që ishte botuar në revistën “Nëntori’. Në novelë, që më pas u bë shtrati i romanit të famshëm “Kronikë në gur”, siç dihet, realiteti i viteve të Luftës së Dytë Botërore rrëfehen nga një fëmijë i vogël, banor i një qyteti jugor, që është “Gjirokastra”, me ngjarje shumë origjinale dhe nivel shumë të lartë artistik.

Meqë dhe unë kisha përjetuar ngjarje nga kjo periudhë së bashku me vëllanë tim binjak, Luanin, i ndikuar edhe nga kjo vepër e Kadaresë, vendosa që të shkruaja një novelë. Nëse në sfondin e ”Qytetit të Jugut” janë rrugët dhe shtëpitë gurta gjirokastrite, në sfondin e novelës sime ishin muret dhe shtëpitë prej qerpiçi të një mëhalle të Tiranës , ku kisha kalur fëmijërinë. Dhe personazhe kryesore, dy binjakë, unë dhe vëllai im.
Pandeha se kisha shkruar nje vepër për të rritur si “Qyteti i jugut”, por në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”, ku e dërgova, më thanë se novela se i përkiste letërsisë për fëmijë. Nuk u binda. Ia dashë Odhisesë ta lexonte . Ditë më vonë u takova me të dhe më përgëzoi se kisha shkruar një vepër origjinale për fëmijë, ndërthurur, për herë të parë në këtë gjini edhe me ndeshje futbolli që zhvillonin fëmijët.

Nën titullin ”Kujtimet e mëhallës së vjetër”, kjo novelë botua në vitin 1968 dhe për habinë time u prit mirë nga fëmijët. Jo vetëm kaq, por më pas Odhiseja i propozoi drejtorisë së botimeve në Ministrinë e Arsimi t që ajo të përfshihej si lexim jashtëshkollor. Dhe kështu ndodhi . “Kujtimet e mëhallës” së vjetër” që nga viti 1971 deri në vitin 1991 shërbeu si lexim i tillë për klasat e gjashta të shkollave tetëvjeçare.

Dhee jo vetëm kaq.

Kisha vënë re se Kadareja disa nga personazhet e një romani i trajtonte dhe në një roman tjetër. I kërkova atij nëse dhe unë mund të veproja kështu . E quajti të natyrshme idenë time. E miratoi këtë ide edhe Odhiseja. Kështu dy vëllezërit binjakë të novelës”Kujtimet e mëhallës së vjetër” tashmë u bënë personazhe të romanit të ri ri “Pas gjurmëve”, me ngjarje dramatiko-humoristiko -aventurore në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore.

Në fund të vitit 1969 e dërgova për botim në Shtëpinë Botuese ”Naim Frashëri” dhe desha që recensionin ta bënte Odhisea. Por me që ai ishte i ngarkuar me shumë punë, recensionin e bëri një kritik që ishte dhe shok imi. Dhe për habinë time, pa u takuar me mua, kur punoja ende arsimtar në Berat, ky shok e dërgoi recensionin e tij në redaksinë e fëmijëve me të cilin hidhte poshtë krejtësisht romanin tim ”Pas gjurmëve”. Mbeta i shushatur. Ua dhashë ta lexonin dy shokëve shkrimtarë për fëmijë, në Berat, të cilët nuk arrinin të gjenin se ku qëndronin të metat këtij romani. Atëherë kërkova ndihmën e Odhisesë që ishte i zënë me dy dorëshkrime të tij. I la mënjanë ato dhe pas disa ditësh u takuam në shtëpinë e tij. Më shpjegoi se duhej të hiqja krejtësisht kreu ne parë të romanit, i cili, sidoqë ngërthente ngjarje gazmore të fëmijëve, nuk lidhej organikisht me ngjarjet kryesore që pasonin pra, siç tha ai, ishin “mish i huaj” në roman. Më bëri edhe disa vërejtje të tjera.

Pasi i ndreqa këto të meta të romanit, që m’u dukën të arsyeshme, ia dërgova redaksisë së fëmijëve në “Naim Frashëri”. Dhe pa kaluar mirë tri javë, filloi procesi i redaktimit të romanit. E pëqafova Odhisenë me shumë mirënjohje për ndihmesën që më kishte dhënë për këtë roman, të cilin pandeha se nuk do të shihte kurrë dritën e botimit.

Odhisea nuk u mjaftua me kaq. Kur në vitin 1972 Kinostudioja “Shqipëria e Re” shpalli një konkurs për skenarë filmash artistikë dhe “Pas gjurëve” u bë një libër i këndshëm për fëmijët, ai më dha mendimin që mbi motivet e tij të shkruaja një skenar dhe ta paraqitja në këtë konkurs. E falenderova, por ngurrova t’i përvishesha kësaj punë të koklavitur, ku nuk kisha asnjë përvojë. Por Odhiseja nuk m’u nda. E shkrova skenarin dhe e paraqita në konkurs. Dhe u habita, kur skenari “Pas gjurmëve” fitoi çmimin e dytë . Ai tërhoqi dhe vemendjen e Xhanfise Kekos që, ndërkohë nga montazhire, ishtë bëre regjisore e disa filmave artistikë për fëmijë. Ajo më takoi dhe me përzemërsi më bëri vërejtje, që më mërzitën , sepse m’u dukën shumë të vështira për t’u realizuar.

Ndërkohë, Xhanfiseja u mor me skenarë të filmave të tjerë për fëmijë dhe kjo punë u harrua. Por nuk harroi Odhiseja, që një ditë më takoi ne Klubin e Lidhjesë së Shkrimtarëve dhe Artistëve dhe me nxiti që vërejtjet e Xhanfisesë, të njëllojta edhe vëretje të tij, ishin plotësisht të mundshme për t’u ndrequr dhe kështu skenari do të bëhej shumë I goditur.

Përsëri ngurrova. Por këtë radhë ishte Xhanfiseja që një ditë më takoi enkas dhe më kërkoi të lexonte skenarin, tashmë thuajse të harruar. E lexoi shpejt dhe më bëri disa sugjerime. Ia dorëzova pas disa javësh. Kur e takova, më tha se e kishte lexuar së bashku me Endrin, burrin e saj, regjisor i njohur dhe se tashmë do ta paraqiste atë në këllishin artistik. Por e lexoi sërishmi Odhiseja që më dha disa ide të të tjera me interes. Kështu, edhe pas vërjetjeve të tjera të këshilit artistik, skenari u miratua, brenda vitit 1978 u xhirua dhe filmi po atë vit u shfaq na sallat e kinemave të vendit tonë.

Në gusht të vitit 1979 në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit për Fëmijë në Xhifoni, (Itali), ai u nderua me çmimin e tretë midis filmave nga 95 vendeve të botës, që shënoi kështu nje sukses në kinematografinë tonë . Më uruan miq dhe shokë. Natyrisht edhe Odhiseja.

Por ndihmesa e tij nuk përfundoi me kaq.

Kaluan vite. Ndërkohë më kishte bërë shumë përshypje jeta e Bilal Xhaferit, shkrimtar me origjinë çame, me babanë të pushkatuar nga diktatura komuniste si nacionalist, që kishte sjellë si pasojë që ai të katandisej si punëtor me punë nga më të rëndat. Sidoqoftë, kjo nuk e kishte penguar të merrej me letërsi; kishte nisur të botonte tregime dhe poezi në faqet e “Zërit të Rinisë “dhe gazetës “Drita”, duke dëshmuar se po bëhej nga shkrimtarët më të njohur. Por me ashpërsimin luftës së klasave në vitet 1967 e tutje, atij iu mohua e drejta për të botuar, duke përfshirë edhe romanin me temë historike nga periudha e Skëderbeut” “Krasta Kraus’. Në këto rethana, u shtrëngua të arratisehj në Greqi dhe që andej në Amerikë, dhe atje të demaskonte regjimin komunist në faqet e revistës “Krahu I Shqiponjës’, e cila me nismën e tij nisi të botohej në Cikago.

Ishte Odhisea që pasi lexoi një skicë-idenë një romani që mendoja të shkruaja mbi motivet e jetës së Bilal Xhaferit, e pasuroi atë me detaje të reja dhe kështu midis viteve 1997-1998 unë shkrova romanin “Vdekja është midis nesh”, kushtuar Bilal Xhaferit,( hamendësohet se ëshë vrarë nga Sigurimi i Shtetit, i cili e ndiqte edhe në mërgimin e largët.

Romanin e dorëzova në vjeshtë të vitit 1998 në Shtëpinë Botuese “Toena”. I bindur se ai do të priste radhën që të futej në procesin e redaktimit, u mora vetëm me shkrime që u botuan në gazetat e kohës. Dhe ja, e papritura e këdshme. Një pasdite dëgjoj të trokitura në derën e apartamentit tim. E hap dhe shoh Odhisenë të qeshur, që futet me një libër në duar. Ma zgjat mua. Në ballinë lexoj ”Vdekja është midis nesh”, autor , Skifter Këlliçi. Në faqen e brendshme të librit, redaktor Odhise Grillo!…Mbeta i stepur nga kjo e papritur kaq e këndshme. E kishte marrë dorëshkrimin nga ”Toena” e kishte redaktuar dhe ja, më sillte kopje të tij. “Të përgëzoj, – me tha. – Kisha dhe disa vërejtje të vogla ,por i kam ndrequr vetë…sepse ti je shumë I ngarkuar.( Kisha fituar ndërkohë lotarinë amerikane dhe së bashku me gruan dhe djalin po merresha me dokumentacionin e ngatërruar të kësaj pune).

Në fillim të viti 1999 ishte Odhiseja që në sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve organizoi një takim me shkrimtarë dhe pjesëtarë të Shoqatës “Camëria”, për të promovuar këtë roman. Më kujtohet së ndër të tjerë romanit i bënë analizë dhe shkrimtarët e njohur çamë Qamil Buxheli, Bedri Myftari dhe Odhiseja, duke e cilësuar si roman që pasqyronte me vërteësi artistike disa nga momentet e jetës së mundishme të Bilal Xhaferit.

Në ditët e para të vitit 1999, u largova nga Shqipëria për në Amerikë. Por pasi u ndava i përmalluar edhe me Odhise Grillon. Por fati desh që më pas ai të vinte në Nju Jork, ku kishte të afërm të tij. E mora nga Bostoni disa herë në telefon, lamë të takoheshim dhe të shmalleshin, por ai befas u sëmur…Ishte goditur nga hemoragjia cerebrale. Arriti një çast që nuk mund të komunikonim. U nda nga nga jeta në Nju jork në muajt e parë të vitin 2003 me dëshirën që të varrosej në Vuno, ku kishte lindur 71 vjet më” përmbledhjen me përalla “Hajduti me çizme”, librin me vëzhgime “Panorama letrare”, të gjtha për fëmijë.

I shkrova këto radhë, për të kujtuar këtë shkrimtar të rallë në leërsinë tonë për fëmijë, që, mbi të gjitha, veç talentit, ishte fisnik dhe dhe gatshëm të jepte gjithçka që kishte në zemër dhe shpirt, që krijimet e shokëve dhe miqve të tij shkrimtarë të dilnin sa më të goditura, ashu siç veproi me dhe me mua.

MARK GJOMARKAJ – “THEROR I TRADITËS” DHE SHQIPËRIA E KOHËS SË TIJ

June 28, 2023 by s p

Nga Eugjen Merlika/

“Flijimi vullnetar me vetëdije të plotë dhe I lirë nga çfarëdo detyrimi, flijimi i vetëvetes për të mirën e të gjithëve, është simbas meje, treguesi I zhvillimit më të madh të personalitetit, të epërsisë, të zotërimit të plotë të vetëvetes, të më të madhit vullnet të lirë.” – FIODOR DOSTOJEVSKI

Nga Eugjen Merlika

(vijon nga numuri i kaluar)

Në ngjarjet e atyre muajve të vitit 1944 del në pah roli i Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, në përpjekjet për të organizuar forcat kombëtariste, për t’i bashkuar ato në një luftë të vendosur kundër “rrezikut komunist, që e ndjejmë rrezik vdekje për Kombin”. Personaliteti i shquar i tij, përfaqësonte ndërgjegjen kritike të kombit, që nuk donte të binte nga pushtimi gjerman në sundimin komunist. Atdhetar i kulluar, kishte kudërshtuar që në ditët e para të pushtimit italian këtë të fundit në mbledhjen e parlamentit shqiptar që do të miratonte “bashkimin e kurorave”, në alternativë të të cilës ai kërkonte vetëm princin italian në funksionin e mbretit të larguar. Madje në muajt e fundit të vitit 1943, së bashku me mikun e tij, Mustafa Krujën, kishte arritur në përfundimin se për të shmangur “rrezikun komunist”, duhej mbështetur mbreti i ligjshëm i Shqipërisë, Ahmet Zogu, tashmë në mërgim e i mbajtur nga anglezët pa lidhje me politikën shqiptare. Në ditët kur Mustafa Kruja ishte mik në shtëpinë e tij në Shkodër, në një bisedë me Imam Sali Myftinë që ishte në lidhje me mbretin Ahmet Zogu të dy i shprehën atij dëshirën për t’i përcjellë mbretit mendimin e tyre se ai ishte, simbas tyre, “i vetmi që mund të shpëtonte Shqipërinë nga rreziku komunist, e Kapidan Gjoni e miku i tij nga Kruja i viheshin në shërbim duke u quajtur thjesht “ushtarë të tij”.

Kapidani dhe Mustafa kishin qënë për vite të gjata kundërshtarë politikë të mbretit e kjo kthesë në bindjet e tyre ishte e diktuar nga gjëndja në buzë të humnerës në të cilën ishte atdheu i tyre. Sigurisht besimi tek “mrekullia” e mbretit të mërguar mbështetej tek konsiderata që ushqenin për të e për aftësitë e tij të veçanta në njohjen e popullit të tyre e në mënyrën e qeverisjes. Por kjo shprehje e hapur e mendimit të ndryshuar, tregonte në rradhë të parë shqetësimin e tyre tejet të fuqishëm për fatet e Shqipërisë, e ndershmërinë e tyre intelektuale për t’i njohur kundërshtarit meritën e “shpëtimit të kombit”, pa përfillur ndonjë zë që mund t’i padiste në skenën politike për kundërthënie të vetvetes. Mustafa Kruja e kishte shprehur shumë vite më parë, në një artikull të botuar në gazetën “Shqipëria e Re” e Kostancës, më 8 dhjetor 1929, të titulluar: “ Ç’po zjen?” me një nëntitull të tillë: “Kur armiku i jashtëm i kërcënohet Atdheut, pasionet reshtin dhe kombi shqiptar paraqitet i bashkuar në një trup”. N’ata çaste armiku i jashtëm kishte arritur të drejtonte lëvizjen Nac.-Çl. e trevat shqiptare, të bashkuara me aq mundim me “dheun amë” rrezikoheshin të shkëputeshin përsëri prej tij.

Në gjithë përpjekjet e Kapidan Gjonit për të organizuar qëndresën kundër-komuniste, pranë tij qëndronin bijtë e tij, kryesisht ish ministri Marku, që kishte një rol parësor edhe në vendimet e babait të tij. Në Arkivin qëndror të Shtetit gjëndet një letër e shkruajtur nga Mustafa Kruja e i drejtohet Mark Gjomarkajt. Letra niset nga Kruja e mban datën 23 korrik 1944 e trajton probleme te çastit politik, pikërisht të asaj qëndrese për të cilën u fol më sipër. Ish kryeministri, që jeton në vëndlindje, kërkon nëpërmjet kësaj letre të japë ndihmesën e vet, sado të vogël, në harmonizimin e përpjekjeve për qëndresë e i drejtohet Kapidan Markut, si një figure qëndrore që vinte duke marrë peshën e tij në ngjarjet e pritëshme:

“I dashuni Mark,

Mbrâmë të prita e s’erdhe. Do të kishem diftue shumë punë t’idhta me gojë, qi në përgjithsí, do t’i marrsh vesht prej letrës së dërgueme Fiqriut. Me Dedë Cokun nuk dij ç’ke bâ ti. Por duket se edhe Kurbîni, me Skurajt në krye, po don me na tradhtue. Ka pasë dhânë fjalën se do t’u niste nesër me bajrakun tradicjonal përpara. Por kishin lajmue Shitën, qi âsht atje, se Skurajt paskan dalë me ruejtë katundin e vet mbasi andej pari qênka pá nji çetë komuniste! E në mos ardhshin Skurajt shthuret krejt ajo anë. Gjithë uzdajën e kemi pasë në Kurbî. Katundet e epra myslimane e kanë dhânë nji farë kontributi.

Tash në mos mujshim me i sigurue krahët Bazit ka me qênë nji katastrofë për ne….”

Kjo letër e thjeshtë pasqyron një realitet të rrethit të Krujës, në të cilin tregohet një pamje aspak inkurajuese e qëndresës që bazohet mbi premtime të pambajtura, e që dëshmojnë një mungesë aftësie për të kuptuar rrezikun që i kanosej pjesës jo komuniste të popullsisë. Kjo gjëndje duket se pasqyron atë që ndodhte në përpjekjet në nivel kombëtar, për të hartuar e zbatuar një strategji të efektëshme në përballimin e sulmeve të pritëshme nga brigadat partizane, që synonin të “lironin“ Vëndin nga pushtuesit e huaj.

“Në fillim të Tetorit 1944, në shtëpinë e Gjon Fushës në Bulgër Kapidani i Mirditës takohej me Mit-hat Frashërin, Abaz Kupin, Abaz Ermenin, Ali Klisurën, Fiqiri Dinen, gjeneral Preng Përvizin, Hysni Demën e tjerë. Shqipnia e Jugut, Dibra, Luma, Mati dhe pjesa ma e madhe e krahinës së Elbasanit, kishin ra në dorë të brigadave komuniste. Sulmi kishte fillue edhe kundër Mirditës.

Mit-hat Frashëri e Abaz Kupi propozuen të shkohej në Lurë e atje të shpallej Qeveria e Përkohshme. Gjon Markagjoni i njoftoi se Lura ishte pushtue nga Mehmet Shehu, e se vendi ma i përshtatëshëm për të formue nji qeveri do t’ishte Shkodra, meqë edhe po të arrihej të pushtohej Lura nga nacionalistët, nuk do të kishte asnji dobi praktike kenia e nji qeverie n’at katund të vogël malsije pa ndërlidhje rrugore; me që prej andej nuk do të ishte e mundun të furnizohen fuqitë luftarake me ushqim e municion, ndërsa nga Shkodra, do t’ishte kjo mundësi për ushqim me që ende rruga Shkodër-Prizren ishte e lirë. Prandej, mendimi im, – tha Kapidani – âsht që Mit-hat Frashëri me njerzit e nevojshëm e me pleqtë të nisen për Shkodër, e në marrëveshje me Sylço begun e tjerë Parsi të Shkodrës të formojnë qeverinë. Na, me fuqitë luftarake të veprojmë këtej e menjëherë të vihemi kundër Mehmet Shehut e brigadave komuniste. Nëse nuk veprojmë, por rrijmë si deri sot, – shtoi Kapidani – sigurisht, që si qeveri, nga ana e aleatëve, ka për t’u njohë ajo e komunistëve, ndërsa ne, do të vazhdojmë të mbesim komitë (ilegal).

Propozimi i Gjon Markagjonit nuk u pranue. Shumica preferoi Lurën e ashtu i u shtrue vendimit të shumicës edhe kapidani….

Bisedimet përfunduen me vendimet që vijojnë:

1.Gjon Markagjoni të nisej për Lumë, për t’u takue e marrë vesh me Muharrem Bajraktarin që të fillohej sulmi nga ajo anë.

2.Abaz Kupi e Abaz Ermeni me fuqitë e tyne të venin në Përlat, për të mësye Lurën në kombinim me fuqitë e Kapidanit, që do të mësynin nga ana e Vjerthit.

Me t’u pushtue Lura, të shpallej qeveria e përkohëshme.

Kapidani i përcjellun prej treqind mirditësve, arrijti në katundin Arrën të Lumës, ku ftoi menjëherë Muharrem Bajraktarin me krenët e Lumës. Mbledhja u ba në shtëpi të Halit Osmanit. Muharrem Bajraktari e krenët aty e pranuen pa ngurim propozimin. Luma e filloi menjëherë sulmin në Kala të Dodës, Luzën e Novosellë e të tjera vende, madje 2-3 ditë parakohe. Në kohën që Kapidani vendosi të dërgojë në ndihmë të lumjanëve një pjesë të fuqisë prej treqind vetësh që kishte me vete, e vetë po nisej për Mirditë, për me veprue simbas planit të paracaktuem, arriti një udhëtar (korier) me letër nga i biri Ndoi, me të cilën e lajmonte se kishin arritë në Sh’Pal Mit-hat Frashëri, Ali Këlcyra, Koço Muka, Vasil Antoni e tjerë, gjithsejt shtatëmbëdhjetë vetë. Ai i tha: se Balli e Legaliteti kishin shpërnda forcat dhe hjekë dorë nga veprimi i kombinuem në marrëveshjen e Bulgërit, se Abaz Kupi kishte marrë drejtim kah Bregu i Matës, gjasa ishte, për t’u ngarkue për Itali së bashkut me oficerë anglez dhe se Abaz Ermeni, nuk dihej ma nga askush se ku gjendej.

Ky lajm e kjo gjendje e papritun, krijue nga paqëndrimi ndaj marrëveshjes e planit të veprimit, siç ishte vendosë në Bulgër, shtërngoi Gjon Markagjonin të këthejë menjëherë nga Arrni me të gjithë njerzit që kishte me vete. Arrijti në Fand, mori vesh se një fuqi komuniste kishte dalë në Nënshejt, e u ra. Si rezultat i kësaj befasije, ky sulm kje nji grusht i mirë kundra të kuqëve, por i përkohshëm.

Kësisoj Luma u muer në qafë e Mirdita mbeti vetëm.

Shpërnda në Bulgër, Mit-hat beu me shokë u nis për Sh’Pal, Fiqiri Dine, Hysni Dema, Selim Damani me shtatdhjetë vetë shkuen në Thkellë në shtëpi të bajraktarit Nikoll Mëlyshi, e prej andej nëpër Mirditë: Spaç e Gojan, ku u takuen me Kapidanin që këthente nga Luma. Simbas kërkesës së tyne Kapidani i përcolli për Naraç të Zadrimës, për t’arrijtë Shkodrën.

Mit-hat Frashëri me shokë, të përcjellun nga njerëzit e Ndue Markagjonit arrijtën në Fushë-Arrës te Dod Ndrec Qafa, ku takohet rruga Shkodër-Prizren, e prej andej arrijtën në Shkodër me automjete gjermane, për të kalue mandej n’Itali.

Ndërkohë, pjestarët e Këshillit të Naltë dhe të qeverisë e lanë pushtetin pa ia dorzue askujt, pa i ba Popullit kumtim, pa dhanë një fjalë këshille, as shprese dhe as dëshprimi, së paku tue e hjedhë në “ettër” me anë të radios se e “la Tiranën e mori udhën për hesapin e vet”.

Kjo gjendje këshilloi formimin e Komitetit Ekzekutiv në Shkodër, të përbamë nga Sylço beg Bushati e Gjon Markagjoni; dhe të Komandës së Përgjithëshme të Fuqive ushtarake të Shkodrës, nën komandën e Mark Gjonmarkagjonit, me nënkomandantë të përgjithshëm Xhelal Bushatin, Halil Alinë, Kol Mirakaj e – në mos gabohem – edhe Isuf Luzaj.

Qëllimi i formimit të Komitetit e të kësaj komande kje:

a)Për të mbajtë rregullin n’ato krahina që ende nuk kishin ra në dorë të komunistëve.

b)Me sigurue strehë, ushqim e mikpritje në Shkodër, njerzve e ushtarëve që kishin fillue të vinin nga viset e tjera të Shqipnisë e sidomos nga Jugu.

c)Me u përpjekë për të mujtë me organizue rezistencën e fundit.”

Kjo histori qe fundi i palavdishëm i Shqipërisë zyrtare kundër-komuniste, një fund i përcaktuar nga mosmarrëveshjet në kohën që ishte urdhëruese marrëveshja e detyruar, sepse në lojë nuk ishte fati vetiak i secilit, por fati i përgjithshëm i atdheut të bashkuar, për të cilin cilido që kishte patur funksione drejtuese në Shtetin shqiptar, duhej të jepte ndihmesën e tij deri në fund. Fatkeqësisht nuk ndodhi kështu. Mbledhjet që pasonin njëra tjetrën jepnin përshtypjen se të tjera gjëra diskutoheshin e të tjera vërtiteshin në mëndjet e disa bashkëbiseduesve, se ishin thjesht formale, mbasi pas pak orësh marrëveshjet e nënëshkruara ktheheshin në letra pa vlerë, e një pjesë e atyre që kishin firmosur shqetësoheshin vetëm për rrugët e hapura deri në Shkodër, prej nga do të hipnin në anije apo varka për në Itali, apo do të bashkoheshin me trupat gjermanë drejt Evropës së perëndimit.

Është tepër e vështirë për ne sot të japim gjykime, sepse koha ishte tepër e ndërlikuar e pesha e ngjarjeve paloste vullnete, dëshira e personalitete, duke paralizuar zgjedhjet njerëzore. Kush nuk mund të marrë lëvdata për ato zgjedhje besoj se i ka bërë llogaritë me ndërgjegjen vetiake, në vite të gjata mërgimi e brengash e dhimbjesh pa fund, me familjarët para syve të mëndjes, të dergjur për dhjetëvjeçarë me rradhë duke pritur vdekjen mes jetës së burgjeve e kampeve të internimit të regjimit më barbar që ka njohur historia e Shqipërisë, me një atdhe të rindarë nga lakmitë e fqinjëve dhe vendimet e fituesve, të rihedhur pa mëshirë në botën e Lindjes, madje në atë të komunizmit që përbënte pjesën e saj më johenike…..

Por n’a takon të japim vlerësime, madje të ngremë shtatore në të katër anët e botës shqiptare, me nderimin më të madh, për ata fatosa të kombit, që vazhduan luftën duke u flijuar për t’i u kundërvënë rrymës së fituesve në mbrojtje të atdheut të bashkuar, të Shqipërisë etnike, të shqiptarizmit si ide dhe ideologji, të traditës shqiptare, duke shkruajtur faqet më të ndritura të qëndresës kombëtare për vite të tëra. Shumë prej tyre u flijuan për Shqipërinë e sot nuk kanë as varre ku shqiptarët mirënjohës t’u përulen me nderim duke i stolisur me tufa lulesh të freskëta, ashtu siç i meritojnë plotësisht.

Vijon

M I Q Ë S I A S H Q I P T A R O – A U S T I R A K E – DR. JANI BASHO, FIGURË MADHORE KOMBËTARE

June 28, 2023 by s p

Nga: Mr. sci.Hazir Mehmeti, Vjenë/

“I vetmi shtet që ka mbajtur një politikë të mençur në Shqipëri ka qënë Austria merhume e Habsburgëve. S’duhet t’ia hamë hakën. …Austria e bazonte politikën e saj mi shqiptarët nacionalistë. Ja arsyeja e parë dhe ja arësyeja e dytë: Austria ngarkonte me punët e Shqipërisë ata njerëz që e dinin shqipen më mirë se çdo arnaut.” Fan Stilian Noli

Në radhën e kontakteve mes dy popujve shekujve, do veçojmë shkrimin nga gazeta e Tiranës “Vullneti” e datës 22 janar 1931. Kjo miqësi rrënjët e ka të thella shekujve në themelet e studimeve të albanologëve gjerman. Ata argumentuan se gjuha shqipe është pasardhësja e drejtpërdrejtë e ilirishtes.

Ministri i Austrisë, Shkëlqësia e tij O. Guenther, i paraqiti këto ditë kredencialet Lartmadhërië së Tij Mbretit Zog.

Në kët rast Ministria e Jashtme dha një drekë për nderin e Ministrit të Austrisë në Shqipëri dhe në këtë drekë muarën pjesë personalitete më të çquara të jetës sonë politike.

Ceremonia nuk pati vetëm vleftën e një çfaqjeje hoborësie diplomatike po edhe ngjyra e nje simpatie të nxehtë dhe të sinqertë që populli i ynë ushqen për Austrinë.

Populli ynë, midis virtyteve të tjera, e ka të gjallë ndjenjën e mirënjohjes. Kur sheh që sidomos jë i huaj pëpiqet për të mirën e tij, këtë të mirë nuk e harron kurrë dhe mundohet të gjejë rastin për t’ia shpërblyer. Sikur të ishte një popull i math dhe i pasur, shqiptari nuk do të kursehei kurrë vendin tonë, themeluan pa humbur kohë në Shkodër një Komisii letrare, duke i shtyrtur shqiptarët që të merrenn nxehtësisht me zhvillimin e gjuhës së tyre. Në këtë muaren pjesë njerëzit më të çquar nga gjitha krahinat e Shqipërisë, si At Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Sotir Peci, Kostaq Totta, Gjergj Pekmezi, Salih Novica dhe të tjerë.

Po austriakët e kuptuan mirë se nuk mjafton vetëm që një Komisi letrare të mërej me caktimin e regullake gramatikale dhe sindaktitike, me përpilimin e një fjalori dhe me hartimin e librave shkollore: duhej një organizim më i gjërë në degën e arsimit. Për t’i arrite këtij qëllimi, themeluan një Drejtori të Përgjithëshme duke shpërndarë ndër krahinat e ndryshme, si inspektorë, disa prej anëtarëve të Komisisë në fjalë.

Në këto mënyrë në pak kohë Shqipërisë u ngritën shkolla, duke shpërndarë drejtën e kulturës dhe të komsisë.

Aqë sa u përket pikëpamjes kulturale që pas mendjes s’onë jepe pemë më të forta, ndonse pak si të largëta.

Nga pikëpamja politike së shtë nevojë të zgjatemi tepër. Me një fjalë të gjithë shqiptarët janë të bindur se Austria është fakrori kryesorë për imponimin dhe kosoldimin e independencës së tyre.

Në bazë të kësaj bindjeje që i përgjigjet kryekëput të vërtetës, shqipatrët s’kanë lënë rast pas çfaqur mirënjohjen e tyre, gjë që e bënë, më një ceremoni të thjeshtë po të përzemërt, edhe me rstin e ardhjes së Shkëlqësisë së Tij z.Guenther, ministër i Austrisë në Shqipëri.

Jemi të sigurt që edhe Shkëlqësia e Tij nuk do të kursehet të zhvillojë për ne atë energji dobiprurëse që është në natyrën e popullit austriak.”, përfundon artikulli i gazetës së kohës.

Në periudhën e Austro-Hungarisë nisi zanafilla e shkencave shqiptare, kryesisht nga studiuesit gjerman të cilët botuan vepra studimore lidhur me shqiptarët. U botuan artikuj, monografi e studime nga shkencëtarët e hapësirave të ndryshme gjermano-folëse. Shumë nga këto studime janë aktuale dhe të pacenueshme edhe në kohën tonë. Duhet veçuar këtu studimet e shkencëtarëve të kohës mbi historinë e shqiptarëve, arkeologjinë shqiptare, etnografinë shqiptare, folklorit, të gjuhësisë, duke vënë kësisoj themelet e para të studimeve albanologjike me një vërtetësi të pakontestueshme. Shkencëtaret gjerman vunë themelet e studimeve në shkencat natyrore si në botanikë, zoologji, arkeologji, gjeografi, në shkencat medicine etj. Pra veprimtaria studiuese e shkencëtarëve gjermanofolës është me rëndësi të gjithanshme dhe të një rëndësi historike për kombin shqiptar i cili vuante nën robërinë aziatike për pesë shekuj. Disa nga emrat e njohur qe nga shekulli i pesëmbëdhjetë me Arnold von Harffin duke vazhduar deri në fillimin mijëvjeçarit të tretë. Njëri nga dokumentet më të vjetër të shkruar në gjuhën shqip është Fjalorthi i Arnold Fon Harff-it.

Kush nuk ka lexuar për Dr. Jani Bashon, mikun e Ajnshtajnit?

Njëra nga figurat e mëdha kombëtari i cili studioi në Austri është Dr.Jani Basho

Atdheu…

Vjen nga Pogradeci. Pasi e kreu gjimnazin grek dhe turk në Manastir ndoqi studimet e larta (1915-21) për mjekësi interne, kirurgji të përgjithshme dhe obstetrikë-gjinekologji (1921-24) në Vjenë, mori titullin “Unicus Medicus Doctor”, kjo e ka kuptimin “Mjek i veçantë”.

Vjena…

Themelues i Shoqërisë Studentore “Albania” në Vjenë revistës “Djalëria”, ku Jani Basho shkruan artikuj politik me frymë patriotike të cilat kanë vlera edhe sot.

Menjëherë pas studimeve(1923) kthehet në atdhe. Themelues i Obstetrikë-Gjinekologjisë Shqiptare. Ishte në vepër një patriot i madhe i kombit. Ishte mik me Albert Ajnshtajnin, i cili punonte në Universitetin e Vjenës aso kohe.

Nënshkrimi i parë si kryetar i ALBANIA, Jani Basho, Burggasse 42/10, Wien Nga Shoqënia e studentëve shqiptarë ALBANIA, WIEN , der Vereinpräsident: Basho,

Gazeta “Djalëria”: “Sikundër nuk mund të rrojë një njeri pa gjak, sikundër nuk mund të zhvillohen bimët pa Diell, ashtu edhe një popull pa një gjuhë të zhvilluar nuk mund të naltësohet”. Në vendlindje ku fillon punë në mjek ushtarak dhe mjek personal i Mbretit Zog. Ai dha ndihmë të madhe në kualifikimin e kuadrove të reja në Shqipëri.

Jani Basho – doktori i cili ndikoj tek Mbreti Zog që t’i jepet pasaporta shqiptare Albert Ajnshtajnin

Nga kontaktet me shokët e ngushtë Basho merr kërkesë me rëndësi që ta ndihmon Ajnshtanin nga arrestimi prej nazistëve i cili kërkohej si person me origjinë hebre. Ky shqetësim u vërtetua me arrestimet e shumë figurave të njohura nga shkenca e kultura, mes tyre albanologu Nornert Jokli, i cili u arrestua në banesën e tij në Vjenë “Neustiftgasse…. u ekzekutua nga nazistët në prill të vitit 1942. Takimi me shokët vjenez ishte lutje për ta ndihmuar Ajnshtanin nga arrestimi. Ja si shkruan dokumenti në gjermanisht se si i luten Dr.Jani Bashos për ta ndihmuar me pasaportë shokun e tyre Albert Ajnshtajn:

“Bei dem Treffen, das er mit engen Freunden hatte, richteten sie eine Bitte an ihn: Sein Freund, Albert Einstein, sei in Gefahr und werde von den deutschen Nazis als Jude gesucht und müsse gehen, was aber aufgrund seines Passes unmöglich sei sein Deutsch war von der Gestapo beschlagnahmt worden. Also sagten sie ihm, da Sie der Leibarzt von König Zog sind, sagen Sie dem König, er solle ihm einen albanischen Pass geben.

Sipas dëshmitarëve të shumtë nga kontaktet me familjen Basho në Pogradec, Ajnshtajni vjen në Shqipëri në fillim të vitit 1930, qëndron tri ditë. Veç tjerash atë e pret në takim Mreti Zog. I pajisur me pasaportë shqiptare, me emër shqiptar, Ajnshtajni udhëton për në Amerikë. Jani Bashos nga Amerika i shkruante Ajnshtajni letra falënderuese dhe i tregonte për vështirësitë në jetën e tij. Të gjitha dokumentet në zyrat e Mbretit Zog dhe dy shtëpitë e familjes së Dr. Jani Bashos në qendër të Tiranës, u dogjën dhe shkatërruan nga komunistet në pushtet në vitin 1945, duke humbur çdo gjurmë rreth letërkëmbimit me Ajnshtajnin.

Në arkivin e Jerusalemit ruhen disa nga letrat që Albert Ajnshtajn i ka dërguar Jani Bashos. Ajnshtajni duke e parë terrorin gjenocid të Serbisë ndaj kroatëve, boshnjakëve dhe shqiptarëve e fajëson Serbinë në letrën e tij të shkruar me 6 maj të vitit 1931.

Letra që shpëtoi Shqipërinë

Studentët shqiptarë të prirë nga Dr.Jani Basho, i shkruan letër prej katër faqe presidentit amerikan Wilson, me lutjen që ta merr në mbrojtje Shqipërinë në Konferencës së Paqes e cila mbahet në Paris në vitin 1918. Vërtet në Paris u mbrojte Shqipëria dhe kjo letër e nënshkruar së pari nga Dr. Jani Basho u zbulua 100 vjet më vonë, në vitin 2018, u cilësua si letra që shpëtoi Shqipërinë.

Letra përfundon:

Të përvuajturit,

cand. med. Jan BASHO, cand. Bodenkultur Remzi BAÇE, cand. ing. H. HIFZI, cand. jur. Nush BUSHATI, stud. phil. Djevat KORÇA, cand. Export akademi Luigj KAKARRIQI, stud. ing. Gjovalin GJIADRI, Aspirat Pharm. Raku BUDA dhe stud. ing. Fuad ASLAN (Vjenë, Austri15 / 12 / 1918)

THE AUSTRALIAN WOMEN’S WEEKLY (1938) / INTERVISTA EKSKLUZIVE ME TRI MOTRAT E MBRETIT ZOG NË HOTEL RITZ NË LONDËR DHE MESAZHI PËR SHQIPTARËT E AUSTRALISË

June 28, 2023 by s p

Burimi : The Australian Women’s Weekly, e shtunë, 7 maj 1938, faqe n°24

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 27 Qershor 2023

“The Australian Women’s Weekly” ka botuar, të shtunën e 7 majit 1938, në faqen n°24, një shkrim ekskluziv mbi tri motrat e Mbretit Zog, princeshat Myzejen, Ruhije dhe Maxhide, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Motrat e mbretit luajtën një rol në romancë

Tri princesha ndihmojnë në modernizimin e oborrit të tij

Nga Mary St. Claire, përfaqësuesja jonë në Londër

Martesa e Mbretit Zog të Shqipërisë me konteshën Geraldinë Apponyi ka sjellë në qendër të vëmendjes tri motrat e tij më të vogla simpatike, pasi ato luajtën një rol jo të vogël në fundin e lumtur të romancës së vëllait të tyre.

Kur ai vendosi të sfidonte traditën dhe të martohej me konteshën e tij bukuroshe hungareze, gjashtë motrat e tij dhe tri më të rejat në veçanti, e mbështetën atë maksimalisht.

Ato gjithashtu dëshironin të hiqnin shumë nga kufizimet që rrethonin Gjykatën e vjetër myslimane të Shqipërisë. Në vëllain e tyre mbretëror, ato kishin një aleat të dobishëm.

Unë pata privilegjin të intervistoja këto princesha bukuroshe përpara se të largoheshin nga Londra në kthimin e tyre në Shqipëri për dasmën e Mbretit.

Pikërisht atëherë kuptova rolin që kishin luajtur këto vajza simpatike në mësimin e popullit shqiptar me idenë e një nuseje jomuslimane për Mbretin e tyre.

Proverba e lashtë shqiptare : “Pak më shumë se qeni im dhe pak më pak se kali im – kjo është gruaja ime”, përshkruan pozitën e grave shqiptare përpara se gjashtë motrat e Mbretit Zog të hynin në Pallatin në Tiranë dhe të shijonin lirinë perëndimore.

Nuk kaloi shumë kohë dhe ato bindën vëllanë e tyre për të ndihmuar në kauzën e tyre dhe një nga triumfet e tyre më të mëdha ishte dekreti, i miratuar rreth një vit më parë, për heqjen e ferexhes.

Kur u bë kjo, tri motrat më të vogla – Myzejeni, Ruhija dhe Maxhidja – shtytëset kryesore të këtyre reformave, vendosën të udhëtojnë dhe të shohin botën.

Nga kodrat e egra shqiptare, në hotelet më luksoze të Nju Jorkut dhe Londrës…

Nga fustanet e tyre të rënda fshatare dhe tek modelet e Parisit… duke pirë çaj me Presidentin e Shteteve të Bashkuara… duke pirë kokteje me zonjat e zgjuara londineze… duke darkuar dhe kërcyer me xhevahire dhe peliçe që nuk i ëndërronin paraardhësit e tyre të përulur myslimanë…

Kjo është përralla e bërë realitet për tri Zogletet (siç quheshin nga shtypi amerikan).

Mbreti Zog është sundimtar i një prej mbretërive të fundit feudale të mbetura në botë dhe këto tri princesha mbretërore e kanë ndihmuar atë për ta modernizuar vendin.

Stuhia dhe trazirat e dhjetë viteve të fundit, kohë gjatë së cilës vëllai i tyre nuk ka qenë kurrë shumë i sigurt për fronin e tij të ndërtuar vetë, duket se janë qetësuar.

Burrat e përshtatshëm (duhur)

Baronesha Franziska – “Madame Lupescu” e Shqipërisë – ka zënë vendin e dytë, kontesha bukuroshe dhe aristokrate Geraldinë Apponyi është bërë mbretëreshë, dhe shqetësimi i vetëm i Zogleteve tani është që t’i sigurojnë vetes burra të përshtatshëm dhe të vazhdojnë të ndihmojnë në modernizimin e vendit të tyre të prapambetur.

Në rast se nuk dini shumë për Shqipërinë – dhe kush di? – ajo fitoi pavarësinë nga Turqia në vitin 1912. Më 1925, ushtari i ri-komplotist, Ahmet Zogu, u bë President-Diktator me një grusht shteti brilant, dhe menjëherë me kalimin e kohës (1928), ai u vetëshpall Mbret.

Ai ishte një herë i martuar, por pas një kohe të shkurtër u divorcua sipas ligjit mysliman.

Ndërkohë tri motrat e vogla, Myzejeni, Ruhija dhe Maxhidja, u vunë në krye të lëvizjes reformuese dhe iu besua puna për t’u treguar bashkatdhetarëve të tyre rrugën e emancipimit me shembullin e tyre të ndritshëm.

Princesha Myzejen është zyrtarisht drejtuese e aktiviteteve sportive të femrave në të gjithë Shqipërinë, Princesha Ruhije kujdeset për gjithçka që ka të bëjë me artin dhe princesha Maxhide është e vetmja përgjegjëse për turizmin.

Përveç kësaj, Princesha Maxhide, më e mprehta e treshes, ka organizuar një regjiment grash, ku ajo është kryekomandantja.

Ajo dizenjoi uniformat e tyre, çizme shumë të lëmuara, pantallona të kuqe flakë dhe xhaketa jeshile të shkëlqyeshme me gërsheta floriri – dhe shpalli se duhet të bashkohen vetëm vajzat e familjeve më të njohura shqiptare.

Shkëlqimi dhe tërheqja

Betimi i tyre është që të stërviten për dy vjet, të mos martohen gjatë shërbimit dhe të “mbrojnë të drejtat e grave”.

Kur mora fjalën nga sekretari i Ambasadës Shqiptare se princeshat do të më takonin privatisht në suitën e tyre në Hotelin Ritz, nuk jam e sigurt se çfarë prisja, por nuk isha e përgatitur për kaq shumë glamur.

Mund të jetë për shkak të një përzierjeje të papërshkrueshme të misterit oriental me sofistikimin perëndimor – nuk e di – por këto shqiptare kanë diçka të veçantë.

Ato xixëllojnë – shkëlqejnë – dhe tërheqin vëmendjen.

Ato ishin të veshura me fustanet më elegante të pasdites, kishin vënë shumë byzylykë të mëdhenj diamanti dhe secila kishte një orë xhepi të vogël, me xhevahir në gjoks.

Princesha Myzejen dhe princesha Ruhije kishin veshur “fustane motrash” të bëra njësoj – njëri në ngjyrë blu të kaltër, tjetri në të kuqe.

Ato mbanin modele me qafë të lartë me mëngë të shkurtra të fryra, të zbukuruara me dantella të bardha irlandeze.

Princesha Maxhide, e cila është më e bukur se dy të tjerat, kishte veshur dantella jeshile të errëta dhe bizhuteri të rënda.

Secila ishte e grimuar në mënyrë ekzotike, qerpikët e Princeshës Maxhide rivalizonin qerpikët e Garbos për gjatësi dhe trashësi (volum).

Na u desh të flisnim përmes një përkthyesi dhe ishte princesha Myzejen, motra që nuk e kishte vizituar më parë Londrën, ajo që fliste.

“Çfarë mendoni për burrat?” E pyeta, duke i kujtuar thashethemet për martesë.

Bënte kujdes kur përgjigjej.

“Kemi kaluar kaq pak kohë këtu dhe kemi takuar kaq pak njerëz. Por burrat që kemi takuar mendojmë se janë shumë tërheqës”, u përgjigj Princesha Myzejen.

Të pyetura për dasmën e vëllait të tyre (që atëherë ishte vetëm disa javë larg), ato u përgjigjën :

“Nuk kemi bërë pazar për dasmën, çdo gjë është gati për të, porositur nga Tirana.

Të gjithë jemi të veshura me të bardha. Por ne blemë disa gjëra për veten tonë dhe kemi bërë disa vizita.

Sigurisht që kemi kaluar pak kohë me mbesën tonë, Princeshën Danushe, vajzën e motrës sonë, Princeshës Adile, në shkollën e saj.

Dhe ne donim të shihnim Shtabin e Guidës së Vajzave (The Girl Guide Headquarters), pasi ne kemi një lëvizje të ngjashme në Shqipëri.”

Unë e pyeta nëse ato mendonin se do të shkonin ndonjëherë në Australi. “Është shumë larg, por ne do të dëshironim të shkonim,” u përgjigj Princesha.

“Atje ka një koloni mjaft të madhe shqiptare. A mund t’u transmetoni përshëndetjet tona dhe t’u thoni atyre se shpresojmë se do të jetë e mundur t’i shohim atje një ditë?”

Fotografitë :

Princeshat që kanë luajtur rolin e tyre në romancën e vëllait mbretëror. Princesha Myzejen Zogu (majtas) dhe princesha Ruhije (djathtas), motrat e mbretit Zog të Shqipërisë, me përpjekjet e tyre të palodhura për heqjen e zakoneve martesore të vendit të tyre, i hapën rrugën dasmës së vëllait të tyre me konteshën Apponyi.

Princesha Maxhide Zogu, motra më e vogël e mbretit Zog të Shqipërisë, ka organizuar një regjiment grash në mbretërinë e vëllait të saj. “Ushtria” e saj vesh pantallona të kuqe flakë dhe xhaketa jeshile të shkëlqyeshme me gërsheta ari.

Romancë përrallore :

Martesa e konteshës Geraldinë Apponyi me Mbretin Zog të Shqipërisë i jep fundin e lumtur një romance moderne Hirusheje.

Kontesha Geraldinë punonte për 4 £ në javë si bibliotekare përpara se mbreti Zog ta martonte dhe ta transportonte në një fron.

Ajo vjen nga një familje fisnike hungareze dikur e pasur, por tani e gjendur në ditë të vështira.

Kalimi i saj nga statusi i një vajze punëtore në atë të një mbretëreshe në pushtet ka gjithë romancën e një përralle.

Ishte për të një rol modern i Hirushes, por kishte një ndryshim : Nuk kishte motra të shëmtuara. Tri motrat bukuroshe princesha të Mbretit Zog e mbështetën në çdo mënyrë. Ndikimi i tyre në jetën e oborrit mbretëror shqiptar tregohet në këtë faqe.