s p – Page 2261 – Dielli

GAZZETTA DI VENEZIA (1919) / SHKRESA E DJEMVE TË ISMAIL QEMALIT DREJTUAR MINISTRIT TË PUNËVE TË JASHTME TË ITALISË ME RASTIN E VDEKJES SË BABAIT TË TYRE

May 14, 2022 by s p

Baroni Sidney Costantino Sonnino (1847 – 1922)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Maj 2022

“Gazzetta di Venezia” ka botuar, të shtunën e 15 shkurtit 1919, në faqen n°2, shkresën e djemve të Ismail Qemalit drejtuar asokohe ministrit të Punëve të Jashtme të Italisë me rastin e vdekjes së babait të tyre, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Djemtë e Ismail Qemalit — Sonnino-s

Burimi : Gazzetta di Venezia, e shtunë, 15 shkurt 1919, f.2

Vlorë, 14 shkurt.

Djemtë e Ismail Qemalit i dërguan ministrit të Punëve të Jashtme Sonnino shkresën e mëposhtme :

“Në këto rrethana të dhimbshme, mirënjohja jonë e përjetshme ndaj kombit të madh fisnik italian dhe qeverisë së tij mbretërore, për pritjen e rezervuar dhe nderimet e bëra ndaj trupit të babait tonë të dashur, është aq e madhe dhe e paharrueshme, se është detyrë për ne, fëmijët e tij, t’i lutemi që të pranojë falënderimet tona të përzemërta dhe të besojë përgjithmonë, si të gjithë shqiptarët e vërtetë, miqtë e tij besnikë dhe të përjetshëm që i urojnë mbarësi, duke pasur sigurinë se me të do të sigurohet prosperiteti i Shqipërisë. — Nënshkruar : Et’hem, Qazim, Qamil, Vlora”.

TURKEY’S COLLUSION WITH RUSSIA – NEW REPORT

May 14, 2022 by s p

Columbia University’s Program on Peacebuilding and Human Rights has made available a news release based on its report on Turkey’s mixed response to Russian aggression.

With research support from the Turkish Democracy Project, the report documents the double play by President Erdoğan who undermines NATO’s unified response to Moscow’s invasion of Ukraine. On one hand, Erdoğan has positioned himself as a primary mediator and broker of peace between Russia and Ukraine, and on the other, Turkey has consistently refused to join NATO allies in sanctioning Russian oligarchs, companies and banks.

The report provides information on efforts by Russian oligarchs to protect their assets by harboring their super yachts in Turkey, buying high-end Turkish real estate, and setting up bank accounts in Turkey to shield their assets from foreclosure.

In addition to their economic relations, the report asserts that Turkey and Russia constitute an “axis of autocracy”, with both governments seeking to consolidate ever more executive power while fostering rampant corruption and committing widespread human rights abuses.

Commenting on the report, David L. Phillips of Columbia University and advisor to the Turkish Democracy Project said: “Erdogan is having it both ways. He pays lip service to peace, while at the same time deepening his country’s ties with Putin’s pariah regime. Turkey’s ties to Russia puts it in a position of peril. Turkish private and state banks face the possibility of severe penalties that could include Turkey’s ability to borrow from international markets.”

Turkey’s cooperation with Russia must not be rewarded by allowing its purchase of seventy F-16 fighter jets and modernization kits from Lockheed Martin,” adds Phillips. “The Biden administration should be more astute differentiating friend from foe.”

Madeleine Joelson, Executive Director of the Turkish Democracy Project commented: “Inflation in Turkey, which recently hit a 20-year high, is compounded by the rising cost of energy, wheat and fertilizer resulting from the Ukraine war. Erdogan gains from maintaining close ties with Russia while appearing to be on NATO’s side. Turkey’s collusion with Russia must be confronted.”

To view Columbia University’s Program on Peacebuilding and Human Rights’ report, click here.

Jo, po: ka Shqipni për Zotin

May 14, 2022 by s p

Ndriçim Kulla

(Nderi i Kombit)/

Përtej fushës së albanologjisë, së historisë së Shqipërisë dhe dokumentimit kapilar të saj, padyshim vlera më e çmuar që albanologu madh At Giuseppe( Zef )Valentini i ka lënë letërsisë sonë, janë kritikat e një niveli elitar që ai ka dhuruar për figurat më të mëdha letrare të Shqipërisë së asaj kohe.
Kështu, në këtë panoramë recensionesh e artikujsh për De Radën dhe Zef Sqiroin, për Koliqin apo Mjedën, paraqiten madhështore sprovat e tij mbi Fishtën, me anë të të cilave autori mëton të gjejë çelësat për të hapur thesarin e poezisë fishtjane, e të kryeveprës së tij “Lahuta e Malcisë”. Madje admirimi i tij për këtë vepër, e nxiti Zef Valentinin të luftonte shpesh (që kur Shqipëria ishte nën diktaturë dhe e mbante si të dënuar politik) për rehabilitimin e figurës së poetit. Në një shkrim të rëndësishëm te “Shejzat” e vitit 1962, Valentini shkruan: “S’ka grimë dyshimi që qëllimi i poemës ishte ekzaltimimin e malsorëve, gjithmonë në luftë me sundimin turk, të cilët i mësuan ato përmendësh prej famullitarëve të tyre françeskanë, duke i bërë kështu pjesë të repertorit të vet”. Prandaj Fishta u shndërrua në Tirteun e fushatave më të fundit për pavarësinë kombëtare. Pra, nuk mund të kemi grimë dyshimi në sentimentet patriotike të poetit, i cili, që prej vendosjes së regjimit komunist, ishte njëri prej autorëve më të dënuar si armik i pushtetit dhe atdheut. Preteksti: mohoi të gjithë të shkuarën e tij patriotike me pohimin e regjimit italian. Dhe i vetmi fakt për këtë gjë jepet pranimi nga ana e tij e emërimit si Akademik i Italisë apo mos vallë pse direktiva e tij politike e yshtte të parapëlqente për Shqipërinë, të shtrënguar asokohe për të gjetur mbrojtje, një mbrojtje perëndimore më shumë se sa një mbrojtje shumë më të rrezikshme sllave. Në një kohë që edhe jo pak të tjerë mundën të përshtaten si ai, por nuk u mohuan a mënjanuan dhe e kundërta, shumë të tjerë të mohuar nga ky regjim, qenë në realitet kundërshtarë të paepur të bashkimit me Italinë. E kush vallë mund ta shpjegojë këtë mister motivesh të errëta e kontradiktore?
Vlerësimi historik
Në një shkrim të vitit 1965 me titull “Aventura e shpirtit në historinë politike të Shqipërisë”, Valentini u përpoq ta kujtonte dhe interpretonte situatën dhe zhvillimet e një periudhe të tillë. E duke u rikthyer te koha dhe vepra e tij, mua më vjen ndërmend kujtimi magjepsës dhe dramatik i një personazhi të epokës së fundit të historisë antike: Cassiodoros, romantini që duke punuar si sekretar i mbretit barbar Teodoriko, e duke shkruajtur në emër të tij tekstet e letrave dhe të ligjeve, u jepte atyre një shpirt roman e i bënte të vepronin si një roman. Po njëlloj, edhe në epokën e këtyre njerëzve për të cilët folëm, arrihej me një lehtësi tash të pabesueshme, të bëje dhe gjërat më të pamenduara me hierarkët e asaj kohe, duke u thënë atyre thjesht se kjo do të qe një ide a një iniciativë “vërtet fashiste”, përballë së cilës ata gjendeshin të çarmatosur e lehtësisht entuziastë për atë që ty mund të kërkoje për vendin tënd. Nuk e di – mes atyre që s’kanë arritur ta provojnë – se sa bindëse është një histori e tillë, megjithatë mbetet i vërtetë fakti se në këto vite që korrespondon dhe me vitet ‘30 të shek. të kaluar sentimenti nacional shqiptar dhe vetë kultura shqiptare dolën të fuqizuara dhe për këtë do të mjaftonte të listohej bibliografia kulturale e asaj periudhe goxha të shkurtër e cila barazohej ose dhe e tejkalonte në masë e në cilësi bibliografinë e një periudhe të mëparshme shumë më të gjatë. Gjithsesi, duhet të themi se është një ligj i pandryshueshëm në vlerësimin historik të meritave të veprës së çdo njeriu të një kulture militante, mbajtja parasysh e situatës në të cilën ai u gjend e mundën të zhvillojnë veprën e vet njerëz si Fishta. Ngandonjëherë mund të bëhet fjalë për situatën e jashtme, ashtu siç e konsideruam deri këtu, por herë të tjera problemi mund të trajtohet nga një situatë e mbrujtur më nga afër prej vetë jetës së kulturës, e aftë kësisoj të kushtëzojë veprën e njeriut të kulturës me akoma dhe më shumë forcë-ngulitje.
Padrejtësia
Është e vërtetë që një mendimtar autentik duhet të jetë superior mbi rastësitë e rrjedhimisht edhe mbi mentalitetin e kohës, derisa të shndërrohet në një martir të idesë. Por lipset gjithashtu të pohohet edhe fakti se në disa raste pranimi i heshtur i ideve të kohës nuk mund t’i atribuohet gjithmonë dobësisë së mendimit dhe karakterit; ndodh jo rrallë që për dashuri të vetë së vërtetës dhe drejtësisë, e vërteta dhe drejtësia të paraqiten me argumente që i përkasin mentalitetit të kohës dhe ambientit, të mbartur me qëllimin e mirë për ta pranuar këtë të vërtetë dhe të drejtë nisur nga premisat e pohuara nga të gjithë ose të paktën të pohuara në heshtje si argumenta ad hominem. Kështu, mund të ndodhë që argumente të tilla t’u zhvillohen të gjithëve si të gabuara e të pavlera; ose, duke u shpënë shpesh nga të tjerët në rrjedhime ekstreme, të njihen përgjithësisht si të rrezikshëm e të gjykohen lehtësisht fals në çfarëdolloj hipoteze. Por drejtësia dhe logjika e shëndoshë të ndalojnë të dënosh vetëm për këtë shkak edhe idetë që u mbështetën mbi argumentime të tilla, edhe pse ato mund të mbështeteshin ndryshe. Aq më shumë nevojitet t’i rrihet larg dënimit të atyre që i përdorën, si njerëz me qëllime të këqija ose ligdashës, kur rrjedha konstante e jetës flet përkundrazi në favor të tyre. Më e shumta që mund të thuhet është se gabuan ashtu siç mund të gabojë çdo njeri, por kjo gjë s’mund t’u lëvizë asnjë fije meritave të tyre të mëdha e të vërteta. Disa vite më pas, më 1972 nga Palermoja , në revistën “Popuj dhe misione”, Valentini do të ndihej përsëri keq në orvajtjen e tij të pashpresë për rehabilitimin e Fishtës kur shkruante: “E vërteta është se dëshmia e pare e fushatës antifishtiane qe ndikimi i fort serb në vitet e para të regjimit komunist”. E kjo kuptohej qartë, poeti i madh kish luftuar gjithnjë tmerrësisht synimet ekspansioniste sllave. Mirëpo më pas, gjersa u dënua me vdekje triumviri Koçi Xoxe si serbofil për shkak te synimeve antishqiptare, përse vallë nuk mund të rehabilitohet Fishta si antisllav? I dukej e pabesueshme “shqiptarit”(Valentinit) të madh se si mund të harrohej kaq shpejt e kaq prerë një trandje e molisje kaq e fortë popullore siç qe ajo e vdekjes së tij, që nëse do të citonim Shantonë në “Kujtimet françeskane” mund të thoshim se “Vdekja e At Fishtës nuk qe vdekja e një kishtari, e nji patrioti apo një poeti cilitdo, nuk qe vdekja e një njeriu zakonisht të famshëm e zakonisht të dashtun që mund të përkujtohet me fjalë të mirë-reshtuara brenda një ligjërate të bukur”.
“Për fe e Atdhe”
“Vdekja e At Fishtës qe një tronditje, një tërmet, një revolucjon. Një tronditje që pat shkundur deri dhe skutat më të thella të zemrave tona, një tërmet që pat qitur për fushë fijet ma t’imta e ma të bukura të ndjenjave tona kombtare, një revolucjon që n’atë çast hutimi e dhimbje pat pështjelluar e turbulluar mbarë ndërtesën e shpirtit tonë”. I dukej absurde studiuesit të rreptë, se si një regjim që deklarohej nacionalist të vazhdonte me po të njëjtën rrugë të mohimit, për një vepër që konsiderohej si më i famshmi ditiramb politik i letërsisë shqipe dhe për një poet që shkoi në varr duke mbajtur të pashlyer betimin e tërë jetës së vet se “nuk ka dashuri të vërtetë të atdheut aty ku nuk njihet a ku përjashtohet a luftohet emri i Zotit; se patriotizmi nuk është as vetëm një instinkt, as vetëm një modë apo zanat, po përkundrazi, se patriotizmi është njohja e atdheut, dashuria e mbi të gjitha shërbimi i atdheut; E kjo qe vërtet palca e personalitetit të tij, sinteza e gjithë veprimtarisë së tij”. Asnjë president deri më sot nuk e ngriti veten në nivelin e fisnikërisë për t’i dhënë këtij kontribuuesi shumë të përzemërt të historisë, kulturës dhe besimit të shqiptarëve vlerësimin e lartë të merituar.
Lahuta e Malcisë
Asnjë qeverie të deri të sotme të tranzicionit shqiptar nuk i lindi ideja e një projekti kulturor për të rehabilituar shtëpinë e rrënuar të At Gjergjit e cila është një copë historie e gjallë për të gjithë ne brezin e sotëm dhe brezat e ardhshëm. Për fat të keq me dhembje për gjithsecilin prej nesh, që e duan me zemër poetin dhe klerikun e adhuruar, i masakruar tmerrësisht nga sistemi komunist, figura e tij sot zyrtarisht ende është e parivlerësuar. A është kjo apati, padituri, verbëri, cinizëm apo pakujdesi shtetërore?! Në kontrast me këtë pakujdesi proverbiale, për këtë simbol të shquar të kombit shqiptarë, s’ka se të mos më vijnë ndërmend disa rreshta nga Hajnih Hajne. “Vendosni mbi qivurin tim një shpatë, pse unë kam qenë një ushtar trim në luftën e lirisë së njerëzisë”. Ky testament politik i poetit të madh gjerman, fare mirë mund të ishte edhe testamenti i At Gjergj Fishtës. E shpata që Shqipëria mund të ulë në varrin e këtij ushtari, të këtij poeti e profeti të lirisë shqiptare, është padyshim “Lahuta e Malcisë”! Shpatë e prehme me duart e tija! Në bibliografinë e vet, duke dashur të sistemojë gjithë poezitë e poemat, gjithë shkrimet e përkthimet, ai mendon një vepër dyvëllimëshe të titulluar “Për fe e Atdhe”. Pro aris et focis! Pikërisht ky qe amaneti i tij më i madh për të ardhmen e Shqipërisë, amaneti i një poeti, që ishte fryt i njëhershëm i gjakut të një race të tërë, i përftuar në natën e epokave që nuk njihen e në trishtimin e mundimin e dëshmorëve të panjohur, i cili zbriti në terrin e varrit duke kënduar me zë të lartë vargun e bukur të një poezie të tij të bukur: “Jo, po: ka Shqipni për Zotin!”

GJON KAMSI DHE RRËNJËT E FAMILJES SË TIJ MESJETARE

May 14, 2022 by s p

Archivio Segreto Vaticano, fond. Reg. Lat. vell. 121, f. 122r

Veshje kombetare femrash ne Arbnesh te Zares

Çfarë zbulohet nga testamenti i gjetur në arkivin shtetëror të Zarës dhe kush janë pasardhësit e tij deri në ditët e sotme…? Në arkivin shtetëror të qytetit të Zarës, në fondin e noterit të Zarës, Bartolomeo Ferrari kemi gjetur testamentin e kanonikut të Zarës, don Gjon Kamsi, që daton nga 8 shkurti i vitit 1775. Është karakteristik jo vetëm për faktin se i takon një personaliteti të lartë të hierarkisë kishtare që kishte lindur në Shkodër, por që kishte arritur të krijonte pasuri të luajtshme e të paluajtshme mjaft të madhe dhe në të njëjtën kohë, kjo pasuri u ndahet trashëgimtarëve shqiptarë që jetojnë në qytetin e Zarës, pa harruar edhe bashkëkombësit shqiptarë që ndodheshin në Shkodër, të cilët ishin nën sundimin osman, por edhe qytetarëve të Zarës, që ishin nga familje fisnike të nderuara…

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budpaest

Një studim i mirëfilltë për familjet fisnike mesjetare shqiptare mungon edhe sot e kësaj dite. Janë bërë përpjekje të herëpashershme që të shkruhet ndonjë studim e më rrallë ndonjë monografi ku janë ndriçuar aspekte të ndryshme të ndonjërës prej këtyre familje. Botimi i monografive ose studimeve kompetente për familjet shqiptare mesjetare është shumë i vështirë dhe kërkon përgatitje e lartë profesionale dhe punë këmbëngulëse mjaft të gjatë kohore. Është e ditur tashmë se pothuajse të gjitha materialet burimore të shkruara, ruhen nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme të Evropës ose janë pronë private. Më e keqja është se ne ende nuk kemi një bibliografi shkencore të vendndodhjes së këtyre burimeve me rëndësi të veçantë për ndriçimin e mesjetës nga shumë aspekte, qoftë ekonomike, politike, ushtarake, kulturore, sociale, etnografike dhe në fund edhe heraldike.

Migrimet e shqiptarëve nëpër qendra të mëdha të kohës janë më se të zakonshme dhe ato nuk paraqesin ndonjë risi të panjohur më parë. Por, ngulitja e tyre, jeta, ambientimi, përditshmëria dhe kontributi në vendbanimin e ri janë me shumë interes, sepse përveçse aty ndjekim trungun gjenealogjik të familjes përkatëse, aty gjejmë të ruajtura edhe lidhjet me atdheun, krahinën apo qytetin-komunë nga ku janë shpërngulur, ndërsa në anën tjetër mund të ndiqet pozita dhe gjendja ekonomike që arrihet në shoqërinë e re, ndikimi i madh politik, ekonomik e kulturor që arrihet duke u bërë pjesë e një mekanizmi të tërë të pushtetit vendor dhe më gjerë.

Jo rrallëherë, pjesëtarë të këtyre familjeve fisnike patronomike shqiptare janë shumë më të njohur në vendbanimin e ri ose edhe më gjerë se sa në vendlindjen e tyre. Kjo ndodhë, për fat të keq edhe në ditët e sotme, kur për këto familje ne nuk kemi asnjë informacion apo studime kapitale siç është p.sh. “Histori e Shqipërisë” apo ndonjë monografi për mesjetën ato nuk përmenden fare! Natyrisht, faj për këtë kemi ne vetë, sepse mungojnë kërkimet shkencore nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme.

Gjatë sundimit venedikas, grupet e popullsisë së shpërngulur të besimeve dhe përkatësive të ndryshme etnike, përbënin një segment të rëndësishëm të jetës së përditshme shoqërore të qyteteve bregdetare nga Kreta deri në Istria dhe të atyre të hinterlandit. Njëra nga qendrat më të rëndësishme dhe tërheqëse për grupe të tilla ishte qyteti i Zarës si kryeqendër e sundimit Venedikas për Dalmacinë, e pushtetit administrativ, ekonomik, politik, e kulturor i cili ishte i rrethuar me mure të forta dhe të larta, ku jetonin popullsi me përkatësi të ndryshme kombëtare e fetare, që gjenin strehim dhe siguri nga përndjekjet e pushtuesve gjatë periudhave të ndryshme të mesjetës. Që nga shekulli XIV, për të mos thënë më herët, në lëndën arkivore të ruajtur në arkivin historik të qytetit të Zarës gjejmë të dhëna për familjet feudale shqiptare të cilat kishin gjetur strehim dhe ishin vendosur në qytetin kështjellë të Zarës. Familjet më të njohura që jetuan në ambientin e ri dhe krijuar emër e respekt janë: familja e Nikollë Mesilit, Mark Gjinit, Mikel Lindit, por edhe familjet tjera në zë edhe në Shqipërinë e asaj kohe si familja Kruta, Albanese, Dukagjini, Gjergji, Dushmani, Delvesi, Skarpa, dhe Kamsi.

Në këtë shkrim do të përqendrohemi tek një pjesëtar i familjes së njohur feudale shqiptare që bëri emër, respektohej dhe nderohej në tërë qytetin e Zarës, don Gjon Kamsin (don Giovanni Campsi).

Sipas burimeve arkivore të njohura dhe të përdorura deri tani familja Kamsi, ka qenë e njohur që prej shekullit XVII, ndërkohë që sipas burimeve arkivore të Vatikanit, përkatësisht nga Arkivi Sekret i Vatikanit, të dhënat për të i gjejmë që nga fillimi i shekullit XV, përkatësisht viti 1404, (shih dokumentin faksimile që po botojmë si ilustrim). Nga kjo familje që mesa duket është degë e familjes Engjëllore të Drishtit, kanë dalë personalitete të shquara të jetës kishtare, si kryeipeshkvë, ipeshkvë, kanonikë, legatë, priftërinj, etj. por edhe tregtarë dhe ekonomistë të zotë, njerëz të pendës e të fjalës, studiues të mirëfilltë shkencorë e diplomatë të nderuar.

Arkivi i Zarës burim i vlershëm për mesjetën shqiptare

Përveç arkivit të Dubrovnikut, njërit prej arkivave më të rëndësishëm për historinë shqiptare është edhe arkivi shtetëror historik i Zarës i cili ruan thesare të vërteta të burimeve dokumentare për mesjetën shqiptare, por edhe për historinë e mëvonshme, veçanërisht për shekullin XVIII dhe XIX, kohën e shpërnguljeve dhe ngulitjeve të shqiptarëve të rrethit të Liqenit të Shkodrës në Zarë, të cilët edhe sot e kësaj dite ruajnë traditën, zakonet dhe gjuhën shqipe. Studime të mirëfillta, sistematike dhe të organizuara nga ndonjë institucion shqiptar deri me sot në këtë arkiv nuk janë bërë. Botimi i burimeve dokumentare ka qenë i pjesshëm, fragmentar ose i rastësishëm nga studiues të huaj të cilët nuk e kanë pasur për objekt studimi Shqipërinë dhe shqiptarët.

Duke bërë kërkime në arkivin shtetëror të qytetit të Zarës, në fondin e noterit të Zarës, Bartolomeo Ferrari (1763-1783), vëll. II, filiza (busta) 5 e regjistrit të testamenteve, nr. 54, f. 32^v-34^v, kemi gjetur testamentin e kanonikut të Zarës, don Gjon Kamsi, që daton nga 8 shkurti i vitit 1775. Ky testament është shkruar në kohën e Dogjit venedikas Alvisea Mocenig (1763-1778) dhe princit të Zarës, Gjergj Marinit (Zorzia Marini) në vitet 1774-1776, në prani të autoritetit zyrtar të autorizuar nga pushteti komunal i qytetit, fisnikut vendas, doktorit të drejtësisë, Ivan Antun Fanfonjës (Ivana Antuna Fanfogne). Testamenti është shkruar në shtëpinë e don Gjon Kamsit që ndodhej në lagjen e S. Maria del Castello. (Në kishën e kësaj lagjeje, që mban po këtë emër, është varrosur i mirënjohuri kryeipeshkvi i Zarës, Vinçenc Zmajeviqi, i cili organizoi Kuvendin e Arbrit në vitin 1703).

Ky testament është njëri nga testamentet e shumta që ruhet në këtë arkiv dhe që kanë përpiluar shqiptarët. Është karakteristik, dhe si të tillë e zgjodhëm për botim, jo vetëm për faktin se i takon një personaliteti të lartë të hierarkisë kishtare që kishte lindur në Shkodër, por që kishte arritur të krijonte pasuri të luajtshme e të paluajtshme mjaft të madhe dhe në të njëjtën kohë, kjo pasuri u ndahet trashëgimtarëve shqiptarë që jetojnë në qytetin e Zarës, pa harruar edhe bashkëkombësit shqiptarë që ndodheshin në Shkodër, të cilët ishin nën sundimin osman, por edhe qytetarëve të Zarës, që ishin nga familje fisnike të nderuara. Nga studimi i kujdesshëm i testamentit dalin të dhëna me interes si për trungun gjenealogjik të familjes Kamsi, ashtu edhe për vetë pozitën shoqërore të përpiluesit, don Gjon Kamsit, i cili i takonte Urdhërit të “Beate Vergine del Buono audio” i themeluar në vitin 1510, Urdhër në radhët e të cilit asnjëherë nuk kishte më shumë se 12 anëtarë (që simbolikisht paraqisnin 12 apostujt) dhe veprimtarinë e tij e ushtronte në katedralen e qytetit. Në testamentin e tij, don Gjoni i kushton një rëndësi të veçantë këtij Urdhëri duke i lënë një pjesë të mirë të trashëgimisë së tij dhe njëkohësisht duke shprehur dëshirën që të varroset pranë anëtarëve të tjerë të këtij të tij në katedralen e qytetit, vend ky i rezervuar vetëm për anëtarët e këtij urdhëri dhe personalitetet më të larta kishtare. Gjon Kamsi shkruan në testamentin e tij të gjitha hollësitë procedurale që dëshironte t’i kryheshin që nga momenti i vdekjes deri në çastin e varrosjes.

Kush ishte don Gjon Kamsi?

Don Gjon Kamsi lindi në Shkodër në maj të vitit 1693. Mësimet e para në teologji i mori në ipeshkvinë e Shkodrës, kurse studimet i vazhdoi në Kolegjin Ilirik të Loretos. Sipas regjistrave që ruhen sot, në këtë kolegj ai mbrojti me sukses doktoratën në filozofi dhe në të drejtës kanonike. Shugurohet prit në moshën 23 vjeçare (në vitin 1716) dhe fillimisht shërben në Treviso për 6 vjet dhe më vonë edhe në Venedik për 8 vjet të tjera. Më 15 mars të vitit 1730, me nismën e kryeipeshkvit të Zarës, Vinçenc Zmajeviqit, zgjidhet kanonik i Zarës, përkatësisht i Mitropolisë së qytetit të Zarës, përkundër faktit, se ligji venedikas i vitit 1719, e ndalonte që një i huaj (pra ata që nuk ishin qytetarë të Zarës) të mund të zgjidhej kanonik në qytetin apo katedralen e Zarës. Kjo njëherësh tregon ndikimin e madh që kishte Zmajeviqi në Venedik dhe autoritetin e lartë që gëzonte don Gjon Kamsi në Zarë, por edhe në Republikën e Shën Markut. Një e dhënë tjetër mjaft interesante është fakti, që në vitin 1739 papa Klementi XII (12 korrik 1730-6 shkurt 1740) e emëroi ipeshkëv të Shkodrës don Gjon Kamsin, gjë që ai e refuzoi me ‘përvujtësi’, edhe përkundër shumë përpjekjeve dhe lutjeve të Vinçenc Zmajeviqit që ta pranonte këtë detyrë dhe post shumë të rëndësishëm në hierarkinë kishtare. Ai nuk pranon për asnjë arsye duke dëshiruar të shërbente në Zarë si kanonik. Pas refuzimit të don Gjon Kamsit, si ipeshkëv i Shkodrës emërohet Pal Kamsi (25 maj 1742 -1771) një kurshëri i don Gjonit. Që nga viti 1730, don Gjon Kamsi, është njëri ndër bashkëpunëtorët më të ngushtë të kryeipeshkvit të Zarës Vinçenc Zmajeviqit. Ky i fundit, duke pasur respekt dhe besim të madh te don Gjoni, dhe në testamentin e tij të vitit 1745, e emëron atë si njërin nga zbatuesit e testamentit dhe njëherësh e shpërblen me një pjesë të pasurisë së tij të paluajtshme që kishte në Sukoshan afër Zarës. Duke qenë njeri i respektuar dhe i nderuar, i afërt dhe i sinqertë, i dashur dhe i kujdesshëm me të gjithë, e në mënyrë të veçantë me koloninë shqiptare të Zarës (Arbneshi, Arbanasi, Borgo Erizzo) emrin e tij e ndeshim në shumë dokumente arkivore, veçanërisht në testamente të bashkëvendësve të tij, si zbatues i testamentit apo si njërin nga dëshmitarët kryesorë për zbatimin e tyre. Kjo gjë tregon se sa shumë e çmonin arbneshasit don Gjonin. Pas një shërbimi pastoral prej rreth 45 vitesh në Zarë, don Gjon Kamsi vdes po në Zarë më 16 shkurt 1775, dhe varroset sipas porosisë së tij në kishën katedrale të Zarës.

Përmbajtja e testamentit të Gjon Kamsit

Testamenti i don Gjon Kamsit në fillim mban shënimin e noterit që personi në fjalë ishte psiqikisht dhe shpirtërisht i aftë, megjithëse shumë i moshuar dhe pothuajse i palëvizshëm (mosha e tij me rastin e përpilimit të testamentit ishte 82 vjeç). Përveç këtij shënimi, në testament gjejmë të dhëna biografike për të dhe për familjen e tij si p.sh. emrin e të atit, Mark Kamsi, të xhaxhait të tij, Jak Kamsit, emrin e të nipit, djalit të Jakut, Pjetër Kamsit; të motrës Margaritës së tij dhe të vajzës së saj, Paulina, etj.

Titulli dhe funksioni i saktë që mbante don Gjoni në hierarkinë kishtare të kryeipeshkvisë metropolitane të Zarës përshkruhet me këto fjalë: dekan i kanonikëve të metropolisë së këtij qyteti (“canonico decano della Metropolitana di questa Città”).

Tre zbatuesit dhe mbikëqyrësi e testamentit të kanonikut don Gjon Kamsi emërohen nga ai vetë: shërbëtorja e tij Gele, prifti shqiptar nga Sapa, Mark Delvesi dhe qytetari i Zarës po me origjinë shqiptare, Gjergj Galeni. (Mark Delvesi kishte lindur në Sapë, qytet sufragan i kryeipeshkvisë së Tivarit, dikur në mes të shekullit XVII. Dokumentet e arkivit të Zarës e përmendin si këshilltar të kryeipeshkvit të Zarës, Vinçenc Zmajeviçi. Ky i fundit (Zmajeviçi) i kishte lënë Delvesit edhe trashëgimi në testamentin e tij, një shumë që arrinte 200 dukatë si dhe të gjitha kafshët që ishin pronë e Zmajeviçit në kryeipeshkvinë e Zarës.)

Në vazhdim të testamentit, Gjon Kamsit deklaron qartë se pasuria e tij nuk ishte e trashëguar nga i ati dhe nga familja e tij, por që ishte e krijuar dhe e blerë nga vetë ai, gjatë jetës dhe shërbimit të tij 45-vjeçar në qytetin e Zarës, dhe për këtë arsye ai dispononte të gjitha të drejtat ligjore që ta ndante atë sipas dëshirës së tij. Kështu, një pjesë të pasurisë së tij ai ia lë pjesëtarit të familjes fisnike të Zarës, Anton Maria Benjës (Anton Maria Begna), si dhe Perine Arnjakoviçit (Perine Argnacovich), sepse ata i kishin ndihmuar pjesëtarët e familjes së tij, veçanërisht Pjetrin e Jak Kamsit. Shuma që ai u lë trashëgimi atyre arrin 500 cekina. Duke rikujtuar shërbimin dhe besnikërinë që kishte treguar ndaj tij prifti shqiptar Mark Delvesi, kanoniku don Gjon Kamsi i lë atij shumën prej 130 cekinash. Të njëjtën shumë i lë edhe shërbëtores së tij Gele, ndërkohë që qytetarit zaras me origjinë shqiptare Gjergj Galenit i lë 50 cekina si dhe tabakanë e argjendtë të praruar me flori. Nga pasuria e Kamsit, zbatuesit dhe mbikëqyrësit e saj janë të detyruar që të ndajnë nga 2 cekina në vit për ndonjërën prej familjeve shqiptare që jetojnë në Shkodër ose në ndonjë pjesë tjetër të Shqipërisë që jeton nën sundimin osman dhe që për shkak se nuk mund të paguajë taksën ndaj turqve rrezikon të konvertohet në myslimane. Kjo pagesë bëhet me qëllim që të ruhet tradita e besimit të krishterë në Shkodër dhe në Shqipëri.

Një pjesë e pasurisë u ndahet të varfërve të qytetit të Zarës, azilit të pleqve si dhe grave të varfra, përkatësisht ato të ardhura që vileshin nga dyqani i tij që ishte në qendër të qytetit të Zarës (në Kalelarga), përballë kishës së S. Barbara. Këtë dyqan, Gjon Kamsi ai e kishte blerë nga fisniku zaras Gjon Krisogon Françesku (Giovanni Grisogona Franceschi) me një çmim prej 100 cekinash.

Pasardhësit shqiptarë – trashëgimtarë kryesorë

Trashëgimtarët kryesorë të të gjithë pasurisë së don Gjon Kamsit emërohen nipi, Pjetër Kamsi, dhe mbesa Paulina, vajza e motrës tij të ndjerë, Margaritës. Në rast se Pjetri dhe Paulina do të vdisnin para kanonikut don Gjon Kamsi, atëherë e tërë pasuria do t’u mbetej trashëgimtarëve të tyre ligjorë, si në linjën mashkullore ashtu edhe në atë femërore, me të vetmin kusht që asnjëri prej tyre nuk duhet të pengonte zbatuesit e testamentit Gelën, Mark Delvesin dhe Gjergj Galenin në punën e tyre.

Në fund të testamentit gjejmë të shënuar edhe emrin e noterit Bartolomeo Ferrarit (Bartolomeo Ferrari), firmën dhe vulën zyrtare të tij si dhe emrat e dëshmitarëve të pranishëm, qytetarëve zaras Anton Danese, Giovanni Batistta dhe Mateo Adrianos nga Vrana, të cilët dëshmojnë për vërtetësinë e fjalëve të don Gjon Kamsit që përshkruhen me saktësi në testament. Në të majtë, anash, gjendet edhe vula e zyrtarit të qytetit të Zarës, Ivan Anton Fanfonjës, i cili e zyrtarizon testamentin dhe e bën atë të vlefshëm para ligjit.

Vetëm tre ditë më vonë pas legalizimit të testamenti, më 11 shkurt 1775, kanoniku don Gjon Kamsi bën një plotësim në testamentin e tij në prani të noterit Bartolomeo Ferrarit si dhe të dëshmitarëve Anton Simon Dorçiqit dhe Antun Ivan Adrianos nga Vrana, të dy qytetarë zaras. Përfaqësues zyrtar në këtë plotësim ishte sërish Ivan Anton Fanfonja. Në këtë plotësim thuhet: “gjithçka që është thënë më lart në testamentin e datës 8 shkurt 1775 është e saktë dhe konfirmohet,” por Kamsi saktëson “se pas vdekjes së tij dëshiron të mbahen 300 mesha për shpëtimin e shpirtit të tij, dhe me këtë rast ndan nga një lirë për çdo meshë. Meshat duhet të mbahen në kishat e ishujve të Zarës.”

Kanoniku don Gjon Kamsi vdiq më 16 shkurt 1775 në Zarë, vetëm pesë ditë pas përpilimit përfundimtar të testamentit të tij. Një ditë pas vdekjes së tij, më 17 shkurt 1775, tre zbatuesit e testamentit, Mark Delvesi, Gjergj Galeni dhe shërbëtorja Gele, e hapën testamentin zyrtarisht në prani të zyrtarit Fanfonja dhe të noterit Ferrari si dhe në prani të zejtarëve zaras Mateo Antonio Brunac dhe Simon Simon Skarpa dhe të interesuarve që përmenden në testament.

Edhe pse me një pozitë mjaft të lartë kishtare në qytetin e Zarës, don Gjon Kamsi ka qenë i rrethuar nga shqiptarë gjatë jetës së tij, me të cilët ka pasur lidhje mjaft të ngushta si sociale ashtu edhe ekonomike.

Shqiptarët në Zarë që kanë luajtur një rol të rëndësishëm në të gjitha segmentet e jetës dhe veçanërisht në hierarkinë kishtare që nga mesjeta e hershme. Duke pasur pozita shumë të rëndësishme në këtë qytet, qendër administrativo-politike e pushtetit Venedikas për tërë Dalmacinë, ata ndihmonin bashkëvendësit e tyre shqiptarë që të strehoheshin në këtë qytet, pas përndjekjeve nga turqit, duke u përkujdesur që të kishin kushte dhe jetë normale dhe njëherësh ndihmonin njëri-tjetrin në forma të ndryshme duke mos harruar asnjëherë origjinën shqiptare dhe duke mos shkëputur lidhjen me atdheun Shqipërinë.

Kolonitë shqiptare në brigjet e Adriatikut janë mjaftë karakteristike. Në to pasqyrohen shumë elemente të veçanta dhe mjaft të rralla të identitetit shqiptar, të cilat nuk i hasim në diasporën tjetër shqiptare. Numri i këtyre kolonive nuk është i vogël, edhe pse janë përballur me rrebeshet e kohës, nga ku disa janë asimiluar madje, dhe për ta nuk dihet shumë përveçse faktit se kanë ekzistuar. Njëra nga këto koloni që veçohet më së shumti dhe që ka një identitet të fortë si e tillë, është Arbneshi i Zarës – Borgo Erizzo. Përveç këtij emri, të themi zyrtar, sipas dokumenteve që ruhen në arkivin historik të Zarës, kjo lagje njihej në fillim me emrin Eriçin Varosh /Ericovo selo/ nga popullsia kroate, e më vonë me emrin Arbanasi; dhe Arbnesh, nga banorët shqiptarë. Vetëm në vitin 1721, nga fshatrat rreth Liqenit të Shkodrës, Brisk, Shestan Ljajre, u shpërngulën 32 familje shqiptare me 227 frymë, dhe u vendosën në paralagjen e Zarës. Shkaqet e shpërnguljes duhet kërkuar në prizmin e ngjarjeve të kohës dhe të rrethanave politiko shoqërore. Ndër këto shkaqe mund të përmendim luftërat e shumta, sëmundjet, plaçkitjet, detyrimet e të rinjve shqiptarë për rekrutë në ushtrinë turke, kushtet e rënda ekonomike dhe varfëria e madhe, trysnia e ushtruar nga ana e Perandorisë për të ndërruar fenë, etj. Varësisht nga pikëpamjet dhe orientimet e tyre, studiues të ndryshëm i trajtojnë analizat dhe shqyrtimet e materialit arkivor në mënyra të ndryshme, e shpeshherë edhe kontradiktore. Sido që të jetë, pranohet nga pothuajse të gjithë që iniciator kryesor për këtë shpërngulje të shqiptarëve ishte kryeipeshkvi i Zarës, Vinçenc Zmajeviqi

KAFSHËT LUFTËTARE SI DHE NJERËZIT

May 14, 2022 by s p

Nga Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI/

(Elefandë, kuaj, qen, arinj, deve,.. pëllumba janë bërë padashur “luftëtarë” si dhe janë përfshirë në beteja të përgjakshme të “artit të shkatërrimit” të njerëzimit)

Luftrat janë një e keqe e njerëzimit, janë arti i shkatërrimit, që kanë lidur bashkë me shoqëritë njerëzore dhe janë bashkëshoqëruerse të tyre. Kafshët janë gjithashtu shërbëtore të njerëzimit edhe në situatë luftarake. Nuk janë të rralla rastet kur kafshët janë përfshirë në luftra bashkë me njerëzit, vecanërisht në kohët parahistorike e deri në ditët tona. Elefandët, kuajt, qentë, arinjtë janë bërë padashur “luftëtarë”, kanë luftuar bashkë me njerëzit, kanë qenë në front dhe në prapavijë. Këtu nuk e kemi fjalën për qentë e kufirit, të policisë dhe jo vetëm dhe as për qenin “Sadak”, qeni hero që shpëtoi shumë jetë në Thumanë dhe Durrës si mjeshtër i rrënojave të pallateve në tërmetin e 26.11.2019, as për qen heronj që kanë shpëtuar jetën e sa e sa foshnjave, apo për qentë e salloneve presidenciale kudo në botë. Fjala është për qenin hero të Luftës së Parë Botërore, për Rreshterin “Stabi”, një hero i vërtetë që kapërceu Atlantikun dhe ju gjend në kohë rreziku europianëve. Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse gjithë botën, nga viti 1914 deri më 1918. Shtetet e Bashkuara i shpallën luftë Gjermanisë më 6.4.1917 dhe më 7.12.1917, i shpallën luftë Austro-Hungarisë. Në rrugëtimin luftarak në të dy luftrat botërore nuk munguan kafshët besnike të njerëzimit vecanërisht qeni dhe kali, por edhe kafshë-egërsira si ariu, që rriteshin mes njerëzve dhe imitonin ata sikurse ishte ariu “Wojtek”, qeni “Stubby” e deri tek historitë frymëzuese të qenit ushtarak “Kuno” gjatë një bastisje ka shpëtuar jetën e ushtarëve britanikë të cilët po luftonin al-Kaedën në Afganistan në gusht 2020. Qeni hero në momentin kur armiku po gjuante me armë zjarri ka dalë para plumbave dhe si pasojë e kësaj humbi të dyja këmbët e pasme. Qenit-hero pasi humbi këmbët në operacion luftarak ju porositën proteza duke bërë që të jetë qeni i parë ushtarak në Mbretërinë e Bashkuar që porositet diçka e tillë. Qeni Kuno, i trajnuar për të zbuluar eksplozivë dhe armë, ju dha medalja për trimëri në një ceremoni virtuale sepse në momentin e sulmimit ishin pozicionuar për të mbështetur forcat elitare të Shërbimit Special të Anijeve, ndërkohë që është “pensionuar”. Janë të njohur historikisht kali i Gjergj Kastriotit si simboli që ka shoqëruar heroin dhe sipas Barletit, ishte i bardhë, i një race të zgjedhur, që pas vdekjes së heroit, ai nuk pranoi t’i hipte njeri tjetër deri sa ngordhi, kali i Osmanit gazit, kali që kalëronte Napolon Bonoparti, “Marengo”, një kal i bukur arab që ka hyrë në histori si më i famshmi nga të gjithë si dhe qindra figura të gjeneralizmit botëror. Kuajt kanë parë betejat nga më të përgjakshmet të njerëzimit, prerje kokash, krime të përbindshme. Po kështu edhe elefandët me fizikun e tyre të fuqishëm janë shfrytëzuar nga njerëzit në kohë lufte, duke i vendosur në ballë të ushtrisë, si mburojë, ndërkohë që elefanti përdoret për të sulmuar ushtarët e armikut, prandaj ai është në formë heshte, sikurse mban pesha shumë të rënda bashkë me devetë. Dhjetra prijësa luftarakë në betejat e mëdha të historisë përdorën elefandë, kuaj e deve si dhe kafshë të tjera lufte. Këtu përfshihet edhe Pirrua i Epirit, Aleksandri, Hanibali etj. Faktikisht gjithë prijësat e fushatave luftarake kishin për shok të parë kalin të shpejtë dhe të fuqishëm, deri sa “u ra vlera” me daljen e makinave luftarake mororrike si dhe helikopterët si vëndkomanda lufte në ajër.

QENI HERO QË ERDHI NGA AMERIKA NË EUROPË

(Qeni rreshter “Stubby”, më i dekoruari në historinë e njerëzimit).

Më 11.11.1918, Gjermania nënshkroi një marrëveshje armëpushimi me aleatët, për përfundimin e LIB, që njihej si “lufta për t’i dhënë fund të gjitha luftërave”, ku ndërmjet mijëra historive të vërteta të fushëbetejave dallon historia e një qeni që bëri histori më vete gjatë Luftës së Parë Botërore. Ka qenë korriku i 1917-ës, kur ushtari 25 -vjeçar Robert Konroi (Conroy), stërvitej bashkë me shokët e tij të regjimentit në një bazë ushtarake të improvizuar në Yale të New Haven, në Connecticut të ShBA-së, në pritje për tu hedhur në frontet e Luftës së Parë Botërore në Europë. Por diku midis kazermave, gjeti një këlysh bisht cung të vogël e të uritur qeni me sytë e mëdhenj e trupi gjithë muskuj i pitbullit. Konroi ishte një dashamirës i kafshëve dhe si i tillë e mori këlyshin për të cilin koha tregoi se shpejt ai do të bëhej i njohur dhe i dashur për të gjithë ushtarët dhe oficerët e Regjimentit 102 të Këmbësorisë Amerikane. Efektivit të regjimentit ju shtua edhe një “ushtar”, duke i bërë shoqëri Robert Konroi.

Meqënëse qeni ishte me bisht të shkurtër, ushtarët filluan ta thërrisnin këlyshin me emrin Stabi (Stubby), që në shqip nënkupton “cung” apo bishtprerë. Stabi u mësua me jetën e kazermës dhe me gjithë jetesën ushtarake, u njoh me alarmet, stërvitjet, mësoi si të përshëndeste ushtarakisht duke u ngritur mbi dy këmbët e pasme e të vinte putrën tek vetulla e djathtë. Ditët kalonin dhe erdhi koha që trupat të niseshin për në Europë, Regjimenti i 102 i Këmbësorisë ku bënte pjesë dhe Konroi, do të lundronte me anijen luftarake “S.S.Minesota”. U nisën bashkë me Stabin dhe pas disa ditësh, kur anija ishte larg në oqean, komandanti i Regjimentit ku ishte ushtar Konroit zbuloi se ushtarët e tij kishin edhe një qen me vete gjatë udhëtimit duke kaluar Atlantikun. Kjo e zemëroi shumë sa urdhëroi kapjen e menjëhershme të qen bishtprerit.

Urdhëri u zbatua por në momentin që komandanti po mendonte për ekzekutimin e tij, ai u habit sepse qeni përballë u ngrit mbi dy këmbët e pasme dhe nderoi ushtarakisht duke mbështetur putrën e djathtë mbi vetull, duke pritur urdhrin e ekzekutimit, apo të flakjes në oqean. Komandanti i Regjimentit nuk mundi t’i rezistonte një gjesti të tillë nderues edhe në prag ekzekutimi. Komandanti i dha leje të jetonte. Por me mbërritjen në Francë, regjimenti i Konroit, ju bashkua Divizionit të 26 të “Yankee” dhe u nis për në llogoret e luftës, duke u futur kështu në një periudhë prej tetë muajsh luftimesh të përgjakëshme. Bashkë me regjimentin luftonte dhe Stabi, një qen i vogël e i zgjuar, që nuk ishte thjeshtë një “luftëtar fronti”, por më shumë se një kafshë e thjeshtë, një thesar mbështetës në fushën e betejës luftarake. Stabi kishte mësuar shumë nga jeta intensive ushtarake, e ndjente instiktivisht kur jeta ishte në rrezik dhe i mbronte shokët e tij ushtarë të transheve me të njëjtën trimëri e vendosmëri, që çdo qen tjetër në botë do të mbronte të zotin e tij në rrethana të vështira lufte.

Stabi i përcillte me ulërima shokët e tij ushtarë të transheve që jepnin jetën me tmerr herë të copëtuar nga minat apo predhat e artilerisë e herë duke vjellë copa mushkërish si pasojë e sulmeve kimike të armiqve, armë kimike të sapozbuluara dhe të provuara për herë të parë në LIB. Në këtë situatë edhe Stabi u gjend përballë sulmit kimik me klorinë të gjermanëve. Ushtria e kishte kalitur dhe ai i mbijetoi sulmit kimik. Pas kësaj ngjarje Stabi u bë edhe më i ndjeshëm ndaj klorinës dhe një nuhatës e paralajmërues për ushtarët e tjerë të frontit sado larg që parapërgatitej hedhja e saj. Aftësitë e tij të reja u panë në një mëngjes herët, kur gjermanët, duke përfituar nga drejtimi i erës, filluan pa paralajmërim një sulm të ri kimik me klorinë mbi vendqëndrimet e ushtarëve amerikanë që ishin akoma në gjumë. Stabi u bë kështu një paralajmërues i rrezikut duke bërë zgjimin e amerikanëve duke lehur fort, duke kërcyer mbi shtretërit e ushtarëve dhe duke dhënë kështu alarmin e shpëtuar jetë të shumta. Kur ushtarët ishin të dërrmuar në luftime dhe të sfilitur nga lodhja kishte një “ushtar” vigjilent dhe i gatshëm gjithmonë. Ai ishte në kohë të mirë dhe të keqe, ditën dhe natën i gatshëm, në betejë dhe në pushimet e përkohshme të sulmeve. Qeni “Stabi” ishte shndruar në luftëtarë me kohë të plotë në betejë. Ai ishte zbulues dhe nuhatës i minave, futej në hapësirat midis transheve dhe kërkonte për ushtarë të vrarë e të plagosur. U shndrua në një sinjalizues tepër i saktë kur gjente ushtar amerikan ndërsa e lehura kërcënuese donte të thoshte se kishte gjetur një ushtar armik. Në një rast, në një prej betejave, identifikoi dhe një spiun gjerman të cilin e sulmoi dhe nuk ju nda derisa trupat amerikane e kapën atë.

Akti trimëror i Stabit bëri që gjenerali komandues i trupave amerikane të dekretonte urdhërin për dhënien Stabit të gradës “Rreshter”, e panjohur dhe e padëgjuar më parë, duke u bërë rasti i parë në historinë e luftrave që një qen të merrte një gradë ushtarake, që u përkiste rracës njerëzore. Athere si asnjëherë tjetër në historinë e ushtrisë amerikane, në Regjiment vjen urdhëri që “Rreshteri Stabi” të pajisej me një uniformë të veçantë të posaçme dhe në fakt kjo uniformë e “Stabi-it” ruhet edhe pas më shumë se një shekulli në Muzeun “Smithsonian” në Washington DC në kryeqendrën e SHBA-së. Fakt historik është se Rreshter Stabi, shërbeu denjësisht me kontribut të spikatur në 17-të beteja, derisa nga fundi i luftës, një granatë që shpërtheu afër tij e plagosi rëndë në gjoks dhe në këmbë. Rreshteri Stubby shkroi faqe lavdie në përdorimin e kafshëve në luftë, evitoi rreziqe në luftime, kurseu gjak nga “shokët” e luftës, nuhati dhe parandaloi helmimin me një re me gaz mustardë të verdhë-gjelbër mbështjell një qytet si një mjegull vdekjeprurëse, me mençuri u bë zbulues, që nuk njohu kurrë ankesa, por gjithmonë besnik i regjimentit ku shërbeu.

Përshkrimet e kohës ruhen dhe tregohen se si në spitalin ushtarak ku u mjekua, qeni i famshëm nga New Haven i Connecticut, pasi e kishte marrë pak vehten, ngrihej e shoqëronte gjithë dinjitet grupin e oficerëve mjekë, thua sikur ta dinte që ai ishte dhe vetë një i tillë, duke sjellë kurajo, optimizëm dhe gëzim tek të plagosurit e tjerë që mbushnin spitalin në ato ditë të fundit të LIB. Rreshteri Stabi u bë i njohur në të dy anët e Atlantikut. Gazetat e luftës e përmëndnin shpesh emrin e tij, gjë kjo që bëri që gratë e Chateau-Thierrey, një nga komunat franceze, ku në vitin 1918 u zhvilluan disa beteja të përgjakëshme midis amerikanëve e gjermanëve, t’i qepnin Rreshterit Stabi një pallto të veçantë kamoshi, tashmë e njohur në rrethet gazetareske të mbushur plot me dekorata e medalje “për trimëri në luftë”. Përfundimi i luftës bëri që luftëtari i frontit luftarak në Europë të kthehej fitimtar në shtëpinë e tij në SHBA, si një hero, por dhe me një medalje ari të akorduar nga organizata “Humane Society”, që kryesohej nga gjenerali John J. Pershing komandant i Përgjithshëm i Forcave Amerikane. Fama e Stabit pas lufte u rrit shumë dhe ai filloi të ishte shpesh e më shpesh një i ftuar i çuditshëm dhe i respektuar në aktivitete shumë të rëndësishme. U harrua i zoti i qenit, por qeni i tij kurrë. Ai u prit në audiencë nga tre presidentë të Shteteve të Bashkuara, nga Presidenti Wilson, Presidentët Harding dhe Presidenti Coolidge. Instuticionet dhe autoritet amerikane dhe jo vetëm për shërbimet e kryera, i dhanë dekorata, medalje, urdhëra e tituj nderi përfshi edhe anëtarësinë në Legjionin Amerikan të Nderit. Stabi u bë veteran lufte, u tërhoq nga shërbimi aktiv njëherësh me të zotin e tij, Konroin, i cili në vitin 1921 shkoi për të studiuar drejtësi në Universitetin Georgetoën të Washingtonit. Por student Konroin sin ë luftë edhe në paqe ishin bashkë. E mori qenin me vete si shokun e tij më të ngushtë. Dy veteranë lufte shkuan bashkë edhe në Universitet, bashkë me rreshter Stabi. Qeni besnik i rregjimentit, bashkëluftëtar në frontet e luftës në Europë, kur ishte vetëm 10 vjeç, më 16.3.1926, i pushon zemra në mënyrë të papritur, që nuk ishte një ngordhje por një vdekje e transmetuar nga gjithë media e politika amerikane e kohës, si vdekja e një heroi lufte. Gazeta prestigjioze e planetit “The New York Times” shkroi nekrologji të tillë, që zinte një hapësirë gazete dy herë më të madhe se sa lejohej për vdekjet e kryeministrave të vendeve miq të SHBA-së. Trupi me katër putra i rreshterit Stabi u ballsamos dhe sot ai qëndron në pavionin “Price of Freedom”/Çmimi i Lirisë të Muzeumit Kombëtar të Historisë së Natyrës në Washington DC të ShBA-ve, museu i famshëm që njihet në mbarë botën “Smithsonian National Museum of Natural History”. Skulptura, piktura, memoriale kushtuar rreshterit Stabi janë të përhapura dhe të njohura kudo. Stabi ka një memorial në Parkun Përkujtimor të Veteranëve të Middletown të Connecticut të SHBA, memorial përkujtimor për qentë e luftës në Filadelfia, ndërkohë që sa ishte gjallë Stabi ishte pjesë e paradave të fitores pas Luftës së parë Botërore. Edhe në Michigan ka një varrezë qensh që kanë shërbyer denjësisht në ushtri dhe në policinë amerikane. Brezat tashmë kanë mësuar për qenin hero të LIB, që në të vërtetë ka më shumë se 50 burime studimi për një qen hero, që u fut në luftë kur ishte një vjec rastësisht dhe ngeli “hero lufte”. Në Kansas City, në një rrugë që u kushtohet luftëtarëve që luftuan për Amerikën dhe lirinë e popujve europianë, që quhet “Walk of Honor”, çdo tullë e shtruar ka një emër veterani, gjen edhe një emër: “Rreshter Stabi”, qeni veteran i Luftës së Parë Botërore, qeni me gradën më të lartë se i zoti, fitues i medaljes “Purple Heart”, por meritoi dhe shumë medalje “Për trimëri”. Qeni ka emrin dhe në “Monumentin e Lirisë për Ushtarakët e Luftës së Parë Botërore, të dedikuar: “Sergeant Stubby, Hero Dog of WWI, A Brave Stray”, “qenit të luftës” si ikonë e Luftës së Parë Botërore, hero e mik i presidentëve, gjeneralëve e ushtarëve, i respektuar kudo dhe në institucionet ushtarake dhe akademike, i vizituar nga miliona njerëz në vit, subjekt legjendash si hero lufte për shërbimin me besnikëri ndaj njerëzve në betejë. (Botuar më parë në Alb-Spirit)