s p – Page 2441 – Dielli

Dorët

January 27, 2022 by s p

Astrit Lulushi/

Dorianët quheshi njerëz që pranonin e jepnin dhurata. Ata janë kahasuar edhe me hebrenjtë si popull i zgjedhur që mbajti një besëlidhje me Perëndinë dhe iu caktua një Tokë e Shenjtë. Për të arritur në këtë përfundim, antropologu Edward Hall mbështetet në versionin e mitit nga Herodoti i cili thotë se banorët nuk u quajtën “grekë” derisa Dorët arritën në Peloponez.
Një episod tjetër, dhe ndoshta i harruar në historinë e studimeve, është përpjekja për të theksuar etimologjinë e emrit Dorian me kuptimin e ‘dorës’. Kjo, nga ana tjetër, lidhet me një interpretim të simbolit të famshëm në mburojat spartane, që kishte kuptimin e një dore me gishtin e madh të shtrirë, dhe jo atë të shkronjës fillestare të emrit Lacedaimon. Duke pasur parasysh origjinën e legjendës së mburojës spartane, ka pasur përpjekje për të sugjeruar se emri e Dorëve mund të jetë menduar si një konfuzion midis shkronjës L për Lacedaimon dhe imazhit të dorës.
Kur Dorianët morën Greqinë, rreth viteve 1200 pes ata zbritën nga malet e Epirit dhe Maqedonisë. Ishte periudhë e turbullt, thatësira afatgjatë dhe ndoshta sulmet nga njerëzit e detit kishin bërë kërdinë në rajon. Regjimi mikenas, i rënduar nga tërmetet, u shemb. Nëse Dorianët ishin përgjegjës për rënien përfundimtare apo morën kontrollin e vendit që e gjetën të paqeverisur, për këtë historianët janë të pavendosur. E sigurt është se shumë gjëra ndryshuan pas ardhjes së tyre. Popullsia u zvogëlua në mënyrë dramatike për shkak të fatkeqësive të përmendura më sipër.
Tiryns, një kështjellë mikene, u braktis pas rënies së epokës së bronzit.
Shumica e qendrave urbane u braktisën (Mikena në Peloponez dhe Knossos në Kretë u banuan për 100 vjet të tjera). Teba u ribanua mjaft shpejt dhe Athina (për arsye të panjohura) mbeti e paprekur nga të ardhurit (athinasit e periudhës klasike mburreshin për këtë), po ashtu edhe kolonitë mikene në Azinë e Vogël, si Mileti.
Pra, gradualisht u shfaqën qendra të reja urbane; Sparta në Lakoni, Eretria (Lefkandi), Chalkis në ishullin Eubea, dhe harta e Greqisë historike filloi të formohej.
Edhe administrata ndryshoi. Nuk kishte më një mbretëri dhe pallate të vetme. Çdo qytet i pavarur drejtohej nga një njeriu, por institucioni Demos (ose Damos), grumbullimi i qytetarëve, mbeti në përdorim. Demos-i në këtë periudhë ishte një tubim ku mund të bisedonin vetëm të pasurit dhe të rëndësishmit, por gradualisht evoluoi në Demos për të gjithë qytetarët.
Struktura shoqërore dhe feja mbetën afërsisht të njëjta; shoqëria mbeti patriarkale, perënditë olimpike adhuroheshin ende, por megaroni miken (ku mbaheshin ceremonitë fetare gjatë periudhës mikene) evoluoi në tempujt e periudhës historike. Edhe një gjë, ritualet e varrimit u kthyen në epokën para-mikenase; djegia e të vdekurve pushoi dhe varret ishin individuale, jo më varre familjare.
Shkrimi u zhduk për gati 400 vjet. Ai u kthye në rajon rreth vitit 750 pes, si një version i përmirësuar i atij fenikas.
Ekonomia nuk kishte fare puls për shekuj…
Arti gjithashtu ndryshoi në mënyrë dramatike. Artifaktet elegante mikene (sidomos ato me vlerë) ua lanë vendin atyre shumë më pak artistike të periudhës protogjeometrike. Megjithatë, kjo qeramikë më pak artistike ishte e cilësisë më të mirë, pasi ishte e lustruar dhe e bëri të zgjasë pothuajse e paprekur deri në ditët tona.
Kjo qeramikë e avancuar, e vërejtur nga tregtarët fenikas, filloi të eksportohej dhe kështu ekonomia, pasuria dhe më në fund qytetërimi klasik u kthyen në rajon.
Gjithashtu, zbritja e Dorëve nga veriu, nga malet e Epirit e Maqedonisë, dhe krijimi i etnosit grek prej tyre, bëri që historianët këto vende të origjinës t’i quanin greke.

TREGIM / NJERIU QË HUMBI GRUAN NË AMERIKË

January 27, 2022 by s p

C:\Users\Agim\Desktop\Documents\1_files\Scan_20211208 (5).jpg

Nga Agim Xh. Dëshnica/

Berti, mësues nga Tirana, u njoh me Elsën në Korçë, në një mbledhje kushtuar shkrimtarit Foqion Postoli. Djaloshi në çastin kur e pa, u mahnit nga pamja e saj, nga sytë, flokët e derdhur mbi supe dhe mënyra si fliste, por mbi të gjitha, nga urtësia e saj. Nuk thonë më kot: „Ja korçare, ja hiç fare!“ Elsa qe lindur e rritur në lagjen me rrugica, diku afër qendrës së qytetit romantik, ku sipas romanit “Çupat e Vançit”, gratë nën harqet e portave, me fshesë në dorë, merrnin në gojë gjithë dynjanë. Por Elsa qe krejt ndryshe, e mençur e sjellshme dhe mesuese me kulturë. Gjyshi i saj para lufte, pati qenë tregtar i njohur me tre dyqane, njëri me orendi shtëpiake, tjetri me basme, i treti me opinga e këpucë për burra e gra. Mbi portat e hekurta të dyqaneve, lexohej: “Gaqo T. Vançi dhe djemtë.”

Kur u hapën kufijtë, të dy krahë për krahë, morën rrugën drejt Sofjes me autobusin turk ”Izmir-sat”. Ndërsa po udhëtonin me trenin E-3, Sofje -Bukuresht, papritur vargu i gjatë i vagonëve, u ndal në stacionin e qytetit Ruse plot me turq, para urës mbi Danub. Berti pa e zgjatur, nxitoi për te dyqanet pranë platformës së hekurudhës. Teksa po mundohej më kot të merrej vesh rusisht me dy shitëse turke për “Vodkë” polake, treni pa u ndjerë u nis dhe ia mori gruan.

“Më la! – mendoi i turbulluar. – Si i bëhet tani? Ku mund ta gjej

Elsën?” Nga ky ankth i doli gjumi. I gëzuar si fëmijë vuri re, se ndodhej në shtrat. Hodhi sytë përqark. Jashtë pesë dritareve dielli i tetorit shkëlqente si në ditë korriku, i zbardhte edhe më grilat e brishta prej plastmasi. Në tavan rrathë të ngjashëm me pjata të bardha porcelani, të kapura njera me tjetrën, tregonin se ndodhej në vilën e drunjtë E-61, në Medford mbi Boston. Elsa flinte e nuk ndihej. Pra, e vërteta qe pak si ndryshe.

Pas kthimit nga Bukureshti, Berti dhe Elsa u larguan nga atdheu, në fillim të tetorit, kur mijëvjeçari i dytë po i qasej fundit. Nga Rinasi u ngjitën në qiell mbi Adriatik, me ajrorin A-3, të kompanisë Al-Italia. Përmes dritareve ovale së larti shikonin me trishtim fushat, pyjet e malet. U bëhej sikur atje, poshtë gjithçka lëvizte për nga jugu. Pas dy orësh, zbritën në aeroportin e Milanos. Nga larg shikuan vetëm çati, dritare, pemë e stylla. Të ngujuar rreth tre -katër orë brenda nëpër salla dhe korridore, qytetin e artit e soditën disa herë, vetëm në fotografitë me ngjyra të varura nëpër mure. Duhej të prisnin, herë ulur, herë duke ecur poshtë e lartë, deri sa, më në fund, me ajrorin e madh Boing Al–Italia- fluturuan mbi Atlantik. Në qiell shijuan pije me ngjyra dhe ushqime të lehta në pjata e gota plasmasi, të servirura nga stjuardesa përherë të qeshura, por jo aq të bukura, siç tregojnë reklamat. Hanin e pinin udhëtarët tanë, tok me të tjerët, si në restorantin e hotel Drinit. Lexuan revista në italisht, ndërsa filmin në televizor nuk po e kuptonin. Hera – herës hidhnin sytë jashtë dritares, nga dukeshin, aty-këtu, nën re si në hartë, Italia, Spanja, Portogalia, detet si liqene dhe vargmalet. Lëvizja e ajrorit tregohej edhe në tabelat elekronike të vendosura lart. Tej mbi oqean, ku thuhet se ndahet dita me natën, befas dritaret u mbyllën. Ata, së bashku me udhëtarët e tjerë, pasi kishin hequr brezat e sigurisë, kthyen vështrimin në ekranin e televizorit. Tani siguria shprehej tek besimi ndaj Zotit, dashuria për jetën, tek fluturimi i qetë i ajrorit Boing, tek mendja, sytë dhe duart e aviatorëve. Mbresa që nuk shuhen, ishte zëri i ngrohtë i kapitenit në radio, i cili njoftoi se po i afroheshin tokës amerikane, shfaqja e Bostont, midis drurëve, ujërave në bregdet, lumejve e liqenëve! Pastaj zbritja e avionit, takimi butë i rrotave në pistë, lëvizja me ndalë e Boingut drejt kullës me tre kate të Logan Aeroportit. Së fundi, frenimi, fikja e motorëve dhe shpërthimi i duartrokitjeve të pasgjerëve të çliruar nga brezat e sigurisë. Më tej, hyrja në portat që hapeshin e mbylleshin vetiu, korridoret lëvizës, shkallët rrëshqitëse, sallat e gjera dhe doganierët.

Pas kontrollit e vulosjes së pasaportave, u takuan përmallshëm me birin e tyre. Sapo dolën në rrugë, u hasën me sherifin shtatlart të “steit polis” me qortime për veturën e parkuar gabim. Djali i doli përpara e foli me një anglishte të pastër:

-Më falni, sër! Jam shqiptar, ndërsa këta janë prindët e mi! Jam paksa i hutuar. Kemi shumë vjet që s’jemi parë.

Oficeri elegant, me kapele republikane, i pa të posaardhurit, u mendua pak dhe i nderoi:

– Uellkom in Amerika!- u tha i qeshur.

Berti dhe Elsa të lodhur me çanta ndër duar, ato fjalë i morën vesh nga sjellja e fisnke e ofierit, ndaj i buzëqeshën duke ulur paksa ballin. Kur hipën në veturë, e mblodhën veten dhe u gëzuan.

Përshtypjet e para ishin rrugët e gjera e të pastra, automobilët e shumtë, ndërtesat e larta pranë oqeanit, kulla me xhama blu Xho Henkok dhe pak më larg Prudenshëlli madhështor; gjelbërimi, lumenjtë dhe urat.…Vendi, ku do të banonin, me emrin Medford, në atë muzg me perëndim të purpurtë “uajlld uestern”, u kujtonte Mangalemin dhe Goricën e Beratit.

Qysh atëherë kaloi shpejt një vit i mbushur me habi të këndshme, jo si ato të Kristofor Kolombit, në kohëra të hershme. Pra, ata të dy, Berti dhe Elsa, nuk patën fatin t’i zbulonin të parët indigjenët e kulturës së lashtë indiane me kalorësit trima mbi kuaj të shpejtë, pupla, harqe, shigjeta e tenda me majë e sokëllima yahoo! Ata zbuluan një popull tjetër, me kombësi e raca nga më të ndryshmet, me kapele dhe bluxhinse ala-amerikane, ndër vetura, autobusë e trena të zhurmshëm, që nxitonin në autostrada, mbi ura, nëpër tunele, nën ujë e nën kullat qiellçarse të reja. Vështronin shpesh qiellin e pastër dhe gjurmët e bardha, që linin pas ajrorët e mëdhenj të kompanive Panamerikan, Lufthansa, Al-Italia etj. Shikonin hera – herës në ëndërr Tiranën, sheshin Skënderbej me shatërvane dhe zgjuheshin…

Hejmarketi është qendra, më e lashta e Bostonit, ku përbri

kishave e ndërtesave të larta, ngrihet kulla e orës së qytetit, e ngjashme pak me Sahatin e Xhamisë Et’hem Bej në Tiranë. Kulla shërben edhe si hotel për turistët. Në parkun e gjelbërt shtatoret e bronxta të guvernatorëve të vjetër heshtin nën hije mbi këmbësore mermeri, a rrafsh me tokën, apo ulur në fronat e pushimit. Të shtunave këtu vërshojnë turistë të shumtë. I sheh tek ulen pranë shtatoreve dhe dalin në fotografi me ta. Pastaj, njëri pas tjetrit,ecin më tej drejt përmendores “Holokaust”, me shtatë kulla të larta të krijuara me tuba hekuri dhe të veshura me xhama të trashë, ku janë gdhendur kumte dëshmitarësh dhe numrat që mbanin viktimat në kampet Majdenek, Ausviç, Sabibor, Belzek, Kelmno, etj.

Në sheshin ngjitur dëgjohen kitarat spanjolle, fyejt e ëmbël bolivianë dhe bubullimat e tambureve afrikanë. Në stadiumin e vogël në trajtë gjysmërrethi, matanë rrugës kryesore, nga kombësi të ndryshme jepen shfaqje me këngë e valle. Në anën veriore ngjitet Hanovër Strit, një rrugë e pastër, që përshkon tejpërtej zonën North End, dëgjohen këngë napoletane, violina milaneze, pihet kafe ekspres dhe shijohet akullorja italiane me çokolatë.

Në pazarin e zhurmshëm si gjithë pazaret, tregtarë bullafiqë, kryesisht me prejardhje latine, bërtasin sa u merr fyti: “Dallar beg! Bak e beg! Dallar, dallar!”, ndryshe nga sjellja e urtë e shitseve në supermarketet marramendëse, si Stop end Shop, Uollgrins, Failins, Bixhejs, Target, Best Baj, Homdipod, Big. Kej Marti, etj.

***

Një të shtunë, aty nga mesdita, Berti me kapele “Boston”, Elsa me çantë në sup, me autobusin 90, mbërritën në Esembli Skuer (Sheshin i Mbledhjeve”), në B-K.Marti. Ky dyqan i madh ndodhet mbi Boston, në zonën e Samervillit. Aty shiten mallra gjithëfarësh, ushqime e pije, veshmbathje e mobilje, pajisje sportive, mjete shkolle, si dhe aparate elektronikë.

Elsa, pa u thelluar shumë, tha:

– Mbarojmë punë këtu, pastaj me autobusin 92, shkojmë për pazar në Hejmarket!

– Si të thuash ti, ashtu do të bëj edhe unë! Ti na solle këtu, ti do të urdhërosh! Boll urdhërova në Shqipëri!

Portat kryesore kanë të shkruar “in,” hyrje, dhe ‘exit,” dalje. Me këto shenja Bertit i pëlqente të sajonte në shqip: “Hyr” e “Ik!” Ndërmjet dy portave, brenda qëndron në këmbë një burrë i moshuar, i shkurtër, i shëndoshë e faqesimite, me kapele “Patriot”. Herë pas here u hedh një sy të shpejtë faturave. Kur porta “exit” lëshon tingullin ring-ring, blerësit kthehen të shqetësuar. Njeriu me kapele, duke buzëqeshur e zgjidh çështjen aty për aty. Si duket, arkëtarja s’ka shuar sinjalin e mbrojtjes nga vjedhësit!

Bertit iu kujtua një dyqan ushqimesh me vetëshërbim, që u hap në Tiranë, në rrugën e Kavajës, për eksperiment gjatë diktaturës. Me shportë në dorë merrje lirshëm atje nga raftet mallrat ushqimore. Pasi mbaroje punë, duhej t’i afroheshe arkëtares nëpër një kalim të ngushtë. Porta nuk kishte as ring-ring, as pi-pi-pi. Pa kaluar shumë kohë, ai shërbim tregtar i përparuar u mbyll e nuk u hap më. Ç’kishte ndodhur? U përfol se dyqani me vetshërbim pati dalë me humbje, Arkëtarja e gjorë u dënua për shkak të mungesës së ring-ringut. Më tej u vazhdua me tolona. Njerëzit prisnin në radhë, duke lexuar gazetën, kurse në mesnatë rrinin rreth zjarreve të vegjël, që ndiznin në trotuare.

Kur hyn në “B-K.Marti”, duhet të vësh syze dielli për shkak të neonëve me shkëlqim të fortë. Të verbon pastërtia e bardhësia e dyshemesë, e rruginave me rafte e varëse të ngarkura me mallra. Pa le, dëgjon edhe muzikë klasike, të qeta ose moderne. Mallrat e zgjedhura i vendos në karrocë dore metalike, ku edhe mund të hipësh fëmijët e vegjël. Ka edhe mjete me motor elektrik, me të cilët bredh rreth e rrotull tok me sendet e blera. Vetëm, kur do të paguash, çmallesh me radhët tona, përjashto ata që paguajnë me kartë bankare në makinat elektronike, që flasin si njerëz, madje në fund të thonë: “Thenk ju for shoping!” Edhe këtu nuk mungon parulla me dy krahë, a reklama “Baj uan, get uan fri !” – Bli një më parë, tjetrën e ke të lirë!”, e ngjashme me thirrjet në pazaret e vjetër të Elbasanit, të Tiranës e të Shkodrës: “Sot me pare, nesër pa pare!”

Sapo hyri, Elsa u nda e humbi në pyllin e dendur me fustane, bluza, këmisha, funde, bizhame, çorape, etj.

Berti ia mbajti për në repartin e elektronikës. “Oh, çfarë nuk paska këtu! – fliste me vete. – Radio, manjetofonë, televizorë, kamera, kompjuter, printera, aparate fotografikë, Sharp, Filips, Soni, Leksmark, Kodak… Njëri më i mirë se tjetri!”

Iu kujtua dita, kur për herë të parë bleu me autorizim televizorin bardhë e zi, Samsung, të montuar në Durrës si s’ka më mirë, me pjesë të importuara nga Koreja.

“M’u deshën atëherë, – mendoi ai, – 4200 lekë të reja borxh, që do të thoshte të dimëroje si ariu në strofull, plot gjashtë muaj. Televizori kishte vetëm katër kanale, nga të cilët punonte vetëm një, ai i Tiranës. Kurse këtu një televizor me ngjyra Filips apo Soni blihet me punën e një a dy ditëve të zakonshme. Kurse programeve nuk u gjendet as maja e as fundi.”

Berti i hutuar pas mallrave dhe kujtimeve, nuk vuri re se koha po rrëshqiste. Deshi t’u hidhte një sy mobiljeve, por ndërroi mendje. Duhej të shkonin në Hejmarket. Ndaj i ra tërthorë dyqanit të madh dhe vuri re i habitur se qe ngatërruar nëpër veshjet e brendshme të grave. U tërhoq djathtas dhe doli prapë atje, prej nga kishte ardhur, sërish përballë televizorëve viganë me ngjyra, ku nëpër ekrane përplaseshin si bizontë lojtarët e fuqishëm me kaska të futbollit amerikan. Iu bë se ishte ulur te shkallët me stola të butë, në stadiumin shumëngjyrësh në Park-uej.

– Ju lutem, ku është dalja? – pyeti një vajzë flokëverdhë e faqegurabie me uniformë të kuqe.

– Shkoni drejt dhe merrni djathtas! – iu përgjigj ajo.

– Thenk ju!

Berti eci shpejt e shpejt në atë drejtim, duke parë përbri rreshtat e rrobave të grave. Si duket, Elsa kishte humbur në atë pyll me veshje, si Liza në botën e çudirave. Ndërkohë, ai u gjend para portës “exit”, por Elsën s’po e shihte gjëkundi! Hodhi sytë në rruginat e drejta, por më kot! Brodhi brenda e përqark portave, thuajse një orë, për ta gjetur, e përsëri s’ia zunë sytë! I nevrikosur doli në rrugë. Eci poshtë e lart nëpër trotuar dhe së fundi hyri në kabinën e pritjes pranë tabelës “stop!”, tek vinin në minuta të përpikta autobusët 90 e 92. Atje ishin ulur katër plaka amerikane me flokë të verdhë bukle-bukle e me veshje vajzash. Në qafë mbanin rruaza bardhë e blu, ndërsa në gishtrinjtë e duarëve – unaza floriri me diamante. Flisnin pa pushim, duke e ndërprerë njëra – tjetrën. Berti kapte tek – tuk ndonjë fjalë të tyre në atë bisedë të shpejtë. Atë kohë në kthesë u shfaq një autobus. Para “stopit” ai ndaloi, pa e fikur motorin. U hap porta e parë.

– Bas 92! – thirri shoferja.

Berti kishte vënë re se në Amerikë autobusët drejtohehen nga burra e gra të moshave të ndryshme. Shoferët janë me uniforma blu, disa të qeshur, disa hijerëndë e pa fjalë, disa të hollë, disa të trashë, të gjatë e të shkurtër, të rruar, me mjekër e mustaqe, madje edhe pleq, por të shkathët. Thuhet se në ditë të shtuna e të diela, si shoferë punojnë edhe studentë, nëpunës e punëtorë, të pajisur me patenta.

Njëherë në Nju Jork, pasi kishte ecur në këmbë nëpër rrugën e drejtë, numër 10, ai hipi në autobusin e linjës Bronx-Manhaten dhe zuri vend në ndenjësen pranë shoferit. Duke vrarë mendjen, lidhi disa fjalë anglisht:

– Unë kërkoj treni Boston! – tha.

– Nga jeni ju?

– Albania!

– Vërtet? Jua gjej unë stacionin.

– Po ju lindur këtu? – e pyeti Berti shoferin.

– Jes! Në Nju Jork! Në rrugën Broduej. Dikur kam qenë kampion në boks.

– Boks! A, a, gud sport!

Ishkampioni qeshi.

Boksier unë!- ia ktheu Berti, duke lëvizur grushtet mbi gjoks.

– Ou men!

Pastaj shoferi nisi t’i tregonte vendet që përshkonte autobusi.

Berti dëgjonte, por shumë fjalë s’i merrte vesh, megjithatë tundte kokën

kot së koti.

-Të pëlqen Amerika ?

– Jes! Veri najs! (Po, është shumë e bukur!)

Ndërkaq, plakat hipën ngadalë në autobusin 92 dhe zunë vend në krahun pranë shoferes. Berti hipi pas tyre si me mëdyshje, vështroi edhe një herë përtej xhamave supermarketin, dhe e vërejti shoferen si i hutuar. Ishte e re, flokëverdhë, e qeshur dhe e hijëshme.

-Iskjuz mi, – nisi t’i fliste me një anglishte të çalë, – unë humbi grua! Mund zbriti dhe shofi prapë te dera dyqani?

Shoferja qeshi. Në kor qeshën edhe plakat.

– Okej!

Berti kërceu poshtë dhe u fut te “in-i”, pa nga larg sallat pa mbarim, dhe doli nëpër “exit”. “Nuk është gjë! – tha me vete. – S’ka Elsë këtu!“ U kthye me nxitim. Hipi përsëri në autobus, hodhi 15 centë te arka dhe u ul përballë plakave. Për të larguar mërzinë, vendosi të vazhdonte bisedën e nisur.

– Grua nuk gjetur! Humbi grua ime!

Katër femrat e plakura me bukle u kukurisën, teksa atobusi bëri përpara. Rrugës, grupi katërsh i grave të moshuara nisi një bashkëfjalim gazmor me shoferen. Asnjëra nuk e pyeti Bertin nga ishte, ç’punë bënte e ku banonte. Fjalët që thoshnin, siç kuptohej, qenë aq të këndshme sa për pak shoferja desh kaloi një udhëkryq, kur semafori ishte ndezur tek e kuqja. Frenimi qe i fortë dhe, ndonëse udhëtaret plaka u epën përpara, arritën të mbaheshin për bukuri. Fjalët u prenë, dëgjohej vetëm motori i fuqishëm, kur makina e gjatë çante drejt qendrës së qytetit…

Berti u hodh e tha:

– Unë humbi grua ime, po unë tjetër gjej…

Kaq u desh. Biseda u ringjall më e fuqishme me hahaha e hihihi!

Në një “stop” hipën dy gra të kolme, rreth të dyzetave, me tipare sllavesh, pa shumë ondulacione. Paguan dhe u ulën përbri Bertit, të vetmit burrë në autobus, me kapele blu “Boston.” Nga pamja ai i mori ato për ruse.

– Vi ruskie? – i pyeti.

– Da, S Maskvi!

Në atë kohë ndërhynë plakat me të qeshur, e u folën ruseve për gruan e tij që kishte humbur në supermarket.

Ato ua kthyen me një anglishte të bukur dhe pastaj, të shtata së bashku, ia plasën gazit. Një nga moskovitet iu kthye Bertit në anglisht:

– No problem, çenxh dhe uajf! ( S’ka rëndësi! Ndërroje gruan!)

– Jes! Oçen harasho!- iu përgjigj Berti në dy gjuhë, duke e vështruar rusen drejt në sy, midis të qeshurave, si në pijetore.

Në çdo “stop” zbriste nga një plakë. Në ndalesën e parafundit u larguan edhe ruset. Asnjëra nuk e përshëndeti Bertin, veç shoferen. Autobusi 92, i mbushur me udhëtarë të tjerë, ndiqte udhën e zakonshme. Shoferja shtrëngonte timonin dhe shihte me kujdes sinjalet. Pra, shakaja kishte marrë fund me aq. Por, shqiptari me kapele amerikane “Boston”, diçka bluante me mend.

Ja, rruga e gjerë, vetura poshtë e lart, kulla e orës së qytetit, ndërtesat e larta dhe pazari i madh!

Pranë tabelës “stop” autobusi i shpejtë ndaloi.

– Hajmarket ! – thirri shoferja.

Berti u ngrit dhe eci drejt daljes, duke u mbajtur nëpër tubat e emaluar. Para se të vinte këmbët në shkallët e autobusit, i foli flokëverdhës afër veshit me anglishten e vet.

– Unë ndërroi grua, marr tjetër, si ju!

Shoferja qeshi dhe thirri si të ishte përmendur:

– O, maj gad!

Berti kërceu në trotuar, ngriti dorën dhe ia tundi shoferes.

Autobusi u nis me zhurmë.

Berti brodhi rreth e qark nëpër pazar, mbushi qeset plot me fruta e zarzavate dhe u kthye në shtëpi. Elsën e gjeti në kuzhinë tek mundohej më kot të hiqte nga një shishe qelqi tapën e sertë. Filloi në mes tyre një bashkëfjalim paksa i zhurmshëm:

– Ç’u bëre, ku humbe, ku e ke mendjen?! Plasa duke të kërkuar!

– Po ti? Mbete rrugëve! U harrove kafeneve! Të mbetën sytë te fustanet e grave!

Berti mbahej si burrë dhe bënte sikur nuk dëgjonte çfarë sajonte e shoqja. Kur gjakrat u ftohën pak, e pyeti:

– Ujë mineral na paske blerë? Po bidonat në frigorifer nuk të mjaftojnë?

– Hapi sytë! Shikoje mirë se ç’është!

– Ou! Vodka Polake!

– E mora për ty!

– Polakët vdesin për këtë të shkretë pije….

Pas tri javësh, Berti dhe Elsa do të shkonin prapë në Hejmarket. Rastisën shoferen bionde simpatike me autobusin 92. Ndërsa kalonin përbri saj, Berti iu afrua dhe i tha:

– Mem! Aj faund maj uajf! (Zonjushë! E gjeta gruan!)

Ajo hodhi sytë drejt tyre, u kujtua dhe ia ktheu buzagaz:

– Sikur në gjithë Bostonin të kërkonit, si ledin tuaj nuk do të mund të gjenit tjetër!

Rreth etimologjisë së fjalës ARBËR/ARBËN

January 27, 2022 by s p

Bledi Filipi

Vijimësia iliro-shqiptare që del me lidhjen e emrit kombëtar të shqiptarëve në mesjetë (me burimet bizantine “Αλδανοι”, “Αρδανιται” vendi “Αρδανον”, në burime latine Albanenses/Arbaneses, në shqipe arbër/arbën, arbënesh/arbëresh, arbënor/arbëror. (Domi, 1982:17)

Emër i lashtë i shqiptarëve deri në mesjetën e vonë, që u zëvendësua në periudhën e pushtimit osman me emrin e sotëm shqiptar. Fjalë e mbarë gjuhës, sipas prof. Çabejt dhe Topallit me kuptim të errët.

Për herë të parë dëshmohet nga gjeografi aleksandrinas Klaud Ptolemeu, në një hartë të shek. II të erës së re, ku shënohet fisi Albanoi, si njëri prej fiseve ilire , edhe qyteti Albanopolis në Shqipërinë e Mesme, afërsisht midis Durrësit dhe Dibrës. Prej emrit të këtij fisi rrjedh edhe emri i shqiptarëve, i gjuhës dhe vendbanimit të tyre. Si fjalë e dokumentuar në gjuhën shqipe dëshmohet te Buzuku (XVIII/2b)

(Çabej II, 1976:61)

G.Mayerit dhe P. Skoku arrrijnë në këtë mendim: me emrin arbëresh, arbënor emërtohen edhe shqiptarët në Greqi dhe Itali, për të cilët emërtimi shqiptar është krejtësisht i panjohur. Ndërsa Mayeri shkon edhe më tej: me këtë emër emërtohen banorët e bregdetit në veri të Korfuzit dhe të prapatokës së tij, rreth Vlorës, Kurveleshit etj., që i përgjigjen kryesisht Kaonisë së vjetër. Kjo zonë quhet edhe labëri, lapëri, çka është një metatezë sipas ligjit fonetik të sllavishtes albëri për arbëri për /l/- në e së cilës krahasohet me greqishten. (Mayeri,2007:51)

Pederseni mendon se kjo fjalë ka lidhje me një fis shumë të vjetër , dhe merr për primare arb – , dhe mendon për një afrim të arbën-it me greqishten (jetim), duke parë aty emrin e një fisi të shkulur prej tij. (Pederseni, 2003:111)

Ndërsa për Joklin kjo fjalë e mbarë gjuhës ka të bëjmë nje një emër paraindoevropian. Hani dhe pas tij Temascheku, e afronte këtë emër me disa emra antik të Ballkanit Perëndimor dhe me emrin e ishullit Arbe (Rab/Rabënë) të Adriatikut Verior; po kështu edhe Shuflai. Ai shënon se sllavët viset e Shqipërsië së sotme në kohën të mesme i kanë quajtur me emrin Rabënë, përkatësisht Arëbanëse dhe në gjuhën shqipe me mbiemrin rabënëski, i cili del në mbishkrimin sllav të Karl Topisë (1381).

Profesor Demiraj, qartëson se: më të vjetrat duhet të jenë trajtat Rabënë dhe rabënëski ku rrokja nistore ar- e Arbënë është shndërruar në ra- në bazë të dukurisë së njohur të metatezës të bashkëtingëlloreve lëngore në sllavishten e Ballkanit dhe në sllavishten perëndimore në përgjithësi. Dukuria e metatezës së lëngëzoreve apo “ligji i hapjes së rrokjeve të mbyllura nëpërmjet metatezës” në lëngëzoret e sllavishtes perëndimore dhe e Ballkanit, është përftuar vonë, nga fundi i shekullit të IX të erës sonë. Pra, trajta më e vjetër Rabënë ˂ Arbënë, që ka pësuar metatezën ar-˃-ra, ka hyrë në sllavishten e Ballkanit nëpërmjet kontakteve të drejtpërdrejta midis stërgjyshërve të shqiptarëve dhe stërgjyshërve tanë veriorë sllavë në periudhën e shekullit të IX dhe para shekullit XII, d.m.th. përafërsisht aty nga shekulli i X ose të shumtën në shekullin e XI. Por, po të kihet parsysh se emri Arbanon a Albanon dëshmohet tek të huajt qysh në shekullin e XI, çka parakupton përhapjen më të hershme të këtij emri, atëherë duhet pranuar që ndër fqinjët tanë veriorë ky emër do të jetë përhapur jo më larg se shekulli i X i erës sonë. (Demiraj, 1988:223)

Por disa gjuhëtarë (Pedersen, Jokli, Çabej) kanë marrë parësore rrënjën arb- , që kanë krijuar arbër/arbën si forma prej vendit Arbëni/Arbëri dhe gjuhës arbënisht/arbërisht. Në burime historike ky emër përmendet së pari në shek.XI nga kronistët bizantinë Mihal Ataliates dhe Ana Komnena. Forma arbën ka depërtuar edhe në gjuhë të tjera ballkanike skr.Rabънꞃъ, bullg. Arbanasim, rum.vj.Arbanas gr.Αρβανον, turq.Arnaut etj. (Topalli, 2017:113)

Ashtu siç ndodh me emrat e fiseve dhe të popujve, në fillim ky emër i përkiste populαlsisë që banonte në Shqipërinë e Mesme dhe rreth shek.XIV , u shtri në gjithë vendin, duke u bërë emri kombëtar i shqiptarëve që në kohë të Skënderbeut, si edhe ata që emigruan në Greqi a Itali mbajtën emrin e vjetër arbëreshë. Edhe në shkrimet e vjetra te Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani ndeshet ky emër.

Profesor Topalli shkon edhe më tej, duke hedhur mendimin se për dy rrënjët alb dhe arb përfaqësojnë një fjalë të vetme, që ka ardhur përmes gojës së shqiptarëve nga lashtësia deri në ditët e sotme; por ndryshimi që paraqesin ato për punë të lëngëzoreve nuk shpjegohet me ligjet historike të shqipes. Prandaj, njëra prej tyre është ndryshuar duke u lidhur a duke u përzier me ndonjë fjalë tjetër të ngjashme, ose në antikitet mund të kenë qenë të dyja trajtat, një dukuri e njohur edhe për disa trajta të tjera.

Rrënja alb ka përparësinë e dokumentimin e saj më të hershëm, afërsisht para 2000 vjetësh; kurse rrënja arb- ka mbështetje në vijimësinë e saj në gojë të banorëve që e mbajnë këtë emër si dhe emërtimet e shumta në toponimi. Topalli del në përfundimin se po të nisemi nga forma alb–, kjo mund të lidhet me rrënjën alb i bardhë, lat. albus , kurse ndryshimi isaj në arb ka ndodhur duke u përzierë me emrin “arë”, “fushë” ashtu si del në shprehejn mal e arbën “ mal e fushë”, që ka Kurbini, zonë ku shtrihej fisi i i albanëve, duke pasur parasysh fushën ndërmjet Matit e Erzenit; khs. edhe te Logoreci: Mal e arbën u dyndën; Qiti në mal e n’arbën; I ra malit e arbnit kryq e tërthuer; Cordignano e Dema: arben “fushë”. (Topalli, 2017:113)

Por profesor Topalli shkon edhe më thellë në analizën e tij: shënojmë se një rrjedhë të drejtpërdrejtë indoevropiane nga rrënja aru- (Çabej) nuk do të përligjte praninë e –b-së, meqenëse zhvillimi fonetik i /rv/˃/rb/ ka ndodhur vetëm në huazimet latine (lat.corvus-˃ korb), por ajo dhe fjalë të trashëguara, ku një –u- pas një lëngëzoreje ka rënë (khs.ie.aru-˃arë). Formime nga ky emër janë: Arbëni/ Arbëri për vendin, arbënesh/arbëresh e arbënor/arbëror për banorin, arbënisht/arbërisht për gjuhën.

PUSHTIMI RUS I UKRAINËS- NJË HAP DREJT NJË LUFTE TË III-TË BOTËRORE

January 27, 2022 by s p

Analizë nga Rafael Floqi/

Në 1917, Presidenti i Woodrow Wilson fliste “për një botë më të sigurt, për demokracinë” në vitin 2022 Putin dhe Xi janë të vendosur për të ndërtuar një botë më të mirë për autokracinë.

Aleanca perëndimore ka kërcënuar Kremlinin me sanksione “masive” dhe “të paprecedente” nëse Rusia sulmon Ukrainën. Por, ndërsa kriza ukrainase arrin në pikën e vlimit, përpjekjet e perëndimit për të izoluar dhe ndëshkuar Rusinë duket se do të komprometohen nga mbështetja që Kina ka për fqinjin e saj.

“Ajo që Rusia dëshiron të bëjë është të përdorë ushtrinë e saj për të luajtur politikat e superfuqisë dhe për të shtypur shtetet e pavarura … dhe për t’i bërë ato shtete satelitore,” thotë gjenerali Wesley Clark, ish-komandant suprem i NATO-s, sipas USA Today.

Clark shpjegoi pse situata është e rëndësishme për amerikanët dhe mënyrat se si administrata e Biden dhe aleatët e NATO-s mund të pengojnë agresionin rus. Ai tha se Rusia dëshiron të vendosë dominim mbi rajonet që dikur kishte gjatë Bashkimit Sovjetik. “Ajo që Rusia dëshiron të bëjë është të përdorë ushtrinë e saj për të luajtur politika të pushtetit dhe për të shtypur shtetet e pavarura, për t’i marrë ato dhe për t’i bërë ato shtete vasale, për t’i bërë ato shtete satelitore.”

Biden: Sanksione personale ndaj Putinit

Presidenti i SHBA Joe Biden thotë se do të konsideronte sanksione personale ndaj Vladimir Putin nëse Rusia pushton Ukrainën. Ai tha se do të kishte “pasoja të mëdha” për botën nëse Rusia bën një lëvizje ndaj kombit, i cili ndodhet në kufirin e saj jugperëndimor. Komentet e tij erdhën pasi udhëheqës të tjerë perëndimorë përsëritën paralajmërimet se Rusia do të paguante një çmim të rëndë për pushtimin. Por a mjaftojnë ato?

Rusia ka akuzuar SHBA-në dhe të tjerët për “përshkallëzimin e tensioneve” lidhur me këtë çështje dhe mohon se planifikon të hyjë në Ukrainë. Megjithatë, Moska ka ngritur trupa në kufi, me rreth 100,000 ushtarë rusë të dislokuar në rajon.

Duke marrë pyetje nga gazetarët, Biden u përgjigj “po” kur u pyet nëse ai mund ta shihte veten duke vendosur sanksione ndaj presidentit rus personalisht në rast të një pushtimi. Ai tha se një lëvizje e tillë përtej kufirit të Ukrainës do të nënkuptonte “pasoja të mëdha në mbarë botën” dhe mund të përbënte “pushtimin më të madh që nga Lufta e Dytë Botërore”.

Zoti Biden shtoi se ai do të ndihej i detyruar të rriste praninë e NATO-s në Evropën Lindore. “Duhet ta bëjmë të qartë se nuk ka asnjë arsye që askush, asnjë anëtar i NATO-s, të shqetësohet nëse… NATO do t’i dalë në mbrojtje,” tha ai. Megjithatë ai përsëriti se nuk kishte plane për të dërguar trupa amerikane në vetë Ukrainë.

Aleanca e re ruso- kineze

Kur Vladimir Putin do të udhëtojë në Pekin për të qenë i pranishëm në nisjen e Lojërave Olimpike Dimërore në 4 shkurt, presidenti rus do të takohet me homologun e tij kinez, Xi Jinping që është aleati i tij më i rëndësishëm. Në një telefonatë mes të dyve në dhjetor, lideri kinez mbështeti kërkesat e Rusisë që Ukraina të mos i bashkohej kurrë NATO-s.

Një dekadë më parë, një marrëdhënie e tillë dukej e pamundur: Kina dhe Rusia ishin rivale po aq sa partnere. Por pas një kohe ku këto dy vende janë përplasur me SHBA në mënyrë të vazhdueshme, mbështetja e Xi për Putin reflekton një rritje të qasjes identike dhe jo vetëm mes Moskës dhe Pekinit. Sipas mediave kineze, Xi i është shprehur Putin se “fuqi të tilla ndërkombëtare po ndërhyjnë në mënyrë arbitrare në çështjen e brendshme të Kinës dhe Rusisë nën pretekstin e demokracisë dhe të drejtave të njeriut”.

Sikundër vë në dukje dhe Xi, por edhe siç Putin e ka bërë të qartë, liderët e Kinës dhe Rusisë janë të bashkuar në besimin se SHBA po komploton për të minuar dhe për të rrëzuar qeveritë e tyre. Në ditët e arta të komunizmit, Rusia dhe Kina mbështetën forcat revolucionare rreth e qark botës. Por sot, Moska dhe Pekini po mbështesin retorikën kundër-revolucionare. Kur turbullirat nisën në Kazakistan ditët e fundit, Putini akuzoi SHBA se po përpiqej të sponsorizonte “revolucionin me ngjyrë” – një term që ai e ka përdorur për protestat masive që duan ndryshimin e regjimit – në një vend që është kufi me Rusinë dhe Kinën. Një ministër kinez u bëri jehonë këtyre vërejtjeve të Putin.

Sipas këndvështrimit të Kinës dhe Rusisë, ngjarjet në Kazakistan përputheshin me një modul të parë. Kremlini ka kohë që argumenton se ishte SHBA pas dorës që krijoi ngjarjet në Mejda në vitet 2013-2014 në të cilën një lider pro rus u rrëzua. Kina gjithashtu këmbëngul që forcat e huaja – pas të cilës nënkuptohet SHBA – ishin pas protestave të mëdha në Hong Kong në vitin 2019 dhje që u shtypën me dhunë nga Pekini.

Si Putin edhe Xi e kanë bërë të qartë se ato besojnë se qëllimi fundor i SHBA është rrëzimi i qeverive të Rusisë dhe Kinës dhe se forcat pro demokratike në endet e tyre janë kali i Trojës së SHBA.

Ambiciet e Rusisë dhe Kinës, gjithsesi, janë shumë larg të qenit vetëmbrojtëse. Si Putin dhe Xi besojnë se janë vulnerabël ndaj “revolucionit kolorit” dhe vijnë si pasojë e problemeve të vazhdueshme që ka rendi aktual global – kombinimi i institucioneve, ideve dhe strukturës së pushtetit përcakton se si politika globale luhet. Për rrjedhojë ata ndajnë të njëjtën vendosmëri për të krijuar një rend të ri global që do t’i akomodojë ato më lehtë dhe interesat e Rusisë dhe Kinës më lehtë sipas prerjes së liderëve të tyre aktualë.

“Unipolariteti” dhe “universaliteti” amerikan

Dy mjete të rendit aktual global që Rusia dhe Kina kundërshtojnë janë “unipolariteti” dhe “universaliteti”. Për ta thënë më thjeshtë, ata besojnë se marrëveshjet aktuale i japin Amerikës shumë pushtet dhe se ata janë të vendosur për t’i ndryshuar këto marrëveshje.

“Unipolirateti” lidhet me fuqinë që pas rënies së Bashkimit Sovjetik, e la botën nën sundimin e një superfuqie globale që ishte SHBA. Fyodor Lukyanov, një mendimtar i politikës së jashtme shumë i afërt me presidentin Putin, beson se unipolariteti “i ka dhënë SHBA mundësinë që të veprojë sipas interesit të saj personal në çështjet globale”. Ai argumenton se epoka e hegjemonisë amerikane u pa që me luftën e Gjirit në 1991 në të cilën SHBA u bë aleate në koalicion me vendet e tjera për të larguar Sadamin dhe Irakun nga Kuvajti.

Lufta në Gjirin Persik u pasua nga ndërhyrje të tjera nga SHBA dhe aleatët në gjithë botën – duke përfshirë edhe ndërhyrjet në Bosnje dhe Kosovë në 1990. Bombardimi nga NATO i Beogradit, kryeqytetit të Serbisë në 1999, ka qenë një argument i përdorur shpesh nga Rusia se NATO nuk është realisht një aleancë tërësisht mbrojtëse. Fakti se NATO bombardon nuk është harruar as nga Pekini që kujton se si u kap në befasi dhe ambasada e saj në Beograd.

Pas 11 shtatorit dhe sulmeve terroriste në Nju Jork dhe Uashington, NATO aplikoi nenin 5 (për mbrojtjen e një vendi që është në të dhe sulmohet) dhe pushtoi Afganistanin. Edhe një herë, sipas Lukyanov, Amerika ka demonstruar vullnetin dhe mundësinë për të “transformuar dhunshëm botën”.

Por dështimi i SHBA në Afganistan simbolizuar me tërheqjen kaotike të ushtrisë së saj nga Kabuli në verën e 2021, i ka dhënë rusëve një shpresë se bota e drejtuar nga rendi i superfuqisë së SHBA është duke u shkatërruar. Lykyanov argumenton se rënia e Kabulit tek Talebanët ishte “jo më pak historike dhe simbolike se sa rënia e murit të Berlinit”

Për Rusinë dhe Kinën, krijimi i një rendi të ri global nuk është thjesht një çështje e pushtetit real. Ndërsa tradita liberale perëndimore promovon idenë e të drejtave universale të njeriut, mendimtarët kinezë dhe rusë argumentojnë se traditat e ndryshme kulturore dhe “civilizimet” duhet tu jepet hapësira për t’u zhvilluar në rrugë të ndryshme.

Vladislav Surkov, dikur një prej këshilltarëve më influencues të Putin, ka përbuzur përpjekjet e vazhdueshme të Rusisë për të qenë pjesë e civilizimit perëndimor. Në fakt, sipas Surkov, Rusia duhet të përqafojë idenë se “ka absorbuar si lindjen dhe perëndimin” dhe se ka “një mentalitet hibrid”. Nën të njëjtin frymëzim edhe mendimtarët pro regjimit në Kinë shkruajnë se një fuzion mes konfucianizmit dhe komunizmit e definojnë Kinën si një vend që flet mbi kolektiven më shumë se sa të drejtat individuale. Ata pohojnë se suksesi i Kinës në përmbajtjen e COVID-19 reflekton superioritetin e Kinës mbi aksionet kolektive dhe të drejtat e grupit.

Kriza mbi Ukrainën është përpjekja mbi të ardhmen e rendit botëror pasi ai përmbledh pikërisht këto premisa që diskutojmë. Për Putin, Ukraina është kulturalisht dhe politikisht pjesë e Rusisë dhe sferës së saj të influencës. Siguria e Rusisë ka nevojë që t’i japë asaj pushtetin e vetos ndaj çdo vendimmarrje të Ukrainës. Moska kërkon që të veprojë edhe si protektore e rusisht-folësve. Për SHBA, këto kërkesa kundërshtojnë në disa pika principet e rendit aktual global në veçanti të drejtën për një vend të pavarur që vetë-përcakton politikat e jashtme dhe qasjen strategjike

Kriza e Ukrainës- luftë për “rendin e ri botëror”

Kriza e Ukrainës është gjithashtu dhe për “rendin e ri botëror” pasi ka implikimi të thella globale. SHBA e di se nëse Rusia sulmon Ukrainën dhe vendos “sferën e saj të influencës”, një precedent i rrezikshëm vendoset në lidhje me Tajvanin. Gjatë epokës së Xi, Kina ka ndërtuar baza ushtarake rreth e qark influencës zonave të Detit të Kinës Jugore. Kërcënimet e Pekinit për të pushtuar Tajvanin – një vend i qeverisur në mënyrë demokratike që Kina e konsideron si provincë rebele- janë bërë gjithnjë e më frekuente dhe të shpeshta. Nëse Putin ia arrin të pushtojë Ukrainën, tundimi që Xi të sulmojë Tajvanin do të rritet, pasi ai do të vendoset nën presion nga liderët nacionalistë në Kinë që do nuhasin rënien e SHBA.

“E drejta ndërkombëtare është një forcë shumë e fuqishme edhe pse ne nuk mendojmë shumë për të në Shtetet e Bashkuara,” tha gjenerali në pension Clark. “Në Evropë është jashtëzakonisht i respektuar dhe do të ketë një ndikim të madh në forcimin e kohezionit të aleancës dhe frenimin e veprimit rus.”

Por shembulli i Gjermanisë flet ndryshe. Duke folur në një konferencë për media në Berlin, zëdhënësi i qeverisë gjermane, Steffen Hebestreit, tha se nuk ka asnjë ndryshim në qëndrimin e qeverisë për këtë çështje.

“Nuk do të ketë dërgesë të armëve vdekjeprurëse (në Ukrainë). Kështu ka qenë edhe më parë, edhe gjatë qeverisjes së kaluar, kështu do të jetë edhe me qeverinë aktuale”, tha Hebestreit. Qeveria gjermane në mënyrë të përsëritur ka theksuar se nuk ka zgjidhje ushtarake për konfliktin në Ukrainë dhe i ka bërë thirrje Rusisë të de-përshkallëzojë tensionet dhe të ringjallë bisedimet e formatit të Normandisë për një zgjidhje politike.

Aspiratat: Rusia fuqi globale, Kina ekonomi globale

Rusia dhe Kina pra kanë shqetësime të ngjashme rreth rendit të ri botëror. Ka disa diferenca të rëndësishme mes qasjes së Moskës dhe asaj të Pekinit. Rusia aktualisht është më e predispozuar për të ndërmarrë risqe se sa Kina të natyrës ushtarake. Por qëllimi i saj fundor është më i limituar. Për rusët, përdorimi i forcës në Siri, Ukrainë dhe kudo gjetkë është një rrugë për të goditur pohimin e bërë nga ish presidenti i SHBA, Obama, se Rusia është tanimë një forcë rajonale. Dmitri Trenin i Carnegie Center në Moskë e argumenton se “për liderët e Rusisë, një vend si Rusia është vetëm një fuqi globale.”

Por nëse Rusia aspiron të jetë një nga fuqitë e botës, Kina duket se po mendohet për të shfronësuar SHBA si FORCA globale. Elizabeth Econoomy, autore e libri të ri të quajtur “Bota sipas Kinës” argumenton se Pekini po synon që të “transformojë tërësisht rendin global” në të cilin SHBA do të flakej tutje nga Paqësori duke u shndërruar thjesht në një forcë e Atlantikut. Duke qenë se tani zemra e Indo-Paqësorit është ajo e ekonomisë globale, kjo do të thotë që esencialisht Kina të jetë “numri një”, shkruan Finantial Times.

Po pse Vladimir Putin po kërcënon të marrë një kafshatë tjetër nga Ukraina, pasi gllabëroi Krimenë në 2014? Kjo nuk është një pyetje e lehtë për t’u përgjigjur, sepse Putini është një psikodramë e një njeriu, me një kompleks gjigant inferioriteti ndaj Amerikës.

Lëvizja e fundit e shahut e Putinit, lëvizje e njohur për Gasparovin

Gjëja e fundit që Putini dëshiron është një Ukrainë e lulëzuar që do t’i bashkohet Bashkimit Evropian dhe do të zhvillojë njerëzit dhe ekonominë e saj përtej Rusisë autokratike dhe të dobët të Putinit. Ai dëshiron që Ukraina të dështojë, BE. Le të shohim: Putini është një Pjetri i Madh i ditëve moderne, i cili synon të rivendosë lavdinë e Nënës Rusi. Ai është një-ish agjent i K.G.B në pension. Agjenti i cili thjesht refuzon të dalë nga i ftohti dhe ende sheh C.I.A. nën çdo shkëmb dhe pas çdo kundërshtari. Ai është ish-i dashuri i Amerikës që vjen nga ferri, i cili refuzon të na lërë ta injorojmë dhe të dalim me vende të tjera, si Kina – sepse ai gjithmonë e mat statusin e tij në botë në raport me ne. Dhe ai është një politikan që përpiqet të sigurohet që të fitojë (ose të manipulojë) zgjedhjet e Rusisë në vitin 2024 – dhe të bëhet president i përjetshëm – sepse kur të keni marrë po aq rubla sa Putini, nuk mund të jeni kurrë i sigurtë, se pasardhësi juaj nuk do t’ua bllokojë. Ndaj ai lufton t’i fitojë të gjitha. Për të, kjo është një lojë për jetë a vdekje.

“Jam i lumtur të diskutoj agresionin e fundit të Putinit dhe si ta ndalojmë atë. Por unë i thashë të gjitha në librin tim të vitit 2015, “Dimri po vjen”. Edhe deri atëherë isha i zemëruar që Perëndimi kishte bërë kaq pak. Tragjikisht, është ende e vlefshme edhe sot” shkroi këto ditë në tweeter, kundërshtari i hapur i Putinit, ish- kampioni botës i shahut, Garry Gasparov.

Chamberlain-i dhe Biden

Ndoshta do të duhen vite para se të mbërrijmë në “momentin Franz Ferdinand”, por një sulm kibernetik ka potencialin të shkaktojë një luftë globale, të pakrahasueshme me asgjë që kemi parë deri tani.

Biden nuk duhet te tregohet si kryeministri britanik Neville Chamberlain. Të apasionuarit pas historisë kujtojnë që kryeministri Chamberlain deklaroi se kishte rregulluar paqen në kohën e tij, pasi kishte mbajtur bisedime të nivelit të lartë me Adolf Hitlerin. Ai mendoi se e solli këtë përmes diplomacisë. Ai ishte i gabuar dhe “diplomacia” e tij kushtoi miliona jetë, siç e kuptoi Hitleri dhe përfitoi nga ky lider i dobët dhe i pamend, ndërsa vazhdonte tërbimin e tij ushtarak nëpër Evropë. Presidenti Biden ndan të njëjtën ideologji dhe po tregon cilësi të dobëta drejtuese të kryeministrit Chamberlain dhe Rusia, Kina dhe regjimet e tjera totalitare po përfitojnë nga kjo.

Mendoni pak se çfarë do të ndodhte nga një sulm kibernetik përtej ndërprerjeve të energjisë dhe internetit, kolapsit të sistemeve bankare, mungesave ushqimore apo ujit të helmuar. Në sulmin e fundit operativët e mbështetur nga kinezët shfrytëzuan dobësitë në Exchange Server të Microsoft Corp duke shkaktuar dëme në të gjithë botën, kryesisht midis ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme.

Disa muaj më parë, administrata amerikane e drejtoi gishtin nga Rusia për një sulm të madh ndaj kompanisë së softuerit SolarWinds Inc ,që duket se synonte klientët e qeverisë amerikane. Fatmirësisht, deri më tani me gjithë dhjetëra sulme kibernetike të ndodhur midis superfuqive gjatë 2 dekadave të fundit, bota ka vazhduar që të rrotullohet sipas boshtit të saj dhe jeta për shumicën e njerëzve ka vazhduar kryesisht e papenguar. Dhe Biden vetëm e paralajmëroi Rusinë, kur hakerët rusë të grupit DarkSide bllokuan naftësjellësin Colonial, ndërkohë hoqi sapo bëri betimin si president, i hoqi sanksionet për gazsjellësin rus, Northstream 2, për të paqtuar Gjermaninë, çka ishte një fitore e dhuruar për Putinin.

Sot duhet veprim. Po të mos veprojë me forcë SHBA dhe NATO, Ukraina mund të shndërrohet në një Çekosllovaki të Luftës së III-të Botërore.

U përkujtua saga e të mbijetuarave të Holokaustit

January 27, 2022 by s p

Shkup, 27.01.2022 – Sot Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, shënoi 27 janarin – Ditën Ndërkombëtare të Holokaustit, datë kjo që përkon me përvjetorin e çlirimit të kampeve të vdekjes Auschvitz-Birkenau nga forcat sovjetike në vitin 1945. Për t’i dhënë kuptim më fundamental shënimit të kësaj dite, sivjet Departamenti për Hulumtimin dhe edukimin e Holokaustit në kuadër të ITShKSh-së, u përcaktua që të trajtojë një temë të dhimbshme, por mjaft të rëndësishme që ndërlidhet me fatin tragjik të gruas hebreje në kampet naziste. Moto e këtij pëkujtimi ishte saga e të mbijetuarave të Holokustit “Ato sfiduan vdekjen – mbollën farën e jetës”, ku morën pjesë studiues dhe përfaqësues të dhjetëra ambasadave në vend.

Drejtori i Institutit, Skender Asani, tha se gjeografia e dhembjeve njerëzore është shumë hetergjone, kurse vetëm solidariteti ndaj atyre dhembjeve mund të jetë homogjen, ashtu siç po provojmë edhe ne sot në këtë Akademi përkujtimore kushtuar viktimave dhe të mbijetuarve të Holokastit. “Fundja, ne po trasojmë një traditë pozitive të solidaritetit që ishte demonstruar pikërisht këtu në Shkup, kur dhjetra familje hebreje u evakuan falë ndihmës me plot rreziqe të familjeve bujare nga ky qytet. Jemi me fat që ne si institut arritëm të intervistojmë dhe të komunikojmë me disa nga të mbijetuarit e Holokastit, me ç’rast ne edhe përgatitëm disa libra, të cilat tani janë pjesë e bibliotekave publike e private këtu te ne dhe në botë”, u shpreh Asani.

Para një jave Kombet e Bashkuara miratuan një rezolutë që dënon mohimin e Holokaustit, kurse njëri prej kontributorëve që kjo rezolutë të miratohet ishte edhe Ministri i Punëve të Jashtme të Izraelit, Yair Lapid, i cili pati një paraqitje virtuale enkas për ITShKSh – në. Ai duke përkujtuar Holokaustin, bëri thirrje për paqe, duke thënë se nëse nuk mund ta ndryshojmë të kaluarën, kemi mundësi për ta ndryshuar të ardhmen tonë për të mirë.

Në këtë akademi përkujtimore, gjithashtu virtualisht u paraqit Ita (Drita) Bartuv, një e mbijetuar e Holokaustit, por edhe mike e Institutit tonë, e cila u shpreh e lumutur që bashkëpunimi me të nxori në pah shumë detaje të panjohura mbi fatin e grave dhe vajzave hebreje gjatë ditëve të vështira të golgotës së tyre.

Një fjalë rasti pati Rachael Cullins, këshilltare për liri politike dhe fetare nga Ambasada amerikane në Maqedoninë e Veriut, kurse nga ambasada gjermane në Shkup, tubimit iu drejtua atasheu Florian Träger-Steintjes. Ndërsa, nga Izraeli u paraqit virtalisht një mikeshë e Institutit, dr. Rachel Shelly Levi Drummer, nga Bar Ilan University.

Dhe në fund, Maja Susha – udhëheqëse e Departamenti për hulumtimin dhe edukimin e Holokaustit, foli për përvojat jetësore familjare, konkretisht për sagën e vuajtjes së gjyshes së saj si e mbijetuar e Holokaustit.

Pjesë e kësaj akademie përkujtimore ishte edhe një insert muzikor me temë nga filmi ‘Lista e Shindlerit’, që u ekzekutua nga Duo Scupi në flautë dhe violinë.