Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Reçaku është dhimbja jonë e përhershme…

by

-Fjalimi i Presidentes së Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani në 23 vjetorin e Masakrës së Reçakut/

I nderuar kryetar i Kuvendit, z.Konjufca

I nderuar kryeministër, z. Kurti

Të nderuar përfaqësues të qeverisë së Kosovës,Ish-president,I nderuar ambasador Hovenier dhe ambasador Szunyog,I nderuar kryetar AliuTë nderuara familje të viktimave të masakrës së ReçakutShumë të nderuar të gjithë ju të pranishëmNjëzetë e tre vjet më parë, jo shumë larg nga vendi ku sot të gjithë bënë nderimet e tyre, bota u lemeritë dhe e kuptoi përfundimisht nga pamjet makabre të masakrës së Reçakut krimin që ndodhi mbi popullatën e pafajshme civile shqiptare. Civilëve duarthatë, mëngjesin e ditës së kobshme iu shua jeta mizorisht nga forcat e regjimit gjenocidal të Millosheviqit.Atë ditë, Kodra e Bebushit, siç njihet nga banorët lokal ishte pasqyrim i krimit kundër njerëzimit, pasqyrim i krimit kundër shqiptarëve, pasqyrim i qëllimit shfarosës e gjenocidal të regjimit të Millosheviqit, ishte pasqyrim i masakrave ndaj njerëzve të cilët ndodheshin në shtëpitë e tyre dhe të cilët u përballën me egërsinë e forcave policore e ushtarake serbe.Përgjatë dhjetë orëve të sulmit, të vrarë pati edhe në pjesë të tjera të fshatit, prandaj me të drejtë edhe shefi i atëhershëm i verifikuesve të OSBE-së, Wiliam Walker, nga ajo që pa në vendngjajre, pa hezitim, siç kishte deklaruar vetë atëbotë, aktin e cilësoi si një masakër të tmerrshme dhe krim të rëndë kundër njerëzimit.Përfaqësuesit e komunitetit ndërkombëtar prezent në vendngjarje ishin vula e dëshmisë së këtij akti makabër dhe njëherë dëshmitarët më autentik krahas edhe të mbijetuarve të krimit, pra dëshmitarë të barbarisë së pushtetit të Millosheviqit, i cili kishte për qëllim shfarosjen e shqiptarëve, dhe këtë e bënte para syve të të gjithë botës.Tendencat për ta mohuar masakrën e Reçakut, janë përpjekje e qartë për rehabilitimin e atyre që kanë kryer krimin. Por propaganda asnjëherë nuk mund t`i ndryshojë faktet historike. E sidomos jo një të vërtetë që ka ndodhur para syve të të gjithë botës. Në Reçak ka ndodhur krim kundër njerëzimit, por edhe shpërfaqje e qëllimit të Serbisë së atëhershme për të zhdukur shqiptarët nga faqja e dheut, e Reçaku është njëra ndër masakrat e shumta të tmerrshme ku u dëshmua ky qëllim.Mohimi i fakteve të luftës nëpërmjet rehabilitimit të kriminelëve të luftës është përsëritje e krimit. Por e vërteta për Reçakun është shumë më e fuqishme se çfarëdo propagande nga bashkëpunëtorët e afërt të regjimit të Millosheviqit.Historia e dokumentuar nuk mund të ndryshohet dhe as nuk është subjekt i interpretimit. Ndaj një krimi siç ishte masakra e Reçakut, propaganduesit duhet të ndjejnë keqardhje, e në të njëjtën kohë edhe të kërkojnë falje e të sjellin drejtësi!Në kompleksin e varreve që vizituam sot, vetëm një varr është ende bosh, si dëshmia më e qartë e krimit të 15 shkurtit të vitit 1999. Saga ende nuk ka marrë fund për familjen Metushi. Fati i nënës së tyre Sahides rri pezull mbi lirinë e tyre, por edhe lirinë tonë. Në kërkim të saj, ata nuk reshtën prej ditës së trishtë, porse asnjë lajm deri më sot. Madje, asnjë lajm edhe për mbi 1600 të zhdukur të tjerë me dhunë nga lufta e fundit, të cilët janë përkushtim i yni i çdoditshëm dhe pa të cilët liria jonë gjithnjë do të mbetet e papërmbushur.Të nderuar të pranishëm,Të nderuar familjarë,Të nderuar ambasadorë që jeni prezent,Përfaqësues të institucioneve,Secili prej këtyre varreve ka një histori tmerri. Secili varr dëshmon gjithçka. Të gjitha këto varre bashkë përbëjnë një dëshmi të argumentuar, të pakontestuar dhe të dokumentuar.“Ishte një akt i qëllimshëm dhe joselektiv i vrasjeve, i bërë për të krijuar frikë në mesin e popullit të Kosovës”, pati deklaruar atëherë presidenti i SHBA-së, Bill Clinton.Kjo masakër shënoi kthesën më të rëndësishme të periudhës së luftës në Kosovë, ngase diplomacia botërore intensifikoi përpjekjet për ndalimin e barbarisë ndaj popullit shqiptar të Kosovës.Në të njëjtën kohë intensifikoi edhe përpjekjet e vajzave e djemve të UÇK-së për lirinë e vendit tonë.Pamjet nga Reçaku prekën jo vetëm ndërgjegjen e njerëzve të zakonshëm kudo në glob, por edhe atë të diplomacisë botërore.Afro dy muaj më pas, NATO-ja nisi fushatën e sulmeve ajrore ndaj caqeve ushtarake të Serbisë duke e detyruar njëherë e përgjithmonë largimin e saj nga Kosova që nga 24 marsi 1999.Sot Reçaku dhe Kosova janë të lirë falë angazhimit dhe sakrificës së popullit të Kosovës, si dhe falë ndihmës së aleatëve tanë të përhershëm nga bota demokratike.Duke i përkujtuar çdo vit viktimat e Masakrës së Reçakut, si dhe të gjitha viktimat e masakrave anekënd Kosovës ne e kujtojmë e rithemi të vërtetën, e asgjë pos të vërtetës, të cilën duhet ta themi këtu, por edhe kudo tjetër në botë.Nëse dikur luftuam për lirinë tonë, sot duhet të luftojmë për kujtesë kundër harresës, duke shikuar gjithnjë kah e ardhmja.Do të kthehemi çdoherë në Reçak, do ta themi me zë të lartë se këtu u dëshmua se krimet kundër civilëve shqiptarë janë ato që tregojnë qëllimin shfarosës të regjimit të atëhershëm të Serbisë, dhe duke kërkuar që drejtësia, e jo mohimi i krimeve të jenë kryefjala e veprimeve të secilit.Të vërtetën për Reçakun do ta bartim tutje, do ta themi me zë të lartë, sepse në çdo cep të globit duhet të dëgjohet ajo. Nuk do të lejojmë asnjëherë që të vërtetën ta mbulojë pluhuri i historisë apo tendencat për ndryshim të historisë, dhe nuk do ta lejojmë që ajo të përsëritet, jo vetëm në Kosovë, por duke qenë edhe vet dëshmitarë dhe viktima të regjimit të gjenocidit, do ta ngrisim zërin kundër gjenocidit, kundër krimeve kundër njerëzimit, e kundër krimeve të luftës gjithandej nëpër botë.Reçaku është dhimbja jonë e përhershme dhe është nevoja për ta ruajtur paqen dhe dinjitetin njerëzor. Ky vend paraqet edhe fillimin e fundit të përpjekjeve të regjimit serb për shfarosjen e shqiptarëve. Reçaku është njëri nga vendet prej ku filloi të marrë formë liria jonë.Prandaj, sot nga ky vend, përulemi para të gjitha viktimave civile, nderojmë kujtimin për ta, për të gjithë martirët e për të gjithë dëshmorët, bashkëndjejmë me familjet dhe e rithemi zëshëm të vërtetën e vetme, se populli i Kosovës ishte viktimë e një regjimi gjenocidal që është akoma në pritje të drejtësisë!Sot, së bashku me udhëheqësit e institucioneve vizituam vendin e ngjarjes, Kodrën e Bebushit. Vendin ku ishin masakruar të gjithë këta civilë, dhe nga aty dëgjuam rrëfimet e tmerrit të atyre pak të mbijetuarve. Nga asnjëri prej tyre asnjëherë nuk mund të dëgjoni kërkesë për hakmarrje, vetëm kërkesë për drejtësi. Drejtësia është e vetmja që gjithnjë do të kërkojmë.Qoftë i paharruar kujtimi për të gjithë të rënët në Reçak!

Ambassador Jeffrey Hovenier’s Remarks at the Recak/Racak Massacre Commemoration

by

Ambassador Jeffrey Hovenier

Ambassador Jeffrey Hovenier’s Remarks at the Recak/Racak Massacre, January 15, 2022President Osmani, Prime Minister Kurti, Speaker Konjufca and distinguished guests, dear friends, I am humbled to be here with you today, representing the American people, to honor and remember those who lost their lives in Recak 23 years ago. Thank you for this opportunity to join the people of Kosovo on this solemn occasion to commemorate and mourn those whose lives were tragically cut short that day.Let no one forget or deny what happened here, or why the United States and our allies came to the defense of the people of Kosovo. I remember that day well. As the officer at the U.S. Mission to the OSCE responsible for Kosovo at that time, I received a call from then-Kosovo Verification Mission Head Ambassador William Walker just after he departed the scene of horror, already focused on his recommendations for the OSCE in response to the brutal murder of defenseless civilians.In response to this atrocity and others, the United States, together with our NATO Allies, acted to protect defenseless civilians in the name of peace, freedom, and stability. These goals reflect deeply held American and Western values. We believe that all people, regardless of ethnicity or religion, deserve the dignity of living in freedom and security.We are aware of attempts to rewrite the well-documented history of this massacre and to downplay or misrepresent the facts about these atrocities. Let me be clear about the United States’ commitment to the truth. As President Clinton said then, we reaffirm now: “This was a deliberate and indiscriminate act of murder designed to sow fear among the people of Kosovo.”Denying these incidents and glorifying war crimes dishonors the memory of the dead, reopens the wounds of survivors, and sets this region back in efforts towards democratic consolidation and full Euro-Atlantic integration. Peace and justice come from a clear-eyed acknowledgement of past crimes. This is vital to ensure these heinous crimes never happen again.But recognizing the truth of the past is just the first step towards justice.Today, January 15, is the 23rd anniversary of the massacre here at Recak. It is also, coincidentally, the birthday of one of the United States of America’s greatest leaders and advocates for justice and reconciliation – Dr. Martin Luther King.I think it is fitting that on this day as we reflect on the horror and tragedy of what happened here on January 15, 1999, we also consider the words and legacy of Dr. King – whom we pay tribute to and honor on this same day each year.Dr. King was no stranger to injustice, no stranger to loss. Throughout his struggle to advance human rights, he was physically attacked, marginalized, threatened, and ultimately assassinated. Yet even as he languished in an Alabama jail for peacefully protesting racism and racial segregation, he wrote of justice and reconciliation – the ultimate goal not only equality, but shared destiny. In his famous “Letter from Birmingham Jail,” he penned these transcendent words: “injustice anywhere is a threat to justice everywhere.”Dr. King called us all to action, affirming that we have the power to promote positive change, noting “Human progress never rolls in on wheels of inevitability.” But he also called on us to remember the main point – not retribution, but reconciliation. I echo his words – a powerful reminder for all of us: “Our ultimate end must be the creation of the beloved community.”In the spirit of that vision of a beloved community, I want to cite one more powerful text that I believe can provide a guide for how best to honor the tragic victims we remember here today. From Kosovo’s February 17, 2008 Declaration of Independence…“Committed to confronting the painful legacy of the recent past in a spirit of reconciliation and forgiveness. Dedicated to protecting, promoting and honoring the diversity of our people.”May these words guide us all.Thank you

VATRA DHE SHTETI I KOSOVËS NDERUAN MËSUESIT QË HAPËN SHKOLLAT SHQIPE NË KOSOVË NDUE ZEF MARKAJ DHE PRETASH ZEF KAÇAJ

by

Sokol PAJA/

Federata Panshqiptare e Amerikës VATRA dhe shteti i Kosovës nderuan dy mësuesit legjendarë që hapën shkollat shqipe në Kosovë, Ndue Zef Markaj-Reçi dhe Pretash Zef Kaçaj. Në një ceremoni madhështore në Michigan të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, me pjesëmarrjen e dhjetëra familjarëve, miqve, të ftuarve, vatranëve, patriotëve të spikatur në diasporë, personaliteteve të komunitetit, mediave shqiptare në Michigan, mësuesit e pendës e të pushkës u vlerësuan për kontribut të jashtëzakonshëm në zhvillim të mësimit shqip, shkollës e kulturës, identitetit e trashëgimisë së shkëlqyer të popullit e kombit shqiptar. Në një ceremoni patriotike të zhvilluar në Imperial House, nën përkujdesjen e veçantë të Gjergj Markajt dhe Gjon Kaçajt, të gjithë të pranishmit mbetën të impresionuar nga roli dhe kontributi i jashtëzakonshëm që dy mësuesit Ndue Zef Markaj-Reçi dhe Pretash Zef Kaçaj kanë dhënë për shkollën shqipe në Kosovë e në vise të tjera të Shqipërisë.Ceremonia e nderimit filloi me himnin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Republikës së Shqipërisë të kënduara nga Mikela Nonaj. Kryetari i Vatrës Elmi Berisha shpalosi për të pranishmit peshën që dy mësuesit kanë pasur në Kosovë, Kryetari i Vatrës dega Michigan Mondi Rakaj foli rreth rëndësisë së figurave dhe personaliteteve në arsimin shqip, ndërsa nënkryetari i Vatrës Alfons Grishaj sqaroi pozicionin e Vatrës në raport me zhvillimet e kohës në Shqipëri e Kosovë duke theksuar rolin patriotik dhe kombëtar që ka luajtur e do luajë gjithmonë Federata Vatra. Në ceremoninë e nderimit Gjon Kaçaj shpjegoi për të pranishmit aspejte të veçanta dhe të panjohura më parë nga jeta e dy mësuesve. Në takim përshëndetën edhe Luigj Stërbyqi si sekretar i Shoqatës Dukagjini, Prek Camaj si ish-student i Kolegjës Franceskane në Shkodër dhe Nikollë Pepaj bashkëveprimtar i Presidentit Rugova. Në ceremoninë e përkujtimit dhe nderimit ishte shumë emocionues recitimet nga Kejsi Markaj dhe Roberta Markaj. Ceremonia e nderimit e moderuar prej Editorit të Diellit u përmbyll nga Gjergj Markaj i cili falenderoi të gjithë pjesëmarrësit në ceremoninë madhështore të nderimit të mësuesëve Ndue Zef Markaj-Reçi dhe Pretash Zef Kaçaj. Mirënjohjen për familjen Markaj e tërhoqi Dr. Zef Markaj, ndërsa për familjen Kaçaj, Gjon Kaçaj.

Nderimi nga Vatra dhe shteti i Kosovës

NDUE ZEF MARKAJ – REÇI (Pas vdekjes) dhe PRETASH ZEF KAÇAJ (Pas vdekjes) u nderuan me MIRËNJOHJEN E ARTË: “Për kontributin intelektual e atdhetar dhe humanizmin e pashembullt të treguar në ushtrimin e profesionit dhe misionit të tij fisnik si mësues dhe patriot në hapjen e shkollave shqipe në Kosovë. Në vlerësim të veprës së tij të lartë patriotike për zhvillimin e arsimit, kulturës, gjuhës e shkollës shqipe në trojet shqiptare”.

“Nderimi i mësuesëve të pendës e të pushkës”

Ndue Zef Markaj-Reçi – U shkollua në Liceun Françeskan “Illyricum”. Zotërues i Latinishtes dhe Italishtes. Ishte përkthyes për të plagosurit gjatë luftës nac-çlirimtare në spitale. Nga perkthyes ikuadrohet në Brigadën 24 sulmuese. Në dhjetor 1945 bashkohet me 42 arsimtarë vullnetarë për hapjen e shkollave shqipe në Kosovë në zonat e Suharekës, Pejës, Trestenikut, Brudisale e në veçanti hapi shkollen në Kraçevën e Epërme të Gjilanit nga ku ashtë larguar në vitin 1947 ku edhe sot mbahet komunikimi i familjes Markaj-Reçi me stafin e shkollës. Sapo u kthye në Shqipëri e burgosin në Koplik me akuzën agjitacion e propogandë kundër instalimit të diktaturës dhe lirohet me kushtin e përhershëm: mësues në zonat e thella malore dhe paraqitje të detyrueme një herë në muaj në postën policore. Nga viti 1992 ka qenë kryetar i veteranëve të luftës Malësi e Madhe.

Pretash Zef Kaçaj –U shkollua në Liceun Françeskan “Illyricum”. Zotërues i pesë gjuhëve të huaja. Gjatë luftës antifashiste nac-çlirimtare ka qenë përkthyes i të plagosurve nëpër spitale. Nga përkthyes ka kaluar në Brigadën 24 sulmuese nga ku bashkohet me 42 mësues vullnetarë për hapjen e shkollave shqipe në Kosovë duke dhënë mësin klasëve nga e pesta deri tek e teta në lëndët matematikë, gjuhë, histori e gjeografi në shkollat: Suharekë, Pejë, Trestënik, Budisale….etj. Nga Dhjetori 1945 deri në Mars 1947 dhe nga muaji shtator 1847 ishte i emëruar sekretarë në komunën e Ulqinit dhe arrestohet në Dhjetor të këtij viti kur ishte kthyer për festat me familjen. E burgosin në burgun e Koplikut duke i dhënë dënimin me kusht: mësues në zonat e thella malore dhe detyrim paraqitje në postat policore dy herë në muaj. Mbas që e detyronin me dhënë mësim në klasa kolektive që nga Pajajt në Rrjollë në Malësi e deri në Mirditë i ndodhi edhe ajo që priste: E arrestuan para nxanësve në Kalivaç të Mirditës tre agjentë policorë dhe pasi e prangosën e kthyen mbas 10 orë ecje në burgun e Lezhës dhe mbas tre muajve e dërguan në burgun e Shkodrës ku i komunikuan masën e i nternimit pa afat në Bënçe Tepelenë.

NJË AKT DIPLOMATIK I DALUR NGA KANCELARIA E SKENDERBEUT NGA VITI 1458 – BURIM ME VLERË TË RËNDËSISHME PËR HISTORINË TONË KOMBËTARE QË RUHET NË ARCHIVIO SEGRETO VATICANO

by

Me rastin e 554 vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut.

Akt diplomatik, mandat, me të cilin emërohet Martin Muzaka ambasador i Skenderbeut.-Origjinali në pergamen me një vulë shtetërore të varur, ruhet në Arkivin Skeret të Vatikanit në fondin: Miscellaneae, vol. XXXIX, dok. 2398, nga viti 1458.- Skenderbeu në këtë mandat quhet “mbret”!

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Gjatë mesjetës, sundimtarët dhe princërit shqiptarë kishin zyrat e tyre të kancelarive në nivele të ndryshme si notarë, sekretarë apo përkthyes, të cilat ishin mjaftë të zhvilluara dhe mund të renditen në radhën e kancelarive të ngjashmemë të njohura, në Evropë, gjë që tregonte për nivelin e lartë të zhvillimit dhe kujdesit që tregonin sunduesit shqiptarë në komunikim me sundimtarët tjerë. Nga këto zyra dolën akte, diploma, mandate dhe dokumente nga më të ndryshmet, në disa gjuhë që në atë kohë ishin në përdorim zyrtar. Deri sot, ne kemi njohuri për ekzistimin e një numri të vogël të këtyre dokumentave në origjinal. Pjesa dërmuese e tyre si duket janë zhdukur përgjithmonë; pjesa tjetër pret hulumtuesit që ato ti nxierrin në dritë dhe ti botojnë, derisa vetëm disa i kemi në duar të zbuluara rishtazi. Një numër i caktuar janë të botuara në vëllime dhe korpuse të ndryshme të dokumentave, që asnjëher nuk janë përmbledhur në një botim të veçantë. Karakteristikë e përgjithme e këtyre akteve të botuara është se ato nuk ndryshojnë nga ato të sundimtarëve të tjerë, fqinjë apo evropianë. Zakonisht në këto kancelari janë përdorur gjuhët kulturore të kohës si: latine, greke, sllave, italijane osmane dhe ndonjë tjetër. Ende nuk kemi asnjë dokument që është shkruar apo përkthyer në gjuhën shqipe nga aktet noterijale. Hulumtimet nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme, kanë mundësuar zbulime të reja të këtyre akteve, për të cilat më parë është menduar se janë zhdukur apo nuk kanë ekzistuar fare. Për fat të keq, edhe sot, ka studiues e shkencëtar shqiptar, të cilët janë mbështetës të idesë se: “çdo gjë që ishte me vlerë dhe e rëndësishme nga arkivat e bibliotekat e njohura, të rendësishme, është botuar”. Këta stduiues e historianë shfrytëzojnë burimet e botuara nga autorë të huaj, të cilët, vërtet kanë botuar dokumente, por assesi në atë shkallë, sa të shterronin fondet dhe trezorët e arkivave e bibliotekave, në të cilët edhe sot e kësaj dite, ruhen thesare të paçmuara për kulturën, traditëm dhe historinë tonë kombëtare. Këto mendime janë shumë të dëmshme, sidomos për studiuesit dhe hulumtuesit e rinj, te tek të cilët mund të ketë ndikime negative dhe dëshpruese. Dëshmit për një qëndrim të të tillë të gabuar dhe tendencioz, janë të shumta. Duke bërë hulumtime kohëve të fundit, në Arkivin Skeret të Vatikanit në Vatikan, në fondin: Miscellaneae, nga viti 1458, kemi zbuluar një mandat [akt diplomatik] origjianl të Skenderbeut, me të cilin emrohet Martin Muzaka për përfaqësues të tij “legjitim dhe legal”.Dokumenti është i shkruar në pergamen. Është ruajtur mjaft mirë. Ka dimensione: 68 x 92.5 cm. Në të janë varura edhe dy vula origjinale. E para vula shtetërore e Skenderbeut dhe e dyta ajo e notarit Johannes Borcius de Grillis. Ne na është e njohur edhe një kopje e këtj mandati që ruhet poashtu në Arkivin Sekret të Vatikanit, në Vatikan në Fondin: Diversa Cameralia, vëll. 30, f. 134r-v. Kjo kopje është e saktë dhe tepër besnike, pa asnjë lëshim nga ana e përshkruesit. Është e habitëshme që disa studiues shqiptarë, të cilët kanë shkruar për këtë dokument, meqë nuk e kishin në dorë as origjinalin e as kopjen, e kanë datuar gabimisht, duke i vënë datën 20 tetor 1463! Siq mund të vërehet nga origjinali, mandati është lëshuar në Rodon të Shqipërisë me 28 tetor të vitit 1458. I drejtohet papës Piu i II-të, i cili kishte më pak se dy muaj që kishte filluar pontifikatin e tij [Piu i II-të fillon pontifikatin më 3 shtator të vitit 1458 dhe vdes më 15 gusht 1464] dhe njihej si luftëar i rreptë për mbrojtejn e fesë së krishterë edhe sa ishte kardinal. Një moment tjetër i rëndësishëm që tërheq vëmendjen te ky mandat është edhe pohimi i notarit publik Johannes Borcius de Grillis se ai “me urdhër dhe autorizim të mbretit…” dmth. Skednerbeut, pra, Skenderbeun e quan Mbret. Ky moment është tepër domethënës ngase edhe në vulën shtetërore të varur që e shoqëron këtë dokument e gjejmë të shkruar tekstin: Sigil [um]o Regni[ae]o Macedonia[e]o et oAlbania[e] që në gjuhën shqipe do të ishte: Vula e Mbretërisë së Shqipërisë dhe Maqedonisë. Një vulë me teskt të ngjashëm, por e shtypur në letër, ruhet në një fond tjetër në Arkivin Sekret të Vatikanit: ASV. ARM. XXXIX. T. 7, dok. 137, e cila është botuar për herë të parë nga ne, në një nga numrat e kaluar të revistës Ekskluzive.Ka mundësi që zyra kancelarike që ishte pranë Skenderbeut të ishte vazhdimësi e të njëjtës zyrë, e cila funksiononte te i ati Gjon Kastrioti, për të cilin kemi njohuri se kishte një zyrë të tillë nga fundi i shek XIV dhe fillimi i shek. XV. Natyrisht që kancelaria e Skenderbeut ishte shumë më moderne dhe ju ishte përshtatur rrethanave dhe kohës kur vepronte. Sipas hulumtimeve të bëra, kemi në dorë një të dhënë tepër interesante, se nga zyra e Skenderbeut, ka ndodhur që mbrenda një dite të nxirren 13 akte të ndryshme diplomatike, të shkruara në 5 gjuhë. Kjo e dhënë tregon se cili ishte komunikimi i Heroit tonë kombëtar me shtetet tjera mjesjetare dhe me fqinjët, si dhe roli shumë i rëndësishëm që luante kjo diplomaci ruajtjen e pavarësisë shtetërore dhe teritoriale.Mandati që japim në përkthim në gjuhën shqipe, është njëri ndër dokumetnet që kemi zbuluar kohëve të fundit, është i pabotuar si dhe shumë të tjetër. Së shpejti do të botohet në një vëllim të veçantë së bashku dokumetet tjera të ngjashme diplomatike që kanë dalur nga kancelaria e Skenderbeut dhe janë të botuara.

*****PËRKTHIMI NË GJUHËN SHQIPE I MANDATIT NGA VITI 1458

Përshendetje në Zotin tonë Jezus Krishtin për të gjithë dhe secilin që e lexon dhe dëgjon këtë dokument. Duke qenë se kohë më parë jemi njoftuar nga raporti i Martin Muzakës, këshilltarit dhe oratorit [zëdhënsit] tonë, të cilin, kohë më parë e kemi dërgue te shenjtëria dhe fortlumturija e Tij Hyjnore, papë Piu i II-të; që shenjtëria e Tij, papa ynë, duke u kujdesur për pozitën e fesë së krishterë, e cila është sulmuar nga fatkeqësia e njerzimit, tirani turk, Mehmeti [i II-të, m.a.] dhe bashkëluftarët e tij, armiq të emrit, i krishterë; duke dëshiruar që të ndihmoj me shërbimin e tij dhe t’iu vijë në ndihmë forcave të tija; ka paralajmëruar, ftuar dhe shtytur një numër të madhë të mbretërve të krishterë, që të ofrojnë shërbimet e tyre, për një vepër kaq të shenjtë dhe të dobishme; dhe se duhet bërë këtë nga obligimi dhe pranimi i dobive që kanë ndaj fesë së krishterë; ka ftuar shumë mbretër të krishterë që të bashkohen personalisht ose duke dërguar përfaqësues të tyre me autorizime të plotëfuqishme dhe zyrtare.Ne, Gjergj Kastrioti Skenderbeu, zot i Shqipërisë, si të krishterë të mirë, dëshirojmë të renditemi në mesin e atyre besimtarëve të krishterë, të përmendur, duke u treguar besnikë dhe shërbëtorë të denjë; emrojmë të lartëpërmendurin, Martin Muzakën, te i cili kemi besim të pakufishëm dhe kofidencë, për legalitetin e tij ndaj nesh, eksperiencën, ndershmërinë, zotësinë dhe përgaditjen e lartë intelektuale; pikërisht të njëjtin, Martin Muzakën, e vëmë, përckatojmë dhe autorizojmë që sipas përmbajtës së këtij mandati të jetë oratori [zëdhënësi] dhe përfaqësuesi ynë legjitim dhe legal; që në emër Tonin dhe për Ne të paraqitet pranë të lartëcekurit, shenjtërisë së Tij, papës tonë dhe para shumë të nderuarit Kolegj të Kardinalëve, në Kongregacionin e përmendur; dhe me mbretërit tjerë apo me oratorët [zëdhënësit] e tyre, aty, për të njëjtën problematikë [temë] ose për ndihmë fesë sonë të shenjtë, e cila në të shumtën varet nga ata; për nder dhe emër të Zotit, të debatojë, të bisedojë, të japë mendim, të shqyrtojë dhe të nxierr përfundime, që do të ishin në favor të një ndërmarrje të tillë ose të bënte çdo gjë që është e mundur, duke pohuar, sajuar, bashkuar, mbledhur ose konkluduar, për një veprim të tillë; në emër Tonin dhe për Ne, të marr obligime duke treguar atë që është për tu lavdëruar, lejuar dhe zbatuar; çka do të pranonin të gjithë të pranishmit, por edhe individualisht; dhe përsa ka të bëj me ne; ose sa do të kishte të bënte me ne, si dhe për personalitetin Tonë; me të mirat tona; tokën tonë; qytetet tona të fortifikuara; vendbanimet tona; kështjellat tona dhe në popullin tonë; besnikët tonë të armatosur, në njerzit tonë, pjesërisht apo në tërsi; për të mbrojtur fenë e krishterë dhe në dëm të armiqëve tonë të përmendur; siq do të vërehet edhe nga mandati ynë i hapur, të cilin e dërgojmë; dhe si mund të konkludohet, që ligjërisht obligohemi, që me vulën tonë, dhe me vulën e tij, me të cilën siguron për çdo premtim dhe obligim të bërë; duke u përgjigjur me çfardo shume të hollash, si dhe me të gjitha të mirat tjera, të çfardo natyre qofshin ato, nga të gjithë personat, kolegjet apo bashkësitë, duke mbështetur të përmendurin, shenjtërinë e Tij, zotin tonë, papën dhe Selinë e Shenjtë, shumë të nderuarin Kolegj të Kardinalëve nga Kongregacioni i përmendur, si dhe mbretërit, sundimtarët, dhe gjithë të tjerët, që me forcën e një marrëveshje, për të cilën edhe ne jemi shumë të interesuar, siq jemi deklaruar edhe më lartë; dhe të gjitha këto i bëjmë personalisht; pranojmë paqen, veprojmë dhe marrim nga të gjithë, pa dredhi, duke hequr çdo lloj dyshimi për mashtrim; ndërsa juve, të lartëpërmendurit, të gjithëve dhe secilin, ju vëjmë dhe emrojmë, duke dhënë fjalën e sundimtarit [mbretit]; duke shprehur devotshmërinë, nderin dhe besnikërinë tonë; e konsiderojmë si të përhershëme dhe premtojmë: se të gjitha oblgimet tona do ti përmbushim. Duke ju siguruar ju se, veprimet e përmendura; obligimet; pa dredhi, të gjitha deri në një, për të cilat kemi dhënë fjalën, përmes oratorit [zëdhënësit] ose ambasadorit tonë Martin Muzakës, si të pohuara, shqyrtuara, paralajmëruara, debatuara dhe përfunduara, i pranojmë dhe obligohemi për to.Dëshminë e të gjithë këtyre, e forcojmë, duke urdhëruar vulosjen me vulën tonë të zakonshme, të varur.Lëshuar në Rodon, në vendin e Shën Mërisë, në prezencën e dëshmitarëve të ftuar dhe të lutur [nderuar]; në prezencën e shumë të nderuarit në Krisht, atit dhe zotit Pal, me mëshirën hynjore, kryeipeshkv i Durrësit dhe i krahinës së Ilirikut; dhe të nderuarit atë, Pjetër Dukës, abat prothosengulator [i betuar] në Aleksandrin nga Moledina dhe shumë të nderuarit vëlla Bardh, prior i Kuvendit të Shkodrës nga Urdhëri i predikuesve [domenikanëve] dhe nuncit apostolik në Shqipëri, shumë të nderuarit zotit Raione Celnicho.Në vitin e Krishtit, 1458, indikti i I-të, ditën e 28 të tetorit.Unë, Johannes Borcius de Grillis, prift i ipeshkvisë së Durrësit, notar publik me urdhër dhe autorizim të mbretit, firmos të gjitha këto dhe secilën; isha prezent, për këtë dhe i lutur; botërisht pohoj dhe firmos mandatin; por meqë isha i zënë me punë, kam urdhëruar që të tjerët ta shkruajnë; e unë e kam firmosur me shenjën time të zakonshme, të notarit publik dhe me emrin tim, së bashku me vulën varëse të të lartëpërmendurit dhe shumë të ndriturit zot Skenderbe, e kam forcuar besimin, me dëshminë e gjithë kësaj dhe secilës, që është përmendur më lartë.

*****TRANSKRIPTIMI I ORIGJINALIT TË DORËSHKRIMIT TË MANDATIT NGA 28 TETORI 1458ASV: Diversa Cameralia 30. F. 134r-v[olim 135r-v] MANDATUM DOMINI SCANDARBECHI IN FACTO CONTRA TURCHUM

Rodoni, 28. X. 1458. Mandatum Universis et singulis presentes litteras inspecturis seu audituris salutem in Domino nostro Jesu Christo. Quoniam ad nostram noticiam nuper delatum est, relatione Martini Musachi, consiliarii et oratoris nostri, quem nuper ad presentiam Sanctissimi Domini Nostri domini Pii, divina providentia pape II, transmissimus, qualiter ipse Sanctissimus Dominus Noster Papa considerans religionem christianorum a Machometto Turchorum tiranno cum suis complicibus Turcis nominis christiani inimicis graviter afflictam, volens ut suo incumbit, officio providere et pro suis viribus succurrere, plurimos catholicos principes monuit, percitavit ac exortatus est, ut vices suas ad hoc tam sanctum tamquam salubre opus impendent ut ex debito et christiane religionis et beneficiorum a Deo susceptorum tenetur et ob hac ad suam presentiam plurimos e christianis principibus convocavit qui per se aut per procuratores suos plenissimo mandato suffultos compareant. Nos Georgius Castriot Schanderbeg, dominus Albanie, qui in numero christifidelium numerari et esse volumus, etiam ut tanti tamquam meritoris boni efficiamur participes, prefatum Martinum Musachi ad plenum de eius legalitatis, probitatis, scientia et experientia plenius confisi ipsum Martinum Musachi constituimus et ordinamus ac tenore presentium litterarum nostrarum facimus, constituimus et ordinamus nostrum et certum nunptium specialem ac procuratorem etc, ad comparendum nomine nostro et pro nobis coram Sanctissimo Domino Nostro Papa prefato ac Sancto reverendissimorum dominorum Cardinalium Collegio in Congregatione prefata cum aliis principibus aut eorum oratoribus seu procuratoribus ibidemque de materiis huiusmodi aut succursu fidei nostre et eorum dependentiis, ad laudem Dei et commodum atque sulevamen nostre christiane religionis tractandum, proloquendum, avisandum, arbitrandum et concludendum prout et quemadmodum expeditioni tante opportunum fuerit vel videbitur expediens esse, conceptisque prolocutis, quentis, conventis et conclusis ibidem in hac parte et nostro nomine ac pro nobis consentiendum et confessum expressum prebendum illa laudandam et approbandam et ad observationem atque conmplementum omnium et singulorum eorumdem in quantum nos concernunt seu concernere poterunt, nos et personam nostram et omnia bona nostra ac terras, castra, villas, fortelicia, armigeros, subditos et homines nostros in parte vel in toto pro deffensione christiane fidei et offensione inimicorum eorum predictorum prout expedientis videbitur et conclusum fuerit efficaciter obligandum et per litteras suas patentes et sub eius sigillis necnom ad recipiendum omnem promissionem et obligationem omnemque pecuniarum quantitatem et summam ac etiam omnia bona cuiuscumque generis seu speciey fuerunt, a quibuscumque personis, collegiis sive universitatibus et maxime a prefato Sanctissimo Domino Nostro Papa et Sede Apostolica et a prelibato Sacro reverendissimorum cardinalium Collegio a Congregatione prefata et a principibus dominis et regibus quibuscumque perinde ac cum talibus pacto, robore et firmitate tanquam si nos ipsi in premissis interessendo hec omnia personaliter faceremus, pacisceremur et tractaremus et reciperemus, omnibus dolo, exceptioni ac fraude cessantibus et penitus exclussis ac vos circa predicta omnia et singula constituimus et creamus alterum nos promittentes in verbo principis ac sub nostris fide et honore rata, grata, stabilia et firma perpetuo habere et efficaciter adimplere que per vos acta, facta, promissa, obligata et recepta fuerint ac nos habituros et adimpleturos sine fraude, omnia illa et singula que per oratores, ambassatores et procuratores nostros supra nominatos vel per alterius ipsorum super Martinum Musachi acta, dicta, avisata, tarctata, conclusaque fuerint in premissis. In cuius rei testimonium [nostri] consueti sigilli appensione muniri fecimus et mandavimus. Datum Rodoni in loco Sancte Marie, presentibus reverendissimo in Christo patre et domino domino Paulo, miseratione divina archiepiscopo Durachiensi et Illirice regionis, ac venerabili patre domino Petro Duca, abbate prothosengulo nuncupato sancti Alesandri de Molendino Arbanensis Diocesis, et venerabili fratre Blasio, priore conventus Scutarensis Ordinis Predicatorum, ac nunptio apostolico in Albania, et s[e] pectabili domino Raione Celnicho, eiusdem testibus rogatis et vocatis, anno a nativitate domini MCCCCLVIII, indictione I, die vero XXVIIII octobris. Ego Johannes Borcius de Grillis presbiter Duracensis Diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius suprascriptus omnibus et singulis interfui eaque rogatus publicavi et in notam scripsi, ac per alium, me certis occupato negotiis, scribi feci et inde me subscripsi; meisque signo et nomine solitis unacum appensione prefati illustrissimi domini Scanderbech sigilli in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum roboravi. J.

Demir Gjergji ishte një zë

by

Aleksandër Çipa/

I kishte territoret e veçanta të vetvetes: atë të poezisë dhe radiofonisë, të ligjërimit poetik dhe komunikimit publik. I mbajti këto territore të mbështjella në modestinë natyrale të vetvetes si raport me të tjerët dhe publikun. Vetëshquhej në zë dhe në fjalë. I donte perimetrat e gjerë duke qenë besnik rigoroz i perimetrave të ngushtë, duke spikatur si qytetar artist e gazetar dhe duke ushqyer ambicien e artistit si qytetar. Demir Gjergji është një poet që udhëtoi pa stacionime të gjata dhe pushime të kota, në poezi. Ai qëndroi gazetar i fjalës dhe mendimit në radio, duke mos e zbehur kurrë emocionin e timbrit dhe theksimit komunikues para mikrofonit. Demir Gjergji ishte respektues i emocionit të tjetrit dhe shtues i emocionit të vetes. E kërkoi progresin estetik të fjalës në kohë të vështira dhe në kohë të padëgjueshmërisë. Me gjuhën e tij të brendshme kërkoi dhe këmbënguli pa e hequr kurrë veshjen e modestisë si virtyt njerëzor, për të gjetur dhe zotëruar intuitën e gjërave.Demir Gjergji ra në heshtjen e gjithëjetshme papritur, befas dhe në refuzim të zhurmës së ikjes, duke lënë pas shenjën e vetes dhe shenjat e vetvetes. Një ndër këto të fundit është edhe studio ” De Rada”. Një laborator rishtar në të cilin përmes zërit të tij u regjistruan qindra krijime miqsh, poetesh dhe poetësh, për t’i dhënë në ajrin e mbizhurmshëm të kësaj shoqërie, një zë estetik të poezisë dhe autorëve me ndjenjë të hapësirës së sotme shqiptare.Demir Gjergji heshti në pikun e të qenit energjik, në çastin e mbramë të kapjes së një ngjitjeje më të mbramë, për pasionin me talent të vetvetes dhe në një kapërcyell ndërprerjeje me radiofoninë publike. Dekada të tëra, zëri i tij bëri ngjyrë dhe pati timbër publik, përmes Radio Tiranës. I fitoi shumë horizonte dëgjimi dhe i theu shumë gardhe pengimesh për dëgjim, ndër hise dhe vise shqiptare. Demiri mbeti rogorozisht adhurues dhe shërbëtor i estetikës së simpatikes. E bëri këtë, deri sa ndau frymën nga trupi, por jo për konkurime dhe gara jubilarësh. Në dekadat e fundit të jetës u pri dhe gatoi poezi-shkurtima sikur të donte të mishëronte ndërgjegjen e poetit dhe gazetarit konçiz. Nuk e humbi kurrë ndërgjegjen e lartësisë së vetvetes në raport me të tjerët dhe në referencë me peshën reale të vetvetes.Demiri ishte mik me shumë dhe mbetet mik, me më shumë. Me dhimbjen e ikjes së beftë, këta të dytët, janë edhe më të shumtë. Ndër ta dhe tek të shumtët Demir i dashur, ke tashmë të vetmen mundësi, të shohësh duke mos qenë me prani fizike, dritën e shpirtit tënd mbi ne, e cila ndrit përmes frymës që gjallon dhe zërit që të kumbon. Na e ngrite fytyrën tënde në ajri dhe na le me fjalën që e kemi për lexim dhe rilexime në pakohësi. Tani që nuk të tokim dot me dorën e takimeve, do të të ndjejmë përmes fjalës tënde me zë dhe estetikë.Me ndjenjën e përhershme të mikut që nuk ndërron, Sandri.