s p – Page 49 – Dielli

DËSHMI ARKIVORE MBI PRONAT NË ZONËN KUFITARE SHQIPËRI-MALI I ZI

November 10, 2025 by s p

Pas dy botimëve të mëparshme “Shqiptarët në Malë të Zi nga Kongresi i Berlinit e deri në vitin 1941”(2016) dhe “Ulqini në dokumentat malazeze nga viti 1880 e deri më 1915”(2018), ditë më parë Hajro Hajdari opinionit i prezantohet më botimin më të ri me titull “PRONAT DYPALËSHE të shqiptarëve në të dyja anët e kufirit Shqipëri-Mali i Zi”, Botuar nga Art Club-i, Ulqin, 2019.

Nail Draga

Nga vet titulli del se kemi të bëjmë me një temë interesante e cila deri më tash ka qenë pothuaj e panjohur për opinion e gjerë, andaj si e tillë është intriguese për lexuesit. Fjala është për pronat dypalëshe të qytetarëve të cilët jetojnë dhe punojnë në zonën kufitare në mes Shqipërisë dhe Malit të Zi. Fillimisht autori trajton semantikën e terminologjisë juridike të pronave dypalëshe e cila është trajtuar pak në literaturën juridike, andaj ka mbetur në margjina të çështjeve të tilla duke dhënë informacione të mjaftueshme në aspektin terminologjik dhe ate juridik. Me themelimin e shtetëve të pavaruara në shek.XIX, në Europën Juglindore në opinion u paraqit edhe koncepti i zonave kufitare, ku përveç të ndonjë rasti të veçantë nuk ka qenë objekt i hulumtimeve dhe studimeve të ndryshme shkencore.

Në këtë botim fillimisht autori trajton përcaktimin kufitar në mes Malit të Zi dhe Shqipërisë, duke filluar me Kongresin e Berlinit(1878) dhe më pas me Konferencën e Ambasadorëve në Londër(1913), më ç’rast vise e vendbanime shqiptare iu dhuruan Malit të Zi. Vendimet e tilla absurde të Fuqive të Mëdha ndikuan që një numër i konsideruar i popullsisë e viseve shqiptare të mbesin jashtë shtetit amë-Shqipërisë. Një veprim i tillë ishte në kundërshtim flagrant me të drejtën etnike e historike të popullit shqiptar ku padrejtësisht u vendos kundër vullnetit tyre. Dhe një veprim i tillë, ndikoj që Shqipëria të kufizohet më popullin e vet, si asnjë shtet tjetër në Europë.

Në lidhje me këtë çështje autori ofron të dhëna me interes, në diakroni e sinkroni para Luftës së Parë Botërore, pas saj deri në Luftën e Dytë Botërore dhe më pas që përmbyllet me vitin 1948. Në periudhat në fjalë janë arritur marrëveshje në mes dy vendëve ku si model pozitiv mund të shërbejë koha në mes dy luftërave botërore në mes Mbretërisë Jugosllave e asaj të Shqipërisë, ku janë miratuar marrëveshje të ndryshme të cilat ishin në favor të qarkullimit ndërkufitar të popullsisë në zonën kufitare e cila ishte kryesisht shqiptare. Fjala është për distancën 10km nga kufiri ku popullsia përkatëse në vendkalimet kufitare kalonte për të shkuar në treg, punimin e tokave, bartjen e prodhimeve bujqësore, përdorimin e kullosave etj. Përveç vendkalimeve zyrtare kufitare kanë ekzistuar edhe vendkalime kufitare jozyrtare, që ka të bëjë me perdorimin sezonal, kryesisht të prodhimeve bujqësore.

Kështu nëse analizojmë vendkalimet e tilla të zonës kufitare nga liqeni i Shkodrës e deri në Grykë të Bunës, del se kanë ekzistuar 8 vendkalime të tilla, ku nga to 4 ishin tokësore e 4 ujore. Një e dhënë e tillë dëshmon për demokracinë e ekzistuar praktike për qarkullimin ndërkufitar e dhënë kjo e cila nuk ka ekzistuar nga viti 1948 e më pas, kur kjo zonë humbi përmbajtjën e saj sepse kanë dominuar interesat ideologjike e jo ato kombëtare nga ana e shtetit amë-Shqipërisë, që ka pasur pasoja të mëdha për atë kohë, ku autori më të drejtë e quan “gjenocid social”.

Për përgatitjen e këtij botimi autori përveç literaturës profesionale të cilën e ka konsultuar, në veçanti ka përdorur materialet arkivore nga Arkivi Qendror i Shqipërisë dhe Arkivi Shetëror i Malit të Zi, të cilat pas hulumtimit dhe përpunimit të tyre ka ofruar të dhëna me interes, të cilat deri më tash kanë qenë të panjohura për opinionin e gjerë. Me interes janë prezantimi i materialeve të Komisioneve mikste shqiptaro-jugosllave për çështjet pronësore të cilat kanë qenë aktive deri në vitin 1948, duke përfunduar me vitin 1953. Po ashtu me vlerë të veçantë janë paraqitja e regjistrave të familjeve të shtetasve shqiptarë që kanë pronat në Jugosllavi, dhe e kundërta e shtetasve jugosllavë, më përkatësi të kombësisë shqiptare në Shqipëri. Regjistri i tillë ka vlerë të veçantë jo vetëm sa i përkët pronësisë së tokave përkatëse, por edhe shpërndarjën territoriale të tyre nga Shtoji i Ulqinit në jug e deri në Guci e Plavë në veri për gjatë zonës kufitare në gjatësi prej 172 km. Nga të dhënat e prezantuara del se më së shumti prona dypalëshe kanë shqiptarët nga Mali i Zi në Shqipëri rreth 4000 ha, ndërsa më pak kanë shqiptarët nga Shqipëria në Mal të Zi rreth 600 ha.

Pasi nga viti 1948, u prishën marrëdhëniet në mes ish-Jugosllavisë e Shqipërisë për shkaqe ideologjike dhe politike, pasojat e para u hetuan në zonën kufitare, sepse u pengua qarkullimi i lirë përmes lejës së kufinit dhe shfrytëzimit të pronave dypalëshe, duke mbetur zona të izoluara, të rrezikshme dhe të papërspektivë. Madje pronat e tilla humben përmbajtjën e mëparshme sepse shumë prej tyre u shtetëzuan, apo iu janë dhënë të tjerëve për shfrytëzim si kompensim për pronat e tyre në anën tjetër të kufirit. Kështu p.sh.në Anë të Malit, Krajë e gjetiu, pronat e tilla që ishin në shfrytëzim, njiheshin si “toka të Shqipnisë”, ku këtë tretman e vazhduan një periudhë të caktuar kohore, ndërsa më vonë u regjistruan në katastër si pronarë “legjitim” të tyre që ishte në kundërshtim flagrant ligjor, shtetëror dhe ndërkombëtar.

Ndërsa pas vitit 1990, me miratimin e pluralizmit dhe qarkullimit të lirë të personave në mes dy vendëve, filloi interesimi për pronat legjitime në të dy anët e kufirit. Në këtë aspekt ndonëse me një vonesë të konsideruar ekziston baza ligjore për të zhvilluar proceset e tilla gjyqësore, për të iu rikthyer pronat pronarëve legjitim, por mungon marrëveshja shtetërore në mes Shqipërisë dhe Malit të Zi, që nuk mund të arsyetohet më asgjë, përveç me pakujdësi dhe joseriozitet profesional. Sepse pavarësisht rrethanave shoqërore prona mbetët e shenjtë dhe si e tillë duhet të iu kthehet pronarëve legjitim. Vetëm ne këtë formë të veprimit përmes gjykatave vendore, shtetëtore e madje deri të ajo ndërkombëtare në Strasburg, do të eliminohej një padrejtësi e imponuar dekada më parë, që është në kundërshtim flagrant ndaj të drejtave legale e legjitime të qytetarëve të zonës kufitare.

Andaj, duke uruar autorin këtë botim e vlerësojmë në mënyrë të veçantë sepse është i pari me një përmbajtje të tillë, ku besoj së do të jetë një impuls pozitiv për hulumtues të tjerë që duan të merren me një çështje të tillë në zonën kufitare. Nuk ka dilemë së një çështje e tillë sa është profesionale është edhe kombëtare, sepse ka të bëjë me popullsinë shqiptare në zonën kufitare në të kaluarën e deri në ditët tona.

Pikërisht duke marrë parasysh këtë çështje duhet mbeshtetur të gjithë ata që do të angazhohen në studime e hulumtime të tilla në të ardhmën duke mbetur si mision profesional dhe kombëtar sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët.

In memoriam

Hajrullah Hajdari (1949-2025)

Në Ulqin me 12 tetor 2025, në moshën 76 vjeçare vdiq Hajrullah Hajdari, jurist e studiues, autor i disa botimeve kryesisht nga fusha e historisë. Ka lindur në Bobosht-Krajë(1949), ku ka kryer shkollën fillore, të mesmen në Gjakovë ndërsa Shkollën e Lartë Administrative dhe Fakultetin juridik në Prishtinë. Eshtë marrë me hulumtimin dhe studimin e dokumentëve arkivore dhe ka marrë pjesë në konferenca të ndryshme shkencore.

Është autor i 6 librave: “Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit deri në vitin 1941”, Ulqin, 2016; “Ulqini në dokumentët malazeze nga viti 1880 deri në vitin 1915”, Ulqin, 2018; “Pronat dypalëshe të shqiptarëve në Mal të Zi në të dyja anët e kufirit Shqipëri-Mali i Zi”, Ulqin, 2019; “Pozita kushtetuese-juridike dhe politike e shqiptarëve në Mal të Zi 1945-1990”, Ulqin,2021; “Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit deri në vitin 1941”(Botim i dytë i plotësuar), Ulqin, 2021 dhe “Balshajt dhe objektët kishtare në goricat e liqenit të Shkodrës”, Shkodër, 2025.

Recensioni për librin “Pronat dypalëshe të shqiptarëve në Mal të Zi në të dyja anët e kufirit Shqipëri-Mali i Zi”, Ulqin, 2019, është shkruar në vitin 2019, ndërsa ribotohet në nderim të autorit.

Një libër i guximshëm…

November 10, 2025 by s p

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Ambaasadorin austriak Wolfgang Petritsch të gjithë e kujtojmë për angazhimin e tij në çështjen e Kosovës që përkon me luftën e armatosur dhe emërimin e tij me 1997 si i dërguar i Posaçëm i BE-së për Kosovën. Gjatë atyre viteve 1997/1998 ai së bashku me të dërguarin amerikan ambasadorin Chriss Hill, intensifikuan të ashtuquajturën “shuttle diplomacy” në kërkim të një zgjidhje për konfliktin midis forcave serbe të sigurisë dhe UÇK-së që po përshkallëzohej me shpejtësi.

Tani Petritsch vjen edhe në shqip me një libër tejet interesant “Ndërrimi i epokave- Rikthimi i luftës në shekullin autoritar-digjital”. Në këtë botë që po ndryshon me shpejtësi marramendëse, Wolfgang Petritsch analizon kthimin e luftës si mjet në shekullin autoritar-digjital.

Nga Ukraina deri në Lindjen e Mesme, nga përplasjet gjeopolitile deri te luftërat e informacionit, autori shtron pyetjen thelbësore: a po hyjmë në një epokë të re ku teknologjia, propaganda dhe autokracia bashkohen për të riformësuar rednin botëror?

Me përvojën e tij të gjatë diplomatile dhe analizën e hollë politike, Petritsch na udhëheq përmes kontradiktave dhe autoritarizmit, progresit teknologjik dhe rrezikut të manipulimit total.

“Ndërrimi i epokave” është një libër i guximshëm, aktual dhe i domosdoshëm për ta kuptuar shekullin ku po jetojmë.

Trashëgimia arbëreshe…

November 10, 2025 by s p

Prof. Begzad Baliu/

Më 26 nëntor të vitit 1954, drejtori i Institutit Albanologjik të Prishtinës, Elhami Nimani, ua dërgonte një letër arbëreshëve të Zarës: leksikografit e enciklopedistit Dr. Kruno Kërstić, shkrimtarit të shquar Josip Rela dhe studiuesit Budimir Perović, me të cilën nxiteshin që të punojnë në identifikimin, mbledhjen dhe regjistrimin e trashëgimisë gojore të arbëreshëve të Zarës, që do të shërbenin si bazë e “një studjim deskriptiv systematik njëheras edhe i fjalorit, por mâsë forti i gramatikës s’këtij nëndialekti të gegënishtës”.

“Ne mendojmë, – thuhet në letrën, të cilën sipas diskursit të gjuhës së saj, nuk është vështirë të konstatohet se është shkruar nga linguisti Selman Riza, – se shqyrtimi përfundimtar, tâanësuer dhe i hollësishëm mund të kryhet soll prej pjesëtarëvet të vetë kësaj kolonije, siç âsht rasa pikërisht me ju të tre”. (…)

“Konkretisht na proponojmë që shoku Budimir të marrë përsipër barren kryesore rreth gjurmimit të landës së duhun; por me kusht që, në fazën e mâtejme të systemimit dhe interpretimit të kësaj lânde, me shokun Budimir të bashkëpunojnë shokët Relja dhe Krstić; kështu që ndjenja gjuhësore nevojisht pak a shumë e lëkundshëme te çdonjâni prej jush, të qëndrueshëmohet /stabilizohet/ nëpër kritikën dhe kontrollin prej anës së dy tjerëvet”. Pa dashur të merremi këtu më gjerësisht me udhëzimet e letrës, dua të theksoj se prej dokumenteve të Arkivit të Institutit Albanologjik dhe arkivave private të albanologëve në Prishtinë, si dhe prej botimeve, kryesisht të revistës letrare “Jeta e Re”, deri në fund të viteve ’60, dhe të përditshmes “Rilindja” më tej, studiuesit arbëreshë, shkrimtarët dhe publicistët e atjeshëm, kanë bashkëpunuar me shumë sukses, me institucione dhe individë, pavarësisht mbylljes së shpejt të Institutit.

Për kureshtjen fillestare, këtu po e sjell një dorëshkrim të studiuesit Budimir Petrović, origjinali i të cilit gjendet në arkivin tonë personal.

(Begzad Baliu, Nga një studim në proces)

Kosova, Serbia dhe Integrimi në Bashkimin Evropian: Analizë Strategjike dhe Parashikim

November 10, 2025 by s p

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Washington D.C., Nëntor 2025/

I. Parashikimi strategjik

Parashikimi ynë akademik është ky: Nëse Serbia vendos të vendosë sanksione ndaj Rusisë dhe të njohë pavarësinë e Kosovës, kjo do të mundësonte një rrugë të shpejtë drejt Bashkimit Evropian. Megjithatë, për shkak të realitetit politik, historik dhe strategjik, Serbia nuk ka gjasa ta bëjë këtë, duke e mbajtur vendin në një dilemë të qëndrueshme midis presionit perëndimor dhe aleancave tradicionale me Moskën.

Ky parashikim nuk është thjesht spekulativ: ai mbështetet mbi analizën e politikave historike të Serbisë, ndikimin e Rusisë, presionin ndërkombëtar dhe realitetin politik brenda vendit.

II. Konteksti historik dhe gjeostrategjik

Lidhjet historike dhe strategjike me Rusinë

Serbia ka një histori bashkëpunimi politik, kulturor dhe strategjik me Rusinë që daton qindra vjet pas mbështetjes ortodokse dhe ushtarake në Ballkan. Nga shpërbërja e Jugosllavisë, Rusia ka përdorur Serbinë për të ruajtur ndikimin e saj në rajon, përfshirë bllokimin e njohjes ndërkombëtare të Kosovës në OKB në vitin 2008 dhe 2010.

Çështja e Kosovës dhe kushtet për BE-në

Njohja e pavarësisë së Kosovës konsiderohet nga shumica e ekspertëve dhe diplomatëve perëndimorë si kusht i domosdoshëm për integrimin e Serbisë në Bashkimin Evropian. Refuzimi i Beogradit për ta bërë këtë pasqyron qëndrimin e ngurtë politik dhe presionin e brendshëm nga nacionalistët dhe qytetarët pro-rusë.

Shembuj krahasues në Ballkan

-Maqedonia e Veriut: ndryshoi emrin për të arritur marrëveshjen me Greqinë dhe për të avancuar procesin e BE-së (2019).

-Mali i Zi: pranoi reforma të thella në drejtësi dhe anti-korrupsion për të përshpejtuar integrimin.

-Shqipëria: ka zbatuar reforma kushtetuese dhe ligjore për të harmonizuar standardet me BE-në.

Krahasimi tregon se Serbia qëndron jashtë trendit të kompromisit historik dhe reformave strukturore që vendet e tjera të rajonit kanë pranuar për integrim.

III. Analiza e faktorëve strategjikë

Deklarata dhe parashikimi i bërë reflektojnë tre elemente thelbësore:

Instrumentalizimi i BE-së si levë politike

Serbia përdor perspektivën e anëtarësimit në BE si instrument për presion diplomatik dhe legjitimitet politik brenda vendit. Megjithatë, për të përparuar realisht, do të duhej të pranonte sanksione ndaj Rusisë dhe njohjen e Kosovës, gjë që nuk duket e mundur.

Balancimi midis Perëndimit dhe Rusisë

Serbia ka një strategji të dyfishtë: nga njëra anë pret mbështetje perëndimore dhe investime, nga ana tjetër ruan lidhjet tradicionale me Rusinë për stabilitet politik të brendshëm. Ky balancim është i ndërlikuar dhe kërkon menaxhim të vazhdueshëm të marrëdhënieve ndërkombëtare.

Presioni i brendshëm politik

Popullsia dhe partitë nacionaliste mbështesin një politikë anti-kosovare dhe pro-ruse, duke kufizuar lirinë e liderëve për të marrë vendime që do të shpejtonin integrimin në BE.

IV. Ilustrime konkrete historike dhe diplomatike

Vetoja ruse në OKB (2008–2010)

Rusia përdori veto në Këshillin e Sigurimit për të penguar pranimin e Kosovës si anëtare e OKB-së, duke përdorur Serbinë si instrument strategjik.

Sanksionet ndaj Rusisë (2022–2025)

Kur BE dhe SHBA vendosën sanksione ndaj Rusisë pas pushtimit të Ukrainës, Serbia refuzoi t’i bashkohej, duke përdorur energjinë dhe furnizimin me gaz si leverazh diplomatik.

Procesi i BE-së dhe vendet e rajonit

Maqedonia e Veriut ndryshoi emrin për të përparuar integrimin; Mali i Zi pranoi reforma të thella; Shqipëria harmonizoi legjislacionin. Serbia nuk ka bërë hapa të ngjashëm, duke mbajtur një qasje konservatore dhe nationalistike.

V. Skenarët strategjikë për Serbinë (2025–2030)

Skenari A: Refuzimi i njohjes së Kosovës dhe sanksioneve ndaj Rusisë

-Serbia mbetet jashtë BE-së për disa vite;

-Ruhet ndikimi rus;

-Stabiliteti politik i brendshëm mund të rritet përkohësisht;

-Presioni ndërkombëtar rritet, duke kufizuar investimet dhe zhvillimin ekonomik.

Skenari B: Pranimi i njohjes së Kosovës dhe vendosja e sanksioneve

-Serbia do të mund të hyjë shpejt në BE;

-Do të humbasë mbështetjen politike brenda vendit nga faktori pro-rus;

/Do të krijohej një partner strategjik i besueshëm për Perëndimin në Ballkan.

Skenari C: Balancim gradual

-Serbia mund të bëjë hapa të pjesshëm drejt BE-së, pa pranuar njohjen e plotë të Kosovës;

-Do të ruajë lidhjet me Rusinë;

-Procesi i integrimit do të jetë i ngadalshëm dhe i pasigurt, duke krijuar paqëndrueshmëri rajonale.

VI. Parashikimi strategjik

Parashikimi strategjik është i qartë: Serbia nuk do të vendosë sanksione ndaj Rusisë dhe nuk do të njohë Kosovën në të ardhmen e afërt, duke ruajtur fleksibilitetin strategjik dhe ndikimin politik të brendshëm. Ky qëndrim ka implikime të qarta për:

-Stabilitetin e Ballkanit;

-Procesin e integrimit euroatlantik;

-Marrëdhëniet Serbi–Kosovë–BE;

-Pozicionin e Rusisë në rajon.

Analiza tregon se Serbia mbetet një faktor kompleks në politikën e Ballkanit, ku historia, kultura, politika dhe strategjia ndërkombëtare bashkohen për të formuar dilemat dhe zgjedhjet e lidershipit serb.

“Kjo tokë ju pret”…

November 10, 2025 by s p

Age Ivezaj/

Romani “Kjo tokë ju pret” pasqyron me përpikmëri jetën dhe zakonet e Malësisë duke sjell një tablo të gjallë të një shoqërie tradicionale, ku nderi, besa dhe mikpritja janë parime themelore. Përmes zhvillimit te ngjarjeve, romani nxjerr në pah vlerat shoqërore dhe e pasqyron realitetit e kohës. Këto vlera paraqiten përmes veprimeve dhe komunikimin e personazheve. Ata përdorin fraza dhe shprehje që sot nuk dëgjohen më në të folurën e përditshme. Duket se autori ka pasur qëllim t’i përjetsoj duke mos lejuar që pluhuri i kohës ti mbuloj dhe ti lënë në harresë. Shprehjet e tilla i japin gjallëri dialogut dhe e bëjnëgjuhën e personazheve më te natyrshme dhe më të afërt me realitetine jetës në Malësi.

Përmes tyre, autori arrin të pasqyrojë mënyrën se si njerëzit mendojnë, veprojnë dhe komunikojnë, duke i dhënë veprës njëngjyrim autentik e popullor. Kështu, fjalëte përditshme bëhen mjet për të thelluar karakterin e personazheve dhe metodë për të pasuruar stilin e rrëfimit. NNë dialog ata shprehin respektin për zakonet e lashta dhe vlerat shpirtërore të trashëguara prej brezi në brez. Disa fjalë ose fraza kanë mbetur edhe si fjalë tëurta si shprehje apo gjest që mbart njëkuptim të thellë kulturor, që lidh të shkuarën me të tashmen.Në qendër të romanit “Kjo tokë ju pret” qëndron familja e Stakës, me tëshoqen Diellën dhe fëmijët e tyre. Kjo familje përfaqëson jetën e zakonshme malësore, të ndërtuar mbi punën, nderin dhe dashurinë për vendlindjen.

Përmes tyre pasqyrohet realitetin shoqëror, vështirësitëekonomike dhe sfidat me të cilat përballen. Në këtë roman autori,përshkruan plagën e rëndë të mërgimit dhe dashurinë familjare.Largimi nga atdheu dhe mallin për të afërmit janë tema që e prekin lexuesin.Nëpërmjet përjetimeve të personazheve, Luigj Juncaj tregon se,pavarësisht vështirësive, lidhja me familjen dhe dashuria për tokën amtare mbeten forcë që i japin kuptim jetës. Në romanin këtë autori i ka paraqitur pasojat e ndarjes së tokeve shqiptare nga kufiri shtetëror shqiptaro-shqiptar si një vijë të hekurt që ndau padrejtësisht një komb tëvetëm, pa njohur gjuhën e gjakun që ibashkon. Kufiri i padrejtë u bë plagë në zemrën e shumë familjeve malësore. Ajo vijë e hekurt ndau përgjysëm edhe zemrat e shumë familjeve. nënat nga familjet.Vajzat qëishtin të martuar në Malësi, jashtë shtetit amë, i rritën fëmijët vetëm me kujtime për dajat, pa i parë e as pa i njohur. Perdja e hekurt që ndau përgjysëm shqiptarët mbeti plagë e hapur që s’u mbyll kurrë.

Vata, djali i Stakës e Diellës është personazhi kryesor i romanit, ai ështënjë djalë i ri, plot gjallëri dhe ëndrra, i shtyrë nga dëshira për një jetë mëtë mirë, bënë plane me shokët e tij për tëshkuar në mërgim. Ai e sheh largimin si një mundësi shpëtimi nga varfëria dhe vështirësitë e jetës nëMalësi, pa e kuptuar plotësisht se çfarë e pret në atë udhëtim të pasigurt e të panjohur.Vata përfaqëson idealizmin e rinisë që guxon të ëndërrojë,por edhe naivitetin e atyre që nisen drejt një rruge të gjatë pa e ditur nëse ajo do t’i çojë drejt dritës apo humbjes. Ai bënë plane të fshehta, pa i treguar familjes, se do të shkojë me shokë në rrugën që shumë të rinj para tij e kishin marrur, rrugën e mërgimit për në lali pastaj në Amerkëku kanë emigruar pjesa me e madhe e malësorve. Edhe familja e tij kishin vënë re një ndyshim në sjelljet e Vatës derisa ai bënte pregaditjet për të shkuar në mërgim. Më në fund zbulohet plani se Vata me shoke do të arratisej drejt perendimit.

Diella nëna e Vatës, qëndron stoike,nuk e lut të birin të qëndroj në shtëpi, ajo pajtohet me shkuarjen e tij pavarësisht dashurisë që ka për të birin. Diella, në romanin “Kjo tokë ju pret”, përfaqëson gruan shqiptare besnike dhe të pathyeshme, nënën e devotshme me dashuri e saj e ka mbajtur gjallë familjen dhe shpresën,pavarësisht vështirësive dhe dhimbjeve që i ka sjell jeta. Përmes figurës së saj, autori lartëson rolin e gruas si shtyllë e qëndrueshmërisë dhe si burim drite e ngrohtësie në botën e ashpër të Malësisë. Ky moment bëhet pika me e ndjeshme në roman, që pasqyron ndarjen, mallin,pasigurinë dhe ndryshimin në jetën e familjes. Largimi i Vatës me shokënë drejtim të panjohur, për në mëgrim është pjesa më mallëngjyese e romanit.

Autori e përshkruan këtë rrugëtim në mënyre reale,duke na bërë të kuptojmë se pikerisht këtë rrugë të vështirë e plotë rreziqe e kanë marrë shumë të rinjë j shqiptarë në kërkim të një jete më të mirë.Vata dhe shokët e tij nisen për në drejtim të panjohur me shpresë se do t’ja dalin të kalojnë disa vija kufitare, por edhe të ndrojtur dhe tëpasigurtë se çka i pret atje. Kur më në fund të rinjët shqiptarë arrijnë nëItali, lexuesi ndien lehtësimi. Të rinjtë si Vata dhe shokët e tij, të rritur nëMalësi,me përvojë të kufizuar, shkojnë në metropole të mëdhaja botërore, por pa përgatitjen e duhur për t’u përballur me realitetin e ashpër që i preste atje. Vata kur arrin në Itali ka shpresa dhe ëndrra tëmedhaja për një jetë më të mirë, por tundimet e botës së huaj e bëjnëtë devijoj përkohësisht rrugën e drejtë, duke u përfshirë në lojën e bixhozit dhe në zakone që nuk përputhen me vlerat me të cilat ishte rritur.Kjo periudhë pasqyron pasigurinë dhe brishtësinë shpirtërore tënjë të riu që përballet me realitetin e panjohurar dhe tundimin për tu pasuruar shpejt.

Pas pak kohe Vata arrin të kuptojë gabimin e vet dhe të kthehet në rrugën e drejt. Në këtë mënyrë, autori përmes figurës sëVatës na jep një mesazh të qartë edukativ, njeriu mund të gabojë,por ajo që e nderon është aftësia për të pranuar gabimin dhe për t’i dhënëjetës drejtimin e duhur. Rasti i Vatës e bënë lexuesin të mendoj për fatin dhe tragjedinë e shumë të rinjve shqiptarë, që janë larguar nga vendlindja me shpresë për një jetë më të mire, që shpesh kanë devijuar nga qëllimi i emigrimit. Vdekja në aksident e shokut të Vatës i jep emigracionit një dimension tragjik, ashtu siç e kanë përjetuar shumëemigrantë shqiptarë në realitet. Ky moment tronditës në roman zbulonëanët e errëta të rrugëve të mërgimit, pasigurin rezikun dhe dhimbjen qëfshihet pas ëndrrës për një jetë më të mirë. Autori, përmes këtij episodi,sjell një reflektim të thellë mbi fatin e rinisë shqiptare që e ka kërkuar shpëtimin jashtë kufijve, por shpesh është ndeshur me tragjedi e zhgënjim.Përmes fatit të Vatës, romani shpalos temën universale tëmallitpër atdheun, mallin për familjen dhe vendlindjen, që ska largësi që mund ta shuajë.

Stili i romanit është i thjeshtë, emocional dhe realist,shpesh me përdorim të folmes autoktone të Malësisë, që i jep veprës afërsi me jetën e njerëzve të ketyre trevave. “Kjo tokë ju pret” është njëroman që lartëson vlerat e punës, ndershmërisë dhe dashurisë për vendlindjen dhe tokën që i pret të kthehen bijt e vet. Nëpërmjet gjuhës së ngrohtë, romani na kujton se njeriu mund të largohet nga vendi i vet, por familja dhe identiteti mbeten vlera themelore që nuk mund ti shuajnë asnje largësia. Si përfundim, mund të konstatojmë se nëromanin “Kjo tokë ju pret”, i Luigj Juncaj na kujton se,pavarësisht dhimbjes së ndarjes, mërgimit ose padrejtësive historike, lidhja me vendlindjen dhe me njerëzit tanë mbetet e pavdekshme.