s p – Page 756 – Dielli

Kush mund ta ndryshojë më shumë Botën? 11 Shtatori apo tërheqja skandaloze nga Afganistani

September 11, 2024 by s p

Analizë nga Rafael Floqi

Më 11 shtator 2001, bota dëshmoi një tragjedi të paprecedentë që ndryshoi përgjithmonë rrjedhën e historisë. Sulmet e koordinuara terroriste në Shtetet e Bashkuara rezultuan në humbjen e afro 3000 jetëve dhe lanë një gjurmë të pashlyeshme në ndërgjegjen globale.

Në atë mëngjes fatal, 19 terroristë rrëmbyen katër aeroplanë komercialë. Dy prej këtyre avionëve, American Airlines Flight 11 dhe United Airlines Flight 175, u fluturuan në Kullat Veriore dhe Jugore të Qendrës Botërore të Tregtisë në qytetin e Nju Jorkut. Ndikimi dhe zjarret e mëvonshme bënë që të dy kullat të shemben brenda disa orësh, duke çuar në shkatërrim masiv dhe humbje jetësh.

Një aeroplan i tretë, American Airlines Flight 77, u përplas në Pentagon, selinë e Departamentit të Mbrojtjes së Shteteve të Bashkuara, duke shkaktuar dëme të konsiderueshme dhe viktima. Avioni i katërt, United Airlines Flight 93, ishte nisur drejt një objektivi tjetër në Uashington, D.C., por pasagjerët luftuan heroikisht, duke bërë që avioni të rrëzohej në një fushë në Pensilvani, duke shmangur shkatërrimin e mëtejshëm.

Më 11 Shtator 2001, gjatë sulmeve terroriste në Qytetin e Nju Jorkut, humbën jetën mijëra njerëz, përfshirë edhe tre shqiptaro-amerikanë: Rrok Camaj, Mon Gjonbalaj, dhe Simon Dedvukaj

Këta individë ishin pjesë e komunitetit shqiptar në SHBA dhe kujtohen me respekt për jetët e tyre dhe kontributet që dhanë.

Pasojat e 11 shtatorit panë një derdhje pikëllimi, solidariteti dhe qëndrueshmërie. Reaguesit e parë, duke përfshirë zjarrfikësit, oficerët e policisë dhe personelin mjekësor, punuan pa u lodhur për të shpëtuar të mbijetuarit dhe për të rikuperuar eshtrat e atyre që humbën jetën. Trimëria dhe vetëmohimi i shfaqur nga këta individë u bë simbol i shpresës dhe forcës.

Në përgjigje të sulmeve, Shtetet e Bashkuara nisën Luftën kundër Terrorit, duke çuar në operacione ushtarake në Afganistan dhe Irak. Sulmet shkaktuan gjithashtu ndryshime të rëndësishme në politikat dhe praktikat e sigurisë kombëtare, duke përfshirë krijimin e Departamentit të Sigurisë Kombëtare dhe zbatimin e masave më të rrepta të sigurisë së aeroportit.

Nderimi i Viktimave

Çdo vit, në përvjetorin e 11 shtatorit, mbahen shërbime përkujtimore në të gjithë Shtetet e Bashkuara dhe në mbarë botën për të nderuar viktimat dhe familjet e tyre. Memoriali dhe Muzeu Kombëtar i 11 Shtatorit në qytetin e Nju Jorkut qëndron si një nderim prekës për ata që humbën jetën. Memoriali përmban dy pishina reflektuese të vendosura në gjurmët e Kullave Binjake, me emrat e viktimave të gdhendura rreth skajeve.

Trashëgimia e 11 shtatorit është një trashëgimi e qëndrueshmërisë dhe unitetit. Përballë një tragjedie të paimagjinueshme, njerëzit u mblodhën për të mbështetur njëri-tjetrin dhe për të rindërtuar. Ngjarjet e asaj dite shërbejnë si një kujtesë për forcën e shpirtit njerëzor dhe rëndësinë e të qëndruarit së bashku përballë fatkeqësive.

Ndërsa kujtojmë 11 shtatorin, ne nderojmë kujtimin e atyre që humbën dhe u bëjmë homazhe akteve të panumërta të heroizmit dhe dhembshurisë që dolën nga errësira. Është një ditë që nuk do të harrohet kurrë dhe ndikimi i saj do të vazhdojë të formësojë botën tonë për brezat që do të vijnë. Perceptimi i 11 shtatorit ka evoluar ndjeshëm gjatë viteve. Fillimisht, sulmet e bashkuan kombin në pikëllim dhe patriotizëm, duke çuar në mbështetje të gjerë për masat si Akti Patriot i SHBA-së dhe Lufta kundër Terrorit12. Megjithatë, me kalimin e kohës, pikëpamjet e publikut janë bërë më të nuancuara.

Ndryshimet kryesore në perceptim:

Nëse 11 Shtatori tregoi se edhe superfuqia e Botës është e cenueshme, ato që ndodhën më vonë në Iraq dhe Afganistan deri tek tërheqja e rumpallë i dhanë të kuptojnë armiqve të Amerikës, Rusisë , Kinës Iranit Koresë, se ajo është superfuqi në rënie dhe se kish ardhur koha e tyre për hegjemoni.

Siguria kundrejt privatësisë: Ekziston një debat i vazhdueshëm për ekuilibrin midis sigurisë kombëtare dhe privatësisë individuale. Masat e shtuara të mbikëqyrjes dhe sigurisë të zbatuara pas 11 shtatorit janë përballur me kritika për shkelje të mundshme të lirive civile. Angazhimet e zgjatura ushtarake në Afganistan dhe Irak kanë çuar në ndjenja të përziera. Ndërsa disa i shohin këto veprime si të nevojshme për sigurinë kombëtare, të tjerë i kritikojnë për kostot e tyre njerëzore dhe financiare.

Sulmet kanë pasur një ndikim të qëndrueshëm në kulturën dhe shoqërinë amerikane. Ka pasur një rritje të dukshme të diskriminimit dhe krimeve të urrejtjes kundër myslimanëve amerikanë, gjë që ka ndezur diskutime rreth tolerancës dhe diversitetit. Sondazhet tregojnë se një pjesë e konsiderueshme e amerikanëve besojnë se 11 shtatori ka ndryshuar përgjithmonë mënyrën se si jetojmë. Shumë prej tyre janë më të kujdesshëm në lidhje me fluturimin, pjesëmarrjen në ngjarje të mëdha ose udhëtimet jashtë shtetit3.

Në përgjithësi, ndërsa pasojat e menjëhershme të 11 shtatorit u shënuan nga unitet dhe një ndjenjë e fortë qëllimi, efektet afatgjata kanë çuar në perspektiva më komplekse dhe të ndryshme për trashëgiminë e tij.

Tërheqja e rrëmujshme nga Afganistani që trimëroi armiqtë e Amerikës

Kur, trupat amerikane u tërhoqën nga Afganistani, një fund kaotik i luftës më të gjatë të Amerikës – dhe një pikë kthese në presidencën Biden, një moment kur vlerësimet e tij të pëlqimit ranë dhe nuk u rikuperuan kurrë plotësisht.

Është një moment i kujtuar nga shumë amerikanë për imazhet e turmave të afganëve të dëshpëruar në aeroportin e Kabulit. Disa ndoqën një aeroplan të Forcave Ajrore të SHBA-së, disa madje u varën kur ai u ngrit – dhe në mënyrë tragjike ranë për vdekje. Një sulm vetëvrasës vrau 13 anëtarë të shërbimit amerikan.

Gjatë tërheqjes, vlerësimet e miratimit të Biden ranë – dhe sondazhet e tij kanë mbetur në territor negativ që atëherë. Por Sosnik thotë se tërheqja e gabuar nga Afganistani e dëmtoi vërtet Bidenin, sepse nënvizoi imazhin e presidentit.

“Nëse kthimi i kompetencës në qeveri është një nga tiparet dalluese të një kandidature, atëherë unë mendoj se optika e tërheqjes së Afganistanit shkon plotësisht kundër llojit të arsyetimit se pse duhet të kishit votuar për Biden,” tha ai. Gans krahason pasojat politike për Biden me atë që pa ish-presidenti John F. Kennedy, pas pushtimit të Gjirit të Derrave në Kubë.

“Çdo president që atëherë ka pasur diçka që ka ndihmuar të shpojë vrullin, apelin, çfarëdo lloj kapjeje që ata kanë në imagjinatën amerikane,” tha Gans, i cili tani është një bashkëpunëtor në Universitetin e Pensilvanisë.

Rënia e Kabulit një dështim strategjik

Në shqyrtimin e marrjes së talebanëve, një mësim kyç nuk duhet gjetur në pohimet e parakohshme të dobësimit të rolit global të SHBA-së dhe rënies së përgjithshme, por në kufijtë e aftësisë së një aktori të jashtëm për të ndryshuar një vend nga jashtë pa mbështetjen e vendasve. Kabuli ra në një stuhi të përsosur shkaqesh të afërta dhe strukturore ndër-mundësuese, me një dozë të madhe faktorësh psikologjikë dhe efekte të paparashikuara të rendit të dytë dhe të tretë në plan të parë.

Me çdo masë, një llogaritje fillestare e kostove/përfitimeve sugjeron dështim strategjik. Megjithatë, është ende “i paprovuar”, përdorimi i një termi në ligjin skocez, nëse “Taliban 2.0” është një përsëritje më e moderuar e mishërimit të tij të parë. Shkalla në të cilën talebanët janë më të moderuar ose ekstremë do të formësojë shumë nëse jo do të përcaktojë sjelljen e mundshme strategjike të talebanëve. Është e paqartë nëse një qeveri talebane më ekstreme ideologjikisht e vendosur për të krijuar një “Emiratet islamike të Afganistanit” është më e aftë të imponojë vullnetin e saj mbi popullin afgan, por më pak e prirur për t’u adresuar dhe ndërvepruar me botën e jashtme. Përndryshe, një taleban më i moderuar mund të ketë më pak aftësi për të imponuar vullnetin e tij në Afganistan dhe disa fraksione mund të kërkojnë të avancojnë xhihadin global. Kushtet për popullin afgan janë më pak të rënda, por kërcënimet ndaj fqinjëve dhe Perëndimit janë më të mëdha. Ajo që është e sigurt është se sjellja strategjike e talebanëve në vazhdim do të ndikojë në debatet mbi natyrën e “dështimit strategjik”, llogaritjen e kostove/përfitimeve, qasjen e bazuar në kërcënim dhe tërheqjen strategjike, stabilizimin rajonal dhe qasjen e rivendosjes së SHBA-së.

IS-K emirati i ri islamik

Siç theksohet më poshtë, IS-K është më ekstrem se talebanët. E themeluar në vitin 2015, ajo përbëhet nga ish-komandantë të margjinalizuar talebanë dhe militantë ekstremistë nga Afganistani, Taxhikistani, Uzbekistani dhe Pakistani. IS-K merr përgjegjësinë për sulmet vetëvrasëse të Aeroportit të Kabulit të 26 gushtit, ku u vranë të paktën 90 persona, duke përfshirë 13 personel ushtarak amerikan. IS-K e etiketon këtë sulm si një “operacion martirizues” kundër “pushtuesve” të SHBA-së, “bashkëpunëtorëve” jobesnikë (afganët që ndihmuan Perëndimin) dhe “mohuesit” laketë (talebanët), duke e bërë të ligjshme vrasjen e talebanëve sipas interpretimit të tyre të ligjit islam. . Vrasja është projektuar për të njollosur reputacionin e talebanëve dhe për të dëmtuar përfitimet e tyre të fundit politike dhe territoriale duke theksuar brishtësinë e kontrollit dhe autoritetit të talebanëve. IS, i cili humbi Kalifatin e tij, është i vendosur përmes degës së tij IS-K për të siguruar që talebanët të mos fitojnë një Emirat Islamik.

Ashtu si me vlerësimin e bazuar në kërcënime, është shumë herët për të thënë nëse partnerët rajonalë do të ndihmojnë në mënyrë më efektive në stabilizimin e Afganistanit. Ajo që mund të pohohet me siguri është se Kina, Rusia, Irani, Pakistani dhe shtetet e Azisë Qendrore janë të vetëdijshme për rreziqet e destabilitetit të paraqitura nga “ngjitja” që paraqet ideologjia radikale e xhihadit, si dhe përhapja e refugjatëve dhe prodhimi dhe eksporti i opiumit. Secili nga fqinjët ka aksione të drejtpërdrejta në një Afganistan dhe kërcënimet e përbashkëta të përhapjes krijojnë një nxitje dhe imperativ bashkëpunues për të gjithë. Rusia i frikësohet përhapjes së trazirave në Kaukazin e Veriut, si dhe fuqisë demonstruese të një grupi të vogël, por të përkushtuar ideologjikisht, që merr pushtetin në shtetet me regjime të korruptuara, joefektive dhe jopopullore. Kjo ka implikime të qarta për Taxhikistanin dhe divizionin e 201-të të Rusisë. Irani e kupton që talibanët sunitë janë anti-shiitë, por se IS-K më shumë, dhe kështu talibanët e keqja më e vogël.

Kina, Rusia, Irani dhe Pakistani

Ndërsa Kina pretendon se terrorizmi ka një bazë materiale (të pazhvilluar dhe pabarazi) dhe jo ideologjike, ka çdo arsye për të investuar në Afganistan dhe për të mbajtur “komunikim dhe konsultime efektive” me talebanët, veçanërisht duke pasur parasysh shtypjen e saj të pakicës myslimane ujgure në aktet e Xinjiang. si një magnet për radikalizimin. Për Pakistanin, deri në çfarë mase talebanët e fokusuar në ligjin e sheriatit në Afganistan i inkurajojnë talebanët në Pakistan për të rrëzuar elitën civile?

Pas njohjes de fakto të talebanëve nga Rusia dhe Kina më 20 gusht, njohja de jure ka të ngjarë të pasojë, me shpresën se ky legjitimitet i jashtëm do të konsolidojë përpjekjet e talebanëve për të vendosur ligjin, rendin dhe stabilitetin. Krijimi më 25 gusht i një këshilli prej 12 anëtarësh për të udhëhequr Afganistanin përfshin zëvendës-shefin politik të Talibanëve, Mullah Abdul Ghani Baradar, Mullah Mohammad Yaqub dhe anëtarin e lartë të Rrjetit Haqqani, Khalil Rahman Haqqani. Ambasadori i Rusisë në Kabul Dmitry Zhirnov deklaroi se nuk ka alternativë për talibanët..

A do të rivendosë SHBA politikën e saj të jashtme rreth interesit kryesor kombëtar dhe do të sjellë miqtë dhe aleatët e saj me vete? Në fund të fundit, mënyra se si do të strukturohet rivendosja e mundshme e SHBA-së do të varet nga mënyra sesi komuniteti strategjik i SHBA-së, aktualisht në fluks me rryma të kryqëzuara që vërshojnë nën sipërfaqe, e shikon marrëdhënien Rusi-Kinë, konkretisht: problemin e “njëkohësisë”, që është potencial. veprimet e të dyjave që kërcënojnë interesat jetike të SHBA-së; dhe “efekti i shpërqendrimit”, me imperativën e përparësisë së tij të dytë lëvizëse që nxit një emergjencë të frontit të dytë.

Implikimet e tërheqjes nga Afganistani në fushatën elektorale

Ish-presidenti Donald Trump e lidhi të hënën e kaluar nënpresidenten Kamala Harris me tërheqjen kaotike të Luftës së Afganistanit në përvjetorin e tretë të sulmit vetëvrasës që vrau 13 anëtarë të shërbimit amerikan, duke e quajtur sulmin një “poshtërim”. Trump, kandidati republikan presidencial, vendosi kurora me lule në Varrezat Kombëtare të Arlingtonit për nder të Sgt. Nicole Gee, Sgt. Darin Hoover dhe Stafi Sgt. Ryan Knauss, i cili u vra së bashku me më shumë se 100 afganë në sulmin vetëvrasës të 26 gushtit 2021 në Aeroportin Ndërkombëtar Hamid Karzai. Më pas ai udhëtoi për në Michigan për të folur në konferencën e Shoqatës së Gardës Kombëtare të Shteteve të Bashkuara.

“Shkaktuar nga Kamala Harris, Joe Biden, poshtërimi në Afganistan shkaktoi rënien e besueshmërisë dhe respektit amerikan në të gjithë botën”, tha Trump para një auditori prej rreth 4,000 njerëzish, përfshirë anëtarët e Gardës Kombëtare dhe familjet e tyre në Detroit.

Harris e quan paraqitjen e Trump në Arlington një “marifet politik” që “mosrespektonte tokën e shenjtë”

Në fjalimin e tij para Gardës Kombëtare në Detroit, Trump tha se largimi nga Afganistani ishte gjëja e duhur për t’u bërë, por se ekzekutimi ishte i dobët. “Ne do ta bënim atë me dinjitet dhe forcë,” tha ai. Ai e quajti sulmin “ditën më të turpshme në historinë e vendit tonë”.

Që kur Biden e përfundoi ofertën e tij për rizgjedhje, Trump ka qenë duke u ndalur në Harris, tani kandidati presidencial demokrat, dhe rolet e saj në vendimet e politikës së jashtme. Ai ka theksuar në mënyrë specifike deklaratat e zëvendëspresidentit se ajo ishte personi i fundit në dhomë përpara se Biden të merrte vendimin për Afganistanin.

“Votuesit do të shkarkojnë Kamala dhe Joe më 5 nëntor, ne shpresojmë, dhe kur të marr detyrën do të kërkojmë dorëheqjen e çdo zyrtari të vetëm”, tha Trump në Detroit. “Ne do të marrim dorëheqjet e çdo zyrtari të lartë që preku fatkeqësinë e Afganistanit, që të jenë në tryezën time në mesditë në Ditën e Inaugurimit. Ju e dini, ju duhet të pushoni njerëzit. Ju duhet të pushoni njerëzit kur ata bëjnë një punë të keqe.”

“Që ata të mendojnë se kjo është në rregull dhe ta trajtojnë atë si një faqe tjetër në një libër që sapo po e shfletojnë për kapitullin tjetër, kjo më trishton dhe më frikëson të gjithë në të njëjtën kohë,” tha Alicia Lopez, nëna e Trupave Detare. Kpl. Hunter Lopez, e cila shtoi se ka një djalë tjetër që shërben në ushtri. “Lutem që të mos trokas më në derën time për shkak të mungesës së përgjegjësive që kjo administratë ka për ushtrinë tonë.”

I pyetur të hënën pse Biden dhe Harris nuk po shënonin përvjetorin e sulmit në Abbey Gate siç bëri Trump në Varrezat Kombëtare të Arlingtonit, zëdhënësi i Sigurisë Kombëtare të Shtëpisë së Bardhë, John Kirby u tha gazetarëve se Trump ishte ftuar personalisht nga anëtarët e familjes dhe ai e quajti atë një mënyrë. për të nderuar të rënët.

Nën Trump, Shtetet e Bashkuara nënshkruan një marrëveshje paqeje me talebanët që synonte t’i jepte fund luftës më të gjatë të Amerikës dhe të kthente trupat amerikane në shtëpi. Biden më vonë vuri në dukje atë marrëveshje ndërsa kërkonte të shmangte fajin për pushtimin e Afganistanit nga talebanët, duke thënë se ajo e detyronte atë të tërhiqte trupat dhe të krijonte terrenin për kaosin që përfshiu vendin.

Dy gjeneralët kryesorë amerikanë që mbikëqyrën evakuimin thanë se administrata kishte planifikuar në mënyrë joadekuate për tërheqjen. Oficeri ushtarak i rangut më të lartë të vendit në atë kohë, i atëhershëm Kryetari i Shefave të Përbashkët, Gjeneral Mark Milley, u tha ligjvënësve në fillim të këtij viti se ai i kishte kërkuar Biden të mbante një forcë të mbetur prej 2500 forcash për të dhënë mbështetje. Në vend të kësaj, Biden vendosi të mbante një forcë shumë më të vogël prej 650 vetash që do të kufizohej në sigurimin e ambasadës së SHBA.

Trimërimi i armiqve

Tërheqja e SHBA-së nga Afganistani rrit gjerësinë e brezit të administratës Biden për menaxhimin e shkëmbimeve të politikave dhe me kalimin e kohës, mësimet e identifikuara mund të përmirësojnë funksionalitetin e aleancave ekzistuese transatlantike dhe Azi-Paqësorit. A do të shikojë Uashingtoni të “përmbys” Rusinë, anëtarin më të dobët të boshtit Rusi-Kinë, apo të nënvlerësojë më të dobëtin dhe të pranojë shtyrjen e rivalitetit me më të fortën (Kinën) ose përpjekjen për t’i bashkuar të dyja? Lufta e Ukrainës tregoi të kundërtën .

Gjatë një viti e gjysmë të fundit, disa nga kritikët e Biden-it madje kanë argumentuar se tërheqja e SHBA-së nga Afganistani ndihmoi në frymëzimin e vendimit të presidentit rus Vladimir Putin për të nisur sulmin e tij në shkallë të plotë në vitin 2022 ndaj Ukrainës. Putini ndjeu qartë se kishte punë të papërfunduar me Ukrainën shumë përpara se Biden të merrte detyrën: aneksimi i Krimesë nga Rusia në 2014 me miratimin e Obamës nuk e kishte penguar Ukrainën të ndiqte lidhje më të thella me Perëndimin. Por në mars të vitit 2022, udhëheqësi i shumicës republikane në Senat, Mitch McConnell, pretendoi se tërheqja e Shteteve të Bashkuara nga Afganistani ishte ngjarja nxitëse që e inkurajoi Putinin të pushtonte Ukrainën, duke argumentuar se Rusia nuk do të kishte sulmuar fqinjin e saj nëse Biden nuk do të kishte “prerë dhe kandiduar”.

Angazhimi me një Afganistan të trazuar ka potencialin të përkeqësojë frikën latente të Rusisë nga nënshtrimi dhe të ekspozojë fërkimet dhe tensionet e qenësishme në sjelljen strategjike të aktorëve autoritarë transaksionalë, pavarësisht nga retorika nga Rusia që lavdëron “partneritetin strategjik” dhe Kina premtuese. Rezultatet e kësaj “fitore-fituese” shihen si pjesë e një fati të përbashkët njerëzor.

Raporti i Republikanëve në Senat konfirmon

Republikanët e një komisioni të Dhomës së Përfaqësuesve publikuan të dielën një raport që kritikon administratën e Presidentit Biden lidhur me tërheqjen kaotike të ushtrisë amerikane nga Afganistani më 21 gusht, pas një lufte pothuajse 20-vjeçare.

Raporti thotë se Presidenti Joe Biden dështoi të marrë masa për “zbutjen e pasojave të mundshme të vendimit” për t’u tërhequr, ndërsa nuk mori parasysh paralajmërimet se luftëtarët talebanë po merrnin kontrollin e qyteteve kryesore afgane më shpejt se sa mendonin zyrtarët amerikanë.

Ditën e fundit të tërheqjes amerikane nga aeroporti i Kabulit, një terrorist i Shtetit Islamik ndërmori një sulm vetëvrasës me bombë ku humbën jetën 13 ushtarë amerikanë dhe rreth 170 civilë afganë. Shumë afganë që u kapën në pjesët e jashtme të avionëve amerikanë që ngriheshin në erë, u rrëzuan dhe vdiqën.

Në shkurt të vitit 2020, Presidenti Donald Trump filloi një proces për tërheqjen e trupave amerikane nga Afganistani duke nënshkruar një marrëveshje me talebanët. Presidenti Biden e respektoi marrëveshjen e arritur nga pararendësi i tij, ndërsa synonte t’i jepte fund luftës më të gjatë të Shteteve të Bashkuara.

Tërheqja fatale luajti gjithashtu rol në fatin politik të Presidentit Biden. Para këtij zhvillimi, sondazhet tregonin për një mbështetje të punës së Presidentit Biden gjatë shtatë muajve të parë në Shtëpinë e Bardhë. Por vlerësimi për punën e Presidentit Biden kaloi në një territor negativ pas tërheqjes kaotike dhe vdekjes së 13 ushtarëve amerikanë dhe që nga ajo kohë nuk u është afruar caqeve pozitive.

Raporti nga republikanët e Komisionit të Dhomës së Përfaqësuesve për Punët e Jashtme vjen pas një hetimi trevjeçar. Raporti e akuzon administratën e Presidentit Biden se nuk kishte plane adekuate apo krijuar kushte sigurie për të realizuar një tërheqje në mënyrë të sigurte.

Kryetari i komisionit, Michael McCaul, tha se administrata e Presidentit Biden “kishte të dhënat dhe mundësitë për të ndërmarrë hapat e nevojshëm për të planifikuar rënien e pashmangshme të qeverisë afgane, në mënyrë që ne të mund të evakuonim në mënyrë të sigurte personelin amerikan, qytetarët amerikanë, mbajtësit e kartës jeshile dhe aleatët tanë të guximshëm afganë”.

Republikanët e Komitetit pohuan gjithashtu se tërheqja kaotike “degradoi” sigurinë kombëtare të SHBA.

Raporti i republikanëve në Komitetin e Punëve të Jashtme të Dhomës së Përfaqësuesve pretendon se administrata Biden i dha përparësi “optikës” mbi sigurinë dhe mashtronte popullin amerikan gjatë tërheqjes vdekjeprurëse të trupave amerikane në Afganistan.

“Prania e “Albumit” tek lexuesi shqiptar”

September 11, 2024 by s p

Arjeta Ferlushkaj Kotrri

United Nations, New York, 9 shtator 2024/

“Mall largimi”, e quan Mitrush Kuteli shtysën e tij të parë për të përmbledhur në një libër, krijimet dhe përkthimet e Fan Nolit. Ndërsa Qerim Panariti e kishte si amanet nga Noli vetë që shkrimet e tij, të mos liheshin vetëm nëpër faqet e periodikëve të kohës.

Për ne sot, sidomos për diasporën e Amerikës, na bëhen bashkë edhe malli, edhe amaneti që veprën e Fan Nolit mos ta lemë vetëm në botimet që janë bërë deri më sot, por të risillen tek lexuesi ribotime, pse jo, edhe studime si rezultat i hulumtimeve të parrahura më parë. Ky synim i fundit solli lindjen e një projekti të ri, që u ngjiz në fund të vitit 2022 dhe që u realizua në mars të vitit 2023 (Shtëpia Botuese “Adriatic Press”, New York) nga Biblioteka Noliane me në krye znj. Neka Doko, kryesinë e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe me mbështetjen e Federatës “Vatra”. Projekti në fjalë është ribotimi i “Albumit” të Fan Nolit, varianti origjinal i vitit 1948, publikuar në Boston nga shoqata “Vatra”. Kur Mitrush Kuteli punoi për mbledhjen e shkrimeve të Nolit, vendosi t’i japë librit këtë emër “Mall e brengë”. Ndërsa, shoqata “Vatra”, duke u nisur nga qëllimi i botimit, që ishte 40-vjetori i pranisë së Nolit në Amerikë, vendos që si titull, libri të ketë këtë fjalë: “Albumi”.

***

“Ku ta gjejmë origjinalin”? Kjo është një pyetje me të cilën një lexues serioz e sidomos një studiues, ndeshet shumë shpesh gjatë procesit të leximit të një vepre. Tani, kur ky lexues jeton jashtë vendit, e ndjen edhe më shumë mungesën e përgjigjes së kësaj pyetjeje.

Duke qenë pjesë e stafit të Bibliotekës Shkencore Universitare në Shkodër për mbi 10 vite, kam pasur privilegjin të prek nga afër shumë vepra të çmuara nga arkivi. Janë dy ndjesi krejt të ndryshme kur e prek këtë “librin e vjetër” në atdhe dhe kur e prek kur je kaq larg vendlindjes. Përfshirja emocionale merr dimension krejt tjetër por edhe të shtyn të bësh diçka më shumë kur mendon për ata lexues e studiues që kanë të njëjtin pasion, si ti, që të “prekin” nga afër origjinalin e një vepre.

Kur nisëm punën për përgatitjen e ribotimit të “Albumit” me bashkëpunëtorët e palodhur znj. Neka Doko dhe z. Adnan Mehmeti, vazhdimisht kam pasur si parim pune: mos të deformohet origjinali.

Krijimtaria dhe shqipërimet e Nolit, janë ribotuar disa herë dhe në disa ribotime kemi hasur edhe emërtime si “Album I” dhe “Album II”. Qëllimi ka qenë, siç përmend edhe Qerim Panariti në botimin e vitit 1966, që të mos lihet asnjë kontribut i Nolit i papërfshirë. Projekti jonë i vitit 2023 përfshin vetëm ribotimin e versionit origjinal të vitit 1948, duke vendosur që të mos ndryshojmë asgjë nga teksti, përveç 2-3 ndërhyrjeve që do të përmenden më poshtë. Për qëllime studimore, apo qoftë edhe për kënaqësinë e lexuesit të apasionuar, ne e kemi gjykuar të arsyeshme që ky botim të shoqërohet edhe me frontespicet e “Albumit” të vitit 1948, pra vendosëm t’i ofrojmë lexuesit tonë edhe anën vizuale të origjinalit.

Sa i takon botimit të 2023-it, dëshirojmë të bëjmë disa saktësime dhe shënime mbi kriteret që është punuar për ta sjellë këtë vepër në duart e lexuesve.

Në këtë ribotim, është transkriptuar nga origjinali vetëm krijimtaria dhe përkthimet e Nolit, parathënia e Mitrush Kutelit, njoftimi me titullin “Banqeta Testimoniale” si dhe “Biografia e Peshkop Nolit”, duke respektuar drejtshkrimin e origjinalit, nuk është bërë asnjë përshtatje me shqipen e sotme, si dhe nuk kemi përfshirë asnjë shënim/footnote. I vetmi ndryshim është që, në tekstin origjinal, shkronja “ë” del në variantin “ε”, kurse ne kemi përdorur “ë” në vend të saj. Gjithashtu, i jemi përmbajtur origjinalit në rënditjen e krijimeve dhe shqipërimeve të Nolit. Një tjetër ndryshim që kemi bërë është që, nëse në botimin origjinal poezija e radhës fillon nganjëherë në gjysmë të faqes, tek ribotimi jonë e kemi kaluar në kryeradhë në faqen tjetër.

Ndryshe nga origjinali, kemi lënë jashtë informacione mbi donacionet që janë bërë për botimin e “Albumit” të 1948-ës. Ndërsa, për arsye kryesisht studimi, kemi përfshirë në botimin e 2023-it “Përmbajtjen e librës”, siç quhet në origjinal, në mënyrë që lexuesi, të ketë informacion se çfarë përmbajtje ka pasur nga fillimi e deri në fund “Albumi” i Nolit i vitit 1948.

Gjithashtu, botimi i “Albumit” i vitit 2023 ka ruajtur numrin e faqes nga origjinali, pra, tek pjesa e librit ku janë përfshirë frontespicet, aty lexuesi do të shohë se në cilën faqe ka qenë një “X” poezi tek “Albumi” i 1948-ës dhe në cilën faqe i bie të jetë tek botimi i vitit 2023.

E gjitha kjo është bërë me qëllim që të ndihmojë studiuesit e veprës së Nolit, të cilët në pamundësi të konsultohen me origjinalin e vitit 1948, mund ta verifikojnë me saktësi të plotë si informacion tek ribotimi i 2023-it.

***

Një ndër synimet themelore tonat ishte vendosja e origjinalit të “Albumit” në një kontekst të ri. Çfarë do të thotë kjo?

Së pari, ribotimi i vitit 2023 të ishte në funksion të studiuesve, që t’i nxisë ata të hapin faqe të reja hulumtimesh shkencore dhe interpretuese për këtë pasuri kombëtare.

Së dyti, ky ishte vetëm një projekt fillestar për ribotimin e veprave të Fan Nolit dhe natyrisht do i hapë rrugë projekteve dhe bashkëpunimeve të tjera, qoftë këtu në diasporën e Amerikës apo jashtë saj. Një ndër to është nxitja për ekspedita kërkuese në Europë ku do të na ndihmonte të bënim lidhjen mes SHBA-së dhe Europës sa i takon përvojës jetësore dhe krijuese të Fan Nolit në këto kontinente.

Me shumë vlerë dhe rëndësi është hulumtimi dhe ribotimi i përkthimeve nga Shakespeare, me të cilin Noli kishte afinitet të një niveli të lartë.

Së treti, që e kemi edhe më fort përzemër ishte impakti i këtij “trimi me fletë”, pra impakti i vargut të Nolit tek të rinjtë; t’i nxisim ata ta duan edhe më shumë leximin në gjuhën shqipe, ta duan edhe më shumë letërsinë, t’i duan edhe më shumë rrënjët e tyre shqiptare. Gjatë promovimit, duke parë interesin e lexuesve për ta blerë librin na bën të ndihemi entuziastë që shumë familje shqiptare në Amerikë, e kanë tashmë në bibliotekën e tyre “Albumin” e Nolit dhe shpresojmë t’i

kemi dhënë një kënaqësi lexuesit tek shfleton krijimtarinë e një personaliteti “kompleks dhe gjenial”, siç e cilëson Kuteli Nolin.

Ne studiuesve, Mitrush Kuteli na ka lënë një porosi para 81 vjetësh, duke na thënë: ta studioni Fan Nolin në këto dimensione: si gazetar, si orator, si shkrimtar kishtar, si historian, si shqipëronjës (siç e thotë ai), si kritik letrar, si muzikant dhe si poet.

Në fund të parathënies së tij, Kuteli na ka drejtuar një pyetje që, sërish, pesha bie mbi ne studiuesit, perifrazoj: “A do ta vazhdojmë ta plotësojmë këtë vështrim panoramik mbi veprën poetike të Fan Nolit?”

Me kënaqësi dhe jo pa krenari, mund të themi se është bërë goxha punë e mirë sa i takon studimit të kontributit intelektual të një përsonaliteti si Fan Noli por sidomos edhe për çfarë vazhdon të bëhet, ja, si kjo tryezë pune ku secili prej nesh do të largohet nga këtu duke marrë me vete një ide-projekt më tëpër.

E mbyllim këtë fjalë tonën me porosinë e Kutelit, që ka të bëjë më veprën e Nolit, por, ne duam t’i shtojmë edhe një dimension tjetër, që është puna me gjuhën shqipe, kultivimi dhe ruajtja e saj, citoj: “Ata që vijnë pas nesh, se vijnë shumë dhe të fortë, le t’a vijojnë.”

VATRA BOSTON ZHVILLOI VIZITË ZYRTARE NË SELINË QËNDRORE TË VATRËS

September 10, 2024 by s p

Sokol Paja/

New York, 9 shtator 2024 – Dega e Vatrës në Boston zhvilloi një vizitë zyrtare në selinë qëndrore të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra. Delegacioni i Bostonit i kryesuar nga kryetari z.Mentor Maksutaj, sekretari z.Flamur Vezaj, arkëtari z.Jorid Çelaj dhe anëtarët e kryesisë Lindita Meçe e Ervis Dhima e vatranët Klajdi Haruni, Gëzim Meçe e Artian Rreza u pritën nga kryetari i Vatrës Dr. Elmi Berisha, sekretari Dr. Pashko Camaj, vatrani historik z.Marjan Cubi, editori i Diellit e vatranë të tjerë. Në fjalën e mirëseardhjes Dr. Berisha përgëzoi vatranët e Bostonit për punën e shkëlqyer, patriotizmin, angazhimin komunitar e kombëtar në shërbim të çështjes kombëtare. Z. Berisha vlerësoi cilësitë atdhetare, kulturore, e kombëtare të grupit të shkëlqyer të Bostonit, veprimtaritë dinjitoze dhe të dinjitetshme të Vatrës Boston që rrezaton e frymëzon Vatrën e komunitetin shqiptar në Amerikë. Kryetari i Vatrës në Boston z.Mentor Maksutaj u shpreh i emocionuar rreth vizitës në Vatër, shprehu respekt e vlerësim për punës e Kryesisë së Vatrës sidomos mbi vizitën në Vatikan, vizitën në Shtëpi të Bardhë e Departament të Shtetit, vizionin e lidershipin e Vatrës dhe u ndal në kontributin historik të vatranëve në jetëgjatësinë shekullore të Vatrës e Diellit. Delegacioni i Bostonit pa nga afër Bibliotekën Shkencore e Arkivin e pasur të Vatrës si pasuri kombëtare e komunitare e dëshmi historike e identitare kombëtare shqiptare në Amerikë. Kjo vizitë e përzemërt e vëllazërore ishte në respekt të punës e përpjekjeve të përbashkëta për të mirën e çështjes kombëtare e komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Pas takimit vëllazëror kryetari i Vatrës shtroi një drekë në restorant “Cakor” në shenjë respekti, vlerësimi e nderimi për ekipin e shkëlqyer patriotik të Vatrës Boston.

FATI I TRISHTË I KOSOVARËVE NË LIBRIN E FILIP GURAZIUT

September 10, 2024 by s p

Shpend Topollaj/

(Rreth librit “Jetesë n`mes egërsinave”)

Pa tjetër që në letërsi, ana artistike e një vepre, ka rëndësinë e saj, por janë ca tema që me vërtetësinë e tragjizmit rrëqethës që mbartin brenda tyre, e tejkalojnë atë. Mund të sjell si shembull “Arkipelagun Gulag” të nobelistit Aleksandër Sollzhenjicin për krimet e pafundme të regjimit gjakatar komunist të kohës së Stalinit. Fatkeqsisht, ato krime të përbindshme, me të njëjtën egërsi ngjanë edhe në Shqipërinë e vogël të Enver Hoxhës. Komunizmi si praktikë, tashmë e dinë edhe nxënësit e shkollave, ka qenë sistemi më i padrejtë dhe më mizori ndaj popullit të vet. Atë, për nga pashpirtësia dhe lufta për pushtet e diktatorit që udhëhiqej nga parimi i lashtë “Le të më urrejnë, por të ma kenë frikën”, dhe që nuk kurseu as besnikët e vet të luftës dhe të kohës pas mbarimit të saj, do ta kishin zili edhe perandorët e dikurshëm të Bizantit. Për këto kanë shkruar shkrimtarë, historianë, intelektualë, klerikë dhe të dënuar të ndërgjegjes, por i nderuari dhe i respektuari Filip Guraziu, njëri nga personalitetet përfaqsuese të Shkodrës demokratike, në librin që keni ndër duar, ka zgjedhur për të trajtuar njërën nga anët më të dhimbshme, por edhe më të turpshme: urrejtjen, dyshimin, e deri ndëshimin me burgje dhe internime të atyre bijve atdhetarë të Kosovës, që duke mos u pajtuar me diktaturën dhe në tërësi me diskriminimin që i bëhej popullit të Kosovës nga klikat Tito – Rankoviç, e pastaj Millosheviç, vinin në tokën amë, me shpresën se do të shpëtonin nga përndjekja, poshtërimi dhe dënimi në vendlindje. Filipi, duke u ndalur te fati i Kujtimit, kosovarit të ndershëm i cili besonte tek ato që në mënyrë mjeshtërore, tirrte propaganda demagogjike e Shqipërisë së atyre viteve, ka përgjithësuar thuajse gjithçka ngjau me vëllezërit tanë të të njëjtit gjak që e kishin ëndërr Shqipërinë, “fanarin ndriçues të socializmit” në Evropë. E dhënë me data, orë, emra dhe vende të njohura, ai përshkruan një histori të vërtetë jetese mes egërsirash, e cila ndriçon anën e errët dhe më të panjohur për popullin e Kosovës i cili duke mos pasur asnjë informacion për sa ngjiste këtu, ka pasur të drejtë të mbledhë supet i çuditur dhe shpesh edhe të mos besojë. Dhe megjithëse Kujtimi punon kudo që e caktuan, me ndërgjegje e përkushtim, si në bujqësi ashtu dhe në arsim, pas përfundimit të shkollës së lartë, atë e akuzojnë paradoksalisht si spiun të jugosllavëve. Dhe jo vetëm atë, por e pëson edhe e shoqja, bijë e një partizani të vjetër dhe vetë ky që nga sikleti, vdes para kohe. Para dy ditëve mbarova së lexuari librin e mrekullueshëm voluminoz me kujtime të profesor Ymer Berbatit “Leximi i vetvetes”, dhe ndieja trishtim për sa ka hequr populli heroik dhe paqësor kosovar, por edhe m`u shtua dashuria e krenaria për burrërinë dhe dinjitetin e treguar prej tyre. Veç nuk duhet harruar se po e pësonin nga armiqësia shekullore e ardhacakëve barbarë sllavë nga stepat e largëta, qysh nga shekulli i VI – të. Kurse, pritja që u bëhej atyre te ne, me fyerje, përçmime, akuza pa asnjë bazë, tortura e burgime apo shkatërrime të familjeve që mundën të krijonin, po nga shqiptarët, është akoma më e rëndë dhe absolutisht e pajustifikuar dhe e pafalshme. Nuk po ndalem te koketimi i komunistëve shqiptarë me ata serbë, ku kërkohej përfshirja e Shqipërisë si Republikë e shtatë e Jugosllavisë dhe heshtja për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, ku nuk pushuan stigmatat dhe deri pushkatimet për ata nacionalistë që trimërisht e donin Shqipërinë Natyrore, heshtje që për habi, vazhdon edhe sot e kësaj dite, por nuk mund të mos përmend se edhe kur u vendos mes nesh teli me gjemba, sigurimi famëzi vazhdonte bashkëpunimin me UDB – në, duke shkëmbyer ata që kalonin kufirin, ku sido që të ngjiste, të dy palët ishin po shqiptare dhe të dy vuanin vite të gjata burgimi, për gjoja kalim të paligjshëm kufiri. Pa u marrë kohë, do të përmend vetëm një rast që e kam shkruar edhe si tregim, ku një fshatar nga Tropoja që kishte tridhjetë vjet pa e parë motrën, vendosi të vinte këtu dhe ta takonte atë. Rojat e kapën dhe kur e shpunë për ta shkëmbyer, ndër ata që po e merrnin në dorëzim, ishte dhe komandanti i bataljonit tonë i cili ndër të tjera e quante tradhtar, se paskej kaluar kufirin. Malësori, gjakftohtë i thotë se nuk e di se kush të ka bërë ty komandant, kur nuk e di se kufiri ynë nuk është ku shkova unë, por te Guri me Vrimë. Megjithatë, nja dhjetë vjet të mira i hëngri ai qyqari. Ja pse them se edhe në Kosovë, duhet të njihen me ato që u rezervoj regjimi i Enverit, pasi paqartësitë sjellin qëndrime të kundërta që mbjellin përçarje mes njerëzve. Po ashtu, ja edhe pse libri i zotit Filip Guraziu i shërben këtij qëllimi e këtij sqarimi, nga i cili edhe ne në Shqipëri nuk jemi ndarë akoma. Sot, duhet të mbizotërojë dashuria e sinqertë mes nesh dhe ngritja e zërit të përbashkët, për të mos u pajtuar me kërkesat absurde të diplomacisë ndërkombëtare, që djallëzisht kërkojnë t`i bëjnë lëshime pas lëshimesh kriminelëve të Aleksandar Vuçiçit në emër të ruajtjes së ekuilibrave. Asnjë ekuilibër nuk cënon Kosova. Mjaft ka hequr populli i Kosovës dhe ai nuk harron. Ka ardhur koha t`i kujtojmë gjithë botës atë thënien e Virgjilit tek Eneida “Vivit sub pectore vulnus”, pra “Jeton në zemër plaga”.

Politika e Italisë fashiste ndaj komuniteteve fetare në Shqipëri në vitet e Luftës së Dytë Botërore

September 10, 2024 by s p

Prof. As. Dr. Hasan Bello/

Pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste për komunitetet fetare u krijua një realitet i ri. Megjithëse Mëkëmbësi italian Jakomoni përpiqej të “evidentonte” respektin e italianëve për Islamin, besimtarët myslimanë e ndjenin veten para së gjithash shqiptarë dhe ishin të lënduar nga kushtet gjysëm koloniale, në të cilat i kishte katandisur Italia. Disa opsione të qeverisë italiane, nga ana tjetër, nuk qenë të goditura dhe shkaktuan pakënaqësi tek myslimanët shqiptarë.

Imponimi i një mbreti katolik me personin e Viktor Emanuelit III, ngjalli jo pak nostalgji për Zogun, i cili ndonëse nuk ishte praktikant, ishte prej gjaku shqiptar dhe mysliman. Këtu, nuk duhet harruar edhe rimodelimi i flamurit shqiptar, të cilit, italianët përveçse i vendosën fashot e liktorit, stilizuan mbi përkrenaren e Skënderbeut një kurorë me një kryq përsipër. Ky simbol kristian mbi flamurin shqiptar u konsiderua si një fyerje e rëndë. Kështu, që për shqiptarët tashmë u bë shumë e qartë se “favoret” që italianët shpallnin, për fenë Islame nuk ishin gjë tjetër veçse manovër politike. Sipas studiuesit Roberto Moroco dela Roka “në përpjekje për të fituar pëlqimin e atyre që i quanin si shtyllat e rendit shoqëror shqiptar, italianët treguan kujdes të veçantë që të fitonin besimin e krerëve të bashkësive të ndryshme fetare shqiptare. Problemi i parë politik që kishin para tyre pushtuesit ishte stabiliteti. Fetë qenë menduar si një vegël e çmuar për këtë qëllim: duke treguar nderim për to do të vihej në dukje vëmendja dhe kujdesi i italianëve për një aspekt të rëndësishëm të identitetit shqiptar, dhe, paqja fetare do të ndikonte shumë për paqen politike, duke krijuar një atmosferë të qetë të pranimit të fakteve të kryera”.

Kjo vihet re që të nesërmen e pushtimit të Shqipërisë kur kreu i Shatmadhorisë gjeneral Badolio përpiloi një raport të hollësishëm për organizimin e territoreve të aneksuara. Sipas tij, marrëdhëniet me popullsinë shqiptare duhej të bazoheshin në njohjen psikologjike të elementëve të feve të ndryshme në Shqipëri. Ai nënvizonte faktin se duhej më shumë dinjitet dhe stil nga trupat italiane, sidomos respekt absolut për gratë e për fetë.

Një pikëpamjeje të tillë i përmbahet edhe Mëkëmbësi i Viktor Emanuelit III, Françesko Jakomoni, i cili shkruan se objekt i një kujdesi të madh ishte që të vendosej një marrëveshje e plotë në mes ithtarëve të katolicizmit, të ortodoksisë dhe të fesë Islame. Në funksion të kësaj politike ishte vizita në faltoret shqiptare dhe ndërtimi i kishave dhe xhamive të reja.

Megjithëse në Romë ekzistonte një paqartësi e madhe lidhur me politikën fetare që duhej të ndiqej në Shqipëri, “në parim italianëve nuk u interesonte që në mes tri feve të mbretëronte harmonia më idilike, as që përmes tyre të arrihej në një përçarje të popullit shqiptar në grupime të ndryshme”. Ata u kujdesën që të mos preknin ndjeshmërinë e bashkësive fetare. Përkundrazi, të fitonin besimin dhe përkrahjen e tyre. Në funksion të kësaj politike mikluese ishte edhe deklarata e bërë nga Musolini vetëm pak ditë pas pushtimit për ngritjen e një xhamie të madhe në Romë. Ai e justifikonte këtë se tashmë gjashtë milion nënshtetas italianë ishin myslimanë.

Në Ministrinë e Jashtme në Romë ekziston një dokumentacion interesant, i cili na lejon të konkludojmë se politika e pushtuesve italianë ndaj bashkësive fetare në Shqipëri ishte një aksion i pasigurtë, oportun dhe i varur nga situatat që mund të krijoheshin. Kështu, muajt e parë të pushtimit autoritetet italiane ishin të bindur se duhej mbajtur një ekuilibër i paanshëm në mes feve të ndryshme, duke treguar ndaj seicilës të njëjtin nderim. Por ky kriter nuk do të reflektohet në politikën e subvencioneve që qeveria italiane ndoqi ndaj bashkësive fetare në Shqipëri nga viti 1939 deri në vitin 1941. Në shpërndarjen e parave ajo nuk mbante parasysh përpjestimin numerik të tyre. Kështu, për katolikët në buxhet caktoheshin çdo vit rreth 1.200.000 lira, për ortodoksët 700.000 lira dhe për myslimanët 500.000 lira. Këtyre të fundit për arsye se përbënin pjesën më të madhe të popullsisë iu jepeshin edhe dhurata me raste festash apo për ndërtime xhamiash. Kjo sidomos kur Kosova u bashkua me Shqipërinë. Në tetor të 1941-shit Ministria e Jashtme italiane u detyrua të shtonte fondin vjetor “për shpenzime politike të rezervuara në Shqipëri”.

Në kuadër të politikës religjoze qeveria italiane kishte shqyrtuar edhe një projekt “barazpeshimi të ri” të gjendjes fetare në Shqipëri. Sipas këtij plani parashikohej formimi i dy blloqeve fetare, njëri mysliman dhe tjetri katolik, forcat e të cilit duhej të ishin të barabarta. Por ai shkonte në disfavor të pjesës ortodokse, sepse favorizohej dukuria uniate që do t`i bashkonte të gjithë të krishterët në një bashkësi të vetme katolike. Ndërsa bektashinjtë do të shërbenin për të thyer kompaktësinë e myslimanëve. Ky projekt nuk u zbatua. Kjo, për disa arsye, të cilat është e vështirë të hamendësohen. Sipas dela Roca-s, mundet që manovrat brenda shumicës myslimane, edhe nëse u provuan të bëheshin, dështuan që në lindje. Përsa i përket uniatizmit, kundërshtimi i papritur i Vatikanit, si dhe kostoja e lartë financiare që u kërkonte ky operacion arkave të shtetit italian, bënë që kalimi tashmë i gatshëm i Kishës autoqefale shqiptare në gjirin e Kishës katolike, të shtyhej për më vonë. Veç kësaj, ky projekt ishte paaplikueshëm për shak se binte ndesh me vetë politikën ekspansioniste të qeverisë italiane. Kështu, shndërrimi i Kishës autoqefale në Kishë uniate do të zhgënjente shqiptarët ortodoksë të Çamërisë, të cilët pas bashkimit me atdheun mëmë do të kontestonin të bëheshin pjesë e Kishës katolike. Por edhe brenda kësaj të fundit kishte zëra kundërshtues për shkak të dallimit që ekzistonte mes ortodoksëve, që ishin sa dyfishi, me katolikët. Edhe diversioni mes bektashinjve dhe myslimanëve nuk do të pritej mirë nga shqiptarët e Kosovës, që në pjesën e tyre dërrmuese ishin suni. Prandaj alternativa e ruajtjes së status quos-së u konsiderua si rrugë e pakalueshme.

Regjimi fashist ndiqte një vijë pragmatiste në raport me komunitetet fetare. Në parim, ai nuk privilegjonte as njërën dhe as tjetrën bashkësi fetare. Nga të gjitha kërkohej pëlqimi maksimal dhe u siguroheshin favore dhe subvencione në atë masë sa ato pranonin të bashkëpunonin me pushtetin. Në thelb trajtimi i çdo bashkësie fetare bëhej sipas peshës politike që i jepnin asaj përmasat dhe ndikimi në shoqërinë shqiptare.