Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Ja sa orë gjumë ju nevojitet sipas moshës suaj

by

Blonde woman laying on bed TIME health stock

Jeffrey Kluger /Pwrktheu Rafael Floqi/

Gjumi është një objektiv në lëvizje. Kur keni qenë i bebe, keni fjetur pjesën më të madhe të ditës, pastaj më pak si fëmijë më i madh; si adoleshent, ke fjetur më vonë. Orari i gjumit i një të moshuari është më i hershëm – pjesë e një udhëtimi jetësor të nevojave të gjumit në rritje dhe rënie në varësi të moshës. Sa gjumë keni nevojë në faza të ndryshme të jetës dhe pse kërkesat tona ndryshojnë gjatë gjithë kohës?

Të porsalindurit dhe foshnjat

Foshnjat e moshës zero deri në tre muaj flenë 14 deri në 17 orë nga çdo 24 – pjesërisht në funksion të prezantimit të të porsalindurit në botë pas tre tremujorësh në errësirën e mitrës. Një pjesë e madhe e kohës në mitër kalon duke fjetur, dhe arsyeja për kaq shumë gjumë është e njëjtë si para dhe pas lindjes: rritja. Foshnjat trefishojnë peshën e tyre nga lindja deri në moshën një vjeçare, dhe është gjatë gjumit – veçanërisht cikli i thellë i quajtur gjumi me valë të ngadalta – kur lirohet hormoni i rritjes më së shumti. Shtimi i masës nuk është e vetmja gjë që bëjnë foshnjat më të vogla.

“Ka shumë lidhje të reja nervore që po formohen,” thotë Dr. Yi Cai, drejtor i kirurgjisë së gjumit në Qendrën Mjekësore të Universitetit të Kolumbias Irving, “dhe shumë mësime të reja po ndodhin. Gjithçka është e re, dhe kjo është një nxitës i shquar i nevojave të gjumit për atë moshë.”

Më vonë në vitin e parë, nga katër muaj në 12 muaj, nevojat për gjumë bien pak, në rreth 12 deri në 16 orë, por kjo nuk është për shkak se foshnjat po rriten më pak. Përkundrazi, thotë Cai, ata kanë filluar të zhvillojnë ritme cirkadiane që i lidhin me një cikël më të zakonshëm të dritës së errët, ditë-natë.

Fëmijët e vegjël dhe parashkollorët

Në grupmoshën një deri në dy vjeç, nevojat për gjumë bien përsëri në 11 deri në 14 orë dhe bien më tej, në 10 deri në 13 orë, nga mosha tre deri në pesë. Kjo është për shkak të një ritëm rritjeje disi më të ngadaltë pasi fëmijët largohen nga foshnja.

Nevojat njohëse ndryshojnë gjithashtu. Mësimi konsolidohet kur jemi duke fjetur dhe është në muajt e parë dhe në vitin ose dy të jetës që ne mbledhim njohuritë më themelore. “Kur je më i ri, ka shumë mësime më të rëndësishme që vazhdojnë”, thotë Joshua Tal, psikolog i gjumit dhe shëndetit me bazë në Nju Jork. “Ju po mësoni se cilët janë njerëzit në jetën tuaj dhe çfarë është gjuha.”

Sipas Fondacionit Kombëtar të Gjumit, deri në moshën 18 muajsh, nevoja e të vegjëlve për të fjetur zakonisht zvogëlohet në vetëm një në ditë, duke zgjatur nga një deri në tre orë. Në grupin tre deri në pesë vjeç, dremitja gjatë ditës mund të vazhdojë të jetë e nevojshme, veçanërisht pasi imagjinata në rritje e parashkollorit mund të çojë në më shumë ëndrra të këqija ose frikë të natës – përbindësh nën shtrat, gogola në dollap – të cilat mund të prishin gjumin. Megjithatë, këtu nuk ka rregulla të vështira dhe mund të ketë dallime të rëndësishme nga fëmija në fëmijë.

“Ne kemi disa fëmijë që e bien gjumin shumë më herët se fëmijët e tjerë sepse po i prek ata gjatë natës,” thotë Tal. “Fëmijët e tjerë kanë dremitje shumë të parashikueshme.”

Fëmijët dhe adoleshentët

Fëmijët nga gjashtë deri në 12 vjeç mbajnë modele jo ndryshe nga parashkollorët – për nevojat për gjumë që bien vetëm pak, në nëntë deri në 12 orë në natë – por nevoja për dremitje zhduket. Ndërsa puberteti godet, megjithatë, ka një ndryshim të madh. Trembëdhjetë deri në 18-vjeçarët kanë nevojë për rreth tetë deri në 10 orë gjumë në natë, por orari i gjumit ndryshon, me orarin e gjumit më vonë në mbrëmje dhe zgjimin më vonë në mëngjes. Prindërit që rrisin adoleshentët zakonisht do të vërejnë se fëmija që dikur dilte nga shtrati në orën 7:00 të mëngjesit të fundjavës, tani fle deri në orën 11:00. Kjo, thotë Cai, është për shkak se lirimi i hormonit të gjumit melatonin ndryshon, dhe ndodh më vonë në mbrëmje.

“Shumë adoleshentë thjesht kanë një vonesë të gjumit,” thotë ajo. “Kjo është arsyeja pse disa adoleshentë hasin probleme me kohën e hershme të shkollës, ku mund të mos e marrin gjumin që duhet për t’u zgjuar në kohën e shkollës dhe më pas mund t’u duhet të arrijnë gjumin e tyre gjatë ditës kur të kthehen në shtëpi. .”

Ky, thotë Tal, është një problem i vërtetë. “Një fëmijë i mirë që i mbaron detyrat e shtëpisë dhe po shkon në shtrat në orën 10, dhe ai ende duhet të zgjohet rreth orës gjashtë për në shkollë,” thotë ai. “Kjo mënyrë e ndërtuar në shoqërinë tonë është një zhvlerësim i gjumit.”

Të rriturit

Pas viteve të adoleshencës, trupi ka mbaruar duke u rritur dhe truri ka përfunduar pak a shumë. Kjo është kur nevoja për gjumë bie në shtatë ose tetë orë në natë. “Ka më pak rritje kognitive dhe është më shumë mënyra e mirëmbajtjes për trupin,” thotë Tal. Të rriturit që kanë nevojë për më shumë se tetë orë mund të vuajnë nga një çrregullim gjumi. Apnea obstruktive e gjumit prek rreth një miliard njerëz në mbarë botën, sipas Cai, dhe është shkaku kryesor i gjumit të ndërprerë.

“Rruga e sipërme e frymëmarrjes ose fyti zihet gjatë natës dhe njerëzit kanë këto mikro-zgjime sepse ndalojnë frymëmarrjen dhe trupi i tyre i zgjon për të marrë frymë,” thotë ajo. “Kjo mund të çojë në me të vërtetë një gjumë të dobët gjumë cilësor dhe gjumë jo çlodhës.”

Kryeministri Kurti mori pjesë në hapjen solemne të edicionit të 15-të të konferencës shkencore “Java e Albanologjisë”

by

Ka filluar sot edicioni i 15-të i konferencës shkencore “Java e Albanologjisë”, nën organizimin e Institutit Albanologjik të Prishtinës, i cila grumbullon albanologë të shquar shqiptarë dhe të huaj për të diskutuar dhe ndarë studime e arritje në fushën e gjuhës, etnologjisë, folklorit, letërsisë dhe historisë së shqiptarëve.

Në hapjen solemne të edicionit të sivjetmë mori pjesë Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, që gjithashtu mbajti një fjalë rasti në të cilën fillimisht u shpreh se dija fillestare albanologjike, ajo e shek. XVIII-XIX ndihmoi shumë në zgjimin kombëtar të shqiptarëve në gjysmën e dytë të shek. XIX.

“Rilindësit tanë të shquar – midis tyre nga vëllezërit Frashëri e Pashko Vasa, e deri tek Faik Konica e Fan Noli etj. – i shfrytëzuan arritjet shkencore të albanologjisë për të krijuar orientimin tonë kombëtar dhe për të hedhur poshtë pretendimet joshkencore dhe propagandën raciste të shovinistëve fqinjë”, tha ai, para se të shtoj se për rilindësit tanë, “çështja shqiptare” nuk do të thoshte vetëm përcaktim i origjinës së kombit dhe gjuhës, përcaktim i shtrirjes territoriale të shqiptarëve, shkrim i gjuhës shqipe me një alfabet unik, por edhe themelim i shtetit kombëtar shqiptar.

Duke qenë dëshmitarë se si akademitë dhe institutet shkencore në ish Jugosllavi përpunuan tezat e gjenocidit kundër shqiptarëve, kryeministri u shpreh krenar që plejada e albanologëve shqiptarë, duke filluar me Kristoforidhin e deri me Selman Rizën, Eqrem Çabejn e Idriz Ajetin, Stavro Skëndin, Anton Berishën, Aleks Budën, Anton Çetën, Shaban Demirajn etj., nuk kanë pasur një qasje përçmuese apo denigruese ndaj kulturave dhe historive të popujve fqinjë të shqiptarëve. Ai shtoi se sot dija albanologjike, ushqehet nga disa institucione kërkimore shkencore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni të Veriut dhe në vende ku veprojnë e jetojnë studiuesit e gjuhës, letërsisë, kulturës dhe historisë së shqiptarëve, dhe se ajo nuk pengohet më nga kufizimet politike që ekzistonin gjatë regjimeve diktatoriale.

Të vetëdijshëm për rëndësinë kombëtare të albanologjisë, kryeministri veçoi kontributet e Qeverisë që ai drejton në mbështetje të vazhdueshme të saj përmes përkrahjes për organizimin e Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, që në muajin e kaluar mirëpriti studiues e albanologë nga 14 vende të ndryshme të botës, pastaj bursave studentore për studentët që vijojnë programet Gjuhë Shqipe dhe Letërsi Shqipe në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës, dhe bashkëpunimit me Qeverinë e Republikës së Shqipërisë për mbështetjen e projekteve të përbashkëta hulumtuese, përfshirë realizimin e projektit madhor në albanologji “Enciklopedia Shqiptare”.

Në fund të fjalës së tij, ai u uroi punë të mbarë dhe diskutime të vlefshme studiuesve, ndërkohë që përgëzoi Institutin Albanologjik për organizimin e përvitshëm të kësaj konference shkencore, duke u premtuar që mbështetja e Qeverisë nuk do të mungojë asnjëherë.

Ballafaqim i tmerrshëm mes fanatikut dhe zombit

by

Alket Veliu  

Mund të jetë një imazh i 1 person dhe teksti

Çështja e të drejtave pronave të minoritetit grek është kusht kryesor për integrimin Shqipërisë në BE. Kështu tha kryeministri grek, Qirjako Micotaqis, teksa u pyet në panairin e 88-të Selanikut, në lidhje me marrëdhëniet me Shqipërinë. “Më lejoni të them edhe një herë se marrëdhëniet, duke parë imazhin e gjerë , pra marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë, që ne duam të jenë shumë të mira, kalojnë nga respektimi i të drejtave të pakicës kombëtare greke të Shqipërisë. Çështja e të drejtave pronësore nuk ka dalë asnjëherë nga axhenda jonë. Ajo po rikthehet dhe ajo që ne do të bëjmë është të sigurojmë, me ndihmën edhe të Fredi Belerit në Parlamentin Europian, që të drejtat pronësore të bashkatdhetarëve tanë në Shqipëri të respektohen plotësisht. Dhe do të thoja se ky është një kusht i domosdoshëm që Shqipëria të vazhdojë të ecë në rrugën e saj europiane”.

Greqia i vë kushte Shqipërisë, sikur të jenë suflaqe me mish derri! Ndërkohë që integrimi evropian, e ardhmja e Ballkanit dhe veçmas marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Greqisë, si dhe zgjidhja e çështjes çame, kanë nevojë për zëra realiste, Athina po i thotë Shqipërisë, hapur dhe pa pikë diplomacie, se nëse nuk bën lëshime, do vejë në Europë si Peshku i Hemingueit te “Plaku dhe Deti”, vetëm me skeletin pasi mishin po ia hanë peshkaqenët grekë! 

Kryeministri Edi Rama, më 24 maj 2024, iu përgjigj indirekt kritikave nga Athina për titujt e pronësisë për minoritetin grek në Shqipëri. Në fjalën e mbajtur në stadiumin në Athinë, Rama tha se Shqipëria nuk ka asnjë pretendim ndaj Greqisë: “Shqipëria nuk ka asnjë pretendim ndaj Greqisë përveç respektit reciprok, kujdesit reciprok për bashkëkombësit”. Shumë bukur! Por sjellja ndaj minoritetit duhet të jetë reciproke. Greqia dhe vendet e tjera duhet të njohin dhe respektojë me të gjitha të drejtat minoritetin shqiptar, sidomos çamët dhe arvanitët, që nuk njihen si minoritet. Atëhere ku është reciprociteti në respektimin e të drejtave të popullsisë çame, apo minoritetit shqiptar në Greqi, meqë Shqipëria e sheh Greqinë si një partner të natyrshëm strategjik? Për fat të keq sot nuk kemi nga politika greke as pranim të krimit dhe as katarsis, përsa i përket tragjedisë që i shkaktuan popullsisë çame. Për sa i përket minoritetit çam ortodoks në Greqi, fqinjët jugorë nuk pranojnë kurrsesi se ata ekzistojnë. 

Edhe nga Tirana zyrtare duhet ruajtur njëlloj kontinuiteti në politikën e jashtme, mbi bazën e asaj që është arritur për çështjen çame, të paktën deri në vitin 2016, kur Komisionit Europian njohu çështjen çame dhe, nëpërmjet komisionerit Johannes Hahn, dha bekimin për adresimin e çështjeve të hapura mes Shqipërisë dhe Greqisë. Qeveria dhe shteti shqiptar e lanë t’i ikte ky moment dhe kurrë nuk e trajtuan çështjen çame ashtu si duhet, me dinjitet, duke ditur se ngritja e çështjes çame e ndihmon pozitën e Shqipërisë në marrëdhëniet dypalëshe. Mendojmë se Ministria jonë e jashtme dhe institucionet e shtetit shqiptar duhet të mbajnë një qëndrim. Duhet t’i bëhet e qartë palës greke se që të ketë të ardhme fqinjësia e mirë, duhet besimi reciprok, duhet reciprocitet, duke lënë pas ankthet e së shkuarës, stinët me ngrica dhe grekët t’u rikthehen qëndrimeve realiste dhe një fryme tjetër, që nuk kanë munguar në të shkuarën jo shumë të largët në politikën greke.

Kostandin Micotaqis, i ati i kryeministrit të sotëm, në vitit 1992, foli për reciprocitet lidhur me çështjet pronësore, duke patur në tavolinën e bisedimeve pronat e çamëve. I biri, Qirjako, 32 vjet më pas, “harron” reciprocitetin dhe flet vetëm për “pronat e grekëve”, duke folur me gjuhë kërcënuese për integrimin e Shqipërisë në BE. Qirjako nuk kapërcen dot as babanë e vet konservator. Ja çfarë deklaroi tekstualisht Konstandin Micotaqis në vitin 1922: (K. Micotaqis: Dua të bëj tri shtesa që të jetë krejtësisht e pastër pozita greke. E para, përsa i përket temës së çamëve. Bëra të qartë në të gjitha nivelet e palës shqiptare deri te presidenti që nuk do të pranojmë kthimin e tyre për arsye që nuk është nevoja t’i analizoj këtu. Thashë temën e pasurive në bazë të njē reciprociteti tẽ çamëve që erdhën nga Greqia në Shqipëri dhe të atyre me origjinë greke që kanë ardhur në Greqi. Për këtë edhe mund të diskutojmë).

Një ballafaqim i tmerrshëm mes “fanatikut” Konstandin dhe “zombit” Qirjakos.

Historikisht ka pasur edhe politikanë të tjerë grekë që kanë dashur sinqerisht marrëdhënie normale me Shqipërinë dhe njohje të të drejtave të minoritetit shqiptar çam në Greqi. Kujtojmë deklaratën e ish Kryeministrit grek, Teodoros Pangallos, më shkurt të vitit 1926, e cila çuditërisht tingëllon aktuale. Kjo deklaratë është botuar në faqen e parë te “Gazeta e Korçës”, viti VIII i botimit, nr. 263, e shtunë, 27 shkurt 1926. Nën titullin “Deklarata të diktatorit grek mbi marrëdhëniet shqiptaro-greke”, kemi shënimin me korsiv “Çamëvet ju njihen tërë të drejtat si minoritet”: Kryeministri Pangallos dalloi popullatën ortodokse shqiptare nga minoriteti grek dhe bëri thirrje për marrëdhënie miqësore mes dy vendeve. Pangallos bëri një dallim dhe diferencim të qartë mes minoritetit grek në Shqipëri dhe ortodoksëve shqiptarë. Ai nuk i quan këta të fundit, grekë apo minoritet grek në Shqipëri. “Kur thom pakicë greke në Shqipëri”, – deklaron Pangallos, – “kujtoj dhe kam ndërmend vetëm Grekofonët të Shqipërisë Jugës dhe aspak orthodoksë shqiptarë, të cilët si shqiptarë nga raca, gjuha e kombësia janë zot shtëpie. Jam kundra asaj theorie të gabuar të disave këtu që çdo Orthodoks e quajnë grek”.

***

Nga deklarimet e Qirjako Micotaqis gjykojmë se është pikërisht mentaliteti i sotëm i qeveritarëve “modernë grekë”, që çdo orthodoks e quajnë grek!

Këto deklarata janë antishqiptare dhe “çojnë ujë”, në mullirin e nacionalizmit ekstremist grek, që kërkon ta paraqesë përpara botës Shqipërinë si shtet multietnik. Kjo sjellje e Athinës zyrtare pengon ndjeshëm bashkëjetesën e shqiptarëve me minoritarët grekë dhe rrisin mosbesimin midis tyre. Politika greke e përdor minoriten grek në Shqipëri gjithmonë kundra interesave të shqiptarëve dhe të Shqipërisë, duke u përpjekur ta paraqesë gjithë Shqipërinë jugore (Epiri i lashtë) si pjesë të Greqisë.

Dihet që Greqia është përpjekur historikisht ta përdorë pakicën greke si një bastion për të ruajtur helenizmin, duke fryrë shifrat e popullsisë “minoritare”, duke e paraqitur atë të zmadhur disa fish, kur nga rezultatet e CENS të fundit (2023) tregohet se në vendin tonë jetojnë vetëm 23.485 persona me kombësi greke. 

Historia e minoritetit grek në jugun e Shqipërisë, e cila ka variuar përmes aludimeve dhe kundëraludimeve të pafundme mbi pronësinë e tokave ku banojnë, kanë bërë që historianët dhe politikanët grekë të abuzojnë shumë, deri në çështjet më delikate që ekzistojnë mes dy vendeve tona. Pretendimet absurde janë shpalosur sa herë janë paraqitur situata komplekse në marrëdhëniet politike.

Historia e minoritetit grek në Shqipëri është e shkruar dhe duhet të dihet nga të gjithë, por edhe nga vetë minoritarët grekë, ndaj nuk mund të falsfikohet, edhe pse qarqe të caktuara greke bëjnë ç´është e mundur për të botuar gjëra që janë në interes të tyre.

Dokumentet tregojnë se në regjistrat kadastrorë të vitit 1690 të rretheve të sotme të Sarandës, Delvinës dhe Gjirokastrës, nuk ekzistonte asnjë minoritar në Shqipëri. Edhe Pukëvili, në librin e tij “Udhëtime në Greqi”, thotë: “U nisëm që nga Saranda e deri në Delvinaq, të gjithë fshatrat rrugës ishin shqiptarë…”. Kjo tregon se në fillim të shekullit të XIX, ende nuk kishin ardhur grekët në rrethin e Sarandës e të Delvinës. Ndërsa në zonën e Dropullit, grekët u vendosën në fund të shekullit të XVIII.

Dokumentet e arkivave tona, flasin saktësisht jo vetëm mbi pronësitë e tokave të minoritetit të rretheve Gjirokastër, Delvinë dhe Sarandë, por përcaktohen dhe listat e sakta të të gjithë pronarëve të tyre, të cilët janë nga qytetet e Gjirokastrës, Libohovës, Delvinës, Sarandës, si dhe të fshatarëve të zonës së Rrëzomës në Delvinë.

Mbi bazën e këtyre fakteve vërtetohet se minoriteti grek që jeton në tokat e Dropullit dhe të zonës së Libohovës në Gjirokastër, si dhe ai që jeton në komunat Finiq, Aliko dhe Mesopotam në Delvinë e Sarandë, nuk janë gjë tjetër, por toka, që u takojnë në pronësi shqiptarëve, por që përdoren nga grekofonët, të cilë tani pretendojnë për shkelje flagrante të të drejtave që u bëhet nga ana e palës shqiptare. Për ilustrim mund të sjellim njërin prej këtyre dokumenteve që gjendet në Arkivin Qendror të Shtetit, Viti 1935, dosja 316, faqe 252.

Ky dokument përmban emrat e veçantë të secilit pronar, sasinë e tokave që ka në pronësi, kufirin e tyre, vendndodhjen, si dhe të dhëna të tjera identifikuese. Çdo listë është e regjistruar dhe portokolluar nën siglën “tepër sekret”, si shkresë më vete. Konkretisht, emrat e pronarëve që mbizotërojnë në këto lista përcaktohen nga fiset Malile, Tozaj, Shehaj, Toska, Çarçani, Aliko, etj. Po ashtu, në vazhdimin e dosjes 226, të Arkivave Qendrore të Shtetit, që i përkasin vitit 1935, shpalosen radhazi hartat “tip gentplane” që evidentojnë të dhënat e pronësive për secilin territor.

Njohësi mjaft i mirë mbi historinë e minoriteve në Shqipëri, profesor Beqir Meta, duke u shprehur për historinë e minoritetit grek në Shqipëri, shkruan: “Popullsia grekofone, e cila kishte ardhur në Shqipërinë e Jugut në shek. XVII-XVIII kryesisht si bujq në pronat e bejlerëve shqiptarë arriti të konsolidohej, të zhvillohej dhe të shndërrohej në një minoritet kombëtar”.

Në vitet ’20-30 të shekullit të kaluar pozita ekonomike e sociale e këtij minoriteti u përmirësua pas daljes së ligjit për imponimin e kontratës – tip midis pronarëve e bujqve që punonin çifligjet e tyre.

Njihet tashmë saktësia dhe ashpërsia e administratës së shtetit të atëhershëm monarkik në drejtim të saktësisë së mbajtjes së dokumentacioneve zyrtare. Pas Luftës, shteti komunist minoritarëve u dha edhe tokë, por në përdorim, për të jetuar.

Shpëndarja e çertifikatave të pronësisë së tokës pas vitit 1991 minoritarëve grekë, në bazë të ligjit antikushtetues 7501, është gabim trashanik në dëm të shqiptarëve, që duhet korigjuar, që të shuhen edhe pretendimet greke për jugun shqiptar.

“Procesi Muzikologjik i Fan Stilian Nolit: Beethoven dhe Revolucioni Francez” 

by

Dr. Afrim Shabani

Është një privilegj të flas sot para jush në këtë simpozium përkujtimor për 100-vjetorin e misionit të Fan S. Nolit në Lidhjen e Kombeve. Ndërsa mblidhemi këtu në Selinë e Kombeve të Bashkuara, jo vetëm që festojmë kontributet diplomatike të Nolit, por gjithashtu thellohemi në trashëgiminë e tij intelektuale të gjerë. Sot, do të fokusohem në procesin muzikologjik të Nolit në kërkimin dhe shkrimin e librit të tij të rëndësishëm, Beethoven dhe Revolucioni Francez.

Hyrje:

Bethoveni dhe Revolucioni Francez është një vepër kapitale e kritikës muzikore që Fan Noli me kulturën e gjërë poliedrike ia sjell artit botëror. Me këtë dua të them se ajo është e një rëndësie të madhe e me vlerë të qëndrueshme. Figura e Beethovenit sa është klasiciste dhe pothuajse e papërsëritshme për nga pesha e krijimtarisë, po aq është edhe kontraverse për nga karakteri i thyeshëm e jostabil. Sidoqoftë, kjo gjendje e këtij kompozitori karizmatik është lehtësisht e shpjegueshme për nga shtjellimi dramatik i biografisë së tij. Në këto dy këndvështrime, kompozitor nga njëra anë dhe njeri i çuditshëm nga ana tjerër, Noli është preciz dhe i pagabueshëm në portretizimin mjeshtëror të figurës së Beethovenit.

Ndonjëherë edhe rrethanat dhe zhvillimet e shpejta që diktojnë ndryshime në çdo frymë të jetës në shek. XVIII-XIX, bëjnë që të lëkundet e tronditet edhe ky personalitet, siç ndryshojnë edhe qëndrimet e tij rreth Revolucionit francez: fillimisht i entuziazmuar tejmase dhe më pas edhe i zhgënjyer skajshmërisht. Mu për këtë parë në këndvështrimin psikologjik, ai pothuajse pëson një tërmet shkatërrues që shemb madhështinë e tij.

Prandaj faqet e këtij libri mbi Bethovenin shkëlqejnë e përndriten në përmbajtje e në stil të të shprehurit. Së këndejmi, Fan Noli, sa është kombëtar, po aq është madhështor në përmasa universale botërore.

Procesi muzikologjik i Fan S. Nolit: Beethoven dhe Revolucioni Francez

Libri i Nolit me titull “Beethoveni dhe Revolucioni Francez”, fillimisht teza e tij e diplomimit magjistraturës e mbrojtur prej Nolit më 1939 në kolegjin e muzikës në Universitetin e Bostonit (Spahiu 2005, fq. 180), e pastaj botuar si libër në vitin 1947 (fq. 180), është një dëshmi e kërkimit të tij të detajuar dhe kuptimit të thellë mbi ndërveprimin midis muzikës dhe historisë. Pyetja qendrore që udhëhoqi procesin muzikologjik të Nolit në këtë veper ishte: “Sa thellë pat rënë Beethoveni nën ndikimin e ideve të reja të përhapura nga revolucioni francez dhe deri ku arrin të pasqyrohet fryma e kohes se tij në veprën e tij muzikore?” (Noli 1947, fq. 13). Noli e trajtoi këtë pyetje muzikologjike me një metodë hetimi shumë të kujdesshëm, të bazuar në analizën kritike të burimeve parësore (fq. 16).

Noli ishte shumë i vetëdijshëm për kontradiktat mes biografëve të Beethovenit, veçanërisht Anton Schindler, biografi i parë i Beethovenit (në botimet e viteve 1841, 1845 & 1927) që thotë se “Beethoveni ishte radikal dhe simpatizues i ideve të reja” (Noli 1947, fq. 14), Vincent d’Indy, kompozitori i shquar francez (në botimin e vitit 1911) që përmend se “Beethoveni nuk ka qenë influencuar kurrë nga idetë e reja të Revolucionit Francez” (fq. 14), dhe Romain Rolland, shkrimtar i dëgjuar, dijetar dhe kritik muzike (në botimin e vitit 1927) thotë se Beethoveni ishte një “Pinjoll autentik i Revolucionit Francez”. (fq. 14). Noli thotë se këto kontradikta përbëjnë një sfidë të rëndësishme për historianët dhe muzikologët, duke kërkuar një qasje të kujdesshme dhe të detajuar për të ndarë faktet nga legjendat ose mitet.

Në analizën e tij, Noli thekson se për të kuptuar plotësisht jetën dhe veprat e Beethovenit, është thelbësore të studiohen burimet origjinale (Noli 1947, fq. 25), si letrat dhe ditarët e kompozitorit Beethoven (fq. 25), të cilat sipas Nolit shpesh here janë përkthyer gabimisht ose me mungesë të nuancave të rëndësishme (fq. 25). Për shembull, letrat e Beethovenit, të përmbledhura nga botues të ndryshëm si A. C. Kalischer (botime në pesë vëllime në Berlin e Laipcing, më 1906-08) (fq. 25 & 105), Ludwig Nohl (botuar ne Shtutgard më 1865) (fq. 24 & 106), Walter Nohl 1923 (fq. 106), etj., ofrojnë një dritare të pashembullt mbi mendimet dhe ndjenjat e Beethovenit, duke nxjerrë në pah ndikimin e Revolucionit Francez në ideologjinë dhe krijimtarinë e tij.

Noli gjithashtu vlerëson Alexander Wheelock Thayer (Noli 1947, fq. 24 & 106) për përpjekjet e tij për të humanizuar Beethovenin dhe për të trajtuar aspekte më të errëta të jetës së tij që shpesh janë injoruar nga biografë të tjerë. Thayer grumbulloj nje koleksion monumental dokumentesh analizuar në mënyrë kritike (fq. 22) dhe u përpoq të krijonte një portret më të plotë të Beethovenit, por Noli argumenton se edhe ai la jashtë disa detaje që mund të zbehnin imazhin e tij (fq. 99).

Shënim:

Puna ime e paraqitur sot është pjesë e një kërkimi të vazhdueshëm, të cilin planifikoj ta publikoj si një artikull shkencor. Shpresoj që kjo paraqitje të ofrojë një kuptim të procesit muzikologjik të Nolit dhe të kontribuojë në studimin e mëtejshëm të veprës së tij të rëndësishme, “Beethoven dhe Revolucioni Francez.”

Faleminderit!


Bibliografia

Beethoven, Ludwig van: Konversationshefte, herausgegeben von Walter Nohl, in 2 volumes München, 1923, Recht Verlag.

Beethoven, Ludwig van: Letters, a critical edition with explanatory notes by Dr. A. C. Kalischer, translated with preface by J. S. Shedlock, in 2 volumes, London, Dent, 1919.

Beethoven, Ludwig van: Letters, with explanatory notes by Dr. A. C. Kalischer, translated with preface by J. S. Shedlock, selected and edited by A. Eaglefield-Hull, London, Dent, 1926, 410 pp.

Beethoven, Ludwig van: Letters from the collection of Dr. Ludwig Nohl, translated by Lady Wallace, in 2 volumes, New York, Hurd & Noughton, 1867.

Indy, Vincent d’: Beethoven, biographie critique, Paris, 1911, Laurens, 148 pp.

Noli, Fan Stilian. Beethoven dhe Revolucioni Francez. New York: International Universities
Press, 1947. Përkthyer nga Nebil Dino dhe Alqi Kristo, Prishtinë, 1968, Rilindja.

Rolland, Romain: Beethoven, der Sohn der Revolution,  zum hunderten Todestage des Meisters, in the socialist newspaper Vorwarts of Berlin, No. 144, March 26, 1927.

Schindler, Anton: Biographie von Ludwig van Beethoven, Zweite mit zwei Nachtragen vermeherte Ausgabe, in 2 volums, 1845, Aschendorff.

Schindler, Anton: Ludwig van Beethoven, Funfte Auflage, neu herausgegeben von Fritz Vollbach, Munster, Aschendorff, 1927, in 2 volumes.

Schindler, Anton, and Moscheles, Ingaz: The Life of Beethoven, Including his correspondence with his friends (English Translation of Schindler’s first edition of his Biography), in 2 volumes, London, 1941, Henry Colbourn.

Spahiu, Avni: NOLI Jeta në Amerikë, Prishtinë, PEN Qendra e Kosovës 2005.

Thayer, Alexander Wheelock: The Life of Ludwig van Beethoven, edited, revised and amended from the original English manuscript and the German editions of Hermann Deiters and Hugo Riemann, concluded, and all the documents newly translated by Henry Edward Krehbiel, in 3 volumes, New York, The Beethoven Association, 1921.

NOLI NË LIDHJEN E KOMBEVE 1920-1921

by


Ilir Ikonomi
Studiues, Uashington

Pjesa 1

Fan Noli shkoi në Gjenevë dhe u zgjodh kryetar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve falë një rastësie. Ai ishte nisur nga Bostoni për në Shqipëri më 21 korrik 1920 me synimin për të ngritur një kishë shqipe autoqefale dhe për të hyrë në politikën e brishtë shqiptare. Por qeveria e Sulejman Delvinës nuk e lejoji të zbriste në Durrës me arsyen se prania e tij mund të acaronte marrëdhëniet me Greqinë. Për të shlyer këtë “borxh” ndaj Nolit, qeveria e Delvinës e emëroi atë kryedelegat të Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë.

Noli arriti në Gjenevë më 12 nëntor 1920. Detyra e tij kryesore ishte anëtarësimi i Shqipërisë në Lidhje. Në atë kohë, Jugosllavia dhe Greqia vazhdonin të mbanin trupa në disa pjesë të territorit shqiptar, me arsyen se, për shkak të luftës që shpërtheu në vitin 1914, kufiri verior dhe ai juglindor i Shqipërisë nuk ishin përcaktuar përfundimisht.

Lidhja e Kombeve u hap zyrtarisht më 15 nëntor 1920. Për fatin e mirë të Shqipërisë, komisionin që do të vlerësonte kërkesën e saj dhe të disa vendeve të tjera për t’u pranuar në Lidhje, e kryesonte Lordi Robert Cecil, delegat i Afrikës së Jugut, i cili e shihte me simpati Shqipërinë. Gjatë punës përgatitore Noli bashkëpunoi aktivisht me Lordin Cecil, për çështje të tilla si statusi juridik i shtetit shqiptar, sidomos kufijtë e Shqipërisë të vendosur në Konferencën e Londrës në vitin 1913 në linjat e tyre kryesore, të pranuar nga të gjashtë fuqitë e mëdha dhe të njohur nga të gjitha palët e interesuara, duke përfshirë Serbinë dhe Greqinë.

Por kur propozimi për Shqipërinë u shtrua më 4 dhjetor, ai nuk u pranua, me arsyen se statusi ndërkombëtar i Shqipërisë kërkonte një marrëveshje të re mes fuqive të mëdha.

Gjatë dy javëve që pasuan vijuan përpjekjet në prapaskenë, ku Noli luajti një rol me rëndësi. Lufta botërore, thoshte Noli, nuk e ndryshoi statusin ndërkombëtar të Shqipërisë. Ajo u sulmua nga vendet ndërluftuese pa asnjë provokim dhe u mbajt në një gjendje gjysmë vetëqeverisëse.

Më 17 dhjetor paradite, në seancën plenare të Asamblesë, Lordi Cecil paraqiti përsëri çështjen e Shqipërisë. Fjalimi i tij, i ndërtuar me argumente juridike dhe morale, sillte shembuj nga popuj dhe vende të tjera, për të provuar se Shqipëria ishte një shtet që e meritonte pranimin në Lidhje. Në fund, ai i ftoi të gjithë të kujtonin natyrën e zjarrtë të patriotizmit shqiptar. “Ndjenja patriotike në Shqipëri, – tha ai, – është po aq e fuqishme sa në çdo pjesë të botës, po aq e fortë sa edhe në Zvicër, në Francë, apo në çdo vend tjetër. Delegati i Britanisë, Fisher, ndryshoi qëndrim dhe shprehu idenë se pranimi i Shqipërisë do të ndikonte për ta qetësuar Ballkanin dhe prandaj bashkohej me propozimin e Lordit Cecil. Edhe të tjerët ranë dakord. Asambleja votoi 35 me 0 për ta pranuar Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve. Pro votuan edhe grekët, serbët dhe italianët.

Lordi Cecil dhe njeriu që frymëzoi përpjekjet e tij, Aubrey Herbert, duhej të kenë luajtur rol parësor për të bindur britanikët që t’i jepnin këtë fitore me rëndësi shtetit të brishtë shqiptar.

Fan Noli bashkëpunoi ngushtë dhe ndihmoi që Lordi Cecil të artikulonte imtësitë juridike që lidheshin me historinë e krijimit të shtetit shqiptar dhe me ekzistencën e tij gjatë luftës. Njohuritë e Nolit në terrenin e politikës ndërkombëtare dhe aftësitë e mira gjuhësore ishin një plus i madh.

Noli zbriti në Durrës mëngjesin e 8 prillit, vetëm pak ditë pasi kishin përfunduar zgjedhjet parlamentare. Atij iu bë një pritje prej heroi. Noli u emërua deputet i Vatrës në Parlamentin e ri. Ai mori pjesë vetëm disa javë në jetën parlamentare, sepse qeveria e emëroi të shkonte përsëri në Gjenevë ku do të shqyrtohej çështja e marrëdhënieve të Shqipërisë me Greqinë dhe Jugosllavinë, të cilat mbanin të pushtuara territore që ndodheshin brenda kufijve të caktuar në vitin 1913. Noli ishte njeriu që mund t’i mbronte më mirë se kushdo argumentet e Shqipërisë për çështjen e nxehtë të kufijve.

Në Gjenevë, seanca e Këshillit të Lidhjes së Kombeve do të mbahej më 25 qershor. Qeveria shqiptare donte që problemi i kufirit të vendosej nga Këshilli i Lidhjes, ku mundësia e zgjidhjes në favor të Shqipërisë ishte më e madhe. Në atë kohë, çështjet e mbetura nga Konferenca e Paqes shqyrtoheshin në Paris nga Konferenca e Ambasadorëve të Aleatëve Kryesorë dhe Fuqive Shoqe, e krijuar në janar 1920.

Noli përgatiti një dosje të tërë me dokumente që do t’i paraqiteshin Këshillit të Lidhjes. Në seancën e 25 qershorit ai foli i pari. Ishte një fjalim me tone të zbutura dhe në një frëngjishte të shkëlqyer, siç raportonte gazeta The New York Times. Gazeta përmendte se tre delegatët e Shqipërisë ishin të feve të ndryshme dhe se Fan Noli, që fliste në emër të tyre, kishte mbaruar Harvardin dhe kishte qenë peshkop në Boston.

Fjalimi i tij i bëri përshtypje të thellë Këshillit. Noli tha se, ndonëse kufijtë e Shqipërisë ishin caktuar në vitin 1913, ajo nuk po arrinte t’i nxirrte fqinjët, Greqinë dhe Jugosllavinë, jashtë territorit të vet. Për Jugosllavinë, ai përmendi se trupat e saj kishin pushtuar një të gjashtën e të gjithë territorit të vendit, që përfshinte një popullsi prej 150 mijë banorësh. Kjo, tha Noli, i ka shkaktuar një ankth politik dhe ekonomik shtetit të ri shqiptar. Sipas tij, disa incidente kishin bërë që 40 mijë banorë të atyre zonave të braktisnin vatrat. Noli tha se këta refugjatë, që përbënin një barrë të rëndë financiare, ishin një kërcënim për marrëdhëniet e mira me Jugosllavinë.

Përsa i përket Shqipërisë së jugut, Noli tha se qeveria e tij ishte në zotërim të të gjithë territorit të përcaktuar me kufij në vitin 1913, me përjashtim të 26 fshatra në zonën e Korçës që mbaheshin të pushtuar nga grekët.

Noli argumentoi se e gjithë politika e brendshme shqiptare gjendej e paralizuar për shkak të pranisë së trupave të huaja në territorin e saj.
“Kufijtë e Shqipërisë, – tha Noli, – u caktuan nga gjashtë fuqitë e mëdha. Qeveria shqiptare mendon se pasuesi i atij koncerti evropian është Lidhja e Kombeve dhe jo Konferenca e Ambasadorëve. Pra, çështja shqiptare duhej të diskutohet nga Lidhja e Kombeve.
Përfaqësuesi grek, Ilias Frangulis, tha se kufijtë jugorë të Shqipërisë, megjithëse u hodhën në hartë në vitet 1913-1914, nuk u përcaktuan kurrë në terren. Ai i mëshoi fort dobësisë së njohur të Shqipërisë, faktit që gjatë luftës botërore ajo u përfshi nga anarkia, aq sa autoriteti i qeverisë qendrore thuajse u zhduk.

I dërguari serb, Michel Jovanoviç, pranoi se vendi i tij vazhdonte të mbante të pushtuar një pjesë të territorit në lindje të Drinit të Zi dhe në veri të Drinit të Bardhë. Ai kujtoi se në vitin 1914 dhe 1915, shqiptarët kishin ndërmarrë sulme kundër vendit të tij dhe, qysh në atë kohë, ushtria serbe kishte pushtuar zonën strategjike matanë Drinit të Zi dhe Drinit të Bardhë. Përfaqësuesi serb tha se, pas mbarimit të luftës, ata e kishin ripushtuar këtë zonë në mënyrë që sulme të tilla të mos përsëriteshin.
Noli nuk vonoi të përgjigjej. Ai tha se nuk ishte e saktë që kufijtë e Shqipërisë ishin përcaktuar në mënyrë aq të mjegullt, siç u përshkrua nga parafolësit. Po ashtu, nuk ishte e saktë që traktati i fshehtë i Londrës i vitit 1915 qe botuar ndonjëherë zyrtarisht. “Nga pikëpamja ndërkombëtare, – tha ai i indinjuar, – traktati i fshehtë i Londrës nuk ka asnjë vlerë juridike.

Argumenti moral i Nolit rreth të drejtës së Shqipërisë për të mos patur trupa të huaja brenda kufijve të saj, kishte rënë në vesh të shurdhër. Gazeta The New York Times, që njihej për raportime të paanshme, nuk i fshehu tonet e simpatisë për çështjen që mbronin delegatët shqiptarë, duke u dhënë hapësirë komenteve të Nolit. “Nëse trupat greke dhe jugosllave detyrohen të largohen nga territori ynë, – i tha Noli gazetës, – Shqipëria mund të bëhet një ndër vendet kryesore në atë pjesë të Evropës, sepse popullsia e saj është shumë punëtore dhe merret krejtësisht me bujqësi”.