Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Patriotizmi i verbër dhe frika nga pasqyra

by

Artan Nati/

E dua Shqipërinë më shumë se çdo vend tjetër në botë. Dhe pikërisht për këtë arsye, e dua ta kritikoj. Sepse dashuria e vërtetë, siç do ta thoshte Camus, nuk është nënshtrim ndaj absurdit, por një revoltë e ndershme ndaj tij. Të duash një vend nuk do të thotë ta përkëdhelësh, por ta ndihmosh të mos e shkatërrojë vetveten. Por në Shqipëri, kjo është pothuajse një herezi.

Elitat tona – shkrimtarët, politikanët, analistët që rrinë pezull midis librave dhe luksit – e kanë kthyer dashurinë për Shqipërinë në një formë estetike të vetë-mashtrimit. Ata flasin për “kombin tonë të lashtë”, për “trashëgiminë e ndritur”, për “shpirtin shqiptar” – por kurrë nuk e pyesin veten pse ky shpirt endet prej tridhjetë vitesh mes varfërisë, servilizmit dhe ankthit të emigrimit. Ata preferojnë të kritikojnë Europën që “na mban jashtë”, Amerikën që “na përdor”, komshinjtë që “na zilirojnë” – sepse kjo i bën të ndihen të mençur pa qenë të guximshëm.

Camus do t’i quante “rebelë të rremë”: njerëz që protestojnë kundër gjithçkaje përveç vetes. Ndërsa Rousseau do t’u kujtonte se qytetari i vërtetë është ai që ka guximin të kritikojë atdheun e vet jo për ta përbuzur, por për ta ndrequr. Ai e dinte se dashuria për komunitetin nuk është pasion i verbër, por marrëveshje morale midis arsyes dhe ndërgjegjes. Në këtë kuptim, patriotizmi shqiptar është ende para-rousseauan: sentimental, por jo qytetar; folklorik, por jo etik.

Në vend që të lindë një “vullnet të përgjithshëm” që kërkon drejtësi, Shqipëria ka lindur një “vullnet të përgjithshëm për alibi”. Faji është gjithmonë diku tjetër: në Europë që nuk na kupton, në histori që na ka ndëshkuar, në fqinjët që “nuk na duan”. Kështu, ne i shmangemi asaj që quhet “mungesë imagjinare e vetëkritikës kolektive”, ose aftësia e një shoqërie për të parë veten si krijuese të institucioneve të veta dhe, për rrjedhojë, përgjegjëse për to.

Shqipëria, në këtë sens, është ende një shoqëri që pret udhëzime nga jashtë dhe miratime nga lart. Elita jonë mendon në terma paternalistë: njëherë kërkon “vëlla të madh” në Bruksel, herë tjetër në Ankara, por rrallë e ndjen nevojën për të qenë vetë i rrituri që merr përgjegjësi për shtëpinë e vet. Kjo është arsyeja pse retorika e “aleatit turk” ka gjetur terren të butë në psikologjinë kombëtare. Ajo i ushqen shqiptarëve nostalgjinë për autoritetin, për dorën e fortë, për “mikun që nuk të kritikon”. Europa të kërkon reforma, transparencë, sundim ligji – pra, të kërkon vetëdije. Turqia të ofron ngrohtësi, ceremonial, dhe një lloj paternalizmi që të liron nga barra e reflektimit. Dhe kështu, shumë shqiptarë ndjejnë më shumë ngushëllim në përqafimin oriental të miqësisë sesa në kërkesat e ftohta të qytetarisë europiane.

Por këtu qëndron paradoksi moral: dashuria që nuk pranon kritikë është dashuri e frikës. Ne i frikësohemi të shohim Shqipërinë në pasqyrë, sepse aty shfaqet jo vetëm varfëria materiale, por edhe ajo shpirtërore: hipokrizia që e quan veten “besim”, korrupsioni që e quan veten “mënçuri”, dhe mediokriteti që e quan veten “traditë”.

Ne kemi ngritur një kulturë të “vetëlavdërimit kombëtar” që ka zëvendësuar kulturën e përgjegjësisë. Dhe shkrimtarët tanë, që duhej të ishin zërat e ndërgjegjes, shpesh janë bërë estetët e këtij vetëlavdërimi. Ata shkruajnë për “tragjeditë e kombit”, por rrallë për komeditë e përditshme të shoqërisë sonë. Ata shohin thellë në sytë e Europës, por shmangin të shohin baltën poshtë këmbëve të tyre.

Në këtë klimë, kritika e Shqipërisë është parë si fyerje, jo si dashuri. Por, në të vërtetë, siç do të thoshte Kierkegaard, dashuria është provë e ankthit: ne duam atë që kemi frikë ta humbim, dhe prandaj shqetësohemi për të mos e humbur. Në këtë kuptim, vetëm ai që kritikon Shqipërinë me ndershmëri e do vërtet – sepse kërkon që ajo të mos mbetet peng i vetëgënjimit.

Patriotizmi i verbër nuk është dashuri për atdheun, por frikë nga humbja e vetvetes — e statusit, e privilegjeve dhe e iluzioneve që na mbajnë të qetë në një gjumë kolektiv. Ai është një mekanizëm psikologjik mbrojtës, një mënyrë për të mos parë realitetin në sy. Kur dikush thotë se “e do vendin e tij” me një ton agresiv, shpesh ai në fakt po mbron jo tokën apo njerëzit, por një version imagjinar të vetes, të ndërtuar mbi mite, flamuj dhe ndjenja të rreme madhështie.

Në thelb, patriotizmi i verbër është një formë ankthi ekzistencial. Njeriu lidhet me kombin jo për ta kuptuar, por për t’u strehuar brenda tij, si një fëmijë që mbyll sytë nga frika e errësirës. Atdheu bëhet një pasqyrë narciziste ku individi sheh vetëm veten e idealizuar. Ai që ka frikë se mos humbet privilegjin e të qenit “pjesë e një kombi të madh” nuk do as reformë, as kritikë — sepse çdo kritikë e sheh si rrezik për vetë identitetin e tij. Filozofikisht, ky patriotizëm është një akt mohimi: mohim i së vërtetës, i ndryshimit, i përgjegjësisë. Ai jeton nga nostalgjia dhe iluzioni, si një ideologji e rehatshme që i jep kuptim boshllëkut. Por dashuria e vërtetë për atdheun fillon vetëm aty ku mbaron frika — kur njeriu guxon ta shohë vendin e tij pa maska, ta dojë pa mit, dhe ta kritikojë siç do një mik të dashur që ka devijuar nga rruga.

Në këtë kuptim, patriotizmi i verbër nuk është dashuri, por varësi; nuk është krenari, por frikë; dhe mbi të gjitha, nuk është virtyt, por iluzion që mban gjallë një rend që ka frikë nga e vërteta.

Të kritikosh vendin tënd është akti më i lartë i patriotizmit moral. Është mënyra e vetme për ta çliruar dashurinë nga hipokrizia. Shqipëria nuk ka nevojë për më shumë flamuj në stadiume, por për më shumë reflektim në institucione. Nuk ka nevojë për më shumë poetë që thurin himne, por për më shumë qytetarë që bëjnë pyetje. Dhe mbi të gjitha, nuk ka nevojë për më shumë fajtorë të jashtëm, por për më shumë përgjegjësi të brendshme. Shqipëria nuk ka nevojë për shkrimtarë që recitojnë parrulla disidence. Në promovimet e tyre, ku librat nuk shiten, por ekspozohen si relike të persekutimit, ndodhet zakonisht edhe një parullë e madhe — “Shkrimtari Disident” — që ndoshta do të ishte më e sinqertë po të shkruhej “Disidenti që tani s’ka asnjë kundërshtim”. Sepse paradoksi është se ata që dikur u dënuan për një poezi, sot nuk guxojnë të thonë asnjë fjalë kundër pushtetit. Një fjalë kundër politikanëve, kundër korrupsionit, kundër absurdit të përditshëm — asnjë. Heshtja është bërë stili i tyre i ri letrar.. Nuk ka nevojë për poetë që këndojnë himne për plagët e kombit, por për qytetarë që bëjnë pyetje pa frikë. Dhe mbi të gjitha, nuk ka nevojë për armiq imagjinarë jashtë kufijve, por për ndershmëri dhe përgjegjësi brenda vetes. Satira jonë kombëtare nuk duhet të jetë dekor në sallone letrare, por pasqyrë e vetvetes.

Rama, me stilin e tij të pandryshueshëm, duket se nuk gjen asnjë njollë te vetja apo qeverisja e vendit — për të gjitha vonesat drejt Europës, faji, sigurisht, është i Europës vetë. Po ashtu, shkrimtarët tanë “elitare” preferojnë të gërmojnë në plagët e Perëndimit sesa të përballen me plagët e ndërgjegjes shqiptare. Dikur ishin zëra të disidencës kundër regjimit komunist; sot, heshtja e tyre është disidencë ndaj vetes. “Disidenca” është bërë një markë për kopertina librash, një etiketë që shitet më mirë se ndershmëria intelektuale

Vetëm atëherë kur elita shqiptare të mësojë ta kritikojë Shqipërinë jo për ta poshtëruar, por për ta rritur, mund të lindë një moral i ri publik – ai që Castoriadis do ta quante “shoqëri autonome”. Një shoqëri që e do të vërtetën më shumë se lavdinë, dhe që kupton se dashuria pa kritikë është një formë tjetër e mashtrimit.

Deri atëherë, ne do të vazhdojmë ta duam Shqipërinë në mënyrën më të rrezikshme: me zemër, por pa mendje.

“Muzika shqiptare si krijimtari, interpretim, muzikologji dhe edukim artistik”

by

Mehmet Kraja*/

Duke qenë shumë kohë i lidhur ngushtë më aktivitetet kulturore në Kosovë, kam pasur rastin të njoh nga afër një gjeneratën e parë dhe të dytë të krijuesve muzikorë, kompozitorë, muzikologë dhe etnomuzikologë, në përgjithësi njerëz të muzikës, qoftë përmes paraqitjeve publike, ose përmes aktiviteteve të institucioneve të kulturës, por veçmas përmes medies, ku kam punuar për një kohë të gjatë. Duke qenë komunikimi me muzikën “një rrugë e vështirë drejt njohjes” dhe duke qenë se kultura e përgjithshme nuk ndihmon aq shumë për një komunikim profesional, ne që punonim në medien e shkruar në Kosovë, mbetem duke kërkuar dhe duke nxitur profesionistët e muzikës të shkruanin për këtë fushë të krijimtarisë artistike, të krijimtarisë themelore ose të asaj ripërtritëse, reprodukuese.

Ta zëmë, gazetari Jusuf Gërvalla nuk pranonte të shkruante i vetëm artikuj muzikorë në “Rilindje” për “Akordet e Kosovës” ose për “Skenën Muzikore të Prishtinës”, prandaj u kërkua kompozitori Rafet Rudi që t’i shkruante artikujt bashkë me të. Atëherë dhe shumë vite më vonë, iu jepja hapësirë të konsiderueshme në suplementet e kulturës të “Rilindjes” dhe më vonë të “Kohës ditore” muzikologut dhe etnomuzikologut Engjëll Berisha dhe Rexhep Munishi, pastaj kompozitorit Akil Koci etj. Shkrimet e tyre nuk shtonin tirazhin, këtë e dinim të gjithë, por krijonin prestigj dhe i jepnin dinjitet gazetës.

Duke njohur jetën kulturore në Prishtinë, atëbotë kam takuar Lorenc Antonin në Radio-Prishtinë, kam njohur dhe kam takuar Rexho Mulliqin dhe Mark Kaçinarin në Teatër, këtë të fundit edhe përmes korit “Collegium Cantorum”, më pas Fahri Beqirin përmes “Ramiz Sadikut”, ose disa prej tyre si ligjërues në degën e muzikës në Shkollën e Lartë Pedagogjike të Prishtinës (Vinçenc Gjini, Zeqiria Ballata, Rauf Dhomi etj.) dhe më vonë të Degës së Muzikës në Fakultetin e Arteve.

Në vitet ’90, për shkak të rrethanave tashmë të njohura, puna institucionale e muzikës u ndërpre dhe bashkë me këtë u ndërpre edhe një ndërrim normal i gjeneratave të kompozitorëve në Kosovë. Disa prej tyre, si Gjon Gjevelekal dhe Ehat Musa do ta vazhdojnë veprimtarinë e tyre në Francë, Bashkim Shehu në Kroaci e Baki Jashari në Slloveni, por me një lidhje jo shumë kohezive me Kosovën, mbase për shkak se gjuha universale e muzikës jep mundësi për tejkalimin e kufizimeve hapësinore.

Së fundi, koha dhe rrethanat e bënë të veten dhe rikthimi i institucioneve të muzikës pas vitit 2000 shënon një epokë të re në muzikën e Kosovës, jo vetëm me një gjeneratë të re artistësh, por më shumë se kaq, me një zhvillim bashkëkohor, i cili çon drejt arritjeve të reja, në radhë të parë drejt integrimit në një tërësi të vetme të muzikës shqiptare. Kosova hyn në shekullin XXI me emra të njohur të muzikës që krijojnë vazhdimësi, si Zeqiria Ballata, Rauf Dhomi, Rafet Rudi, Valton Beqiri, por edhe emra të rinj: Trimor Dhomi, Dafina Zeqiri, Donika Rudi, Liburn Jupolli, Drinor Zymberi, Ardian Halimi, Kreshnik Aliçkaj etj.

Në fund, më lejoni që në emër të Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës t’i uroj Akademisë së Shqipërisë për organizmin e kësaj konference, ndërsa juve pjesëmarrës – ligjërime të mbara!

*Fjalë përshëndetëse për konferencën shkencore mbarëkombëtare “Muzika shqiptare si krijimtari, interpretim, muzikologji dhe edukim artistik”

Anastas Lakçe, bamirësi i heshtur i Rilindjes Kombëtare Shqiptare

by

Dr. Dorian Koçi/

Anastas Lakçe (1821–1905) është një nga figurat më të ndritura të Rilindjes Kombëtare, edhe pse shpeshherë i lënë në hije nga emrat e mëdhenj të letërsisë dhe arsimit shqiptar. I lindur në Korçë, ai emigroi që herët drejt Rumanisë, ku u vendos si tregtar dhe arriti të krijojë një pasuri të konsiderueshme. Por ajo që e bën të paharruar nuk është pasuria e tij, por mënyra se si ai vendosi ta vërë atë në shërbim të çështjes kombëtare.

Në një kohë kur arsimi shqip përndiqej dhe gjuha amtare nuk njihej zyrtarisht, Anastas Lakçe u bë financuesi kryesor i Mësonjëtores së Parë Shqipe në Korçë, e hapur më 7 mars 1887. Pa ndihmën e tij, kjo shkollë – simbol i dritës dhe i lirisë shpirtërore të shqiptarëve – do ta kishte pasur shumë më të vështirë të mbijetonte. Po ashtu, Lakçe financoi edhe botimin e veprës së Naim Frashërit, duke mundësuar që fjala e poetit të madh të arrinte te lexuesit shqiptarë dhe të bëhej frymëzim i një brezi të tërë.

Në koloninë shqiptare të Bukureshtit, ai ishte ndër përkrahësit më të flaktë të veprimtarisë patriotike, duke bashkëpunuar me rilindësit e njohur si Jani Vreto, Nikolla Naço dhe Asdreni. Përmes ndihmave financiare, Anastas Lakçe nuk kërkoi kurrë lavdi për veten, por dritë për kombin. Kjo e bën atë një figurë të rrallë: bamirës të heshtur, të cilët me veprën e tyre vendosin gurët themeltarë të një kulture dhe arsimi kombëtar.

Prandaj, pyetja “Çdo të ishte letërsia dhe arsimi shqip pa Anastas Lakçen?” ka një përgjigje të qartë: një rrugë shumë më e vështirë me të tatëpjeta, një udhë pa dritën e Mësonjëtores dhe pa librat e Naimit. Kujtimi i tij mbetet një thirrje për të nderuar jo vetëm poetët dhe mësuesit, por edhe ata që me sakrificën e tyre financiare dhe shpirtërore u bënë mbështetësit e padukshëm të Rilindjes sonë.

“IKONA E PLAGOSUR” DHE IKONA E LETRAVE TONA MIRA MEKSI

by

SHPENDI TOPOLLAJ/

Teksa bisedonim me Mira Meksin rreth një novele të saj, ajo më pohoi se: “Kam shkuar shpesh aso kohe në Venecia sepse mblidhja materiale për novelën “Hakmarrja e Kazanovës”. Kam lexuar mbi të gjitha, legjendat dhe mitet e vjetra të qytetit të ujit, disa prej të cilave përmendnin jo vetëm rrugët me emrin Albanesi por edhe një shkollë shqipe të çelur shumë shekuj më parë dhe plot gjëra interesante. Më mrekullonin lidhjet historike të tejvjetra, që shpjegoheshin me Albania Venetican, rrënjët e përziera mes dy popujve. S`kam lënë rrugë e rrugicë pa shkelur, duke i vajtur pas miteve. Është koha, kur e kthyer nga Meksika botoja novelën “Pa zemër në kraharor” me kafkën prej sheqeri të Carlos Fuentesit që ishte shuar para pak kohe, në Natën e të Vdekurve. Unë, ndonëse jam qepur fort pas realizmit magjik, nuk shkruaj dot pa i parë vetë vendet për të cilat shkruaj. Siç thoshte i madhi Borges: “Mos shkruani për gjëra që nuk i njihni”. Dhe një herë tjetër, teksa punonte për romanin “Ikona e Plagosur” më shkruante: “Do ta shoh (një shkrimin tim), nesër me kujdes, sepse ndodhem në Valencia, në Manastirin ku është varrosur Donika Kastrioti, duke ngrënë tonelata pluhuri në arkivin e tyre”. Kushdo e ka të qartë se çdo shkrimtar, ashtu siç ka stilin e vet, ka dhe një mënyrë të të shkruarit, që zakonisht është ajo e uljes para kompjuterit në një dhomë të rehatshme. Por a mund të gjendet qoftë dhe një rast i vetëm që ai, e sidomos një femër, të bredhë qytet më qytet, shtet më shtet, institucion më institucion, arkivë më arkivë, bibliotekë më bibliotekë, duke humbur kohë, humor e para, dhe duke u përballur me një pafundësi pengesash, vështirësishë e kokëçarjesh, sikurse bën shkrimtarja Mira Meksi në të gjitha romanet e saj, çka duket qartazi edhe te ky i fundit. 

Romanet e Mirës, nuk janë limonadë që krijohen thjesht falë talentit që autori ka. Ato, duke rrokur tema të një rëndësie të madhe, kryesisht të marra nga historia e populli tonë, kërkojnë seriozitet, erudicion, përkushtim, vullnet, këmbëngulje, durim e përgjegjësi qytetare, të cilat kjo shkrimtare, për fatin e letërsisë tonë, i ka si rrallëkush. E tillë është edhe ajo çka shtjellohet në këtë roman, që thuajse në çdo faqe merr karakter studimor, për të mos thënë edhe historik. Vetë historia jonë i detyrohet shumë periudhës postskënderbejane, dhe tek e fundit pas pesë shkujsh ajo asnjëherë nuk mund të jetë katërcipërisht e saktë. Do të ketë pa tjetër edhe pasaktësira apo subjektivizma, për arsye të kuptueshme. Prandaj, një libër si ky, që i qëndron më afër të vërtetës edhe pse i alternuar me veshje letrare, e mbush disi këtë boshllëk dhe për lexuesin tonë e krijon fizionominë e atyre ngjarjeve, i nxjerr nga anonimati personazhet e asaj kohe dhe na e sjell afër atmosferën sunduese, pa lënë mënjanë marrëdhëniet e tyre apo aleancat me oborret e mëdha evropiane. Deri këtu nuk ka ndonjë gjë të re, pasi subjektivizma ka edhe kur janë shkruar historitë e popujve të tjerë. Aleksandër Duma ati, kishte mendimin se historia duhet parë si sfond për aksionet dhe aventurat e personazheve. Madje, kur ai pyeste “Ç`është historia?”, përgjigjej vetë  “Është gozhdë ku unë var romanet”. Te popujt e ndryshëm, janë glorifikuar heronjtë, janë mitizuar mbretër e perandorë dhe janë dhënë përfundime kontradiktore për të njëjtën çështje. Kështu, fjala vjen, vetëm për betejën e Borodinos e 7 shtatorit të vitit 1912 ndeshim dy fitues: Napoleonin nga ushtria franceze dhe Kutuzovin nga ajo ruse. 

Dhe këtë nuk e gjeti as Leon Tolstoi vetë. Hajde merre vesh sesa e vërtetë është qëndresa e 300 spartanëve në Termopile, tradhtia e Anopeas, ose ato jetëshkrimet e Plutarkut te “Jetët paralele”. Na jep Salusti një histori sipas të cilës Tit Man Torkuati në vitin 340 p.e.r. ekzekutoi të birin, pasi ai theu urdhrin e tij, duke dalë nga radhët, për t`u ndeshur me një luftëtar armik, por sa e vërtetë është kjo, kur ky autor ishte i kohës së Çezarit, pra tre shekuj më pas. Ose ai Milosh (Mirash) Kopili që vrau sulltan Muratin në betejën e  Fush Kosovës (Fusha e mëllenjave), në vitin 1389 në kohën e Lidhjes së Llazar Hrebeljanoviçit, edhe pse ishte shqiptar, pretendohet se ishte serb, e kështu me radhë. Kujtoni se çfarë ndikimi negativ me gënjeshtra ka luajtur letërsia në kurriz të historisë për popullin tonë. Justin Godarti te “Ditarët shqiptarë” shkruan: “Letërsia e ka shtrembëruar të vërtetën… Ajo na ka gënjyer për shqiptarët, duke na i paraqitur ata si cuba dhe njerëz të egër. Na ka gënjyer për grekët duke i pasqyruar ata si burra trima dhe të ndershëm”. Këtë ka bërë shpesh dhe letërsia serbe, gjë që nxit urrejtje mes popujve. Kurse Mira Meksi, absolutisht nuk ecën në këtë linjë; ajo për aq sa merret në romanin e saj me intrigat e fqinjëve tanë për të penguar misionin e Arbërit dhe Norës, na njeh edhe me personazhe të drejtë, të ndershëm dhe objektivë të atyre vendeve. Po cili është ky mision që ky çift historianësh relativisht të rinj, ka ndërmarrë? Ka një thënie të bukur Seneka i Ri: “Kujtimi për njerëzit e mëdhenj, ka për ne një rëndësi jo më të vogël, se sa prezenca e tyre e gjallë”. Dhe ata sikur të ishin frymëzuar nga kjo thënie, nisen në kërkim të gjurmëve të një njeriu më shumë se të madh, Heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastriotit, Skënderbeut, me bindjen e artikuluar nga Nora se “Mendoj se njëlloj si e ardhmja, edhe e shkuara, në të vërtetë, është një masë e errët që ndoshta mund të ndriçohet nga vështrimi ynë”. 

Autorja, qysh në hyrje na thotë se “Kur historia s`ka zë, letërsia i huan zërin e saj, shpesh të fuqishëm”. Vetë ajo është frymëzuar nga një studim i historianit valencian Daniel Benito Goerlich, kurse çifti shqiptar i romanit nga një gjetje në baulen e vjetër të gjyshit të Arbrit, At Isaisë, vdekur në internim nga gjermanët dhe të mbiquajtur “prifti me kobure”, ngaqë kishte luftuar me armë pushuesit. Kjo ishte një miniaturë, dhe sipas të shkruarës poshtë saj;  “Ikona bizantine e Shën Mërisë së Strehës së Mëkatarëve”, e cila mund të fshehë brenda trupit të saj, ndonjë kumt, simbol, dokument apo diçka materiale tepër të rëndësishme. Dhe misterin e saj e shtonte edhe një e prerë në formë V – je, shkaktuar sipas hamendjeve ose nga armiqtë e Zotit ose nga ikonoklastët (kundërshtarë të kultit të ikonës). Mirëpo rrethanat e kishin sjellë që ashkla nga Kryqi i Shenjtë të mbetej në zotërim të Skënderbeut në lidhjen për mbrojtjen e katoliçizmit, e pas vdekjes së tij në duart e të shoqes Donika Kastriotit Arianiti së bashku me ikonën. Dhe kur kjo, zonja e parë historike – siç e quan autorja e romanit, me gjithë shpurën e saj, shkon në Itali, ku te Ferrante i Parë i Napolit, e quajnë Scanalibeca, e merr me vete ikonën reliktmbajtëse të Kastriotëve si diçka tepër të shenjtë. 

Tani autorja, duke vënë në veprim fantazinë e saj, e nis çiftin në ndjekje të kësaj zonje historike, që kishte fituar besimin dhe dashurinë e dona Juanës së III – të, bashkëshortes së Ferrantes, djalit të saj Gjonit, nipit Alfonsi të cilin gjyshja e kishte caktuar si “rojtarin e Ikonës së Shën Mërisë së Strehës së Mëkatarëve” e cila nga ana e saj përfaqësonte vetë shpirtin e Kastriotëve. Për ta bërë sa më të lehtë, pse jo, edhe më të besueshëm udhëtimin e tyre, Mira shpesh i bashkon kohët dhe personazhet. Ky bashkim bëhet aq natyrshëm, sa lexuesi jo vetëm që s`para e ndien, por edhe sepse i duket se është vetë ai që merr pjesë në vizitat e Napolit, Valencias dhe Athosit, me të cilat lidhet si fati i Donikës, ashtu dhe i vetë Ikonës. Romani, me informacionet e pafundme që jep, për historinë, traditat, zakonet, fetë, manastiret, kulturën, bibliotekat, artet, arkitekturën, urbanistikën e deri kulinarinë, për të mos thënë edhe për lugët e pironjtë, shpesh të sugjestionon, aq sa kapërcimet në kohë e deri dashuritë e personazheve që nuk janë takuar ndonjëherë, duken mëse normale. Mira me gojën e personazheve kryesore thërret në ndihmë edhe filozofët, siç bën me Cassirer dhe Bergson të cilët me “…teoritë e tyre japin shumë hipoteza mbi dimensionet e ndryshme të kësaj marrëdhënieje. Filozofë të sotëm flasin për mundësinë e ekzistencës së të çarave apo krisjeve në rrjedhën e kohës dhe mundësinë relative për të udhëtuar në të shkuarën apo në të ardhmen”. Dhe të gjitha këto janë në funksion të qëllimit kryesor i cili të mban në tension gjatë gjithë romanit. Mirëpo, ngjarjet janë aq të ngërthyera, sa për të mos i ngatërruar, duhet të jesh shumë i vëmendshëm, pasi aty ka personazhe, vende dhe data të shumta. Mendoni pastaj, sesa përpjekje dhe mund i është dashur vetë autores Mira Meksi për t`i hedhur në letër ato, pa asnjë pasaktësi. Kjo mesa duket është dhe arsyeja që e bëri dikë të shprehet se “Përfytyrimi lind romancierë, mungesa e tij – lexues”. Veçse, për të qenë plotësisht të drejtë, duhet theksuar se ky roman nuk është i destinuar për çdo lloj lexuesi. Ai duhet të jetë patjetër një lexues – elitar që ta shijojë atë dhe të kuptojë se çfarë Everesti ka kapërcyer pa bombola oksigjeni, kjo autore kaq dinjitoze. 

Gjithmonë në kërkim, çifti i historianëve shqiptarë, arrijnë në përfundimin se edhe harta me vendndodhjen e varrit të Skënderbeut mund të jetë fshehur në Ikonën e plagosur, pra ai qenkej çvarrosur nga Lezha që të mos binin eshtrat e tij në dorën e ushtarëve turq. Gjithashtu, ata mendojnë se kishte të drejtë profesor Castelnuovo se sipas gojëdhanës, e çara në fytyrën e Shën Mërisë do të zhdukej vetiu vetëm kur në Arbëri të ktheheshin bijtë e Krishtit. U munduan pasuesit e Skënderbeut, por nuk ia dolën, pasi egërsia e turqve në Ballkan (Haemus), qe e pashembullt. Ja sesi e përshkruan atë monarku bullgar Isai Svjatagorec: “Disa masakroheshin, të tjerët ktheheshin në skllevër, ndërsa me ata që qëndronin në atdheun e tyre, bënte kërdinë vdekja nga uria. U shkretua toka, njerëzit ishin privuar nga çdo pasuri, vriteshin të pafajshmit, grabiteshin bagëtia, zhdukeshin njerëzit. Në të vërtetë, atëherë, të gjallët i kishin zili ata që kishin vdekur qyshkur”. Vizita e Arbërit vijon deri atje ku ishte bërë Ikona që kërkonin, pra në malin Athos, në Manastirin serb të Hilandarit, ku tentativa e një murgu arbëror për ta nxjerrë, nuk i kishte shpëtuar syrit të ushtarit të sertë turk i cili e kishte dhunuar me një thikë. Por ndjekja e përndjekja vazhdon edhe pas pesë shekujve nga ana e dy serbëve, Darko Nikoliç dhe Bojan Dordeviç, që kërkonin të dështonte misioni dhe që na kujton misionarët jugosllavë Popoviç e Mugosha. Ata nuk mund të pajtoheshin me gjenialitetin e heroit që nxorri nga gjiri i tij populli ynë dhe të cilin Papa Nikolla i V – të e dekoroi me titullin “Luftëtar i Parë i Krishtit” dhe të cilit Papa Kalisti i III – të i shkruante: “Nuk do të ketë njeri në botë i cili të mos ngrejë në Qiell, madhështinë e meritave Tuaja dhe nuk mund të shprehte fjalët më të mira për fisnikërinë Tuaj, në çështjen e mbrojtes së qytetërimit të krishterë”. 

Atij Skënderbeu të cilit Papa Pali II, pasi e priti me të gjitha nderimet që i takonin, i dhuroi krahas shpatës dhe përkrenares edhe relikten e drurit, ashklën nga Kryqi i shenjtë. Arbëri, me ndihmë e dashamirësve saktësoi varret e Reposhit dhe Gjon Kastriotit, por aty u sakrifikua murgu Sava, dhe e gjithë kjo se serbët tentoni ta shpallnin si Vojsavën dhe të shoqin, ashtu dhe vetë Gjergj Kastriotin, serbë. Por ishin bërë plot zbulime që nga Napoli, Valencia e deri në Athos, ku njëkohësisht një murg i besuar, Cirili u tha se varri i Skënderbeut dhe i Gjonit nuk ndodhen më në Kishën e Pirgut të Arbrit, por në sarkofagun e Stefan Nemanjës në Hilandar. Sa pista hap ndonjëherë, qoftë edhe një vepër e vetme si kjo e të mençurës Mira Meksi që ka zbatuar si askush më parë atë postulatin e nismëtarit të teatrit absurd, Eugjen Jonesko se “Letërsia është një deshifrim i të pa thënave”.

Ju rrëfej si e ngritëm Shkollën Shqipe Vatra, në Clearwater, Florida

by

Bisedoi: Raimonda MOISIU –SADE /

(Intervistë ekskluzive për Gazetën DIELLI, me Drejtoreshën e Shkollës Shqipe Vatra,  Znj. Meri Andrea Kodra).

Diaspora shqiptare vazhdon përpjekjet për të njehsuar identitetin kombëtar në formë e përmbajtje me barasvlerën e vlerave kombëtare mes gamës së gjerë të kulturave dhe komuniteteve të ndryshme në shoqërinë demokratike amerikane -multikulturore. Me qëllimin e dëshirën e mirë, dhe zellin e spikatur për të kultivuar e ruajtur gjuhën, traditën, kulturën, dhe trashëgiminë ndër breza të vlerave kombëtare dhe historike shqiptare, nisma e Vatra Tampa Bay dhe një grupi intelektualësh jo vetëm me profesionin e mësuesit, por edhe atdhetarë, dhe intelektualë të profileve të ndryshme bënë të mundur Hapjen e Shkollës Shqipe Vatra, në Clearwater Florida, -Diasporë. Komuniteti shqiptaro-amerikan në Floridën e Jugut, shquhen për obligimet qytetare, shpirtërore, dhe njerëzore, me përpjekjet e tyre, intelektuale dhe atdhetare, për të  eksploruar shprehitë e vetëdijes kombëtare e historike, që luajnë një rol të pazvendësueshëm, në ruajtjen e identitetit shqiptar në mërgatë, dhe për të mbajtur gjallë frymën e gjuhës shqipe dhe kulturën shqiptare, Për hapjen e shkollës shqipe, grupi nismëtar mori edhe mbështetjen, mirënjohjen dhe respektin jo vetëm të komuniteti shqiptaro- amerikan, Kryesisë së Shoqatës Pan Shqiptare Vatra, respektivisht e Kryetarit Prof. Elmi Berisha, por edhe nga bisnesmenët dhe filantropistët shqiptaro-amerikanë, dhe institucionet demokratike amerikane. Falë njohjes së hershme, por edhe ish-kolege, në të njëjtën shkollë në vendlindjen tonë, Korcën, unë  pata nderin të bisedoja me Drejtoreshën e Shkollës Shqipe Vatra, -Znj. Meri Andrea Kodra, – një zonjë e fortë dhe e  mençur, që  me urtësinë edhe maturinë e një mësonjëse veterane, unike, modeste dhe e përzëmërt, në përgjigjet e pyetjeve, ndau për Gazetën DIELLI dhe audiencën e lexuesve, punën, përkushtimin  dhe kontributin e saj dhe të stafit mësimor të Shkollës Shqipe Vatra Tampa Bay, në Clearwater, Florida.

-Zonja Meri, prej disa vite, operon Shkolla Shqipe Vatra, si lindi ideja e ngritjes dhe realizimit të këtij projekti në Clearwater, Florida?  

Qëkurse mërgova në Amerikë, besoja në vetvete se bashkë me mua mërgoi edhe Shqipëria, Korca, dhe shpirti shqiptar si pjesë e traditës, kulturës dhe identitetit tonë atdhetar e kombëtar. Dëshira dhe prioriteti im ka qenë, si nënë, e mësonjëse, që fëmijët e mij, të mos harrojnë gjuhën shqipe, me qëllimin e mirë e të vetëdijshëm, të njohin vendin e të parëve dhe  të prindërve të tyre, të njohin kulturën shqiptare, historinë, dhe gjeografinë, veglat muzikore dhe këngët tona të bukura, serenatat dhe gurrën e pashtërshme popullore, të njohin  shkrimtarët, artistët dhe poetët e shquar të kombit tonë, me dritën e veprave të tyre që lenë pas. Unë jetoj dhe punoj prej më tepër se tre dekadash në SHBA-ës. Për gati një dekadë e gjysëm, së bashku me familjen time, kemi jetuar në qytetin e “Ustër-it” (Worchester) -jo larg Bostonit, që njihet si “zemra e mërgatës shqiptare”, ku ka hedhur rrënjët, emigracioni i hershëm shqiptar, dhe bashkësitë etnike që në shekullin e 19-ë, dhe kanë jetuar dhe zhvilluar veprimtarinë e tyre atdhetare e patriotike,- njerës të shquar të letrave shqipe, që nga eruditi Fan Noli, Konica e shumë të tjerë. Tashmë është mëse e njohur në Amerikë, që Shkollat Shqipe janë hapur ngado ku ka komunitet shqiptar. Edhe kur unë jetoja në “Ustër”, një nga qytetet kryesore e tejet të rëndësishëm, ku jeton e punon një pjesë relativisht e konsiderueshme e komunitetit shqiptaro-amerikan, së bashku me Prof. Lekë Bezhani, një intelektual dhe patriot shqiptaro-amerikan mjaft i njohur, hapëm Shkollën e Parë Shqipe, në “Ustër”.  

Pas largimit nga “Uster-i” (Worcester) bashkë me familjen u vendosëm, në Clearwater Florida, ku edhe aty jeton e punon një komunitet modest dhe i rëndësishëm shqiptaro-amerikan, por ajo që më ra në sy, nuk gjeta shkolla shqipe. Duke qenë se vija nga një eksperiencë e mëparëshme, -hapjen e shkollës shqipe në “Ustër, – porse edhe profesioni im, e diplomuar për mësonjëse e Gjuhë-Letërsi, më lindi ideja dhe dëshira ishte e madhe, për të hapur edhe aty një shkollë shqipe.  

– Cila ishte pritshmëria e kësaj ideje, mbështetja dhe interesimi i komunitetit shqiptaro- amerikan për Shkollën Shqipe Vatra? 

E para që përkrahu idenë e hapjes, së një shkolle Shqipe, ishte ALBANIAN HERITAGE FOUNDATION OF TAMPA BAY

me president Dr, Adrian Kraja. Kështuqë me ndihmën e dhe mbështetjen e këtij Fondacioni, në hapëm Shkollën e Parë Shqipe në Clearwater. Në vitet e mëpasme, Shoqata Vatra TAMPA, me Kryetar  Z. Tasim Ruko, një burrë fisnik, i mençur dhe i urtë, më sugjeruan idenë dhe më kërkuan ndihmë për të hapur edhe një tjetër shkollë shqipe. Duke qenë se zanati im është  mësonjëse, nuk mundesha ta anashkaloja, jo vetëm se  mua më pëlqen të punoj dhe të jap kontributin tim arësimor, por pavarësisht mundësive që ofron dhe shanseve që të jep Amerika, të gjithë përballemi  me vështirësitë që hasim në emigracion, pra, kontributi ynë  është më tepër angazhim vullnetar ekstra prej punës e obligimive të ndryshme familjare e ekonomike, kështuqë edhe unë iu bashkova idesë duke punuar vullnetarisht për bashkëkombasit e mi, për  t’iu mësuar e trashëguar brezave të ardhshëm, gjuhën e bukur shqipe dhe kulturën shqiptare. Në këtë mision historik, për hapjen e Shkollës Shqipe Vatra morëm mbështetjen e pakursyer edhe nga Prof. Elmi Berisha, Kryetarit aktual të Federata Pan Shqiptare e Amerikës VATRA, në bashkërendim me rolin qëndror të Shoqatës  Vatra Tampa Bay. Më duhet të sjell në vëmendje rëndësinë e veçantë të komunitetit shqiptar në Tampa Bay, i cili luan një rol të pazëvendësueshëm në ruajtjen dhe përhapjen e vlerave kulturore dhe identitetit shqiptar në diasporë. Gjithashtu mjaft bisnese kanë treguar interesim të vecantë  dhe na kanë ndihmuar për nevojat e mjetet mësimore të shkollës, emrat dhe ndihma morale dhe financiare e këtyre bisneseve, dhe atdhetarëve, bëhen të ditura në “Faqen e Shkollës”, dhe numuri i pjesëmarrjes të  fëmijëve arrin deri diku te 65-ë, një numur i kënaqëshëm, që tregon interesin dhe mbështetjen e prindërve shumë më pozitive nga sa e kisha imagjinuar unë.  

-A mendoni se është e vonuar hapja e kësaj shkolle, apo më mirë vonë se kurrë? 

Mendoj se është hapur në kohën e duhur. nuk më duket se jemi të vonuar. Madje jemi në kohë edhe me përcaktimin e semestrave sipas programeve të vitit shkollor, me kriteret  për emërimin e mësuesve të shkollës dhe interesat e mësimdhënies që ata përfaqësojnë në suksesin e procesit mësimor, i konceptuar si tërësi komplekse dhe integrale, i përbërë nga një sërë lëndësh të veçanta që ofrojnë njohuri në mësimin e gjuhës shqipe, historisë, kulturës, dhe traditës.  

-Cilat janë kriteret për emërimin e mësuesve të shkollës, dhe si e vlerësoni punën tuaj si drejtoreshë  dhe të mësuesve të kësaj shkolle? 

Eksperienca e mësueses në Shqipëri e në Amerikë është kriteri parësor. Mundësisht të kenë diplomë pedagogjike,  të jenë të formuar nga ana qytetare e njerëzore, me dashuri e përkushtim, t’i duan fëmijët  dhe vëndin e tyre, të duan e respektojnë gjuhën amëtare shqipe, traditën, zakonet, historinë e kulturën shqiptare. Unë e vlerësoj stafin mësimor, pra mësonjësit janë qytetarë të shkëlqyer, punojnë me dashuri dhe falin dashuri, ata punojnë pa u kursyer dhe në harmoni midis tyre, me fëmijët, me prindërit e me komunitetin. Të gjithë punojnë vullnetarisht, vijnë përherë të pergatitur me planin mësimor, gjithmonë konsultohemi bashkarisht kryesisht rreth njohurive për gjuhën shqipe, por edhe muzikën, vallen popullore, biologji e informatikë, etj.  Mendoj se këto lëndë mësimore duhen konsideruar si pjesë e integrimit në kulturën amerikane pa e humbur identitetin shqiptar. 

-Na përshkruani një ditë mësimi dhe stafin mësimor…

Kemi Bordin e Shkollës i përbërë nga stafi i mësuesve, prindër, dhe Shoqata Vatra Tampa Bay. Shkollën  e drejtojnë administratori  i shkollës Z,Tasim Ruko, Sekretari, Prof. Dr. Bledar Prifti dhe Drejtoresha e Shkollës, që jam unë, Meri Andrea Kodra. Puna fillon në orën 1pm. me përgatitjen e klasave dhe kontaktimin e koordinatorëve të shkollës. Mësuesit paraqiten në shkollë dhe marrin direktivat e shpërndahen nëpër  klasa për t’i pritur fëmijët. Fëmijët paraqiten dhe pajisen me etiketa me emrat përkatës e më pas shpërndahen nëpër klasa. Procesi mësimor zhvillohet cdo të shtunë, nga ora 2pm-3pm përdorim abetaret dhe monitoret  nga 3pm-4pm, secili nxënës ka fletoren e tij/saj, dhe shkruajnë, prej orës 4pm-5pm, tradita shqiptare, si histori e gjeografi, të ilustruara të gjitha këto me pamje e foto, për të njohur atdheun e të parëve të tyre, Shqipërinë, Dhe në fund e mbyllim me vallet e bukura shqiptare  nga “Grupi i valleve”që drejtohet nga mësuesja e talentuar dhe e apasionuar Znj. Lida Zaimi. Pjesë e Satfit mësimor është mësuesja e letërsisë Arjana Poloska, që e pasuron orën mësimore me tregime, poezi e vjersha në gjuhën shqipe. Mësueset e gjuhës shqipe operojnë në 4 grupe, sikundër me mësuesen e talentuar Ana Kulla, të gjithë punojnë në ‘TEAM”, bashkarisht, njëri më i mirë se tjetri. Mësuesit e lartpërmendur të shkollës kanë planin mësimor, të cilin e marrin në dorëzim para fillimit të semestrit, dhe në bazë të këtij plani dhe të tekstit që kemi hartuar posaçërisht për fëmijët e diasporës, ata ndërtojnë punën parapërgatitore. Mësuesit zgjedhin mjetet e tyre të punës, e ndër to bën pjesë edhe ditari ditor  mësimor. Kemi edhe vullnetarë që vijnë e japin ndihmën e tyre në shkollë, iu  qëndrojnë nga afër problemeve dhe punës tonë, po përmend këtu; Almira Derveni, Mimoza Mano, Ilir Sako, Gina Ruko, Eva Keta, avokaten e shkollës Vera Xhafaj, bisnesmenin, Sekretarin e Shoqatës Vatra Tampa Bay,  Endri Filipi, Marion, dhe anëtarë të denjë  nga Shoqata Vatra Tampa Bay, e  plot të tjerë që tregojnë interes e  na pyesin se për cfarë kemi nevojë. Kjo tregon se ne po kontribuojmë

mjaft dhe kemi tërhequr vëmmendjen e komunitetit shqiptaro-amerikan. 

-Si funksionon trekëndëshi “komunitet-mësues-nxënës” dhe sa ndihmon kjo në zhvillimin e procesit mësimor në këtë shkollë? 

Nga numri i nxënësve, që ne e kemi gjetur mbështetjen në komunitetin shqiptar e Clearwater. Ruajtja dhe kultivimi i vlerave dhe identitetit kombëtar shqiptar, nëpërmjet shkollave shqipe në Amerikë, mendoj se duhet konsideruar si pjesë e integrimit në kulturën amerikane pa e humbur identitetin shqiptar. Ne këtë e arrijmë në sajë të aktiviteteve të  ndryshme të organizuara nga Vatra Tampa Bay dhe Shkolla Shqipe Vatra, të cilat përfshijnë mësimin e gjuhës shqipe, organizimin e ngjarjeve kulturore dhe festive, si dhe nisma të tjera që forcojnë lidhjet mes anëtarëve të komunitetit dhe trashëgimisë shqiptare. Këto përpjekje synojnë të mbajnë gjallë frymën e kulturës shqiptare, veçanërisht për brezat e rinj që rriten larg atdheut. Ndërsa unë si mësonjëse, nënë, gjyshe dhe qytetare shqiptaro-amerikane u them për rëndësinë e bashkëpunimit komunitar dhe angazhimit të përbashkët për të promovuar traditat, gjuhën dhe historinë shqiptare. I nxit të gjithë anëtarët e komunitetit që të marrin pjesë aktive në këto iniciativa, duke e konsideruar këto si një mjet për të forcuar identitetin shqiptar dhe për të krijuar një lidhje të fortë mes brezave. 

– Cfarë dëshironi të shtoni dhe një mesazh për komunitetin shqiptar në Diasporë… 

Me emrin e artistit, kantautorit, këngëtarit korçar i serenatës , Mihallaq Andrea, i cili është, edhe vëllai im, -tashmë njihen të gjithë shqiptarët ngadoqë janë, në Shqipëri, Kosovë,  kudo në trojet ku jetojnë e punojnë shqiptarë. Prej disa vitesh vëllai im, Artisti Mihallaq Andrea, ka gjetur veten edhe si shkrimtar, dhe deri më tani ka botuar tre libra në gjininë e romanit “Margarita”, “Dorëshkrimi”  dhe “Deputeti”, dhe ai sapo ka përfunduar librin e tij të katërt me tregime të titulluar  “22 Ëndrra”. Në rrafshin  njerëzor, moral, edukativ,  dhe atdhetar,  Mihallaq Andrea  është edhe një nga bashkëpunëtorët e mij, dhe të shkollës, më të mirë si tregimtar dhe shkruan enkas tregime për  nxënësit e  Shkollës Shqipe Vatra Tampa Bay. Leximi i këtyre  tregimeve ka vlera shumë të mëdha edukative, ju krijojnë emocione dhe nxënësi zgjeron njohuritë dhe aftësitë për drejtshqiptimin e drejtshkrimin e gjuhës shqipe. Këtë të shtunë fëmiëve do iu lexojmë tregimin për fëmijë, me titull,  “Sorkadhja” i shkruar posacërisht për ta nga Mihallaqi.  Dhe dicka tjetër, dëshiroj të shpreh, se Shkolla Shqipe Vatra Tampa Bay, sponsorizohet nga ana materiale  dhe financiare, nga Vatra, bisnesmenët shqiptaro-amerikanë Z. Tasim Ruko dhe Z. Isuf Spahija, nga filantropistja mjaft e njohur në Amerikë, dhe Shqipëri, Fotini Kokeri, e cila gjendet përherë pranë shkollës për cdo problem dhe ndihmesë në nevojë. 

Mesazhi im  për komunitetin shqiptar në Diasporë, kjo intervistë e imja, le të shërbejë  si një thirrje për unitet dhe përkushtim ndaj kulturës shqiptare, duke vlerësuar rolin e çdo individi në komunitet për të kontribuar në këtë kauzë të rëndësishme. 

Federatës Pan Shqiptare Vatra, respektivisht Kryetarit, Prof. Elmi Berishës,  Kryetarit të Degës së Vatra Tampa Bay, Z. Tasim Ruko,  Presidentit Z. Isuf Spahija, Zv/Presidenti Z. Endri Filipi, dhe filantropistes dinjitoze, Fotini Kokeri, -që qëndrojnë përherë pranë shkollës, ju shpreh mirënjohjen dhe falënderimet më të përzemërta për punën e tyre  të palodhur dhe kontributin e jashtëzakonshëm në forcimin e komunitetit shqiptar dhe promovimin e kulturës shqiptare. Ju uroj shëndet dhe suksese të gjithë shqiptarëve kudo që ndodhen! 

Bisedoi: Raimonda MOISIU –SADE 

Florida, Tetor 2025