Nga Rafael Floqi/

28 Nëntori 1912 përbën ngjarjen më të rëndësishme të shtetformimit shqiptar, e cila, përveç themelimit institucional të shtetit, prodhoi një identitet të ri politik dhe simbolik. Artikulli shqyrton shpalljen e pavarësisë në kontekstin e Luftërave Ballkanike, rolin e elitave politike shqiptare, reagimin e Perandorisë Osmane, ndikimin e kryengritjeve para-1912-s, rëndësinë simbolike të flamurit si element i kujtesës kombëtare, si dhe kontributin e diasporës dhe të urdhrave fetarë—veçanërisht të bektashinjve—në procesin e shtetformimit. Analiza tregohet se pse 28 Nëntori është mbetur një datë kyçe e unitetit shqiptar dhe një kategori e qëndrueshme e identitetit politik.

Në historiografinë bashkëkohore, 28 Nëntori njihet si momenti i krijimit të shtetit modern shqiptar dhe si simboli kryesor i identitetit kombëtar. Ndryshe nga festat e thjeshta politike, 28 Nëntori funksionon si një “moment themelues” (Anderson 1991; Hobsbawm 1992), i cili prodhon një bashkim shpirtëror të shqiptarëve, pavarësisht vendndodhjes, besimit ose përkatësisë krahinore. Kjo datë nuk është vetëm një përkujtim historik, por një instrument i vazhdueshëm i ndërtimit të ndërgjegjes kombëtare.

Konteksti historik i shpalljes së Pavarësisë

Shpallja e Pavarësisë në Vlorë më 28 Nëntor 1912 ndodhi në kushtet e fragmentimit të Perandorisë Osmane dhe ekspansionit të shteteve ballkanike gjatë Luftërave Ballkanike. Delegatë nga të gjitha trevat shqiptare u mblodhën në Vlorë për të artikuluar një përgjigje politike ndaj kërcënimit të copëtimit territorial. Mes tyre ishin personalitete të shquara: Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Prenk Bib Doda, Mehmet Konica, Eqrem bej Vlora, Dhimitër Berati, Sotir Kolea, Nikollë Kaçorri Lef Nosi dhe nje nënshkrues nga trungu i familjes time, Thanas Floqi.

Qeveria e Vlorës synoi të prodhonte një akt me funksion të trefishtë: deklarim sovraniteti, afirmim institucional dhe demonstrim të unitetit kombëtar.

Roli i kryengritjeve shqiptare në formësimin e pavarësisë

Kryengritjet shqiptare të viteve 1910–1912 ishin thelbësore për krijimin e klimës politike që mundësoi shpalljen e pavarësisë. Kryengritja e Malësisë së Madhe (1911), lëvizjet në jug dhe veriperëndim dhe rezistenca e Kosovës e Dukagjinit krijuan një atmosferë të përgatitur për veprim politik kombëtar. Ato demonstronin kapacitetin e shqiptarëve për vetëorganizim, solidaritet ndërkrahinor dhe rezistencë të përbashkët.

Ky cikël kryengritjesh shënon fazën e “mobilizimit kombëtar” (Skendi 1967), e cila prodhoi ndikimin psikologjik dhe mobilizues për aktin e Vlorës.

ë historinë e çdo kombi ekzistojnë çaste që tejkalojnë kohën dhe hapësirën, duke u kthyer në pikë referimi për identitetin kombëtar. Për shqiptarët, 28 Nëntori 1912 është pikërisht një nga ato momente. Shpallja e Pavarësisë nuk ishte vetëm një akt formal i ndarjes nga Perandoria Osmane; ajo ishte shndërrimi i një populli të shpërndarë në male, fusha dhe emigracion në një subjekt politik sovran. Në krye të këtij akti historik qëndronte një figurë karizmatike, e qetë, e menduar dhe me horizont të gjerë evropian: Ismail Qemal Vlora, burrë shteti, diplomat dhe simbol i ndërgjegjes kombëtare.

Shpallja e Pavarësisë në Vlorë nuk ishte një rastësi, as një akt romantik i një grushti të vendosurish. Ishte rezultati i një procese të gjatë politik, diplomatik dhe kulturor që kishte filluar qysh në shekullin XIX me rilindjen kombëtare, me Lidhjen e Prizrenit, me alfabetin e Manastirit, me Kongresin e Elbasanit dhe me mësuesit e parë shqiptarë që hapën shkolla në kushte dhune. Por ajo nuk do të kishte marrë formë pa prirjen strategjike, guximin politik dhe legjitimitetin ndërkombëtar të Ismail Qemalit.

Kapitulli që vijon analizon në mënyrë sintetike e të thelluar zhvillimet që çuan në 28 Nëntor, rolin e Ismail Qemalit, kontekstin ndërkombëtar, dilemën e shpëtimit të territorit dhe domethënien e kësaj dite në historinë shqiptare.

Rruga e gjatë e kombit drejt mëvetësisë

Pavarësia e Shqipërisë nuk ishte një shpërthim i beftë. Ajo ishte përfundimi i një procesi shumëvjeçar që përfshiu: formimin e vetëdijes kombëtare, afirmimin e gjuhës shqipe, krijimin e elitës politike shqiptare, organizatat atdhetare brenda dhe jashtë vendit, shtypin patriotik, dhe lëvizjet politike e ushtarake kundër Perandorisë Osmane.

Nga Lidhja e Prizrenit (1878) te Lidhja e Pejës (1899), shqiptarët kërkuan autonomi territoriale brenda Perandorisë. Pavarësia do të bëhej e pashmangshme vetëm kur rreziku i copëtimit nga fqinjët u bë realitet i prekshëm.

Në vjeshtën e vitit 1912: Serbia kërkonte Shkodrën, Kosovën dhe dalje në Adriatik,Mali i Zi synonte Shkodrën dhe Malësinë, Bullgaria kishte pretendime në lindje,Greqia kërkonte Çamërinë, Himarën, Korçën dhe Vlorën.Në këtë panoramë të errët, shqiptarët kuptuan se:të kërkoje autonomi ishte baras me vetëvrasje; të shpallje pavarësinë, ishte e vetmja mundësi shpëtimi.

Ismail Qemali: diplomati që u bë arkitekti i shtetit shqiptar

Ismail Qemali lindi më 1844 në Vlorë në një familje të njohur aristokrate. Studimet e tij, karriera e tij e gjatë në administratën osmane dhe në diplomacinë ndërkombëtare e formësuan si një nga mendjet më të ndritura shqiptare të shekullit të XIX. Në Stamboll, mësoi mjeshtërinë e politikës. Në Evropë, ku u arratis në vitet 1900 pas konflikteve me xhonturqit, u ekspozua ndaj ideve moderne liberale. Ai ishte: diplomat i formuar, njohës i gjuhëve evropiane, i lidhur me qarqe politike në Londër, Paris dhe Romë, dhe me vizion të plotë për shtetin shqiptar. Personaliteti i tij kishte dy cilësi të rralla: autoritet moral për shqiptarët, besueshmëri dhe reputacion në kancelaritë evropiane. Pa këtë dyzim, akti i Pavarësisë nuk do të ishte pranuar në skenën ndërkombëtare.

Reagimi i Perandorisë Osmane ndaj Pavarësisë

Reagimi osman ishte i kushtëzuar nga dobësia strukturore e Perandorisë dhe nga situata ushtarake e vështirë e vitit 1912. Sipas Csaplár-Degovics (2019), Veziri i Madh Qamil Pasha e vlerësoi shpalljen e Pavarësisë si “revoltë” dhe i propozoi Ismail Qemalit një autonomi të kufizuar nën një princ osman. Kjo ofertë u refuzua, pasi delegatët shqiptarë konsideruan se momenti politik e kërkonte një status të plotë sovraniteti. Përpjekjet e misioneve osmane në Kosovë për të negociuar me udhëheqësit shqiptarë, të përmendura nga Hasan Prishtina, ilustrojnë strategjinë osmane për uljen e tensioneve, jo ripushtimin efektiv të territorit.

Flamuri shqiptar si simbol kombëtar dhe kujtesë kolektive

Flamuri i ngritur në Vlorë, i qepur nga Marigo Posio, ka funksionuar si simboli më i qëndrueshëm i identitetit shqiptar. Ngjyra e kuqe dhe shqiponja e zezë dykrenare, të rrënjosura në simbolikën mesdhetare dhe bizantine, përfaqësojnë dualitetet themelore të identitetit shqiptar: lirinë dhe kujtesën, sakrificën dhe përjetësinë. Flamuri është dokumentuar si objekt sakral i qëndresës, duke u ripopullarizuar gjatë shekullit XX, madje edhe në rrethana represive, si në rastin e burgut të Spaçit më 1973, kur të burgosurit e ripikturuan shqiponjën si akt rezistence.

Diaspora shqiptare dhe Federata “Vatra”

Diaspora shqiptare në SHBA, veçanërisht përmes Federatës Pan-Shqiptare “Vatra”, pati rol vendimtar në afirmimin diplomatik të çështjes shqiptare. “Vatra”, me organin e saj “Dielli”, ndërtoi opinionin publik amerikan dhe ndikoi në qëndrimin e administratës Wilson pas Luftës së Parë Botërore. Ky rol vlerësohet në historiografi si një ndër mekanizmat kryesorë të mbijetesës së shtetit shqiptar gjatë krizave të pasluftës (Noli 1947).

Vijimësia e 28 Nëntorit në shekullin XX–XXI

28 Nëntori ka mbetur një simbol përbashkues në hapësirën shqiptare. Në Kosovë, ngritja e flamurit më 28 Nëntor 1997 në Prekaz u shndërrua në akt themelor të rezistencës së armatosur dhe të mobilizimit të Luftës Çlirimtare. Festa është përjetësuar si një element i identitetit kolektiv shqiptar, që tejkalon kufijtë shtetërorë dhe funksionon si kategori e identitetit kulturor mbarëkombëtar.

A është utopi bashkimi kombëtar?

Debati mbi “Shqipërinë Natyrale” dhe mundësinë e bashkimit kombëtar mbetet çështja më komplekse e diskursit politik shqiptar në shekullin XXI. Në historiografinë kombëtare, nocioni “Shqipëri Natyrale” i referohet hapësirës etno-gjuhësore të popullsisë shqiptare, e cila pas vitit 1913 mbeti e ndarë në disa njësi shtetërore. Kjo ndarje, produkt i ekuilibrave gjeopolitikë të kohës, krijoi një realitet të ri politik që vazhdon të strukturojë marrëdhëniet ndërshqiptare sot. Megjithatë, ideja e ribashkimit territorial mbetet e kufizuar nga arkitektura ndërkombëtare e sigurisë, nga autoritetet politike të rajonit dhe nga detyrimet e brendshme juridike, sidomos në rastin e Kosovës.

Shqipëria Natyrale: nevoja historike dhe dilemat politike

Përkrahësit e këtij koncepti e shohin “Shqipërinë Natyrale” si korrigjim të një padrejtësie historike të vitit 1913. Në këtë kuptim, bashkimi postulatizohet si garant i funksionimit të kombit në një hapësirë të unifikuar. Argumentet kryesore janë demografike, kulturore dhe historike: shqiptarët flasin të njëjtën gjuhë, ndajnë të njëjtën kulturë dhe janë pjesë e të njëjtit identitet civilizues. Në perspektivën e së drejtës së vetëvendosjes, ribashkimi mund të interpretohet si realizim i vullnetit demokratik të popujve shqiptarë në Kosovë, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut, Luginën e Preshevës dhe Mal të Zi.

Por kjo qasje përballet me kufizime të mëdha të sistemit ndërkombëtar. Shtetet që burojnë nga ndarjet historike të vitit 1913 kanë sovranitet të njohur, dhe çdo ndryshim kufijsh vlerësohet si rrezik për stabilitetin rajonal. Prandaj, koncepti i ribashkimit nuk mund të kuptohet jashtë kuadrit të arkitekturës euroatlantike.

Pakoja e Ahtisarit dhe barrierat juridike

Një nga pengesat më të mëdha për bashkimin de jure është Pakoja e Ahtisarit, e cila është baza kushtetuese e shtetit të Kosovës. Dokumenti e ndalon në mënyrë të qartë bashkimin e Kosovës me një shtet tjetër dhe e lidh statusin e saj me mbikëqyrjen ndërkombëtare. Ky kufizim juridik është pjesë e marrëveshjeve të garantuara nga fuqitë ndërkombëtare dhe është i pandryshueshëm pa një proces të ri politik global.

Në këtë kontekst, bashkimi i menjëhershëm kombëtar është praktikisht i pamundur juridikisht dhe diplomatikisht. Ndaj, realistët argumentojnë se bashkimi duhet të shihet si një proces i gjatë dhe gradual, jo si akt i menjëhershëm politik.

Uniteti ekonomik dhe kulturor si rruga reale e bashkimit

Në mungesë të mundësisë për bashkim politik, integrimi ekonomik, kulturor dhe institucional shihet nga studiuesit si rruga më realiste e afrimit mbarëkombëtar. Ekonomitë e Shqipërisë dhe Kosovës janë plotësuese: një treg i përbashkët, një hapësirë e unifikuar energjetike, standardet e harmonizuara tatimore dhe një politikë e përbashkët infrastrukturore do t’i afronin dy shtetet më shumë se çdo ndryshim formal kufijsh. Modeli i Bashkimit Evropian tregon se integrimi ekonomik shpesh i paraprin integrimit politik.

Kultura është një tjetër shtyllë e rëndësishme e bashkimit real. Shqipëria dhe Kosova ndajnë rrjet muzikor, arsimor dhe gjuhësor të njëjtë, ndërsa diaspora shqiptare vepron si një “lidhje organike” globale e përbashkët. Kjo lloj bashkësie kulturore ruan kohezionin kombëtar edhe në kushtet e ndarjes shtetërore.

Debati mbi “kombin kosovar” si konstrukt politik

Në diskursin bashkëkohor është shfaqur nocioni “komb kosovar”, i promovuar si identitet i ri shtetëror i bazuar në qytetari. Ky koncept, megjithëse i kuptueshëm në kuptimin e konsolidimit të shtetit të Kosovës, ndesh kritika për arsye historike dhe sociologjike. Termi “komb kosovar” bie ndesh me përkufizimin klasik të kombit shqiptar, i cili përfshin shqiptarët e Kosovës si pjesë organike të kombit etnik shqiptar. Identiteti kosovar mund të ketë funksion politik-shtetëror, por nuk ka bazë etnolinguistike, kulturore apo historike për të zëvendësuar identitetin shqiptar. Në këtë kuptim, promovimi i një kombi të ri të ndarë nga kombi shqiptar shihet si konstrukt artificial që rrezikon fragmentimin kulturor dhe politik të shqiptarëve. Në analizën sociopolitike, identiteti civil i Kosovës duhet të bashkëjetojë me identitetin kombëtar shqiptar, jo ta zëvendësojë atë.

A është utopi bashkimi kombëtar?

Konkluzioni i shumicës së studiuesve është se bashkimi i menjëhershëm politik mbetet i vështirë për shkak të faktorëve juridikë, gjeopolitikë dhe ndërkombëtarë. Megjithatë, bashkimi nuk është utopi: ai është i mundur si proces afatgjatë, përmes integrimit ekonomik, kulturor, institucional dhe përmes koordinimit strategjik brenda strukturave euroatlantike.

Nëse Bashkimi Evropian lejon modele integrimi të ngjashme me ato të Beneluksit ose gjysmë-federatave ekonomike, atëherë bashkimi de facto i shqiptarëve bëhet realist. Historia tregon se kombet bashkohen jo vetëm përmes kufijve, por përmes interesave të përbashkëta, identitetit të përbashkët dhe vizionit të përbashkët për të ardhmen.

28 Nëntori përfaqëson një akt të shumëfishtë: politik, kulturor, simbolik dhe identitar. Shpallja e Pavarësisë nuk i zgjidhi të gjitha çështjet territoriale dhe identitare të popullit shqiptar, por ajo krijoi themelin mbi të cilin u ndërtua shteti dhe vetëdija moderne kombëtare. Festimi i përvitshëm i kësaj date e riprodhon kujtesën historike dhe e forcon ndërgjegjen e bashkimit shpirtëror shqiptar. Përmes dimensionit historik, simbolik dhe kulturor, 28 Nëntori mbetet nyja themelore e shtetësisë dhe identitetit shqiptar, një kategori politike dhe kulturore që vijon të strukturojë vetëkuptimin kolektiv të shqiptarëve në shekullin XXI.

Referenca:

Anderson, B. (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso.

Anamali, S. (2002). Historia e Popullit Shqiptar. Tiranë: Toena.

Csaplár-Degovics, K. (2019). Shqiptarët dhe Perandoria Osmane: Dokumente dhe Analiza. Budapest: Akademiai Kiado.

Hobsbawm, E. (1992). Nations and Nationalism since 1780. Cambridge: CUP.

Jelavich, B. (1983). History of the Balkans. Cambridge: CUP.

Noli, F.S. (1947). Historia e Shqipërisë. Boston: Vatra Publications.

Pulaha, S. (1981). Kryengritjet Shqiptare në Shek. XIX–XX. Tiranë: ASHSH.

Skendi, S. (1967). The Albanian National Awakening. Princeton: Princeton University Press.

Vlora, E. (1968). Kujtime. Munich: Oldenbourg.

Në prag të vitit 2028, Shkupi përballet me një zgjedhje historike: të mbetet peng i fasadave të vjetra që e kanë izoluar, apo të ecë drejt vlerave universale që mishëron Nënë Tereza solidaritet, humanizëm, bashkëjetesë dhe dinjitet i përbashkët. Kjo zgjedhje nuk është thjesht kulturore; ajo është historike, politike dhe morale, dhe përcakton fytyrën që Shkupi do t’i paraqesë Evropës për dekadat e ardhshme.

Nga Prof.dr Skender ASANI

Shpallja e Shkupit si “Kryeqytet Evropian i Kulturës 2028” nuk është thjesht një titull simbolik që shërben për një vit festiv apo protokollar. Ajo përbën një barrë historike, një privilegj që kërkon përgjegjësi, përkushtim dhe një vizion të ndershëm për të paraqitur identitetin autentik të qytetit përpara Evropës. Shkupi nuk është një hapësirë e thjeshtë urbane; ai është një mozaik i gjallë i shtresave kulturore që fillojnë me lashtësinë ilire dhe vijojnë përmes periudhave të krishterizmit mesjetar, katolik dhe ortodoks, trashëgimisë osmane ( muslimane ) dhe të komuniteteve shqiptare, maqedonase, hebraike dhe rome. Kjo shumësi, ky mozaik historik, është esenca e karakterit të tij evropian dhe çdo përpjekje për ta reduktuar atë në një vizion njëdimensional ose në skema të vjetruara do të ishte mohim i vetë historisë dhe identitetit qytetar.

Takimi i javës së kaluar në Bruksel, ku Ministri i Punëve të Jashtme dhe Tregtisë, z. Timço Mucunki, Ministri i Kulturës, z. Zoran Ljutkov dhe Kryetari i Qytetit të Shkupit, z. Orce Gjorgjievski raportuan para Komisionerit Evropian për Drejtësi Ndërbreza, Rini, Kulturë dhe Sport, z. Glenn Mikalef mbi projektin “Shkupi Kryeqytet Evropian i Kulturës 2028”, u zhvillua pa asnjë përfaqësues shqiptar në ekipin vendimmarrës. Ky boshllëk nuk është një detaj teknik apo formal; ai sinjalizon një rrezik të drejtpërdrejtë për integritetin e projektit, besueshmërinë ndërkombëtare dhe historinë e qytetit. Kur komunitetet që e kanë ruajtur dhe mishëruar këtë trashëgimi që nga themelimi i qytetit përjashtohen nga vendimmarrja, vizioni fragmentohet, deformohet dhe reduktohet në një narrativ selektiv. Përjashtimi i përfaqësimit të plotë etnik dhe kulturor kërcënon realizimin e një vizioni evropian të integruar dhe rrezikon të shndërrojë një mundësi historike të jashtëzakonshme në precedent problematik. Çdo heshtje, vonesë apo përjashtim i qëllimshëm ka pasoja të drejtpërdrejta për të ardhmen e qytetit dhe koha për veprim është tani, për të garantuar një vizion të drejtë, të plotë dhe të besueshëm, që pasqyron të gjithë pasurinë kulturore dhe historike të Shkupit.

Çdo tentativë për të zhvilluar projektin pa përfaqësim të barabartë të të gjitha komuniteteve, veçanërisht të shqiptarëve, zbeh legjitimitetin e tij në vetë themelet. Përfshirja e tyre nuk mund të jetë simbolike, ceremoniale apo e shtyrë për më vonë; ajo duhet të jetë e menjëhershme, e pakushtëzuar dhe reale. Delegacionet që nuk pasqyrojnë strukturën sociokulturore të qytetit nuk mund të artikulojnë zërin autentik të tij. Barazia në përfaqësim nuk është vetëm kërkesë politike; ajo është standard moral, kriter profesional dhe kusht për besueshmëri ndërkombëtare. Për të ndërtuar një narrativ të denjë, vizioni kulturor duhet të rishkruhet në mënyrë gjithëpërfshirëse, duke përfshirë të gjitha shtresat historike dhe komunitetet që e kanë ndërtuar Shkupin: kultura ilire, trashëgimia osmane, kultura shqiptare, kultura maqedonase, rrënjët hebraike dhe komunitetet rome. Çdo përpjekje për të shtrembëruar apo minimizuar këto shtylla e shndërron projektin në një konstrukt të fabrikuar politik që nuk mund të qëndrojë përballë standardeve të Bashkimit Evropian.

Figura e Nënë Terezës nuk mund të trajtohet si simbol protokollar apo imazh marketingu festiv; ajo është boshti moral i qytetit, një pikë referimi e pazëvendësueshme për çdo vizion që synon Evropën. Humanizmi dhe mesazhi universal që ajo mishëron duhet të jetë shtylla etike e çdo narrativë, dhe çdo narrativë që e shmang këtë bosht humb një nga elementët themelorë që e bëjnë Shkupin të denjë për prezantim ndërkombëtar.

Për të realizuar një projekt të besueshëm, Shkupi kërkon dialog ndërkomunitar të mirëfilltë, të vazhdueshëm dhe të strukturuar, duke mos u kufizuar vetëm në fjalime. Nevojiten politika konkrete, mekanizma bashkëpunimi, procese vendimmarrjeje të përbashkëta dhe programe kulturore që pasqyrojnë realitetin diversitar të qytetit. Secili komunitet duhet të ketë hapësirën për të artikuluar veten dhe për të kontribuar në formësimin e narrativës së përbashkët. Ky proces duhet të shkëputet qartë nga praktikat e projektit 2014, të cilat deformuan identitetin e Shkupit përmes projekteve etnocentrike që nuk reflektonin realitetin e qytetit. Rikthimi i kësaj fryme do të ishte gabim i rëndë kulturor dhe politik, duke diskredituar projektin përpara institucioneve dhe partnerëve evropianë. Shkupi nuk duhet të ndjekë rrugën e imazheve artificiale dhe përjashtuese, por të ndërtojë një model bashkëjetese moderne, transparence dhe integriteti historik.

Në prag të vitit 2028, qyteti përballet me një zgjedhje historike: të mbetet peng i fasadave të vjetra që e kanë izoluar, apo të ecë drejt vlerave universale që mishëron Nënë Tereza solidaritet, humanizëm, bashkëjetesë dhe dinjitet i përbashkët. Kjo zgjedhje nuk është thjesht kulturore; ajo është historike, politike dhe morale, dhe përcakton fytyrën që Shkupi do t’i paraqesë Evropës për dekadat e ardhshme. Duke marrë parasysh rëndësinë e këtij procesi, rekomandohet fuqimisht që institucionet shtetërore dhe partnerët ndërkombëtarë të mbështesin një rikonfigurim të menjëhershëm të projektit, që siguron përfaqësim të barabartë të të gjitha komuniteteve, nxit hartimin e një vizioni kulturor gjithëpërfshirës dhe autentik, vendos Nënë Terezën si bosht moral të narrativës së qytetit dhe garanton transparencë të plotë në të gjitha fazat e procesit. Vetëm kështu Shkupi mund të prezantohet denjësisht para Evropës si qytet i së vërtetës, harmonisë dhe trashëgimisë së shumëfishtë, duke merituar plotësisht titullin e Kryeqytetit Evropian të Kulturës për vitin 2028. Fundja, Shkupi nuk mund të jetë kryeqytet evropian me manire ballkanike.

By Cafo Boga with research help from AI

November 22, 2025

Albania stands at a pivotal moment in its political evolution. Many citizens feel constrained by a political landscape marked by institutional concentration, limited competition, and entrenched patronage networks. At the same time, the opposition struggles with fragmentation and low public trust. Although this environment often appears stagnant, history and political science show that systems like Albania’s do not remain frozen indefinitely. They evolve—slowly at first, then rapidly—driven by institutional reforms, public pressure, international engagement, and crucially, a powerful global diaspora.

This article examines these forces and highlights the increasingly decisive role Albania’s diaspora can play in accelerating democratic renewal.

A Shifting Political Landscape

In dominant-party systems, power tends to accumulate in the hands of a few, but endurance is not permanence. In countries across Eastern Europe, the Balkans, and Latin America, long-standing political monopolies eventually gave way to reform through a combination of internal fractures, anti-corruption investigations, scandals, civic pressure, and international conditions.

Albania exhibits many of the same indicators of a system that is beginning to transition rather than stagnate.

Internal Party Fractures

Dominant parties often fall not because of strong opposition but because of internal erosion. Conflicts between older elites and younger members, policy disagreements, and corruption investigations create pressure that eventually fractures unity. As more associates face legal scrutiny, maintaining party cohesion becomes increasingly difficult.

Public Fatigue and Accountability

Corruption scandals and governance fatigue gradually erode public trust. Although public pressure in Albania has not yet reached the critical mass seen in Slovakia, Romania, or Armenia, dissatisfaction—especially among younger generations—is rising. Public confidence becomes volatile during periods of economic stress or major institutional failures.

EU and International Oversight

Albania is in the accession process for the European Union, and this creates a unique source of external leverage. Chapters 23 and 24—focused on the judiciary, fundamental rights, and corruption—cannot close until concrete reforms are delivered. This creates continuous pressure for accountability, transparency, and judicial independence. Institutions like SPAK represent a structural shift toward rule-of-law enforcement that political elites cannot ignore.

What Triggers Political Renewal?

In semi-captured states, several triggers tend to converge before meaningful change occurs:

Major corruption or abuse-of-power scandals that shift public sentiment

Elite fragmentation, especially within the ruling party

Economic downturns that weaken patronage networks

Institutional consolidation of independent bodies such as SPAK

International pressure from the EU, US, and OSCE

Emergence of credible new political movements

When these forces align—even gradually—the political landscape becomes more competitive and open.

How Long Can a Leader Survive Amid Scandals?

Prime ministers or presidents in dominant-party systems can remain in power despite scandals when they retain control over party structures and parliamentary majorities. But survival becomes impossible when corruption cases move close to the core of the governing network, or when internal factions doubt the leader’s ability to protect them.

Corruption alone does not topple leaders—but corruption combined with internal fractures, institutional pressure, and declining international support eventually does.

The Albanian Diaspora: A Strategic Force for Democratic Renewal

With more than one-third of Albanians living abroad, the diaspora is not a peripheral actor—it is one of Albania’s most powerful assets for national transformation. Historically, large diasporas have been decisive in political transitions across Europe, Asia, and Latin America. Albania’s diaspora is no exception.

Below is an expanded and detailed analysis of the diaspora’s potential influence.

1. Transforming Elections Through Diaspora Voting

Low diaspora participation has allowed domestic political structures to remain predictable and clientelist. When diaspora voting increases, several effects occur:

Clientelism weakens, because diaspora voters are not dependent on local patronage networks.

Parties are forced to modernize their platforms, addressing economic development, rule-of-law, and European integration.

Elections become more competitive.

Romania’s decisive election shifts in 2014 and 2019 were driven substantially by diaspora voters. Albania could experience similar dynamics if remote or embassy-based voting becomes accessible and turnout rises.

2. Influencing International Policy and Diplomatic Pressure

Diaspora communities can influence governments in host countries—especially EU member states, the US, and the UK—through:

Advocacy organizations

Letters and hearings with parliamentarians

Engagement with European Parliament committees

Public awareness campaigns in host-country media

Partnerships with think tanks and policy centers

Albania’s political leadership is sensitive to international perceptions. When diaspora advocacy elevates Albania’s issues abroad, it amplifies pressure for domestic reforms.

3. Strengthening Civil Society and Independent Media

The most transformative force in democratizing countries is not political parties but strong civil society and investigative journalism. Albania’s diaspora can:

Provide financial support to independent media outlets

Fund investigative journalism projects

Support NGOs focused on anti-corruption, rule of law, youth activism, and social justice

Help build legal defense funds for journalists and whistleblowers

Promote fact-checking initiatives and transparency platforms

This approach reduces the influence of controlled or partisan media sources and expands the public’s access to reliable information.

4. Funding and Supporting New Political Alternatives

Diaspora communities can play a critical role in:

Helping new political movements organize professionally

Providing expertise in policy development

Offering logistical support and connections

Encouraging ethical standards and transparency

However, this should be done without direct interference and always transparently under legal frameworks. Many successful political movements in Europe—such as those in Slovakia, Bulgaria, and Armenia—benefited from diaspora involvement that strengthened their credibility and professionalism.

5. Returning Expertise: A Long-Term Nation-Building Strategy

One of Albania’s greatest losses has been the continuous outflow of skilled professionals—economists, engineers, doctors, lawyers, researchers, and IT specialists. Diaspora engagement can reverse some of this damage through:

Mentorships and knowledge-sharing networks

Temporary return programs

Virtual participation in government committees or advisory boards

University partnerships with Albanian institutions

Business development and investment in high-value sectors

Countries like Estonia, Georgia, and Israel have used their diaspora expertise to build highly efficient state systems. Albania can do the same.

6. Shaping a New Political Culture

Diaspora Albanians who live in orderly societies—Germany, Italy, Switzerland, the US, the UK, Canada—carry with them:

Expectations of transparency

Respect for rule-of-law

Rejection of bribery and patronage

Civic responsibility

A belief in functional institutions

When these values are shared with family members, local communities, and online networks, they gradually reshape Albania’s political culture. Culture changes slowly, but it is irreversible once started.

Conclusion: The Diaspora Is Not a Spectator—It Is a Power Center

Albania’s political system may appear difficult to change, but the forces of renewal are already in motion. Domestic institutions are strengthening, public expectations are rising, and international partners demand higher standards. In this ecosystem, the Albanian diaspora is not only influential but essential.

With strategic engagement—through voting, advocacy, civic support, professional expertise, and cultural influence—the diaspora can accelerate Albania’s democratic development and help build a fairer, more transparent political future.

Albania stands at a crossroads. The diaspora has the numbers, the knowledge, and the global presence to help guide it toward the right path.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Përtej gjetjeve strategjike, sigurisht ky opinion mbart edhe një mesazh kombëtar në mbrojtje të Presidentit Thaci, Kadri Veseli, Jakup Krasniqit, Rexhep Selimi, etj, të cilët nga bashkëçlirimtarë të Kosovës, prej më shumë se 5 vjetësh (nëndor 2020) mbahen cinikisht dhe akuzohen pabesisht nga gjykata e Hagës për: “krime kundër njerëzimit gjatë luftës 1998/99”!

Po ashtu përsëris solidaritetin vllazëror por edhe privilegjin të kontrubuoj modestisht në ndërtimin e Institucioneve të Sigurisë dhe Mbrojtjes së Kosovës, të bazuara në balancat demokratike të pushteteve, si dhe që vlerësimet, rezervat dhe këshillat strategjike (p.sh shkëputjen nga paranoja ballkanike e përqëndrimit të pushteteve), t’i ndaj z.Thaçi dhe udhëheqësit e tjerë të Kosovës së pas-çlirimit nga makineria kriminale e Millosheviçit.

Siç edhe po ndiqet nga opinioni kombëtar, dje, e mërkurë 19 nëntor, Ish-komandanti Suprem i NATO-s, gjenerali Wesley Clark, mbyll listën e dëshmimtarëve të mbrojtjes në Hagë, ndërsa gjykata ka konfirmuar se parashtrimet përfundimtare dorëzohen deri 22 dhjetor 2025.

Së dyti e çmoj me interes për opinionin mbarë-kombëtar të paraqes një përmbledhje të përditësuar: “PSE dëshmia e gjeneralit, mbart rëndësi kritike jo vetëm në mbrojtje të Presidentit Thaçi por edhe të luftës e UÇK/USA/NATO për çlirimin e Kosovës”?! “Ata që kanë luftuar për të mbrojtur familjet dhe vendin e tyre nuk mund të quhen as kriminel as terrorist”, konfirmoi para gjykatës Gjenerali *mirënjohur Amerikan.

Po ashtu, përmënd me mirënjohje, që përveç gjeneralit Clark, në mbrojtje të çlirimtarëve, kanë dëshmuar ish – ambasadori i OSBE, William Walker; ish-ndihmës Sekretari Shtetit, James Rubin, ish- përfaqësuesi OKB-së Bernard Kouchner, ish-këshilltar ligjor i delegacionit të Kosovës në Rambuje Paul Williams, etj çka konfirmon edhe qëndrimin zyrtar të ShBA se: “lufta për çlirimin e Kosovës nga pushtuesit Serb nuk ishte kurrësesi krim”, por e drejtë fundamentale e Kartës së Atlantikut (1941), Kartës së OKB (1945), etj !

Ndërsa, shpërdorimi për axhendën partiake, deri mitingjet me patriot sarahosh në Prishtinë, Tiranë e gjetkë, nuk i shërbejnë lirimit të luftëtarëve dhe as imazhit kombëtar. Për të kundërtën, kujtoj me nderim qasjen fisnike të Presidentit të Shenjtëruar Rugova me UÇK-në; vetë-dorëzimin në Hagë të Kryeministrit Hardinaj (duke i treguar botës se nuk jemi tribu/kaçak në këto troje, por ndër kombet më të vjetër të Europës); si dhe për përballjen dinjitoze të Presidentit Thaçi para “gjykatës së verbër dhe shurdhër” të Hagës, duke mbrojtur vehten, bashkëluftetarët (UÇK/USA/NATO) dhe luftën për liri në Kosovë.

Së treti, duke përsëritur përuljen për gjakun e derdhur, si dhe nderimin për sakrificat sublime të Shqiptarëve të Kosovës në shekuj, nuk mund të mos skalisim mirënjohjen kombëtare për “çlirimtarët e vërtetë” [ShBA/NATO/UK]; përfshi pêr rastin konkret, pra për mbrojtjen në gjykatën e Hagës si dhe për peshën kritike që vijojnë të mbajnë për të ndërtuar bashkëjetesën paqësore mes popujve të Ballkanit Perëndimor.

Thënë këtë, edhe për Enveristo-sovranistët e sëmurë, ngrihet një pyetje shumë e thjeshtë: “Nëse ShBA/Trump, tërheqin e trupat ushtarake nga Kosova (që sigurisht një ditë do të ndodhë) = kush është opsioni-2 i Kryeministrit në detyrë për të mbrojtur statusquonë teritoriale të Kosovës”? Pyetje që pa “lejen e vetë-vendosësve” kërkon përgjigje edhe nga Tirana Zyrtare, apo Jo?

Ndërsa për tmerrin që e ka mbërthyer z Vučič nga “Shqipëria e Madhe” dhe makthet e Millosheviçit 26 vjet mbas humbjes turpëruese me NATO-n, mund të ushqejnë agjendën e radikalëve në Beograd, interesat e Kremlinit dhe krimit të organizuar, apo sorrat rreth liqenit Ujmanit, por kurrësesi nuk trembin kombin Shqiptar si dhe as fuqinë e sprovuar (në 1999) të Aleancës transatlantike (USA/NATO/BE)!

Së treti, pavarësisht vendimit të Hagës, “në shtesë” gjeni edhe pesë gjetje si dhe 5 rekomandime strategjike:

Përtej pafajësisë së provuar së Presidentit Thaçi dhe bashkëluftëtareve të tij, këtë çështje e gjej si: “një sfidë dhe sprovë për nderin/integritetin e Gjykatës së Hagës”, për të mos vënë shenjën e barazisë mes pushtuesve gjakatarë/Serb dhe luftëtarëve të lirisë, qofshin ata Kosovarë, Amerikanë ose nga vendet e NATOs”. Pra, e gjej edhe “të fundit shanc për të mos dalë nga binarët e misionit/juridiksionit si dhe për të mos krijuar një preçedent të rrezikshëm në historinë e ndërtimit të paqes së pas-luftrave”. Nënëvizoj se ShBA, nuk e ka nënëshkruar dhe as i njeh vendimet e Gjykatës së Hagës, çka “demostron kështu edhe diferencën mes aleatëve strategjik/USA dhe aleancave antishqiptare, Ruso -Sllave.

Repektivisht faktorët dhe aktorët me peshë në Tiranë dhe Prishtinë, konkretisht Kryministrit Rama dhe Kurti, do t’Ju sugjeroja që ti tejkalojnë qofshin edhe 10-ra diferencat/mllefet politiko-primitive, pasi: “ka 101 interesa të përbashkëta që në Hagë të përfaqësohen me një Platform, një Ekip dhe një Zë” në mbrojtje jo vetëm të Thaçit etj, por edhe të gjakut të derdhur në shekuj, të luftës së drejtë për çlirimin e Kosovës nga pushtuesit Serb si dhe për zhvillimin e interesave mbarëkombetare në rajon dhe mesdhe.

Mbrojtjen e sovranitetit/statuesque-s të Kosovës si dhe zhvillimin e interesave Kombëtare në Rajon, Shqipëria dhe Kosova, do mund t’i realizojnë “vetëm duke forcuar më tej bashkëpunimin strategjik me ShBA dhe BE” (s’ka opsion-2). E thënë me thjeshtë, Prishtina dhe Tirana Zyrtare nuk do duhet kurrësesi të ndërmarrin vendimarrje që minojnë themelet e besimit nga/me USA/BE, pasi ato mbajnë ende peshë kritike për paqen dhe ardhmërinë Euroatlantike të Kombit (R.Sh dhe Kosovës).

Mbetet emergjencë Nr.1: “ngritja e një Grupi të urtësh/wise group”, me elita të gjerësisht pranuara, që përtej pazareve part-iake përulen para interesave kombëtare si dhe përgjegjësive shtetërore për ta jetësuar Platformën: “2-Shtete sovrane 1-Komb i vetëm”, e cila nuk kërcënon (as Serbinë), por kontribuon si një balancë racionale për bashkëjetesën paqësore si dhe integrimin Euroatlantik të rajonit.

Ndërsa aktorët dhe strategjistët/kolegët në Washington, do t’ju sugjeroja që perspektivën e dialogut strategjik me Kosovën ta para-kushtëzojnë JO me “deliret bollshevike të pushtetarëve që venë e vinë”, por mbi një Matricë Masash të Mirëbesimit Reciprok (MMMMR), të monitoruara nga USA/BE.

Analizë nga Rafael Floqi/

Bazuar tek informacionet e medias.

Mbyllja më e gjatë në historinë e qeverisë amerikane ka marrë fund, me pothuajse askënd të kënaqur nga rezultati përfundimtar. Demokratët nuk arritën të përfshijnë dispozitat për sigurimin shëndetësor që kërkonin në marrëveshjen e shpenzimeve. Ndërkohë, republikanët, të cilët kontrollojnë pushtetin në Uashington, nuk shpëtuan nga fajësimi, sipas sondazheve dhe disa zgjedhjeve shtetërore dhe lokale që shkuan keq për ta.

Pasojat e mbylljes goditën miliona amerikanë, duke përfshirë punonjësit federalë që mbetën pa paga dhe pasagjerët e linjave ajrore që u përballën me vonesa apo anulime udhëtimesh. Ndërprerja e programeve të ndihmës ushqimore çoi në radhë të gjata në bankat e ushqimit dhe shtoi stresin emocional gjatë sezonit të festave. Kjo preku edhe një pjesë të familjeve shqiptare të cilat marrin ndihma ushqimore, SNAP dhe WIC.

Marrëveshja përfshin ligje dypartiake të përgatitura nga Komiteti i Appropriation-eve të Senatit për të financuar disa pjesë të qeverisë, ndihma ushqimore, programet për veteranët dhe degën ligjvënëse. Të gjitha financimet e tjera do të shtyhen deri në fund të janarit, duke u dhënë ligjvënësve më shumë se dy muaj kohë për të përfunduar ligjet e tjera të shpenzimeve.

Presidenti Donald Trump nënshkroi ligjin të mërkurën, vetëm disa orë pasi Dhoma e Përfaqësuesve e miratoi. Senati e kishte miratuar të hënën.

Si filloi mbyllja

Demokratët vunë disa kushte për të mbështetur një projekt-ligj afatshkurtër për financimin, por kërkesa kryesore ishte zgjatja e një kreditimi tatimor të përmirësuar, që ul koston e sigurimit shëndetësor përmes tregjeve të Affordable Care Act.

Ky kredi u rrit gjatë përgjigjes ndaj pandemisë COVID-19 dhe më pas përmes ligjit të madh të energjisë dhe shëndetësisë të Presidentit Biden, dhe ishte planifikuar të skadonte në fund të dhjetorit. Pa të, mesatarisht, sipas demokratëve sigurimet shëndetësore do të dyfishoheshin për miliona amerikanë, dhe mbi 2 milionë njerëz do të humbnin mbulimin shëndetësor vitin tjetër, sipas Projektimeve të Zyrës Kongresuale të Buxhetit.

Lideri demokrat i Senatit, Chuck Schumer, tha: “Asnjëherë familjet amerikane nuk kanë përjetuar situate, ku kostoja e kujdesit shëndetësor rritet dyfish në një çast.”

Ndërsa demokratët kërkuan negociata, republikanët thanë, se duhet të miratohej fillimisht një projekt-ligj për financimin.

Presioni mbi demokratët

Viti i parë i mandatit të dytë të Presidentit Trump ka parë largimin e mbi 200,000 punonjësve federalë përmes pushimeve nga puna, zhvendosjeve të detyruara ose programeve të dorëheqjes së shtyrë nga administrata republikane. Agjenci të tëra që nuk përputheshin me prioritetet e administratës janë shpërndarë, ndërsa miliarda dollarë të miratuara më parë nga Kongresi janë bllokuar ose anuluar.

Demokratët kanë mbetur shpesh në dorë të gjykatave për të ndaluar disa përpjekje të Trump-it, por kanë qenë të pafuqishëm përmes ligjit. Ata gjithashtu nuk kanë mundur të ndalojnë uljen e taksave të mëdha dhe ligjet e kontrollit të imigracionit që republikanët mbështetën duke prerë shpenzime të ardhshme për programet e sigurisë sociale si Medicaid dhe SNAP.

Lojrat e fajësimit

Sipas sondazheve, rreth 60% e amerikanëve thonë se Trump dhe republikanët në Kongres kanë “shumë” ose “mjaft” përgjegjësi për mbylljen, ndërsa 54% thonë të njëjtën gjë për demokratët. Të paktën tre të katërtat e amerikanëve mendojnë se të dyja palët kanë një pjesë të përgjegjësisë, duke treguar se askush nuk ka shpëtuar pa faj.

Dëmet nga mbyllja

Zyra Kongresuale e Buxhetit thotë se ndikimi negativ ekonomik do të rikuperohet pjesërisht pas përfundimit, por jo plotësisht, duke vlerësuar humbjen e përhershme ekonomike rreth 11 miliardë dollarë për një mbyllje gjashtë-javore.

Përtej shifrave, mbyllja krijoi vështirësi të shumta për amerikanët: punonjësit federalë mbetën pa paga, udhëtarët përjetuan vonesa ose anulime fluturimesh, dhe përfituesit e programeve të ndihmës ushqimore mbetën pa mbështetje.

Senatori Jerry Moran, R-Kan., tha: “Kjo dështim dëmton të përbuzurit dhe ekonominë tonë këtu në vend, por gjithashtu dërgon një mesazh të rrezikshëm për botën që po na vëzhgon. Tregon se aleatët tanë nuk mund të na besojnë si partner dhe që kundërshtarët tanë mund të shohin se nuk mund të punojmë së bashku për të përmbushur detyrat më themelore të Kongresit.”

Si e gjykojnë njerëzit e zakonshëm mbylljen e qeverisë

Zakonisht përpiqen të përcaktojnë fajtorin duke kombinuar dëshmi të drejtpërdrejta, besimin ndaj institucioneve dhe perceptimet e tyre personale. Ata shikojnë dëshmi vizuale si video apo fotografi, dëgjohen dëshmitë e të pranishmëve dhe ndjekin raportet zyrtare ose rrjedhjet informale nga burime të besueshme. Në të njëjtën kohë, historiku i veprimeve të qeverisë, motivet politike dhe narrativat e komunitetit apo mediave ndikojnë shumë në gjykimin e tyre. Në të njëjtën kohë, historiku i veprimeve të qeverisë, motivet politike dhe narrativat e komunitetit apo mediave ndikojnë shumë në gjykimin e tyre.

Njerëzit gjithashtu gjykojnë punën dhe luftën e partive politike, duke krahasuar premtimet me veprimet reale, ndikimin e vendimeve mbi jetën e përditshme dhe mënyrën se si secila parti menaxhon konflikte dhe kriza. Shpesh, opinionet e formuara pasqyrojnë bindjet ideologjike të individëve, dhe në mungesë të informacionit të qartë, spekulimet dhe teoritë konkurruese marrin vend, duke krijuar një mozaik perceptimesh mbi përgjegjësinë për ngjarjen dhe performancën politike.

Perspektiva për komunitetin shqiptaro-amerikan

Shqiptarët në Shtetet e Bashkuara, të shumtë në sektorët federalë dhe privatë, u prekën drejtpërdrejt nga kjo krizë. Punonjësit federalë shqiptarë përjetuan vonesa në paga, ndërsa familjet shqiptaro-amerikane që varen nga ndihmat ushqimore përballuan një stres shtesë. Për bizneset shqiptare që lidhen me shërbimet, fluturimet e vonuara dhe anulimet e udhëtimeve shkaktuan humbje të konsiderueshme.

Megjithatë, komuniteti u tregua i bashkuar, duke organizuar ndihma vullnetare dhe mbështetje për familjet më të prekura. Ky incident thekson rëndësinë e angazhimit qytetar dhe politik të shqiptaro-amerikanëve për të siguruar që zëri i tyre të dëgjohet në krizat kombëtare.

Në thelb, mbyllja përfundoi, por pa fitues të qartë, ndërsa komunitetet, duke përfshirë edhe atë shqiptaro-amerikane, vazhdojnë të ndjejnë pasojat ekonomike dhe sociale.