Drita Gjongecaj/

Së fundmi, në disa media të diasporës janë shfaqur shkrime që kanë sjellë paqartësi rreth natyrës dhe rëndësisë së programit të parë dygjuhësh shqip–anglisht, i hapur këtë vit në një shkollë publike në Nju Jork. Si iniciatore dhe bashkautore e këtij programi, ndjej detyrimin të sqaroj disa çështje për publikun e gjerë.

Programet e përmendura në disa artikuj, të zhvilluara dekada më parë në shtete si Connecticut, nuk kanë qenë programe të mirëfillta dygjuhëshe, por modele mbështetëse të tipit pull-out bilingual ose ESL, të krijuara për t’i ndihmuar fëmijët e sapoardhur nga vendet amë të mësonin anglishten dhe të përshtateshin në shkollat amerikane. Qëllimi i tyre ishte integrimi përmes mësimit të anglishtes, jo zhvillimi paralel i dy gjuhëve dhe kulturave.

Ndryshe nga këto, programi i hapur më 25 shtator 2025 në Bronx, Nju Jork, është programi i parë zyrtar dygjuhësh shqip–anglisht në një shkollë publike amerikane, i hartuar sipas modelit të miratuar nga Departamenti i Arsimit i Nju Jorkut. Nxënësit mësojnë lëndët akademike në të dyja gjuhët me synimin për të zhvilluar aftësi të plota në shqip dhe në anglisht, duke njohur njëkohësisht kulturën shqiptare dhe atë amerikane.

Nxënësit pjesëmarrës nuk janë fëmijë që kanë vështirësi me anglishten; ata janë lindur e rritur në SHBA dhe flasin anglishten rrjedhshëm. Për ta, shqipja nuk është një mjet ndihmës, por një urë lidhëse me rrënjët e tyre dhe një aset kulturor e intelektual që i forcon si individë dygjuhësh dhe qytetarë globalë.

Kjo nismë përfaqëson një moment historik për komunitetin shqiptar në diasporë. Ajo e vendos gjuhën shqipe në të njëjtin nivel me gjuhë të tjera që tashmë kanë programe dygjuhëshe në Nju Jork, si p.sh. gjuha kineze, spanjishtja, frëngjishtja, polonishtja e ndonjë tjetër. Pas shumë vite përpjekjesh, edhe shqipja u bë pjesë e mozaikut gjuhësor të shkollave publike amerikane.

Sipas studimeve në këtë fushë, programet e dygjuhësisë së dyanshme janë ndër mënyrat më të suksesshme për zhvillimin e kompetencës gjuhësore dhe kulturore. Fëmijët që rriten në një mjedis të tillë bëhen më të aftë në të dyja gjuhët, më të hapur ndaj kulturave të tjera dhe më të përgatitur për sfidat akademike dhe profesionale të së ardhmes.

Për fat të keq, disa zëra që nuk kanë qenë pjesë e këtij procesi janë përpjekur ta minimizojnë këtë arritje, duke keqinterpretuar faktet. Por puna e vërtetë nuk matet me slogane; ajo matet me rezultate të prekshme. Ky program është produkt i bashkëpunimit institucional, i profesionalizmit dhe i dashurisë për gjuhën shqipe.

Më shumë sesa një arritje arsimore, ky program është një strategji për ruajtjen e identitetit dhe trashëgimisë gjuhësore shqiptare në brezat e rinj, ndërkohë që përgatit fëmijët tanë të konkurojnë në një botë shumëgjuhëshe dhe të ndërlidhur.

Kjo është një arritje historike! E ardhmja është shumëgjuhëshe.

Mihal Ciko/

Nëpër kodrat dhe fshatrat e jugut italian, në gurët e shtëpive të vjetra dhe në zërat e njerëzve që ende flasin një gjuhë të lashtë, jeton një kujtesë që refuzon të shuhet. Ajo nuk kërkon të ruhet në vitrinat e muzeve, por të vazhdojë të marrë frymë në përditshmëri. Është kujtesa arbëreshe – një udhëtim pesëshekullor i gjuhës, kulturës dhe shpirtit shqiptar që u transplantua në një tokë të re dhe u bë pjesë e saj.

Por identiteti, si çdo gjë e gjallë, nuk është një trashëgimi që mbyllet me çelës. Ai është një proces që kërkon pjesëmarrje, vetëdije dhe dashuri.

Në shumë komunitete arbëreshe, gjuha e të parëve dëgjohet gjithnjë e më rrallë; ajo që dikur ishte gjuha e nënës, tani shpesh është vetëm një kujtim i bukur i gjyshes. Kjo nuk është thjesht humbje gjuhësore – është humbje e një mënyre të të menduarit, e një bote që përshkruan realitetin me nuanca që asnjë gjuhë tjetër nuk mund t’i përkthejë plotësisht.

Të ruash identitetin nuk do të thotë të kthesh kokën pas me nostalgji, por të dish të jetosh rrënjët në të tashmen. Një identitet që nuk ripërtërihet, që nuk ushqehet me frymën e brezave të rinj, bëhet statujë – e bukur, por e heshtur. Ndaj, ruajtja e kulturës arbëreshe nuk mund të jetë vetëm detyrë muzeale, por mision i gjallë shoqëror, arsimor e artistik. Gjuha, muzika, ritet dhe kujtimet e këtij populli janë materiale të gjalla, që kanë nevojë të përdoren, të ripërfytyrohen, të interpretohen sërish në art, në shkollë, në jetën e përditshme.

Sepse identiteti nuk është një vlerë që trashëgohet e pandryshuar; ai është një marrëdhënie midis së djeshmes dhe së sotmes. Sa herë që një fëmijë arbëresh mëson një këngë të vjetër, ajo këngë lind përsëri. Sa herë që një i ri e shqipton një fjalë që s’e kishte dëgjuar më parë, historia rifillon të ecë.

Në një botë që globalizohet çdo ditë, mbrojtja e diversitetit kulturor është mbrojtje e shpirtit njerëzor. Arbëreshët janë dëshmi e gjallë se një kulturë mund të jetojë përtej kufijve dhe shekujve, nëse njerëzit e saj e mbajnë të ndezur zjarrin e kujtesës. Sepse kujtesa nuk është muze – është frymë që kalon nga brezi në brez, është një këngë që nuk duhet të mbarojë.

Analizë nga Rafael Floqi/

Në një zhvillim të tensionuar politik e institucional, administrata e presidentit Donald Trump ka urdhëruar dërgimin e trupave të Gardës Kombëtare nga Teksasi në shtetin e Illinois, duke ndezur një tjetër valë polemikash mbi përdorimin e ushtrisë në territorin amerikan për qëllime të brendshme. Trupat u panë të martën, më 7 tetor 2025, në qendrën rezerviste të ushtrisë amerikane në Elwood, rreth 90 kilometra në jugperëndim të Çikagos — shenjë e qartë e vendosmërisë së Shtëpisë së Bardhë për të zbatuar planin e vet pavarësisht padive gjyqësore dhe kundërshtimeve të hapura nga guvernatorët demokratë.

Konflikt institucional dhe politik

Guvernatori i Illinois, JB Pritzker, reagoi ashpër, duke akuzuar presidentin Trump se po përdor trupat si “vegla politike” dhe “pengje në një lojë elektorale”. Ai theksoi se nuk ishte njoftuar nga Pentagoni për vendosjen e trupave, ndërsa Washington-i ka refuzuar të komunikojë drejtpërdrejt me administratën e tij. Një situatë e ngjashme po zhvillohet edhe në Oregon, ku një gjykatës federal ka ndaluar përkohësisht dërgimin e Gardës Kombëtare në Portland pas protestave të zgjatura pranë zyrave të emigracionit.

Paditë e ngritura nga shtetet e Illinois, Oregon dhe Kalifornia e akuzojnë presidentin për tejkalim të kompetencave dhe përpjekje për të ndërtuar një “polici federale paralele”, në shkelje të ligjit 150-vjeçar Posse Comitatus Act, që ndalon përdorimin e ushtrisë për zbatim të ligjit civil. Trump, megjithatë, ka paralajmëruar se është gati të aktivizojë Insurrection Act, i cili i jep të drejtë presidentit të dërgojë trupa aktive në shtetet që “refuzojnë të zbatojnë ligjin federal”.

Konteksti i brendshëm: imazhi i qyteteve demokrate dhe politika e frikës

Trump ka goditur vazhdimisht qytetet e drejtuara nga demokratët si “qendra të krimit dhe kaosit”, duke përdorur retorikë të ashpër kundër Çikagos, të cilën e ka quajtur “një ferr i krimit”. Megjithatë, statistikat zyrtare të policisë tregojnë një rënie të ndjeshme të krimeve të dhunshme: vrasjet në Çikago kanë rënë me 31% deri në gusht të këtij viti, ndërsa në Portland numri i tyre është përgjysmuar krahasuar me vitin 2024.

Këto të dhëna e vënë në dyshim arsyetimin zyrtar të administratës për “nevojë emergjente sigurie”. Kritikët e shohin këtë lëvizje si pjesë të strategjisë politike të Trump-it për të demonstruar forcë ndaj “kaosit urban” në shtetet demokrate dhe për të fituar terren në elektoratin konservator që kërkon ligj dhe rend të hekurt.

Reagimet lokale dhe kundërshtimet ligjore

Kryetari i Bashkisë së Çikagos, Brandon Johnson, ka firmosur një urdhër ekzekutiv që ndalon përdorimin e pronave bashkiake nga agjencitë federale për qëllime arrestimi ose ndalimi emigrantësh. Ai e cilësoi vendosjen e trupave si “një provokim të panevojshëm që minon rendin kushtetues”. Ndërkohë, banorët e zonës së Elwood, ku janë dislokuar trupat nga Teksasi, shfaqin përzierje ndjenjash. Disa e konsiderojnë një masë të tepruar, duke paralajmëruar për “militarizimin e jetës civile”. Siç tha një banor lokal: “Presidenti po e tejkalon kufirin e kompetencave të tij.”

Një strategji kombëtare për shtrirje federale të kontrollit

Ky është vetëm një fragment i një strategjie më të gjerë që Trump ka nisur gjatë mandatit të dytë, duke përfshirë dislokime trupash ose diskutime për vendosje në të paktën 10 qytete: Baltimore, Uashington D.C., New Orleans, Memphis, si dhe në qytete të mëdha të Kalifornisë si Oakland, San Francisko dhe Los Angeles. Në disa raste, gjykatat federale kanë gjetur se Shtëpia e Bardhë ka “shkelur me vetëdije” ligjin federal, siç ndodhi me vendosjen e Gardës Kombëtare në Los Angeles në shtator.

Në Tennessee, guvernatori republikan Bill Lee ka konfirmuar se trupat do të “deputizohen” nga Shërbimi i Marshalëve për të ndihmuar policinë lokale — edhe pse roli i tyre nuk është sqaruar plotësisht. Në anën tjetër, guvernatorja e Oregonit, Tina Kotek, ka deklaruar publikisht se “nuk ka asnjë kryengritje në shtetin tonë” dhe se “Oregon është i bashkuar kundër militarizimit të komuniteteve”.

Përfundim: Një përplasje për pushtet dhe simbolikë

Kriza e re e Gardës Kombëtare po shndërrohet në një përballje simbolike mes një presidenti që kërkon të projektojë autoritet të pakufizuar dhe një blloku shtetesh demokrate që mbrojnë autonominë e tyre kushtetuese. Kjo përplasje nuk është vetëm juridike, por edhe ideologjike — mes konceptit të një shteti federal që synon të kontrollojë territorin përmes forcës dhe vizionit të një Amerike ku shtetet gëzojnë vetëqeverisje të garantuar. Në sfond, mbetet pyetja thelbësore: a po rikthehet SHBA drejt një modeli autoritar të qeverisjes së brendshme, ku ushtria përdoret për kontroll politik, apo kjo është thjesht një manovër për të forcuar bazën elektorale në prag të një klime të re politike të polarizuar? Në çdo rast, dislokimi i trupave në Illinois dhe përplasja me gjykatat federale sinjalizojnë një fazë të re tensioni midis qeverisë federale dhe shteteve — një test serioz për kufijtë e pushtetit presidencial në demokracinë amerikane.

Fondacioni “Dom Simon Filipaj” feston në New York 20 vjetorin e themelimit.

Valon Nikçi/

Thank you to Congressman Lawler for meeting with his constituents in the Albanian American community and taking the time to update us on both local concerns and important issues in the Balkans.

Big news: Congressman Lawler has officially agreed to join the Albanian Issues Caucus in Congress! A major step toward strengthening our voice in Washington and advancing the causes that matter most to Albanians worldwide.

Thank you to everyone who showed up today, your presence made all the difference. This is only the beginning. More dialogue. More allies. More action.

Together, we’ll make it happen.

…

Një tjetër moment historik për komunitetin Shqiptaro-Amerikan!

Dje u mblodhëm për një bisedë të frytshme me Kongresistin Mike Lawler, një aleat, një dëgjues, dhe një mik i vërtetë i shqiptarëve.

Lajm i madh: Kongresisti Lawler pranoi të bëhet pjesë e Grupit për Çështjet Shqiptare në Kongres! Një hap i rëndësishëm për forcimin e zërit tonë në Washington dhe avancimin e kauzave që kanë më shumë rëndësi për shqiptarët kudo në botë.

E falënderuam për kohën dhe gatishmërinë e tij për të dëgjuar, si dhe për informimin mbi çështjet lokale dhe ato që lidhen me Ballkanin. Si anëtar i Komitetit për Punë të Jashtme, zëri i tij ka peshë si në SHBA, ashtu edhe për çështjen shqiptare.

Faleminderit të gjithëve që morët pjesë, prania juaj e bëri këtë takim të vlefshëm. Ky është vetëm fillimi: më shumë dialog, më shumë aleatë, më shumë veprim. Së bashku, do ta bëjmë realitet.