Partitë politike shqiptare gjatë fushatave zgjedhore me eufori kanë premtuar formimin e kanalit të veçantë televiziv në gjuhën shqipe, por pas etheve të zgjedhjeve çdo gjë iu la harresës dhe heshtjes edhe atherë kur u bënë shkelje të dukshme të së drejtës së informimit të shqiptarëve në Malin e Zi.

Shkruan: ALI SALAJ

Me dispozita ligjore Mali i Zi përcakton të drejtën e informimit në gjuhën e pakicave, ashtu siç përcaktohet edhe detyrimi i shtetit ndaj informimit publik në gjuhën e tyre. Edhe pse në hapësirën tonë ligjore dhe politike flitet për një garantim dhe respektim të identitetit të popujve pakicë në informim, megjithatë ende sot nuk kemi programacion 24 orë në gjuhën shqipe në kuadër të Televizionit publik të Malit të Zi.

Partitë politike shqiptare gjatë fushatave zgjedhore me eufori kanë premtuar formimin e kanalit të veçantë televiziv në gjuhën shqipe, por pas etheve të zgjedhjeve çdo gjë iu la harresës dhe heshtjes edhe atherë kur u bënë shkelje të dukshme të së drejtës së informimit të shqiptarëve në Malin e Zi.

Gjuha shqipe në Televizionin e Malit të Zi, ndërkohë nisi të ndrydhej. Reduktohen emisionet, largohen punëtorët me kontratë, bashkëpunëtorët dhe korrespondentët. Në anën tjetër, me vite të tëra nuk ka pasur udhëheqës të programacionit nga komuniteti shqiptar, por në vazhdimësi emëroheshin kuadro të komunitetit shumicë që nuk e njohin gjuhën shqipe, ashtu siç ende sot nuk ka përfaqësues nga komuniteti shqiptar në Bordin e Drejtorëve apo në këshillat tjera përkatëse.

Veprimet e viteve të fundit të menaxhmentit të Televizionit publik tregojnë për një paqartësi mediale kundrejtë emisioneve në gjuhën shqipe duke ndjekur një politikë dytësore ndaj kësaj pakice që e karakterizon një gjuhë e veçantë, tërësisht e ndryshme nga gjuhët sllave. Kjo dukuri me informimin shqip vazhdoj edhe në kohën e përbytjeve të mëdha politike në Mal të Zi, ku pasuan ndryshimet në Qeveri dhe në institucionet e ndryshme, duke përfshirë këtu edhe Televizionin publik. Në këto ndryshime dukshëm ndikuan edhe aktorët politikë dhe jopolitikë shqiptarë.Disa përfaqësues politikë nga partitë qytetare dhe disa organizata joqeveritare nga Ulqini e mbështetën pa rezervë Boris Raoniqin në krye të Radio Televizionit publik të Malit të Zi. Efektet e zgjedhjes së një personi, që tërë kohën punoj në kuadër të shoqërisë civile, u vrejtën menjëherë. Ai jo që nuk ndihmoj programacionin në gjuhën shqipe, as formimin e kanalit të veçantë, por bëri përpjekje të aneksojë edhe të vetmen medie publike të shqiptarëve në Malin e Zi, siç është Radio Ulqini dhe ta shndërroj atë në studio të RTMZ-së.

Televizioni publik i Malit të Zi vazhdon ti ngjajë një prodhimi me gabime. Kjo media po jeton defektet aktuale të rendit shtetëror, kushtetues dhe ligjor të Malit të Zi, duke nxitur nacionalizmin proserb dhe mosmarrëveshjet ndëretnike. Në këtë kuadër është vështirë të kuptohet përfshirja e partive politike shqiptare në Qeveri, të cilët përveç që krijojnë një imazh të rrejshëm para ndërkombëtarëve, nuk po shohim vullnetin e tyre në mbrojtjen e pakicës shqiptare në Malin e Zi.

Është e pakuptueshme që ende sot në Televizionin publik mos të ketë një kanal të veçantë, por emisionet në gjuhën shqipe ndërthuren në kanalin ekzistues ku kjo simbiozë padyshim pengon edhe shikueshmërinë.

Një platformë me transmetim 24 orësh në kanalin e veçantë duhet sa më parë ti ofrohet komunitetit shqiptar në Malin e Zi. Të krijohen vende për punësime të reja, me staf dhe redaksi të zgjeruar, me studio bashkëkohore dhe me një skemë programore pa stereotipe dhe ndikime nga redaksitë sllavofolëse. Kanali i tillë do të ishte në përputhje me normat ndërkombëtare dhe me synimin për barazi dhe integrim të shqiptarëve në jetën publike dhe institucionale. Kjo situatë kërkon veprim të menjëhershëm nga institucionet përkatëse dhe nga përfaqësuesit politikë të shqiptarëve në Malin e Zi.Përdryshe ruajtja e situatës së status-quo-së në fushën e informimit në gjuhën shqipe rrezikon qenien kombëtare, pasi është e ditur se komuniteti pa medie është i predestinuar të humbasë identitetin kombëtar, gjuhësor dhe kukturor.

Sa ujë duhet të pijmë në ditë ? Përgjegjia nuk është as e lehtë sa mendoni 

Përktheu Rafel Floqi 

Morphart via Deposit Photos

Ka shumë lukse në jetë, por uji padyshim nuk është një prej tyre. Shumica prej nesh janë të vetëdijshëm se të gjithë kemi nevojë për lëng për të mbijetuar, por sasia e saktë e tij është çuditërisht komplekse.

Ekziston një ide popullore se të gjithë duhet të pimë tetë gota ujë çdo ditë për shëndet optimal. Ndërsa është e vërtetë që të qëndrosh i hidratuar sigurisht që do të ndihmojë në funksionimin më të mirë të trupit tuaj, nuk ka prova që sugjerojnë se pirja e vazhdueshme e tetë gotave ujë në ditë është e nevojshme.

Në realitet, nevojat e secilit person për marrjen e ujit ndryshojnë dhe varen nga një numër faktorësh, duke përfshirë sa ushtrime bëni, kushtet e motit ku ndodheni, çfarë hani dhe probleme të tjera shëndetësore që mund të keni. Duke marrë parasysh të gjithë këta faktorë, tetë gotat e supozuara në ditë thjesht nuk funksionojnë për shumicën e njerëzve. Dhe trupat tanë tashmë kanë një mënyrë të lehtë për të na thënë nëse kemi nevojë për ujë: etjen. Ju mund t’i rimbushni shpejt lëngjet e humbura me një porcion të mirë uji. Trupi i njeriut ka një sistem të kalibruar me kujdes për të vendosur kur ka nevojë për më shumë hidratim dhe duke dëgjuar sinjalet e tij, mund të siguroheni që të qëndroni në krye të nevojave tuaja për hidratim.

Sasia e ujit që ju nevojitet varet nga madhësia e trupit tuaj. Sipas një rishikimi të vitit 2018, foshnjat kanë nevojë për më pak ujë (në formën e qumështit të gjirit ose formulës, sigurisht) sesa fëmijët e vegjël, të cilët kanë nevojë për më pak ujë sesa adoleshentët dhe të rriturit që në përgjithësi kanë nevojë për të njëjtën sasi lëngu, mesatarisht. Ka edhe faktorë të tjerë që duhen marrë në konsideratë në këtë ekuacion. Për shembull, njerëzit që ushqejnë me gji kanë nevojë për më shumë ujë bazë sesa shumica e grupeve të tjera.

Niveli juaj i aktivitetit gjithashtu luan një rol të madh. Nëse ushtroheni shumë, atëherë ka më shumë të ngjarë të djersitni më shumë, gjë që ju detyron të keni nevojë për më shumë ujë për të rimbushur atë sasi të humbur. Kjo është veçanërisht e vërtetë nëse ushtroheni në një mjedis veçanërisht të nxehtë ose të lagësht, ose stërvitja juaj është e gjatë ose intensive.

Për më tepër, uji nuk është burimi i vetëm i hidratimit. Në fakt, sipas një raporti shumë të cituar të vitit 2005 nga Instituti i Mjekësisë, ne marrim rreth 20 përqind të hidratimit tonë nga ushqimi që hamë. Disa ushqime, si shalqiri, janë pothuajse ekskluzivisht ujë. Gjithashtu mund t’ju habisë fakti që konsumimi i pijeve me kafeinë, të tilla si çaji ose kafeja, të cilat shpesh konsiderohen diuretikë, në të vërtetë nuk ju dehidratojnë. Ndërsa pijet me kafeinë ka të ngjarë t’ju bëjnë të urinoni, ky efekt është i përkohshëm dhe nuk do të ketë një efekt të konsiderueshëm në ekuilibrin tuaj të përgjithshëm të hidratimit. Me fjalë të tjera, të gjitha ato filxhanë kafeje që pini çdo ditë po kontribuojnë në nevojat tuaja ditore të hidratimit.

Duke pasur parasysh se nuk keni nevojë të pini të gjitha ato gota gjatë gjithë ditës, si mund ta kuptoni nëse po i plotësoni nevojat tuaja të hidratimit? Përgjigja është çuditërisht e thjeshtë. Ndiqni etjen tuaj.

Ndërsa është e vërtetë që mund të pini ujë shumë, është jashtëzakonisht e vështirë ta bëni. Hiponatremia ndodh kur trupi juaj merr shumë ujë dhe sasia e ujit në gjak bëhet aq e lartë saqë i çekuilibron elektrolitet, veçanërisht natriumin. Gjendja, simptomat e së cilës përfshijnë dhimbje koke, konfuzion, të përziera dhe dobësi muskulore, është tepër e rrezikshme, por për fat të mirë e rrallë. Duke dëgjuar etjen e trupit tuaj – dhe duke vërejtur se kur moti, intensiteti i ushtrimeve ose faktorë të tjerë mund t’ju bëjnë më të prirur të keni nevojë për hidratim shtesë – do të siguroheni që po merrni të gjithë ujin që ju nevojitet, pa pasur nevojë të numëroni.

* FAN NOLI – REBELI, ndërsa i fton lexuesit të udhëtojnë në vitet “noliane”, është jo vetëm një mjet i mirë njohës për aktivitetin diplomatik të Fan Nolit, por edhe një burim informacioni shumë i dobishëm, interesant dhe informues për vitet kur vendi ndodhej në udhëkryqe të shumta të historisë!

– BOSTON, 08 Qershor 2025

Nga, Abedin KAJA

Në Katedralen “Shën Gjergji”- Boston, e themeluar nga imzot Fan Noli, e njohur ndryshe edhe si kisha e Nolit, ditën e diel u organizua takimi promovues i librit: FAN NOLI- REBELI, i autorit Ilir Ikonomi.

Eventit i parapriu një dokumentar prej 6 minuta përgatitur nga autori i librit Ilir Ikonomi.

Nëpërmjet dokumentarit, të pranishmit u njohën me aktivitetin e Nolit, në vitet 1920-1924, si dhe udhëtimin e autorit në arkivat e shtetit shqiptar, Austri, Gjermani, Arkivin e Nolit në Katedralen “Shën Gjergji” etj.

Ky libër vjen pas botimit dhe publikimit të një tjetër libri të studiuesit Ikonomi: “FAN NOLI – Apostulli” i promovuar më 16 mars 2024, në një nga ambientet e Universitetit të Harvardit.

Ndërkohë që pritet edhe vëllimi i tretë i librit, gazetarin e VOA, Ilir Ikonomi, njëherazi studiues i personaliteteve me kontribute të çështjes shqiptare, të fillim të shekullit XX-të, e bëjnë Konomin biografin më të mirë të figurës shumëpërmasore, Theofan Stiliano Noli, njëherazi personalitetet i spikatura në fushën e diplomacisë, letërsisë, historisë dhe të klerit ortodoksë shqiptar.

Ashtu si edhe në librin “Fan Noli-Apostulli”, edhe në këtë libër autori nëpërmjet “rebelit” Fan Noli ka arritur të sjellë ngjarje, personazhe, realitete njerëzore, situata dhe ambiente diplomatike ku zhvilloheshin ngjarje të vrullshme, për kohën e vorbullët ku ndodhej Shqipëria, jo vetëm për shkak të problemeve të brendshme, por edhe prej fqinjëve dhe fuqive të mëdha që e kërcënonin deri në mosekzistencë Shqipërinë e viteve 1920.

Në faqet e librit mësojmë përpjekjet e jashtëzakonshme të Nolit, që siç na shprehet autori, adhuronte heroin tonë kombëtar Skënderbeu dhe Napoleon Bonopartit, dhe mbase ëndërronte të ishte po aq i sukseshëm sa edhe ata.

Autori I. Konomi thot se librat studimor për Nolin janë mbështetur në të dhënat e shumta të nxjerra nga arkivat e Shqipërisë, ShBA-ve, Italisë, organet e shtypit shqiptar e të huaj, si dhe nga kujtimet e bashkëkohësve, të botuara, dorëshkrim etj.

Në dinamikën e ngjarjeve të shumta, ku F. Noli është një nga aktorët relevant, autori Ikonomi, pa shprehur vlerësimin e tij ideor, por referuar burimeve arkivore, veç guximit dhe mençurisë nuk nguron të vërë në dukje gabimet e “rebelit” Noli nga njëra anë dhe vlerat e kundërshtarëve të tij nga ana tjetër.

Në libër, autori shkruan se Kryeministri Sulejman Delvina dhe regjenti Sotir Paci kishin kërkuar që mos të lejohej Noli të hynte në Shqipëri në korrik 1920, sepse si pas tyre ishte një peshkop i shpallur në rrugë jo kanonike, por rebele.

Kundër tyre u shpreh Ahmet Zogu, ministër i Brendshëm, por që në fakt për nga forca e vendimmarrjes ishte gati Kryeministër.

Zogu vlerësonte aftësitë Nolit dhe kërkoi që ai të zgjidhej ministër i Jashtëm më 1921, fakt që Ikonomi vetëm e vë në dukje, pa shprehur vlerësimi personal për të. 

Në vitet 1923-1924, kur Noli e shpalli Ahmet Zogun armik të përbetuar, dhe ngulte këmbë që ai të largohej patjetër nga atdheu; Ikonomi e kritikon indirekt Nolin, duke i kujtuar se Ahmet beu kishte qenë politikani që e kishte vlerësuar më shumë se të tjerët, por nuk ndalet për të dhënë vlerësimin e tij ndaj këtij qëndrimi të Nolit.

Edhe në rastin kur Luigj Gurakuqi doli kundër propozimit për ta zgjedhur Nolin kryeministër më 16 qershor 1924, çështje që u zgjidh me lotari.

Ikonomi nuk jep mendimet e veta për ta kritikuar qëndrimin e Gurakuqit, bashkëpunëtorit të afërt të Nolit.

Në fillim të qershorit 1924, kur gjithë anëtarët e qeverisë të trembur nga marshimi i forcave revolucionare drejt Tiranës ikën jashtë atdheut më 7 deri 8 qershor, vetëm Ahmet Zogu qëndroi në Tiranë deri më 10 qershor me 200 trimat e tij. Autori nuk komenton, por nuk rri pa e quajtur këtë akt të kundërshtarit të Nolit, “akt trimërie”.

Intersant është fakti që autori sjell në libër lidhur me Revolucion Demokratik të Qershorit, revolucion që solli Nolin Kryeminstër.

Më 17 qershor, kur Noli njoftoi qeveritë e huaja se krijoi një “qeveri librale, përfaqësuese të aspiratave të vërteta të popullit shqiptar drejt demokracisë”, autori shton se qeveria e tij ishte qeveri “laramane e përbërë nga demokratë, ushtarakë dhe bejlerë”. Më tej Ikonomi ndërsa ngre ppikëpyetjembi legjitimitetin e qeverisë, le të nënkuptohet se qeveria e Nolit nuk ishte legjitime. Këtë mendim ai e shtjellon më tej duke sjellë fakte konkrete, si mosmarrje e votëbesimit të kabinetit sipas statutit, i cili përcaktonte se çdo qeveri e re duhej të dilte para Asamblesë Kushtetuse brenda tri ditësh mbas formimit të saj; se përndryshe ajo do të ishte thjesht qeveri e përkohshme. Legjimilitetin ia dobësonte qeverisë së Nolit, shton autori, edhe fakti se ajo erdhi në fuqi me ndihmën e ushtrisë, gjë që e ndërlikonte njohjen e saj prej shteteve të huaja. Qeveria e Nolit nuk u betua as formalisht para regjentët të vetëm, Sotir Pecit.

Përmes faqeve të librit, mësojmë se Noli i ka njohur vetes disa të meta të karakterit, si “pazotësi për intriga”,

apo “besnikëri absurde ndaj njerëzish të pabesë dhe të korruptuar”.

– Gjithashtu, autori ka renditur momente të Nolit diplomat dhe ligjërues elitar në Lidhjen e Kombeve, kohë kur më 1920, me aftësitë e tij bëri për vete Lordin anglez Robert Cecil, roli i të cilit bëri që Shqipëria më 17 dhjetor 1920 të pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve.

Shkruan: Enver Sulaj/

Në Këngët Kreshnike (Gjergj Elez Alia, balada Konstandini e Doruntina, Ali Bajraktari etj.)  deri më tani është nënvizuar lidhja mes vëllait dhe motrës dhe veprimeve mitike e epike, por asnjëherë nuk është vënë theksi te lidhja e fortë në mes vëllezërve, Mujit e Halilit.  Studiuesi i njohur shqiptar, Eqrem Çabej, ka tërhequr një paralele analogjie mes kohës ilire dhe vëllezërve Mujit e Halilit, duke i krahasur me krijimet e popujve tjerë, por pa u ndalur më shumë në këtë çështje, por thjesht duke shprehur një “pëlqim” të tijin. “Mua, te Muji dhe Halili më pëlqen të shoh analogjinë shqiptare të lashtë e ndofta ilire të atij çifti vëllazërish trima, që na ndeshim te Grekët (dioskurët), Keltët, Gjermanët dhe Indët (Açvins).” Çabej në një rast tjetër thotë se disa elemente folklorike që i kanë sllavët e jugut, e të cilat nuk i gjejmë fare te krijimtaria e sllavëve tjerë, janë si rezultat i një substrati parasllav të Gadishullit Ballkanik, të cilin vetëm ardhacakët sllavë të jugut e hasën në këto troje, e pranuan, e asimiluan dhe u përpoqën vazhdimisht edhe ta përvetësonin.  Studiuesja amerikane Osborn, këtë “çift vëllezërish trima“  e sjell më afër në kohë. Ajo, lidhjen e fuqishme vëllazërore në mes Mujit e Halilit e vë në rrafshin e njëjtë figurativ me shën Florin dhe shën Laurin, me dy martirët dardanë të fillimeve të krishterimit, të cilët u martirizuan për shkak të religjionit të tyre. “Fakti se shenjtorët binjakë Florus dhe Laurus janë vendosur gjeografikisht në Iliri (Illyricum) është i rëndësishëm, sepse sugjeron lidhjen e fortë me kultin e binjakëve, ndoshta që nga religjionet e hershme.” Muji dhe Halili janë martirë iliro – shqiptarë, figura të folklorit tonë, që mund të krahasohen me shenjtorët  Florin dhe Laurin – të cilët u persekutuan për fenë e bindjet e tyre, ndërsa kreshnikët kishin zgjedhur martirizimin dhe luftën pafund, për të ruajtur ekzistencën e vet dhe të fisit që i takonin. Prifti italian i shekullit 16-të, Antonio Gallonio, në librin “Martirizimi dhe kryqëzimi” sjell të dhëna lidhur me binjakët Florin dhe Laurin. Ai i përshkruan vëllezërit si gurëthyes të shekullit të dytë të erës sonë, që mësojnë tregtinë e tyre nga Proclus dhe Maksimus, të cilët më vonë janë torturuar dhe hedhur në një pus. Pas kësaj, Flori dhe Lauri e kanë braktisur Bizantin dhe shkojnë në Illyricum, në Ulpianë. (Galloni, 204). (Hi viri sancti erant fratres gemelli, caefores lapidum, quam artem didicerant a Proclo et Maximo; postea vero quam eorum magistri pro Christo martyrium perpessi sunt, relicto Byzantio venerunt in Illyricam regionem, in urbem Ulpianorum, ubi apud Lycionem Praesidem metalla perscrutantes propriam artem nobiliter exercebant. Postremo multos passis cruciatus, a Licione Praeside in profundum puteum dejecti Deo ipsi animas suas commendarunt).

Studiuesi Gaspër Gjini, duke cituar Farlatin thotë se (Flori e Lauri- shënim E.S.): “Qenë vëllezër, bineq, me profesion gurgdhendës. Pas martirizimit të mësuesve të tyre, të cilët e dëshmuan Krishtin, të dy vëllezërit e lanë Konstandinopojën dhe erdhën në Ilirik, ku, duke i hulumtuar disa xeherore për qeveritarin, merreshin edhe me zejen e vet. Atëherë ai i drejtoi te Licini, i cili u dha të holla për t’ua ndërtuar një faltore idhujve. Ata, këto të holla ua shpërndanë të varfërve dhe pastaj e ndërtuan faltoren. Kur më u bë gati krejtësisht, ata vetë i thyen idhujt dhe faltoren ia kushtuan Krishtit. Kur dëgjoi për këtë Licini, i hodhi në një pus të thellë, ku ia dhanë shpirtin Zotit.” “E dhëna se shenjtorët binjakë, shën Flori dhe shën Lauri janë vendosur gjeografikisht në Iliri (Ilirik) është e rëndësishme, sepse sugjeron lidhje të forta me një kult të tillë, ndoshta që nga religjionet e hershme. Pra, me këtë dëshmohet se jo rastësisht kemi kultin e vëllezërve në traditën tonë (edhe në krijimet epike – heroike) që në kohët më të hershme, para dhe pas lindjes së religjionit. Është i njohuar, poashtu fakti se Ilirikumi ishte ndër rajonet e para që e pranoi krishterimin nga shën Pali. “Eposi i kreshnikëve ka ngjashmëri me shumicën e epopeve të popujve europianë dhe të botëve të largëta. Njësoj si në epopenë antike sumere dhe në atë greke, heronjtë qendrorë janë dy.” Kemi kështu kultin e vëllezërve binjakë, që e hasim edhe në religjionet e vjetra. Studiuesja Osborn, duke tërhequr një paralele krahasimi me vëllezërit Dioskuri, thotë se Muji dhe Halili ndajnë një lidhje të ngjashme me Dioskurët dhe lidhja e tyre karakterizohet nga sakrifica, dhe secili del jashtë sheshit të tij për t’u siguruar se vëllai i tij është i sigurtë.” Muji dhe Halili, megjithë rivalitetin që mund ta kenë ndonjëherë, ata kurrë nuk e braktisin njëri-tjetrin dhe “ashtu si Dioskurët, njëri vëlla nuk mund të jetojë pa tjetrin, njëri vëlla nuk mund të ndahet nga tjetri.” “Ekziston gjithashtu një vëllazërim i fortë për luftëtarët aga dhe personazheve tjera mitologjikë, të quajtur ”vëlla gjaku”, dikush që nuk është i lidhur fare, por gjithsesi i detyrohet një luftëtari deri në vdekje. Zakonisht vëllai i gjakut është një tjetër aga, por Muji është unik në atë që vëllezërit e tij të gjakut janë tri zana që i japin atij fuqi të madhe dhe premtimin për ta ndihmuar atë sa herë që është e nevojshme.” Pra, vëllamërinë, që njihet edhe në të drejtën tonë zakonore, Muji ua dedikon zanave të malit, të cilat e ndihmojnë e i japin forcë për të përballuar të keqen. Por, edhe Muji e kryen detyrimin ndaj zanave, duke i ndihmuar çdoherë kur e thërrasin, si një vëllamë i mirë e i ndërgjegjshëm për detyrimet që ka.  

(Fragment nga libri në dorëshkrim “Visaret e kombit II-interpretim letrar i teksteve”. Fusnotat u hoqën nga autori për shkak të natyrës së mediumit ku publikohet shkrimi).