Nga Raimonda MOISIU-SADE/

Më datën 27 Nëntor 1953 në orën 4 e 39 minuta, e premte pasdite, dha frymën e fundit në një nga hotelet e Bostonit, mbas një lufte të gjatë me turbekulozin dhe pankreasin, dramaturgu i shquar dhe nobelisti i parë amerikan- Eugen O’Neill. Fjalët e tij të fundit ishin: Kam lindur në dhomën e një hoteli, (God damn it, shqip: kuku për mua-), i mallkuar të vdes në dhomën e një hoteli! Dhe mbylli sytë përgjithmonë.

Po, kush ishte dramaturgu i famshëm që lindi dhe vdiq në hotel, autori i parë amerikan që fitoi Çmimin Nobel në Letërsi në vitin 1936, Eugen O’Neill.

Eugen O’Neill lindi më 16 Tetor 1888, në një dhomë hoteli Longacre në sheshin Times Square, aktualisht është Hotel Barret. Në murin e hotelit është vendosur pllaka përkujtimore me mbishkrimin: Eugen O’Neill, 16 Tetor 1988-27 Nëntor 1953, dramaturg i shquar amerikan u lind në një nga dhomat e këtij hoteli, të quajtur Hotel Barret. Ai ishte i biri i një çifti emigrantësh irlandezë, i aktorit mjaft popullor James O’Neill dhe Mary Ellen Quinlan. Për shkak të punësimit të atit të tij, prindërit e dërguan në Akademinë e St Louis-it për djem, një shkollë katolike, i mbyllur në konvikt, në zonën e Riverdale, në Bronx të New York-ut, ku ai gjeti ngushëllim vetëm me librat e tij. O’Neill kalonte zakonisht verën në plazhin e New London, Kenektikat (Connecticut).

Në vitin 1907 ai përjashtohet nga Universiteti i Princetown, për shkelje të kodit të sjelljes, sepse pati thyer në gjendje të dehur, duke hedhur shishen e birrës në dritaren e prof. Woodrow Wilson, Presidentit të ardhshëm të SHBA-së. Mbas këtij rrengu ai kaloi disa vite në det dhe lundrim në kërkim të arit, që nga Hondurasi dhe më pas tregtar marine, në Buenos Aires. Gjatë kësaj kohe i shfaqen simptomat e depresionit dhe jepet mbas alkoolit. Pavarësisht depresionit ai kishte një dashuri e pasion të jashtëzakonshëm për detin, i cili u bë tema kryesore në shumicën e dramave e tij të mëvonshme. O’Neill iu bashkua Sindikatave të Marinarëve në transportin e punëtorëve industrialë të botës dhe luftës guerrile për kushtet e jetesës deri në veprime të shpejta e të drejtpërdrejta. Prindërit e Eugen O’Neill dhe vëllai i tij Jamie vdiqën brenda tre viteve njërit pas tjetrit, madje vëllai i tij bëri vetëvrasje duke pirë helm në moshën 45 vjeçare. 

Mbas këtyre tragjedive familjare Eugen O’Neill kthehet në Amerikë. Martohet më 2 tetor 1909 deri në vitin 1912 me Kathleen Jenkins dhe nga kjo martesë patën një djalë, Eugen O’Neill Junior, (1910-1950). Në vitin 1917, dramaturgu i shquar njohu Agnes Boulton, një shkrimtare e suksesshme dhe ata u martuan më 12 Prill 1918. Ata jetuan në Bermuda dhe nga martesa e tyre patën dy fëmijë Shane dhe Oona, vitet e tyre martesore janë përshkruar në librin biografi, i botuar në vitin 1958.

Në vitin 1929 O’Neill braktisi Agnes Boulton me dy vajzat e tyre, dhe bashkëjetoi me aktoren Monterey Carlotta e lindur në San Francisko, Kaliforni. Ata gëzuan martesën e tyre më pak se një muaj, për shkak se O’Neill nuk ishte divorcuar zyrtarisht me gruan e tij të mëparshme. Me tu rikthyer në SHBA-s, për pak kohë shkroi për një gazetë lokale, më pas pësoi atakun e parë të tuberkulozit që e pllakosi tërë jetën e tij. 

Gjatë pesë muajve që qëndroi i shtruar në një sanatorium dhe më pas për një vit në një konvaleshencë rehabilitimi, ai pati mundësi të lexonte veprat botërore në dramë të dramaturgëve të famshëm Wedekind, Stringberg dhe Ibsen, si edhe filozofinë politike të Marksit dhe Kropotkin. Ai ishte gjithmonë në kërkim të shpirtit të tij binjak. Në vitin 1916, O’Neill jetonte në qytezën e Provincetown, Massachusets, dhe një grup pushuesish intelektualë e Greenwich Village-(shtëpi pushimi) në qytezë, patën dëgjuar si djaloshi i ri O’Neill shkruante drama dhe e ftuan atë të performonte dramën e tij në teatrin me thupra të improvizuar prej tyre. Drama apo melodrama vetëm me një akt titullohej: Bound East for Cardif do të ishte vepra e tij e parë që u shfaq për publikun e asaj qyteze të vogël. Që prej atij momenti rastësor karriera e O’Neill do të shënonte vetëm ngjitje.

Drama e tij madhore The Emperor Jones, u shfaq më 1920 dhe u prit me brohoritje dhe një ortek duartrokitjesh, siç dëshmon një nga spektatorët e kohës, dhe kjo i dha O’Neill-it, Çmimin e Madh PULITZER. Më pas 50 drama do të pasonin atë, por The Emperor Jones ishte një vepër e guximshme dhe empirike, përtej kufijve të teatrit konvencional. Një dramë simbolike për gjendjen shpirtërore, panik dhe mosbesim, ku personazhi kryesor ishte një hamall me ngjyrë Brutus Jones, i cili fshihet në një ishull tropikal pasi vret një njeri. Aty ai e quan veten Perandori Jones, derisa përpjekjet e tij për ta mbajtur të fshehtë krimin, zbulohen dhe ai për ti shpëtuar ndëshkimit fshihet në xhungël, por edhe ai vdiq nga frika, marazi, tmerri dhe faji që e ndiqnin si hije pas. Ndër veprat më të shquara të Eugen O’Neill me fantazi pesimizmi, por risi të guximshme në dramë, janë: The Hairy Ape (1921), The Iceman Cometh (1922) Desire under the Elms (1924), Mourning becomes Electra (1931), dhe Kryevepra e tij, Long Day’s Journey into Night, e botuar mbas vdekjes së tij. Megjithëse Amerika ka nxjerrë shumë figura të rëndësishme e të shquara në letrat amerikane para Eugen O’Neill, askush prej tyre nuk ka qenë dramaturg. Vepra dhe krijimtaria në dramë e O’Neill-it, e bëri botën që të kthente sytë drejt skenës dhe teatrit amerikan dhe ju hapi rrugën dramaturgëve të tjerë si: Clifford Odets, Arthur Miller, Tennese Williams and Edward Albee.

Eugen Gladstone O’Neill është dramaturgu irlandezo-amerikan dhe Laureati i Parë amerikan fitues i Çmimit NOBEL, më 1936. Dramat e tij të titulluara poetikisht ishin nga të parat që prezantuan teknikat e realizimit të dramaturgjisë amerikane në të njëjtën kohë me dramaturgun rus Anton Cehov, norvegjezin Henrik Ibsen dhe suedezin August Strindberg. Dramat e tij ishin ndër të parat në gjuhën e folur amerikane, duke përfshirë të gjithë personazhet e të gjitha llojeve të shoqërisë, me të mirat e të këqijat, me shpresën e aspiratat e tyre, mes zhgënjimit dhe dëshpërimit, groteskes e farsave sociale, jetës e vdekjes. Eugen O’Neill shkroi vetëm një komedi të titulluar: Ah, Wilderness. Pothuajse të gjitha dramat e tjera të tij karakterizohen nga përvojat e tij jetësore mes tragjikes e pesimizmit personal. Ky është Eugen Gladstone O’Neill, laureati i parë amerikan që fitoi Çmimin NOBEL në Letërsi në vitin 1936, klasiku dhe dramaturgu i shquar amerikan me famë botërore që fati e deshi të lindte dhe të vdiste në një dhomë hoteli.

Raimonda MOISIU –SADE

Author/Freelancer

Jacksonville Florida USA 

Frano Kulli/

Më 1907 Fishta i boton satirat e deriatëherëshme në vëllimin “Anzat e Parnasit”, siç dihet. Po se ç’ndjesi e vlerësim kishte Fishta për ato, posë të tjerash na e bën me dije edhe një ndodhi e shënuar e kohës.

Ngjarjen na e përshkruan At Pashk Bardhi një bashkëvëlla françeskan: “Në vjetë 1907, nuk më bje në mend se në ç’muej, nëpër liqe të Shkodres kthete prej nji udhëtimi qi kishte bâ në Vjenë Abâti i Mirditës, Emzot Doçi. At Fishta, At Benardin Shllaku e unë i duelem përpara ku ndaloi vaporri. Kur hime n’lunder për me ardhë në qytet [Shkoder] e thirri Fishten me ndjejë bri tij e i kallxoi se në Vjenë të gjithë, profesora e studenta e të gjithë qi u merrshin ndopak me gjuhë shqype ishin t’entuzjasmuem per “Oso Kuken” [Kënga e dytë e Lahutës] e lavdet qi i kish ndie prej sish nuk dijte me i shprehë. N’ket kohë Atë Fishta e pveti:”Po per “Anza t’Parnasit”, monsinjore, shka thojshin… “… Është i vetëmjaftueshëm edhe pohimi i kësaj bisede për të ndaluar te vendi që zinte satira në aspiratën krijuese të Fishtës, që heret.

Unë e solla këtë shembull para jush, të dashur miq, për t’i pri nji qasjeje, që përkon me takimin tonë edhe pse i bindur se çdo krahasim çalon. Unë, kam tri dekada e gjysë që e lexoj poezinë e Marash Mirashit dhe e lexoj përtej miqësisë sime me të, sikundërse e ndjek me po të njëjtin rrespekt e dashuri publicistikën e tij, e cila ka ecë pa u ndalë një korsi krejt të përveçme nëpërmjet një hapësire të blertë plot jetë, prej fiks tri dekadash. Por prej një viti e këndej, kur ai pati sjellë në shtëpinë tonë botuese romanin e tij “Brirët”, jam ndje për një çast në pezullínë që të shkakton një e papritur e fortë, fort e gëzueshme. Poeti dhe publicisti, prej një vendi të dallueshëm ku tashmë gjindej në hierarkinë e poezisë moderne dhe të letrave shqipe bashkëkohore përmes dy zhanrreve të sipërpërmendura, na suprizon së fundi me satirën e tij. Tani mbasi ka kaluar fiks një vit botimi i romanit “Brirët”, do të ishte modesti e tepruar e autorit, po edhe e imja si botues sikur të thonim vetëm se është mirëpritur a ka qenë i suksesshëm. Feed back-u (reagimet) që kemi përftuar prej tij është i përmasave përtej sa thashë; jo vetëm se është vlerësuar me çmim në një prej konkurseve kombëtare më prestigjoze që bëhen sot në Shqipëri, por ajo është çmuar si njëra prej veprave më të mira letrare të zhandrrit të prozës së gjatë satirike, kaq pak e lëvruar në letërsinë tonë bashkëkohore. E vetëmjaftueshme kjo për ta shënuar poetin e talentuar e publicistin par exellence edhe si një lëvrues-mjeshtër të kësaj gjinie.

“Vula” është një romani tij i dytë satirik ku një vulë bëhet epiqendra e një komedie politike. Republika e Absurdisë shfaqet si një laborator grotesk, ku personazhet luftojnë jo për ideale, po për një copë metali që vulos më shumë imagjinatën sesa realitetin.

-Në Republikën e Absurdisë, logjika nuk kishte më vlerë- citon diku autori-E,me të vërtetë, në një qytet ku bashkëjetojnë kullat, pallatet mjerane të një kohe të shkuar dhe thashethemet, kishin me qenë shtrati e sfondi i denjë pamor e thelbësor i një republike të kësisojshme. Me humor të mprehtë, dialogje të një çmendurie të ëmbël dhe situata që shpesh ngrihen dhe bien si skena të një teatri absurd,”Vula” është një reflektim komik dhe tragjik i politikës së sotme ku absurdi është ligj dhe grotesku normalitet. Që mbartet prej personazhesh, që po kështu thirren me emra komikë, Baz Gardhi, Sul Moka, Belo K, deputeti Jeniçer Vakia, Eduardo, moderatori Çun Hasi, Blind Kuku; analistë Star Kolonja, Armend Shijaku, Niko Leci, vetë ajo Eli Libovari, gjuhëtari absurdolog Pal Karadushi . Që të gjithë navigojnë nëpër detin e boshit; flasin pa mendim dhe mendojnë pa fjalë. Ase emrat e Selive diplomatike: Ambasadat e Rraboshtës Ambasada e Rrogozhinës, Principata e Ishullit të Sazanit, Vatikani Ballkanik…

Njësoj thirret struktura qeveritare imagjinare, e Partisë së iluzionit demokratik, gjithashtu po kaq komike me ministra në heshtje, pa shpallje publike; Ministër i Iluzioneve të Integrimit, Zëvendësministër për Rrëfimet Heroike , Sekretar Shteti për Ëndrrat e Shkurtra me Efekt të Madh, studiues i gjuhës absurdishte etj. Neologjizma që e përmbushin romanin me plot konotacion sarkastik. Personazhe të tillë komikë, duke livruar (lëvizur) e jetuar në një terren flù po kaq komik, krijojnë për lexuesin ndjesi e frymë fluturake plot nënqeshje e përqeshje. Po edhe me ndjesi dhimbjeje në skutat e shpirtit, që mbajnë vulën e sarkazmës së thellë. Çka kishte me qenë edhe thelbi i një letërsie të mirë të kësaj gjinie. Dhe autori e ka arritë këtë pa u ndjerë fort në nevojë t’i krijojë këto gjendje me fantazinë e tij; ato ia dhuron realiteti i përjetuar përimtësisht. Kjo nuk është thjesht një histori, është e tashme që po ngjet, është diagnoza e një sistemi që ka humbur logjikën, por jo aftësinë për spektakël. Dhe spektakli është sa gazmor aq edhe drithërues.

Dhuntia e spikatur shkrimore e Marash Mirashit veç sa e luçidon farsën e vëzhguar, i heq asaj skorjen e ndryshkun me mjetet e tij stilistike me të cilat e ka pasuruar përvoja e gjatë krijuese me përdorimin e përpunimin me art të fjalës. Boshi i gjithë asaj çfarë ndodh mbushet figurshëm me fantazinë mjeshtrore përshkruese të autorit: Kompjuteri nuk punonte, jo nga mungesa e energjisë, po e arsyes për të funksionuar; zëdhënësja zyrtare e njohur për artikulimin pa përmbajtje, kasaforta qesh me të dy…Diku tjetër: Sipas teorive, minjtë i paraprijnë transformimit. Kur miu hyn, historia del. Dhe kjo e fundit ka filluar të lëvizë…Ky nuk është një duel mes dy burrash. Është një duel mes dy boshllëqeve.

“Në Selinë e Lanës, me një kaçavidë dhe përkrenare… Dhjetëra burra me mburoja dhe shpata përpiqeshin të hynin brenda. Selia e partisë kthehet në manastir politik. Juli lutet përpara kasafortës, doktori është nisur për luftë.” Kështu flet me vete Lideri i interjereve të Selisë, ku ruhet vula, ajo copa metalike e kthyer në bestyt. Kurse Doktori, dikur njeriu që vuloste historinë, sot endet pas një cope metali, si një fantazmë që kërkon të rikthejë veten në skenën e të gjallëve. Dhe VULA-bestyt shetit në sqepin e një Zogu ORAKULL, si dëshmi se mitet as nuk shiten as nuk blihen.

Duke ndjekë hullinë e leximit a nuk të vjen këtu një asosacion (bashkëshoqërim) ndjesish e përjetimesh estetike të kohës moderne me satirën e epërme të Servantesit të shekullit të 17, “Don Kishoti” i të cilit është ndër perlat e pakontestuara të letërsisë botërore të kësaj gjinie ? E që autorin e radhit ndër lëvruesit më në shenjë të kësaj gjinie edhe këndej Fishtës; Dritëroit, Dionis Bubanit, Hyskë Borobojkës (Qamil Buxhelit), Kolë Jakovës, Pëllumb Kullës e Paulin Selimit a përpjesëshëm edhe me ndonjërin prej romaneve të Stefan Çapalikut.

Vetëmjaftueshëm për tu ndjerë i suksesshëm.

Eduart Caka/

Periudha e sundimit osman përfshin një hark kohor me rëndësi në historinë e shqiptarëve. Ndonëse ajo është e mirëdokumentuar, botimet e saj profesionale kanë qenë relativisht të pakta, ku veçojmë disa vëllime dokumentare të përgatitura prej studiuesve të fushës si dhe një numër të kufizuar monografish e përmbledhje studimesh. Arsyet e kësaj gjendjeje janë të shumta. Ato lidhen sa me mënyrën e funksionimit të kërkimit shkencor para viteve 90, po aq edhe me mungesën e studiuesve të fushës dhe të një strategjie të qartë kërkimore mbi studimet e kësaj periudhe. Në këtë drejtim nuk duhet lënë pa përmendur edhe vëmendja e paktë që vetë shteti shqiptar i ka kushtuar kërkimit shkencor në fushat albanologjike.

Ky konstatim del në pah qartësisht nëse do të bëjmë një krahasim të studimeve osmane në Shqipëri me ato të vendeve fqinjë. Kështu në vitet 60 të shekullit të kaluar, në vende të ndryshme të Ballkanit, siç janë Rumania, Bullgaria, Serbia e Bosnja, u përkthyen regjistrat kadastrorë osmanë të shek. XV, të cilat janë edhe burimet kryesore osmane për periudhën e hershme të historisë së kësaj perandorie. Ndërkohë që në vende të ndryshme të Ballkanit këto burime u botuan duke formuar bazën mbi të cilën do të përvijoheshin më tej studimet e karakterit ekonomik, shoqëror, demografik e politik, në Shqipëri nuk ndodhi kështu. Këto regjistra do të qëndronin gjatë në arkiva për ta parë dritën e botimit vetëm në vitet e fundit, çka në mendimin tonë ka ndikuar edhe në mbarëvajtjen e studimeve osmane.

Një fushë tjetër me të cilën u morën historianët ballkanas të periudhës osmane gjatë shekullit të kaluar, ishte edhe studimi i vakëfeve, institucione të cilat patën një rol thelbësor në zgjerimin e osmanëve si dhe në trasformimin shoqëror të perandorisë. Ndërkohë që për historiografinë shqiptare, përveç dy artikujve të Petraq Pepos, kjo ka qenë një temë e patrajtuar.

Pikërisht këtu e merr shtysën edhe ky studim, i cili tenton të krijojë një panoramë të shtrirjes së vakëfeve në Shqipëri gjatë periudhës së sundimit osman, rolin e luajtur prej tyre në vendosjen e osmanëve në këtë gjeografi si dhe impaktin që këto institucione patën në transformimet politike, ekonomike, shoqërore e kulturore që pësoi kjo hapësirë gjatë shekujve osmanë. Parë nga ky këndvështrim, ky studim përpiqet të realizojë një histori sociale të shqiptarëve për një periudhë tre shekullore, duke u përpjekur të mbushë një zbrazëti në studimet e deritanishme të kryera në Shqipëri mbi këtë periudhë dhe me këtë tematikë.

Në aspektin strukturor libri është ndarë në tri pjesë, të cilat kanë në përbërjen e tyre tetë kapituj. Në pjesën e parë, e cila konsiston në trajtimin teorik të temës, është analizuar institucioni i vakëfit, elementët kryesorë përbërës të tij si dhe aspekte që kanë të bëjnë me anët juridike e historike të fondacioneve të bamirësisë duke dhënë informacione rreth literaturës dhe terminologjisë mbi këtë fushë. Pjesa e dytë e librit ndalet në praninë e institucioneve të vakëfeve në Shqipëri duke u përpjekur të evidentojë ato më të hershmet të themeluara aty, si dhe jep një panoramë të zhvillimit të këtyre institucioneve përgjatë shekujve.

Vend i veçantë i është kushtuar atyre që cilësohen si vakëfe të mëdha, institucione bamirësie që u ngritën prej vezirëve a pashallarëve në qytete e fshatra të ndryshme të Shqipërisë përmes ndërtimit të objekteve arkitekturore, të cilat i vinin në ndihmë komunitetit. Në pjesën e tretë, e cila përbën edhe thelbin e studimit tonë, jemi përpjekur të paraqesim impaktin social që vakëfet patën në hapësirën shqiptare si dhe rolin e këtyre institucioneve në komponentë të ndryshëm të jetës urbane e shoqërore ku spikasin arkitektura, arsimi, kultura e shëndetësia.

Pasqyra e lëndës dhe parathënia e plotë në link

https://www.academia.edu/resource/work/76462756

Fitim Zekthi/

Sistemi ynë politik, demokracia, është plotësisht i varur nga ardhja dhe ikja e politikanëve dhe qeverive përmes zgjedhjeve. Politikanët mund të jenë të paaftë ose gabimtarë, mund të keqpërdorin pushtetin, por ata vijnë dhe ikin; duhet të vijojnë dhe të ikin me zgjedhje, duhet të lejojnë ardhjen dhe ikjen përmes zgjedhjeve. Kjo është gjëja themelore. Kjo është edhe vlera e tyre më e lartë. Pa këtë, çdo gjë tjetër është e rreme, është krim.

Është monumentale një deklaratë e kryeministrit turk Ismet İnonu në vitin 1950, kur humbi zgjedhjet. Ai kishte ardhur në pushtet si kryeministër në një sistem me një parti. Ai hapi, lejoi dhe zhvilloi zgjedhje shumëpartiake, dhe në zgjedhjet e para humbi. Ai tha: “Fitorja ime më e madhe është fiaskoja ime, humbja ime elektorale në këto zgjedhje.” Pra, ai erdhi në pushtet me zgjedhje në një sistem njëpartiak dhe iku nga detyra me zgjedhje në një sistem shumëpartiak. Ai ishte një politikan me probleme, i kritikuar për shumë gjëra, por bëri një akt të madh.

Është vërtet gje e madhe të vish në detyrë përmes zgjedhjeve pluraliste, por edhe më e madhe të ikësh me zgjedhje. Një prej problemeve më të rënda tek ne është marrja nën kontroll e qeverive dhe politikës nga politikanë që nuk duan të ikin me zgjedhje, që nuk duan të largohen fare, absolutisht fare. Të gjitha të tjerat, të këqijat që kemi, rrjedhin nga kjo. Kudo në botë, problemi nis ose ka nisur kur gjërat janë bërë keq, ose kur popujt kanë rënë në tirani apo forma të poshtra të sundimit politik. Prandaj, në fillim, diskutimi duhet të nisë nga kjo kur flasim per politikanët tanë. Demokracia nuk është sistemi më i mirë politik për të shmangur problemet por është më i miri për ti korrigjuar ato. Ky korrigjim bëhet nga largimi i pushtetarëve, i politikanëve nga pushteti dhe funksionet politike.

Nga Manastiri në Vlorë, nga Londra në Versajë, nga Tirana e Prishtina në Shkup çdo hap i historisë sonë kërkon sot një përgjigje politike, të mençur dhe të përgjegjshme: ku po shkon kombi shqiptar dhe kush mban përgjegjësi për drejtimin e tij? Vetëm atëherë, Nëntori do të jetë jo kujtesë romantike, por tribunë kombëtare e ndërgjegjes politike shqiptare.

Nga Prof. dr. Skender ASANI

Në këtë fillim të muajit nëntor, kur hijet e historisë ndërthuren me dritën e përvjetorëve kombëtarë, politika shqiptare duhet të zhvendosë vëmendjen nga ceremonialet drejt llogaridhënies. Sepse çdo përvjetor që nuk shndërrohet në reflektim, kthehet në zbrazëti simbolike. Nëntori nuk është vetëm muaj flamujsh dhe përkujtimesh, por muaj i ndërgjegjes kombëtare moment kur historia kërkon përgjigje nga politika, e sakrifica e të parëve kërkon qëllim dhe vizion nga pasardhësit.

Prandaj ky nëntor nuk duhet të nisë me fjalime të zakonshme, por me pyetjen e madhe që rëndon mbi ndërgjegjen tonë kombëtare: a e kemi ndjekur ne udhën që na e trasuan Manastiri dhe Vlora?

Politikbërja shqiptare nuk mund të mbijetojë më me glorifikimin ceremonial të historisë; ajo duhet të përballet me llogaridhënien që ia kërkon Nëntori ai i Manastirit dhe ai i Vlorës dy akte themelore që i dhanë drejtim dhe dinjitet kombit shqiptar.

Nëntori i Kongresit të Manastirit unifikoi alfabetin dhe, bashkë me të, ndërgjegjen kombëtare, duke i dhënë zë një populli që kërkonte të fliste me një gjuhë, të mendonte me një ideal dhe të vepronte me një qëllim. Ky unifikim shpirtëror e kulturor solli si pasojë të natyrshme Kuvendin e Vlorës, ku ideja u shndërrua në akt shtetformues.

Por në tragjedinë e historisë sonë, Konferenca e Londrës copëzoi trungun shqiptar, duke e ndarë kombin në pjesë të shpërndara, të cilat megjithatë ruajtën frymën e përbashkët të lirisë. Ndërsa Konferenca e Versajës, nën hijen e interesave të mëdhenj, njohu shtetin shqiptar të cunguar, duke lënë jashtë trungut pjesët veriore e lindore të banuara me shqiptarë, të cilët vijuan me përpjekje të pandërprera për çlirim dhe bashkim.

Qershori i vitit 1999, me flakën e lirisë së Kosovës, riktheu shpresën e një epoke të re kombëtare dhe hapi portat e shtetësisë së saj si përmbushje e një kapitulli të mohuar për dekada. Por kjo liri, nëse nuk ushqehet me përgjegjësi politike, rrezikon të shndërrohet në stagnim institucional dhe në kriza që dëmtojnë vetë substancën e shtetësisë.

Prandaj fillimi i këtij nëntori duhet të shënojë një kthesë të re për zgjidhjen e ngërçit politik në Kosovë, ku pas dështimeve për krijimin e qeverisë, kërkohet kthjelltësi, bashkërendim dhe përgjegjësi për misionin historik që Kosova përfaqëson.

Në Maqedoninë e Veriut, pas përfundimit të procesit zgjedhor lokal, hapet një periudhë e re reflektimi politik, që kërkon tejkalimin e logjikës së ngushtë partiake dhe ngritjen e një vizioni të ri kombëtar. Shqiptarët i pret detyra historike për ta rikthyer dhe avancuar shtetformësinë e tyre, duke ndërtuar një Platformë të Re të Shtetformësisë që të projektojë një vizion të qëndrueshëm euroatlantik, të bazuar në barazi reale dhe përfaqësim dinjitoz në të gjitha nivelet e arkitekturës shtetërore.

Ky proces duhet të jetë i mençur, gjithëpërfshirës dhe strategjik, në mënyrë që shqiptarët të mos jenë vetëm pjesëmarrës formalë në jetën politike, por bashkëhartues të rendit të ri institucional dhe garanci e stabilitetit afatgjatë të shtetit. Vetëm përmes një platforme të tillë, që ndërthur idealin kombëtar me përgjegjësinë shtetërore, mund të ndërtohet një balancë e re e fuqisë politike, që do ta bëjë barazinë jo premtim elektoral, por realitet të prekshëm në përditshmërinë e qytetarëve.

Në këtë mozaik sfidash rajonale, Tirana zyrtare duhet të marrë rolin udhëheqës që historia dhe pozita gjeopolitike ia ngarkojnë. Në këto momente të ndjeshme ajo duhet të jetë jo vetëm qendër politike, por edhe qendër orientuese e kombit shqiptar në rajon.

Tirana nuk mund të heshtë përballë krizave politike në Prishtinë apo vakuumit institucional në Shkup, sepse heshtja e saj përkthehet në pasivitet kombëtar. Në vend të neutralitetit të ftohtë diplomatik, duhet të ringjallet një diplomaci aktive, gjithëpërfshirëse dhe e mençur, e cila do ta pozicionojë faktorin shqiptar si element stabiliteti dhe jo si reflektim i krizave të brendshme.

Në këtë rrugëtim historik e politik, marrëdhëniet me aleatin tonë natyror Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbeten themel i qëndrueshmërisë dhe garanci e orientimit strategjik të kombit shqiptar. Amerika, që dikur ndihmoi në ringjalljen e shpresës shqiptare dhe në realizimin e ëndrrës së lirisë për Kosovën, mbetet sot busulla e sigurisë dhe mbrojtëse e aspiratave tona euroatlantike. Po aq të rëndësishme janë edhe marrëdhëniet me miqtë tanë evropianë, me të cilët ndajmë një vizion të përbashkët për paqe, demokraci dhe integrim.

Këto aleanca nuk janë vetëm lidhje diplomatike, por shtylla të domosdoshme të rrugëtimit tonë kombëtar dhe të orientimit tonë strategjik drejt Perëndimit. Vetëm përmes këtij bashkërendimi me partnerët ndërkombëtarë, Tirana, Prishtina dhe Shkupi mund të ndërtojnë një bosht të ri shqiptar të stabilitetit rajonal dhe të sigurisë euroatlantike, duke e bërë faktorin shqiptar jo vetëm kombëtar, por edhe strategjik për të ardhmen e Ballkanit.

Ky nëntor, pra, nuk duhet të jetë muaj i festave, por muaj i reflektimit dhe i llogaridhënies. Nuk duhen më ceremoni me flamuj, por përgjigje për drejtimin e çështjes shqiptare në shekullin e ri. Nga Manastiri në Vlorë, nga Londra në Versajë, nga Tirana e Prishtina në Shkup çdo hap i historisë sonë kërkon sot një përgjigje politike, të mençur dhe të përgjegjshme: ku po shkon kombi shqiptar dhe kush mban përgjegjësi për drejtimin e tij? Vetëm atëherë, Nëntori do të jetë jo kujtesë romantike, por tribunë kombëtare e ndërgjegjes politike shqiptare.