ESSE – Page 466 – Dielli

Vendlindja që i dhuroi poezinë, Poetit!

April 30, 2015 by dgreca

“Varfëri e pasur” e Poetit Qerim SKËNDERAJ/
Esse nga Përparim Hysi/
Ndodh,- thotë populli,- që për një thelë, paguan një pelë! Kjo thënie me vlerë aksiome sikur më zgjoi nga gjumi dhe më bëri apel që të shlyej një “borxh” që ka kohë që më rri si mal mbi supet. Jo se me të vërtetë i kam marr dikujt borxh dhe nuk jam në gjendje që ta shlyej, por është një “borxh” moral që, ku e ku, rëndon po kaq sa një borxh financiar. Pa e zgjatur dhe ta bëj si litar fjalën time, po shpjegohem:
Vendlindja që i dhuroi poezinë, Poetit Qerim Skënderaj, është Ninëshi, një fshat me terren të thyer në zonën e Mallakastrës. Për ata që nuk njohin këtë zonë ku ndodhet Ninëshi, u them që është rreth 50 km larg nga Fieri, sa pa frikë, mund të thuash:” Larg, e larg “mërguar”/ tre male kaptuar/. Është larg apo afër, pak rëndësi ka. Qerim Skënderaj, një Poet e prozator me profil të plotë në fushën e Letrave, nuk e heq veten si “modern” apo “snob” dhe të thotë:- More, po ç’Ninësh më zini në gojë ju, kur unë Qerim Skënderaj jam tani nën efektin e”lavdisë” në fushën e letërsisë dhe bëj gjithmonë lart e më lart. Jo. Jo vetëm nuk e mohon, por përulet para vendit të tij të lindjes dhe, që të mos ma merrni si një retorikë të thatë fjalësh, unë po jua sjellë e bardhë mbi të zezë poezinë kushtuar vendlindjes, NINËSHIT!
Në një vend të largët linda, përrenj e pyje për rreth
Rripa-thikë e rrëpira (nuk kishte ara pa ledh)
Rrugët si gjarpër dredhonin(shkurre pafund:gjithandej)
Zilet e këmborët ushtonin dhe kënga e zogjëve në qiej

Nga stinët, pranvera sundonte (blerimi të mbushte me jetë)
Lofata në rozë lulëzonte dhe ndizte pllajat e përrenjtë.
Këto më fali vendlindja dhe ndjenjën e hollë: dashurinë!
Nën hije me ëndrra të flija; më dha dhuratë p o e z i n ë…
Ky bekim i vendlindjes është si një kumt i bukur që e bëri Qerim Skënderajn një Poet e prozator me peshë në letërsinë mbarëshqiptare.
Para se të shkoj tek përshtypjet e mia për “Varfëri e pasur”, dua të shpjegoj atë “borxhin” tim që nuk e kam shlyer akoma. Me këtë shkrim timin modest, ndoshta do arrijë që ta kem faqen të bardhë.

* * *
Ninëshi, sado larg e larg “mërguar”, për mua është një fshat ku kam ngrënë bukë. Ende sikur kam në mishërat e dhëmbëve bukën e atij fshati sa të varfër,aq dhe bujar.
Atje, larg e larg mërguar, tri male kaptuar, mbi pesëdhjetë km larg për arsye “biografie”, sado pak që punova si mësues në këtë fshat, atje kam hasur atë shprehjen e bukur: ” Për mikun, në mos kemi bukë, e kthejmë me ujë”. Prapa kësaj thënieje të atij ninëshjotit, shpaloset gjithë bujaria e gjithë Mallakastrës që e ruaj jo vetëm në kujtesë, por dhe në zemrën time. Dhe, ndërsa shkruaj për një ninëshjot si Qerim Skënderaj, them që po e shlyej atë “borxh”.

* * *
Për ata që nuk e njohin Qerim Skënderajn, po u tregoj sa më poshtë: ka mbaruar shkollën e bashkuar “Enver Hoxha” dhe është titulluar si oficer i artilerisë kondraajrore. Tek po shkruaj, sikur të jini pranë meje, do të vinit re me lehëtësi një si buzëqeshje në mimikën time. Jo më parë se dy ditësh, lakova shkollën e bashkuar si një shkollë që i ka dhënë letërsisë më shumë krijues se cilado shkollë tjetër në Shqipëri. I lakova disa në essenë e kaluar dhe, për “ngrirje kujtese” harrova disa syresh që janë po në shkallë të epërme,si: Hysni Milloshi, Arben Duka, Myrteza Mara dhe ,pa dyshim, Qerim Skënderaj. Cilido tjetër që nuk është cituar prej meje, të mos kujtoj se harresa është e qëllimshme dhe, veç kësaj, esseja ime nuk ka për objekt të analizojë ata krijues. Dhe diçka tjetër; asnjë prej të lakuarëve prej meje, nuk i gjykoj prej bindjeve (ato janë e drejtë ekskluzive e secilit), por për artin, për vargun e bukur dhe mesazhin që përcjellin. Sa për dijeni: çdo ditë freskoj mushkëritë me vargjet eishoficerit Arben Duka dhe në një dosje kam nga një faqe gazete një poezi të gjatë dhe shumë të bukur të tëndjerit Hysni Milloshi). E, sa për Myrteza Marën mund të them vetëm shkarazi: ” Ka qenë me fat i pavdekshmi Vivaldi (ai që arriti apogjeun me “Katër stinët”), që nuk njohu këtë poet të çartur: do binte në”ceitnot” si në lojën e shahut, se Myrteza Mara i ka nxjerë stinët pesë!!! Jo vetëm kaq, por librin me poezi e ka titulluar “Stina e pestë”. Epo poetët ndaj janë dhe pak si “Ufo” dhe, sidomos, këta që mbaruan Shkollën e Bashkuar!!!

* * *
Qerim Skënderaj,sado që u emërua oficer në rrethinat e Tiranës, pas pak kohësh, u dërgua si për dënim në Karaburun, mandej në Vlorë e Lushnje. Rikthehet në Vlorë.Shkon në emigracion në Itali. Rikthehet në Tiranë. Por dhe kur u “privua” nga detyra, edhe në gjithë ec e jaket, me vete kishte bekimin e vendlindjes: poezinë e mbarti me vete dhe nuk ka shkruar pak. Ajo që ia zbukuron karizmën këtij krijuesi me vlerë, është fakti shumë domethënës: është i sukses-shëm në poezi, por dhe në prozë. Dhe në të dy gjinitë fiton çmime.

Fiton çmim me romanin në Itali dhe, pse kishte bekimin e vendlindjes, e shkruan atë në gjuhën italiane.Po kështu fiton çmimin e parë në festivalin poetik të Vlorës”Atdheu në vargjet e poetëve” me poemën “Kuq e zi në qiellin blu” në vitin 2012.

* * *
Si në një vështrim kalimthi, duke bërë pak paralelizëm me fjalën time në promovimin”Varfëri e pasur”, po u sjell veprat e tij në poezi e prozë:
“,,, pasi piva”Një godë pikëllimë” në vitin 1995,”Mendimet m’u çmëndën” në vitin 1996. Pashë”Qiellin në pikën e lotit” në vitin 1997 dhe “Djalërinë e thinjur” më 1999. “.. “M’u rrudh malli” në 2002 dhe zbulova “Lulet e fajit” në 2005. “Nën hijet e fundvjeshtës” në vitin 2008 bënë që”U thinjën varret” më 2012.
Në prozë: “Përplasje e madhe” (me tegime në vitin 2000).”Varri i gjallë”(roman) viti 2000. Pas kuintave të teatrit diktorian(roman,botuar më 2006).
Në gjuhën italiane: Albania. L’ultimo atto (roman,2011).Itaca affondata, esse, tregime, 2013.
Siç e shihni, është një bekim i madh,ky, i vendlindjes.

* * *
“Varfëri e pasur” është botuar në vitin 2014. Se ç’vlera ka, vlen që ta lexoni librin. Nuk mësohet noti, po nuk u fute në det. Por si një reklamë aspak komerciale, u them lexuesëve:- Në e blini këtë libër, kini një përfitim të madh vlerash,se atje do gjeni lirikën e dashurisë; peizazhin e gjallë të fshatit nga ka marr bekimin; do gjeni aktualitetin shqiptar në këtë tranzicion made in Maratonë;do gjeni fatin e mërgimtarit; do gjeni Atdhedashurinë nga Kosova tek Çamëria (vetëm për Çamërinë ka 6 poezi); dashuria për nënën me pesë poezi; për Vlorën tri poezi; do gjesh portrete ku shquhet ajo për NËNË TEREZËN dhe, pa dyshim, edhe fëmijërinë.
Edhe diçka shumë sinjifikative: parathënien e këtij libri të bukur e me vlera të epërme, e kanë bërë një studiuese e nderuar,si: profesor-doktor Klara Kodra dhe një poet i”peshës së rëndë në fushën e LETRAVE SHQIPE”,siç është poeti, prozatori, publicisti dhe përkthyesi i bukur, Faslli Haliti.
Ajo që dua të theksoj për mbarëlexuesit është një fakt tjetër shumë domethënës: lirikat e Qerim Skënderajt janë aq të mira siç është ujë i pijshëm që,sa e pi, e kërkon prapë. Me to nuk ngopesh. Nga ana tjetër, janë të shkurtëra dhe si një aperativ që të kënaqë shpirtin. Provoni t’i lexoni dhe nuk do të zhgënjeheni.
Tek e mbyll këtë shkrim, dua të evdindentoj fjalët e poetit amerikan Jim Morison që thotë: ” Nëse do të jesh dikushi, ji vetvetja!”. Dhe Qerim Skënderaj është vetvetja. Shumë nga poezitë e tij janë për muzikë dhe them, nëmos ka”vjedhur” gjë i biri, kantautori Alban Skënderaj, nga Qerimi që është kaq i sukses-shëm? Ka të ngjarë. Po, në fund të fundit, pse të mos ndodhë kështu kur vendlindja të falë si dhuratë dhe poezinë, por dhe këngën.
Tiranë,29 prill 2015

BREZI I DASHURISË SË NDALUAR

April 29, 2015 by dgreca

(Nderim kujtimit të Liri Dori Kupi)/
“Dashuria përqafon gjithë jetën e një gruaje ; dashuria është burgu i saj dhe mbretëria e saj qiellore : ajo që përulësisht flijohet duke dashuruar, shërben e zotëron në të njëjtën kohë.”/-Adalbert von Chamisso (1781 – 1838) poet dhe romancier gjerman/
Shkruan: Eugjen Merlika /
18 prilli 2015 qe një ditë zie për shumë shqiptarë të Nju Jorkut. Ishin ata që vinin nga një qëndrim i gjatë në sektorët e fermës së Lushnjes, të atij kampi të madh internimi që emërtohej “29 nëndori”, datë që tingëllonte si një ironi e fatit, mbasi shënonte zanafillën e fatkeqësive të tyre.
Atë ditë ata u mblodhën të gjithë aty, në lagjen Forest Hills Quins, me fytyrat e zymta e të ngrysura, për të përcjellë në banesën e fundit tokësore një nënë, një grua, një shoqen e tyre, e cila ishte bashkuar me ta në një ditë tashmë të largët të gjysëm shekulli më parë.
Sëmundja e pamëshirshme e rrëmbeu para kohe Lirinë nga gjiri i familjes, nga bashkëshorti i drobitur në afër gjysëm qindvjeti internimesh e burgjesh, si “armik i popullit”, si biri i “tradhëtarit”, edhe se babai xhelatët e tij i quante “kalamaj” që nuk dinin se çfarë bënin e nuk deshi të luftojë kundër tyre, sepse ishin “bij të shqipes”, bashkë me të cilët duhej përzënë pushtuesi nga toka shqiptare. Liria u nda nga fëmijët, tashmë të rritur e prindër vetë, nga kunatat që e pritën si motrën e tyre, kur ajo vendosi të bëhej shoqja e jetës së Fatbardh Kupit, mbiemri i të cilit atëherë, ashtu si edhe disa të tjerë, njëzet vjet mbas t’ashtuquajturit “çlirim”, ishte sinonim i urrejtjes që shoqëria duhej të kultivonte kundrejt pjesës më të mirë të saj. Liria atë ditë u la lamtumirën edhe bashkëvuajtësve të saj, atyre shoqeve e shokëve të sektorëve kampe të Grabianit, të Savrës, të Gradishtit që, për afër tre dhjetëvjeçarë, jeta i bëri të përballonin së bashku fatkeqësinë e të qenit në të njëjtën geto, lodhjen, shqetësimet, ankthin e përditshëm, dhimbjet e ndonjë çast gëzimi, siç ishin lindjet e fëmijëve.
Ata njerëz, ata burra e gra, pleq e të rinj, të mbijetuar kalvarit të gjatë të fushave të Myzeqesë, në atë ditë të trishtuar, thellë në vetvete i kanë njohur së ndjerës, që kishte emrin e konceptit më të bukur në botë, një meritë të veçantë, të tillë që e kishin shumë pak prej tyre. Liria nuk lindi me një mbiemër të njohur, me “mëkatin origjinal” që, shumica dërmuese e atyre që quheshin “armiq të klasës”, trashëgonin që në embrion si pasojë e një ideje ogurzezë e fatale që kasta drejtuese komuniste shqiptare kishte përvehtësuar nga përvoja më çnjerëzore e kriminale e zbatimit të doktrinës, së cilës i kishin besuar jo vetëm bindjet e tyre, por edhe fatet e shqiptarëve. Liria kishte mbiemrin Dori, mbiemri i thjeshtë i një familjeje nga Përmeti, e cila kishte menduar se e ardhmja e Vendit të tyre duhej t’ishte e lidhur me “shpresën” që frymëzonin ca djem e vajza të reja që kishin marrë malet, duke vënë në kokë një kësulë me yllin e kuq pesëcepësh në ballë e që këndonin : “Bijtë e Stalinit jemi ne /Që derdhim gjakun anembanë/ Sa të valojë përmbi dhe/ Flamuri drapër e çekan!”
Babai i Lirisë, xha Mitroja, në punën e tij si kamarier në klubin e vetëm të Lushnjes së viteve 50 – 60, dukej se nuk e parapëlqente “luftën e klasave”. Në klubin e tij vinin shpesh djem të rinj, që kishin në ballë një vulë të padukshme, por që thithte mbi të syrin “vigjilent” të besnikëve të regjimit. Xha Mitroja i trajtonte ata si gjithë të tjerët, madje shërbimi ndaj tyre, në normalitetin e tij, zbulonte një simpati të heshtur. Liria ishte fëmija e parë e, për t’i ardhur në ndihmë familjes, i u bashkua t’atit në punën e tij. Kanë kaluar më shumë se pesëdhjetë vjet nga ajo kohë, por fytyra e saj, mbas banakut të klubit, më vjen ende e gjallë para syve të mëndjes. Ajo vazhdonte gjimnazin natën së bashku me mjaft djem nga Savra e Pluku, që ishin të internuar.
Mund të tingëllojë si i çuditshëm ky fakt që u lejohej atyre djemve të vazhdonin gjimnazin në Lushnjen e udhëzimeve të posaçme nga udhëheqja qëndrore e partisë. Ndoshta dyshja Nuçi Tira – Qemal Myrseli e lejuan atë shkollim, mbasi dhjetë vjet më vonë, të tjerë drejtues përjashtuan nga shkolla e mesme edhe vajza 15 – vjeçare.
Në bangat e gjimnazit lindi dashuria ndërmjet Fatbardh Kupit dhe Liri Dorit. Ishte një dashuri e pastër dhe e vetëdijshme për muret që duhej të shkallmonte në sendërtimin e jetës së përbashkët. Vajza, që ende nuk kishte mbushur të njëzetat, gjeti në shokun e klasës, që ishte pesëmbëdhjetë vjet më i madh, njeriun e ëndrrave të saj vajzërore, “princin e kaltër” që i frymëzonte jo vetëm ndjenjën fisnike të dashurisë së parë, por edhe besimin në jetën, atë siguri që çdo femër kërkon instiktivisht të gjejë tek partneri për të krijuar një familje.
Ky ishte aspekti romantik i lidhjes së tyre, dukuria që ka lindur së bashku me njeriun, më fisnikja e më e pranishmja në fantazitë e veprat e shkrimtarëve dhe artistëve të gjithë epokave. Epoka e enverizmit në Shqipëri, duke huajtur nga përvoja më e keqe botërore e dasivet njerëzore konceptet penguese e kriminalizuese të dashurisë, kishte krijuar tabù të pathyeshme në krijimin e familjes. Marredhëniet dashurore nuk mund të dilnin nga kornizat e parapërcaktuara të përkatësive “klasore”. Familja që krijohej jashtë këtij konteksti ishte e paracaktuar të pësonte gjithë “mërinë e Akilit” të regjimit, nëpërmjet masave administrative siç ishte largimi nga puna apo internimi. Veçimi shoqëror, që fillonte nga ai i familjes së atij apo asaj që kishte “përbërje të mirë”, për të kaluar tek njerëzit e farefisit, tek shokët e shoqet e shkollës apo të punës, tek të njohurit e thjeshtë ishte synimi kryesor i pushtetit dhe “organizatave” të masave.
Le të mos shkandullohet ndonjë e re apo i ri i sotëm, që nuk mund të konceptojë një rend të tillë gjërash, nëse lexon historinë e asaj gruaje që mbylli sytë para pak ditësh në Nju Jorkun e demokracisë. Sa drama të tilla, herë herë të kthyera në tragjedi, ka përjetuar brezi i ynë, brezi i prindërve të tyre. Sa raste të panumurta dashurish të ndaluara kanë gjymtuar shpirtërisht atë brez, sa dhimbje, sa lotë, sa brenga cfilitëse kanë shoqëruar vitet e rinisë. Sa e vështirë ka qënë prova , në të cilën u vunë shumë të rinj e familje të tyre, sa familje të shkatërruara, sa ëndrra të varrosura nën peshën e “luftës së klasave”, sa fëmijë të rritur pa një prind edhe në rradhët e atyre që, deri në çastin e katastrofës vetiake, hymnizonin regjimin e përligjnin mizorinë e tij.
Qenë të paktë, n’atë kohë të ashpër, ata apo ato që dolën fitues në luftën e tyre të pabarabartë me pushtetin e dhunës e të poshtërsisë njerëzore. Liri Dori, që mori mbiemrin Kupi , përmetarja njëzet vjeçare, qe një nga ato, një nga të paktat. Ajo pati forcën të sfidojë gjithshka, mendësinë e familjes, dhunën e shtetit që u shfaq në tërë shëmtimin e saj në vitet e gjata t’internimit së bashku me familjen e katër fëmijët që mbushën vatrën krutane, mungesat, indiferentizmin, madje edhe “dënimin” e shoqeve të fëminisë. Në vend të shkollës së lartë e të profesionit të rehatshëm në një jetë normale pranoi të marrë shatin e lopatën e të punojë me dhjetra vite nën diellin përvëlues dhe erën e ftohtë dimërore të Myzeqesë. Jetoi në një kasolle majë kodrës së Grabianit, pa u ankuar kurrë, pa hapur gojën. Nuk kishte nevojë të fliste, sytë e saj shprehnin më së miri gjithë botën e saj të brëndëshme, në të cilën zotëronte vetëm dashuria, ajo sublimja, e përjetëshmja, që bashkohej me respektin për familjen e burrit, për vlerat morale, për aftësinë e flijimit për to.
Jeta e saj i shëmbëlleu asaj të shumë shoqeve të fatkeqësive, që regjimi u kishte paracaktuar mënyrën e jetesës ashtu si dikur një tjetër regjim kishte vepruar me hebrenjtë në pjesën më të madhe t’Evropës. Ato gra që mbajtën mbi supet e tyre peshën më të rëndë të diktaturës, duke çuar përpara familjet shpesh pa burra, duke rritur fëmijë, duke respektuar e kujdesur pleqtë, janë krenaria e vërtetë e rracës shqiptare. Ato janë heroinat e heshtura të Shqipërisë fisnike. Ato që u rritën kampeve të internimit, që u lindën, jetuan e u plakën duke përballuar çdo ditë mizorinë njerëzore në të gjitha format e saj të mundëshme, që nuk morën kurrë përkëdheli të babait, sepse u rritën pa baballarë, që ditën t’i dhurojnë dashuri e përkëdheli burrave e fëmijëve të tyre, janë stolia më e çmuar që shoqëria shqiptare ka në trupin e saj. Emrat e tyre janë të panumurtë, ashtu siç është e pamatëshme madhështia e shpirtit të tyre, ashtu siç është i pakufishëm borxhi që Shqipëria ka ndaj tyre, sepse gratë e virtytëshme janë pasuria më e çmuar e një kombi.
Liria ishte njëra prej tyre. Lotët e shoqeve, që shoqëruan fjalët e mbesës së vogël në funeralin madhështor të Nju Jorkut, ishin dëshmia e dhimbjes së thellë, por edhe e nderimit të posaçëm, të veçantë. Ishte nderimi për gruan që atë jetë privacionesh e sakrificash në kufijtë e heroizmit, për të krijuar e mbrojtur familjen, institucionin më të rëndësishëm të shoqërisë njerëzore, për të ruajtur e lartësuar dinjitetin njerëzor, qoftë edhe me çmimin e flijimit, ajo e zgjodhi vetë. E zgjodhi n’emër të ndjenjës së dashurisë, t’asaj vlere që e bashkuar me emrin e saj, përbëjnë një dyshe të përjetëshme, motorrin më të fuqishëm që çon përpara njerëzimin.
Shpirti i Lirisë sot është në dritën e përjetësisë, ndërsa për ne emri i saj mbetet një shembull e një simbol. Faleminderit Liri !
Prill 2015

RIVARRIMI I ESHTRAVE TË HEROIT KOMBËTAR ISA BOLETINIT

April 29, 2015 by dgreca

“Një komb që nuk nderon heronjtë e vet, do të zhduket” (Abraham Linkolni)/
Nga Frank Shkreli/
Komuna e Mitrovicës njoftoi më heret këtë muaj se është vendosur që rivarrimi i eshtrave të heroit të Kombit Shqiptar, Isa Boletinit të bëhet me 10 qershor të këtij viti. Pas shtyrjeve të herë pas hershme të rivarrimit të eshtrave të këtij heroi të kombit, njoftohet se më në fund Kryetari i Komunës, Agim Bahtiri ka zhvilluar mbledhjet paraprake të kabinetit të tij dhe në lidhje me organizimin e rivarrimit të eshtrave të Isa Boletinit, ai ka takuar gjithashtu edhe Gjeneral-Brigade, Zymber Halimin, Drejtorin e Policisë rajonale në Mitrovicë, Nehat Thaçin si edhe përfaqsuesin e familjes së Isa Boletinit, Gazmend Boletinin. Në njoftim thuhet gjithashtu se Mitrovica po bën përgatitjet e nevojshme për rivarrimin sa më dinjitoz të eshtrave të këtij burri të madh të Kombit Shqiptar.
Natyrisht se organeve kompetente të Mitrovicës u takon organizimi dhe përgatitjet e nevojshme për këtë ngjarje historike por ky është një moment në historinë shqiptare, i cili duhet të tërheq vëmendjen jo vetëm të Mitrovicës dhe Kosovës, por duhet të nxitë interesimin dhe pjesëmarrjen zyrtare dhe jo zyrtare të autoriteteve shtetërore dhe qeveritare nga të gjitha trojet shqiptare në Ballkan, përfshirë Shqipërnë, sepse Isa Boletini jetoi, veproi dhe u vra për idealet dhe të drejtat mbarë kombëtare të shqiptarëve.

Në mbledhjen e Bordit të Drejtorëve të Komunës së Mitrovicës që u mbajtë më heret këtë muaj, Kryetari Agim Bahtiri ka shpallur se duke filluar nga 6 Qershori Mitrovica do të ketë festë, duke kërkuar njëkohsisht edhe angazhimin e plotë të të gjitha strukturave të komunës që rivarrimi i eshtrave të Isa Boletinit të dalë sa më me sukses dhe të bëhet në mënyrën sa më dinjitoze që meriton ky burr-shteti shqiptar i të gjitha kohërave dhe ashtu siç i ka hije kombit për të nderuar herojë të dalluar të tij, si Isa Boletini. Ndoshta, si rrallë nga figurat më të ndritura të historisë së Shqiptarëve, Isa Boletini — dorë e djathtë e Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit — me dorë në pushkë dhe me pushkë në dorë gjithmonë në mbrojtje të interesave territoriale kombëtare, në thjeshtësinë e tij posedonte vlerat më të mira të kombit shqiptar, vlerat fisnore të tij — siç janë nderi dhe burrënia, por mbi të gjitha atdhedashurinë – të jetuara, të zbatuara dhe të mishëruara në qënjen e shqiptarit me shekuj, e të cilat janë trashëgimi e shënjët e patriotëve dhe herojve të kombit shqiptar, si Isa Boletini. Ai jo vetëm ka lënë një trashëgimi të shkëlqyer për bashkatdhetarët e vet, por megjithëse i pa shkollë, Isa Boletini ka lënë një përshtypje mbresëlënse edhe në fushën e diplomacisë ndërkombëtare dhe në radhët e të huajve me të cilët ai ishte takuar, si pjesë e delegacioneve të ndryshme. Aubrey Herbert, një diplomat anglez i asaj kohe me përvojë ballkanike, kishte lidhje të ngushta me Shqiptarët, por veçanërisht me Isa Boletinin i cili, sipas tij, ”kalonte orë të tëra në shtëpinë time” gjatë qendrimit të tij në Londër — shkruan në kujtimet e tija se ” Shqiptarët që erdhën në Angli lanë një përshtypje të shkëlqyer”. Ai e përshkruan Isa Boletinin si “më të pashmin dhe më i shprehuri i delegacionit’’. Ai shton se megjithëse Boletini ”ishte i pa shkollë, ai gëzonte një reputacion që e dallonte atë për kurajon dhe trimërinë për të cilat ishte i njohur. Veprat e tija ishin madhështore dhe arratisjet e tija nga serbët dhe turqit ishin këthyer në legjendë.” Gjatë takimit me përfaqsuesin e lartë britanik, Z. Lloyd George, sipas kujtimeve të Aubrey Herbert, Isa Boletini iu drejtua përkëthyesit të delegacionit shqiptar, Tonin Prekës duke i thënë: “Thuaji atij, (Lloyd George) se unë jam malësor, ashtu si është ai dhe se unë e di që zemra e tij është e sjellshme karshi atyre që vuajnë.”

Po, Isa Boletini ishte dëshmitar i vuajtjeve të popullit të tij, por jo vetëm dëshmitar, ai bëri ç’mos gjatë gjithë jetës së tij, si në fushën ushtarake ashtu edhe atë diplomatike , në përpjekje që vuajtjet e popullit të tij të lehtësoheshin sadopak ose të zhdukeshin duke u përpjekur që kombit të vet — të njërit prej popujve më të vjetër të Europës — t’ia siguronte lirinë dhe pavarësinë e mohuar prej shekujsh.

Jeta, sakrificat dhe veprimtaria e tij ushtarake dhe diplomatike, në mbështetje të lirisë dhe të drejtave të shqiptarëve në trojet e veta, duhet të jetë shembull për të gjithë ata që ia duan të mirën këtij kombi të vogël në Ballkan, por mbi të gjitha, Isa Boletini duhet të jetë frymëzim për ata që sot janë vënë në krye të kombit shqiptar dhe të cilët në dorë të tyre kanë fatin e shqiptarëve sot. Deklarata e Isa Boletinit edhe sot, pas pothuaj 100 vjetë ç’prej vrasjes së tij nga serbo-malazezët se, “Unë nuk kam dalë malit për të mirën time, por për të mirën e Atdheut tim, për lirinë e popullit tim”, duhet të tingëllojë aq aktuale sa edhe i denjë për tu kopjuar. Cili prej politikanëve të sotëm që i janë futur politikës këto 25-vitet e fundit anë e mbanë trojeve shqiptare, mund të pohojë me Isa Boletinin se, “Unë kam ngrit krye për hakin e Shqipnisë. Nuk lypi shpërblime për vete. Unë jam mirë kur ashtë mirë Shqypnia?”

Rivarrimi i eshtrave të Isa Boletinit në Mitrovicë me 8 qershor, është një ngjarje historike jo vetëm për Mitrovcën dhe për Kosovën, por për mbarë Kombin Shqiptar, pasi atij ai i përket. Ai punoi, luftoi dhe u vra për lirinë dhe pavarësinë e kombit të vet. Për të, ai flijoi gjithçka, përfshirë edhe familjen. Mbarë kombi i ka borxh këtij heroi një rivarrim të suksesshëm dhe të denjë, me një pjesëmarrje sa më të madhe mbarë kombëtare, ashtu si i ka hije kombit dhe vlerave për të cilat dallohej Isa Boletini: nderi dhe burrënia, atdhedashuria dhe vetflijimi për të mirën e Shqipërisë dhe të Shqiptarëve. Jam i sigurt se shqiptarët nga të gjitha trojet e veta autoktone në Ballkan, në mënyrë të oganizuar dhe në nivelet më të larta, do të jenë të pranishëm në Mitrovicë me 10 qershor për të rivarrosur eshtrat e njërit prej bijve më të mirë të tij, duke treguar, siç ka thënë ish-presidenti amerikan Xhon F. Kennedy, “Se një komb e dallon veten jo vetëm nga burrat që dalin prej tij, por e dallon vetën edhe nga burrat që ai nderon, si dhe nga burrat që ai kujton…..”. Burra më të mëdhej se sa Isa Boletini, rrallëherë ka lindur kombi shqiptar! Si i tillë, ai duhet të nderohet dhe të kujtohet nga të gjithë qershorin që vjen në Mitrovicë.

Le të shërbejë rivarrimi i eshtrave të këtij burri të madh të historisë shqiptare si një frymëzim edhe për brezat e sotëm dhe të ardhëshëm të udhëheqsve shqiptarë për të ndjekur shembullin e jetës dhe të veprimtarisë së Isa Boletinit, të nderit e të burrënisë, të atdhedashurisë, të vetmohimit dhe të vëllazërimit shqiptar. Ashtuqë më në fund — duke u zhveshur nga interesat e tyre politike, personale dhe partiake,dhe si përfaqsues të zgjedhur të jenë dëshmitarë dhe lehtësues të vuajtjeve të popullit të vet, duke shpresuar se zemërat e tyre, sipas Isa Boletinit, “të jenë të sjellshme karshi atyre që vuajnë.” Po, ai me të vërtetë ishte dëshmitar i vuajtjeve të popullit të tij dhe bëri ç’mos që t’ia lehtësonte ato vuajtje, por a janë të aftë përfaqsuesitpolitikë të sotëm të shqiptarëve kudo në trojet e veta, të pohojnë së bashku me Isa Boletinin, se ata janë mirë, “Kur ashtë mirë Shqipënia”. A është mirë sot Shqipëria dhe a janë mirë shqiptarët? Është në dorë të tyre, si asnjëherë më parë, që Shqipëria dhe shqiptarët, t’a ndjejnë sot veten mirë në trojet e veta autoktone! Rivarrimi i eshtrave të Isa Boletinit, është një rast i mirë reflektimi serioz mbi vlerat që përfaqëson ky burr i denjë i kombit shqiptar dhe njëkohësisht duhet të jetë edhe një rast solidarizimi mbarë kombëtar rreth këtyre vlerave!

Në Amerikë përkujtohet roli i shqiptarëve në shpëtimin e hebrejve

April 27, 2015 by dgreca

Nga Ermira Babamusta/
Shqipëtarët i pritën hebrejtë si miq dhe jo refugjatë ishte tema e ceremonive të veçanta zhvilluar në Sh.B.A. në përkujtim të shqiptarëve që shpëtuan hebrej. Në shtetin Teksas të Sh.B.A.-së janë zhvilluar dy ceremoni përkujtimore në nderim shqiptarëve që kanë shpëtuar hebrej dhe të viktimave te Holokastuit. Me 16 prill 2016 në kryesinë Kruqi Kuq Mbrojtja Blu e Teksasit, organizuar nga Komiteti i Diversitetit në Teksas u zhvillua programi me titull “Upstanders Not Bystanders: Albania and the Holocaust” (Shpëtues dhe jo vëzhgues: Shqipëria dhe Holokausti).
Doc Vranici, Drejtori i Qendrës Kulturore Shqiptaro-Amerikane në Teksas foli gjatë programit përkujtimor për heroizmin që treguan shqiptarët në shpëtimin e hebrejve nga persekutimi nazist. Shqipëria është i vetmi shtet në botë ku hebrejtë janë shpëtuar njëqind për qind nga holokausti.
“Shqiptarët kanë bërë diçka të jashtëzakonshe. Gjatë luftës së dytë botërore, populli shqiptar refuzoi t’ia dorëzojë hebrejtë forcave okupatore. Duke iu referuar kodit të nderit shqiptar ‘Besës’ për të mbrojtur mikun edhe me jetën, shqiptarët mbrojtën hebrejtë, dhe mijëra arritën të hyjnë në kufijtë shqiptare. Shqiptarët ishin shpëtues, jo vëzhgues. Shpëtues është ai që vepron kur shikon të tjerët që keqtrajtohen,” tha Earl Bills, drejtori i komitetit organizues të ceremonisë përkujtimore të Holokaustit.
Në një ceremoni tjetër dy ditore përkujtimore të viktimave të holokaustit u nderua sërish roli i shqiptarëve. Programi u zhvillua me 18-19 prill 2015 nga sinagoga Beth Torah në Teksas organizuar nga Ed Matisoff, Jeff Markowitz, Earl Bills, Laura Matisoff, Steve Popik dhe Rabbi Elana Zelony. Gjatë ceremonisë u ndezën 11 qirinj në kujtim të 11 milion viktimave të holokaustit. Qiriu i njëmbëdhjetë u ndez “në nder të gjithë njërëzve shqiptar që shpëtuan hebrejtë brenda kufijve” nga Doc Vranici dhe Beso Buranaj Hoxha. Të gjithë pjesëmarrësit thanë me një zë së bashku “Ne nuk do harrojmë” pas ndezjes të secilit qiri dhe simbolizmit të tij.
“Holokausti edhe pas 70 viteve është shumë i vështirë për ta konceptuar. Vetëm brenda gjashtë viteve, Gjermania naziste me aleatë vranë gjatë million hebrej. Përveç këtyre janë vrarë edhe gati pesë deri në gjashtë milion të tjerë që i përkasin kombësive dhe kulturave të tjera. Secili nga këta persona kishin një emër. Secili kishte një histori. Ne i nderojmë ato teksa mundohemi të kuptojmë humbjen, duke i lexuar emrat e tyre për 24 orë. Programi “Çdo person ka një emër” thekson urgjencën dhe rëndësinë e mbledhjes së historisë gojore të holokaustit para se gjenerata e të shpëtuarve të largohet nga jeta,” tha Ed Matisoff, drejtor i Programit “Leximi i Emrave” në sinagogën Beth Torah.
Viti 2015 shënon 14 vjetorin e programit “Çdo person ka një emër” dhe deri tani janë lexuar mbi 75,000 emra, gati 5,000 emra në vit. Emrat lexohen për 24 orë, ku pjestarë të ndryshëm shqiptojnë emrat e viktimave. Në 2014 komuniteti shqiptar i Teksasit mori pjesë për herë të parë në këtë përkujtimore, nën drejtimin e Besmir Buranaj Hoxha.
Duke vënë re pjesmarrjen e jo-hebrejve Ed Matisoff tha, “ne nuk jemi vetëm”. Ndërsa Beso Buranaj Hoxha gjatë fjalimit deklaroi, “sa te ketë shqiptarë në këtë tokë, hebrejtë do kenë mbrojte përherë”.
“Disa nga emrat e viktimave të holokaustit nuk janë folur apo shqiptuar për 70 vjet. Shumicën e kohës, viktimat njiheshin vetëm nga numri, dhe disa kurrë nuk morën një memorial të duhur,” tha Ed Matisoff.
Me 19 prill 2015 u zhvillua një ekspozitë fotografike në kuadër të “Ditës së Kujtesës dhe Heroizmit” organizuar dhe prezantuar nga Besmir Buranaj Hoxha i organizatës “Rrënjët Shqiptare”, me hulumtues Gjergjian Gjeloshi and Pirro Bardha. Në këtë ekspozitë Besmir Buranaj Hoxha prezantoi histori shpëtimi nga Kosova dhe Shqipëria ku thjeksoi edhe historinë shëptimit nga familja Beqir dhe Rabihane Babamusta (me fëmijët Qemal, Neki, Merushe dhe Bukurije), Ibrahim Babamusta dhe Qamil Babamusta (shoqëroi hebre nga Kavaja në Itali), familja Zylo (Zel, Dyl dhe Haxhi), familja Mehmet dhe Fitnete Babamusta (vajza Fatime). Mehmet Babamusta bashkë me vëllain e tij Isuf Babamusta dhe Mihal Lekatarin gjatë punës në Gjykatën e Kavajës kanë pajisur me pasaporta dhe identitet shiqptar qindar hebrej (178 Arshiva Shtetërore, Tiranë). Ish Ministri i Financave E’them Cara dhe Ibrahim Babamusta kordinuar veprimet nga Tirana per gjetjen e strehimit të hebrejve dhe transportimit të tyre nëpër qytete.
Neki Babamusta kujton një familje hebre, rrobaqepës, burrë grua dhe dy fëmijë. Ishte vetëm 8 vjeç kur prindërit e tij strehuan hebre në vitin 1943. “I dhamë besën hebrejve dhe i pritëm si miq për t’i bërë të ndjehen si në shtëpinë e tyre,” tha profesor Neki Babamusta. “Edhe pse ushtarët e Gestapos na drejtuan armët ne fëmijëve gjatë kontrollit nazist, nëna ime nuk tregoi ku ishin fshehur hebrejtë.”
Haxhi Zyba sot 90 vjeç kujton familjen strehuar te Rabihane dhe Beqir Babamusta. Dhe mban mend se në shtëpine e tij janë strehuar familjet e dy vëllezërve hebrej: Luiz, rrobaqepës, me grua dhe dy fëmijë (për të cilët ka deklaruar dhe Neki Babamusta në dëshminë dorëzuar Yad Vashem); dhe vëllai i Luiz, me emër David, marangoz, me grua dhe katër fëmijë. Haxhi kujton se si ndërtuan varkën dhe familja u çua në Bari të Italisë te miqtë Italian të Beqir Babamustës, me të cilën Beqiri bënte tregti në atë kohë. Haxhi Zyba tregon se familja e tij ka patur korrespondencë me hebrejtë pas luftës, kur ato ishin kthyer në Izrael.
Fatime Babamusta, vajza e Dëshmorit të Kombit Mehmet Babamusta, mban mend se në shtëpinë e saj janë strehuar disa hebrej, babai hebre me emër David, grua, vajza 1-2 vjeçe Adela dhe motra e Davidit. Në një rast tjetër kujton një vajzë hebre, babi i së cilës ishte i strehuar në një familje tjetër në Kavajë. Familjet Babamusta dhe Zyba janë në kërkim të këtyre familjeve sot.
“Shqiptarët kanë treguar kurajo dhe humanizëm të jashtëzakonshëm kur strehuan hebrej në shtëpitë e tyre për t’i fshehur nga gjermnët, duke dhënë besën. Talmud na mëson se ai që shpëton një jetë njeriu kujtohet sikur ka shpëtuar botën. Në fakt, unë sot jam këtu, kam 4 fëmijë, 14 nipa dhe 16 stërnipa. Kjo nuk do kishte ndodhur nëse nuk më shpëtuan shqiptarët,” tha Johanna Neumann, hebre shpëtuar në Shqipëri gjatë luftës.
“Çdo vit kur përkujtojmë viktimat e holokaustit, mësoj diçka të re. Zakonisht i shtohet ndjenjave të mia të humbjes, por këtë vit mësova diçka që ishte si shkëndija në errësirë. Mësova që komuniteti shqiptar ka shpëtuar hebrej dhe kjo më lehtësoi që të kem më pak dhimbje në zemër,” tha Rabbi Elana Zelony e sinagogës “Beth Torah”.
Gjatë programit me 19 prill 2015 u shfaq filmi “Besa: Premtimi” drejtuar nga Rachel Goslins, edituar nga by Christine S. Romero, me personazhe kryesore historinë e shpëtimit të familjes të Rexhep Hoxha dhe fotografit të mirënjohur hebre-amerikan Norman H. Gershman. Pas shfaqjes së filmit, Doc Vranici i Qendrës Kulturore Shqiptaro-Amerikane dha fjalimin për rolin e shqiptarëve në shpëtimin e hebrejve dhe tolerancën fetare në Shqipëri. Beso Buranaj Hoxha i Rrënjëve shqiptare prezatoi ekspozitën me titull “Historia e Refugjatëve Hebrej në Shqipëri” dhe mori pjesë në forumin e pyetje përgjigje.
Në Shqipëri janë shëptuar mbi 3,000 hebrej dhe Shqipëria është i vetmi vend në botë ku në kufijtë e saj ka patur më shumë hebrej pas luftës (1945) sesa para fillimit të luftës së dytë botërore (1940). Kjo tregon se hebrejtë gjetën strehë dhe vend të sigurtë në mikpritjen dhe bujarinë e popullit shqiptar.

Fjalët e Anisës

April 26, 2015 by dgreca

Nga Ilir Levonja/
1)Në vitet ’80 kinematografia shqiptare pati një shkëlqim me karaktere e tema lirike. Sigurisht mes tyre spikati edhe një vajzë e bukur. Shtatlartë me emrin Anisa Markarian. Ndër ne, mes kërshërisë për të shikuar fytyrën e saj, pëshpërtiteshin edhe çudi të tilla. Si emri, origjina etj. Ca thoshin çifute, ca thoshin arabe, armene …., etj. Megjithatë ne na kënaqte ajo çfarë sillte Anissa. Çfarë ishte ajo. Pra modeli i saj. Punët e komuniteteve në atë kohë, ishin çështje frazash. Një lloj terminologjie që sot në botën pragmatiste, konsiderohen si pyetje të hapura ose pyetje të mbyllura. Sigurisht atëhere ishin të mbyllura. Megjithëatë ekstrakomunitarët thonë, falemindierit shqiptarëve. Këtë bëri edhe Anisa në fjalën e saj.  Sot u kujtova për ‘të pas videos që po qarkullon me fjalën e saj modeste. Por si gjithmonë me peshë. I përket origjinës së saj. Vendit të gjakut. Armenisë.  Dje Armenia, kujtoi 100 vjetorin e genocidit turk ndaj popullsisë armene . Një genocid që pak e nga pak, sidomos këto vitet e fundit, është bërë shkak edhe i një lufte të ftohtë. Turqisë nuk i pëlqen të quhet I tillë.  Megjihtëse shpesh distancohet nga pikëpamjet otomane, nga karakteristika që shfaq. prapë këmbëngul që nuk ishte genocid.  Nga ana tjetër vlon si një hon i tmerrshëm një shifër katastrofike. U vranë, u prenë, u masakruan, dëbuan rreth njëmilion e gjysëm armenë.  2)Dje edhe bota amerikane u zhyt në një luftë të ftohtë. Të akullt dhe mosbesuese. Pritej nga Shtëpia e Bardhë një deklaratë në lidhje me genocidin. Fjalët e ambasadorit amerikan Henry Morgenthau të atyre viteve në Perandorinë Otomane, qarkulluan në shtypin e ashpër. Dukeshin tepër cinike deklaratat e Erdoganit në drejtim të Obamës. Ndërkohë që e kishte quajtur Papën si jo me këmbë në tokë. Ndër të tjera ai thotë që, ”jam kaq gjakftohtë sa të konfirmojë se gjëmë më të tmerrshme kurrë nuk ka, dhe nuk kapër të njohur historia e njerëzimit” Obama pati deklaruar në fushatën elektorale të 2008-ës se do ta njihte si genocid. Nuk e bëri. Ndërkohë që Selia e shenjtë, vende të Europës e deklaruan me të madhe. Shumë analistë këtu e quajtën zbythje të Obamës. Nga ana tjetër konstatuan me keqardhje se sa e kapur është Amerika politikisht nga Turqia. Vendi I bazave ose I tranpolinave në botën arabe. Ndërkohë duke I kujtuar dështimet e njëpasnjëshme, në Afgnistan, Irak, Iran etj.  Unë do e përmbledh gjithë këtë trysni nervash, me fjalët e një analisti, karshi Shtëpisë së Bardhë. Shefit Obama, premtimeve etj. Xhon Shërc ” historia apo jetët tona nuk kanë asnjë vlerë për njerëzit që na drejtojnë.” (Jon Shwarz nga The//INTERCEPT, 04/24/2015). 3)Në fakt çfarë kërkojnë armenët.? Asgjë, thjesht të qënit bashkëkohës në njohjen e krimeve. Ndjesën dhe ndarjen e dhimbjes. Kombi që nuk njeh mizoritë e shtetarëve të tij nuk ka se si të jetë i besueshëm dhe konstruktiv. Pa diskutim edhe për rajonin. Ky është një konflikt që mban ngujuar luftën e ftohtë edhe mes fqinjëve. Ndaj në shumë vende të botës marrëdhëniet ndër fqinjë I ngjajnë një dashurie mushama, e cila mund të çahet me shiun e pare. Janë disa vatra të tilla që kancelaritë nuk duan as t’i çojnë nëpër mend. Edhe pse flitet për një botë më të ndjeshme, më të zhvilluar se në ato kohë.  Ato anë janë të njohura për genocide. Por kur kujton këtë armenin, duhet të na vijë turp të gjithëve. Janë një million e gjysëm njerëz të shfarosur. 4)E ëmbla Anisë, fjala jote më kujtoi se armenët nuk po bëjnë betejë me ushtri. Edhe pse janë më shumë se aq. Armenët kanë zgjedhur rrugën e dinjitetit. Të falenderimit, për ata që u dhanë strehë, pra rrugën e mëshirës. Dhe ne jemi bërë për tu mëshiruar.