JETA DHE VEPRA E ABAZ KUPIT, APEL PËR BASHKIM KOMBËTAR

January 14, 2018 by dgreca

U PËRKUJTUA NË NJU JORK 42 VJETORI I NDARJES NGA JETA I QËNDRESTARIT TË 7 PRILLIT, GJENERAL ABAZ KUPI/

-Z. Dritan Mishto, Kryetari i Vatrës: Ashtu siç veproi gjatë të gjithë jetës Abaz Kupi, ne duhet të shohim përtej ndarjeve politike përballë rrezikut që i kanoset Shqipërisë. Të gjithë duhet të bashkohemi për të kryer detyrën tonë si shqiptaro-amerikanë para Kombit.

Nga Dalip Greca/*

Në mesditën e së shtunën, 13 Janar 2018, në mjediset e varrezave Maple Grove Cemetery, në Kew Gardens, Queens, New York, nën moderimin e nënkryetarit të Partisë Lëvizja e Legalitetit në SHBA, z. Ahmet Hoti, është organizua veprimtaria përkujtimore kushtuar 42 vjetorit të vdekjes së heroit të rezistencës antifashiste, gjeneral Abaz Kupi.

Fillimisht janë përcjellë Hymnet Kombëtare të Shqipërisë dhe Amerikës. Me një minut heshje janë nderuar dëshmorët e Kombit dhe heroi i 7 prillit, Abaz Kupi. Po ashtu janë nderuar legalistët që u ndanë nga jeta gjatë vitit 2017.

Fjalimin e rastit e ka mbajtë nënkryetari i Leglalistëve të Amerikës, z.Ahmet Hoti.

-Nuk ka gjë më të mirë se sa të përkujtosh dhe nderosh jetën dhe bëmat e Abaz Kupit në këto ditë vetingu nëpër të cilat po kalon rraca shqiptare, veting që vjen si pasojë e ideologjisë çoroditëse, – luftën ndaj së cilës,Abaz Kupi ia përkushtoi jetën dhe flijoi familjen.

Më pas z. Hoti ka spjeguar thelbin e filozofisë së Zogizmit- Shtetformimin.
-Zogizmi, tha z. Hoti, si thelb të filozofisëj ka shtetformimin. Kriteri i vetëm që kjo filozofi përdori për të mbledhë njerëzit rreth saj ishte kontribut i gjithanshëm në këtë shtetformim. Po të analizojmë përbërjen njerëzore të kësaj filozofie aty gjejmë Shqipërinë e vërtetë.

Për Hotin, Zogizmi është gjithëpërfshirës dhe bashkon njerëz produktdhënës në shtetformim. Në këtë filozofi e gjeti veten Abaz Kupi. Pjesmarrja në xhandarmarinë e famshme shqiptare, që karakterizohej nga besnikëria e lartë ndaj shtetit, ia rriti atij reputacionin në shkallë vendi. Ai kontribuoi me pushkë në dorë për shkatërrimin pa mëshirë të lëvizjeve të Shalës, Mirditës, Delvinës dhe Fierit, të cilat janë të mirëdokumentuara si lëvizje të frymëzuara nga shtete keqdashse ndaj Shqipnise për kohën. Habiten njerëzit, komentoi Hoti, se si ia arriti Ahmet Zogu, që bëri të dështonin të gjitha këto lëvizje antishtet,të 1926-ës, të 27-ës, 35-ës e 36-ës, kurse shtetarët e Shqipërisë së 1997-ës, me gjithë atë ushtri e armatim, nuk arriten që tu tregonin vendin bandave të Vlorës, apo ë qyteteve të tjera të rebeluara ndaj shtetit.

Për Hotin, përgjigjja është e thjeshtë:Janë këta burra si Abaz Kupi, që i munguan dhe vazhdojne t’i mungojnë shtetit shqiptar.
Më pas nënkryetari i Legalistëve u ndal në organizimin e qëndresës antifashiste dhe spjegoi se përse Mbreti Zog ia besoi atë Majorit të Xhandarmërisë dhe jo ushtrisë, duke iu referuar edhe kujtimeve të Kolonel Hysen Selmanit.
-Jo se Mbreti Zog nuk kishte ushtrinë me vete, tha Hoti,por se për faqe të zezë të disa oficerëve, ashtu si dhe shumë të tjerëve, që hëngrën bukën e turpit mbas 7 prillit të 1939, që pranonin më mirë si Mbret të Shqipërisë të kishin Viktor Emanuelin e Italisë se sa Ahmet Zogun e Burgajetit.

Më pas Hoti ka folë për kontributin që dha Abaz Kupi pas luftës duke vazhduar qëndresën në mërgim dhe pasojat që ranë mbi familjen kupi, e cila kaloi përmes një kalvari të gjatë vuatjtjesh burgjeve dhe kampeve të internimit.

Që nga 7 prilli 1939, racizmi fashist dhe ai komunist, pa dallim e verbërisht, nuk iu ndane familjes Kupi, sepse baba dhe gjyshi i tyre deshi qe Shqipëria të rreshtohej nga Aleatët, sepse baba dhe gjyshi i tyre deshën Shqipërinë Etnike, sepse baba dhe gjyshi i tyre ishin besnik të Mbretit të Shqiptarëve, besnik të Shqipërisë.
Në përfundim Hoti tha: Duke iu lut Zotit që t’ia shpërblejë vuajtjet dhe sakrificat atij dhe familjes, uroj që Shqipëria dhe shqiptarët ta vënë në piedestalin më të larltë të heronjve, Robin Hudin shqiptar, gjeneral Abaz Kupin.
Z. Hoti ka ftuar në foltore kryetarin e Vatrës. Z. Dritan Mishto, i cili tha:

Në emër të Federatës Vatra ju përshëndes dhe përulem me respekt para heroit dhe para Jush. Ju përgëzoj për punën që bëni për t’i sjellë në kujtesë komunitetit shqiptar të Amerikës figura të tilla gjigande të Kombit tonë, si kjo e heroit të 7 Prillit, Gjeneral Abaz Kupit. Unë nuk do të flas për historinë që mbart kjo figurë e Historisë Kombëtare, pasi kjo u takon historianëve, por do të doja që t’ju pyesja ju se si do ta shihte Abaz Kupi Shqipërinë e sotme, tha z.MIshto.

Fatkeqsisht, sot e drjetojnë Shqipërinë po ata që kanë qenë përballë Abaz Kupit, janë ata që i kanë sjellë aq shumë dëme ndër dekada Kombit, janë po ata që sot po e shkatërrojnë dhe kriminalizojnë Shqipërinë. Ne duhet që të bashkohemi dhe të gjejmë forcën dhe kurajon që gjeti Abaz Kupi, kur organizoi qëndresën kundër pushtuesëve fashistë.Natyrisht një luftëtar si Abaz Kupi e dinte mirë se kush do të ishte fundi i rezistencës me 7 prill, por ai luftoi dhe qëndroi fort derisa mundi. Ndaj edhe ne duhet të ngrihemi,të bashkohemi dhe të punojmë më mirë, më fort, që të shmangim dëmet që po i bëjnë Shqipërisë antishqiptarët. Fashizmi, nazizmi, komuizmi, sot janë konvertuar dhe po kriminalizojnë Shqipërinë, po helmojnë rininë me drogë, dhe kanë kthyer Shqipërinë tonë në qendër prodhimi e trafiku ndërkombëtar. Ne, ashtu siç veproi gjatë të gjithë jetës Abaz Kupi, duhet të shohim përtej ndarjeve politike përballë rrezikut që i kanoset Shqipërisë. Të gjithë duhet të bashkohemi për të kryer detyrën tonë si shqiptaro-amerikanë para Kombit.

Unë jam sot këtu mes jush, ka vijuar Mishto, edhe për një arsye tjetër;-Legalistët, në momente kyçe të historisë së Vatrës, kanë mbështetë Federatën, duke u bërë pjesë e saj. Kur Vatra ishte mes dy zjarresh, Tiranës dhe Beogradit komunist, Legalistët i dhanë shpirtin nacionalist Vatrës. Dua ta kujtoj, tha kryetari I Vatrës, si moment reflektimi këtë kontribut që Legalistët kanë dhënë dhe japin për Vatrën.Natyrisht një nga ata që i dhanë mbështetje e shpirt Vatrës, ishte dhe Abaz Kupi.

Së fundi desha të sjell para jush edhe një moment tjetër, tha Mishto; Federata Vatra ka shpalosur para disa ditësh Strategjinë e re të vlerësimit të marrdhënieve Shqiptaro-Amerikane. Natyrisht vatranët, Legalistët, i gjithë komuniteti, kanë punuar për forcimin e marrdhënieve mes Amerikës dhe Shqipërisë. Ne sollëm në Vatër ish ambasadorin amerikan në Shqipëri në kohën e Mbretërisë Shqiptare, Herman Berstein. Ai u soll nga studiuesi, diplomati i njohur Mal Berisha me një aktualitet mahnitës.Po ashtu ne vlerësuam shtetin modern që ngriti Mbreti Zog dhe vlerësimin e kësaj figure përmes ambasadorit Bernstein. Po ashtu, përmes kësaj figure ne vlerësuam dhe vetë ambasadorin Amerikan, i cili është një model se si duhet të lidhet me popullin ku shërben një ambasador.

Përfitoj nga rasti, përfundoi kryetari i Vatrës, që të apeloj që figura të tilla duhet t’i bëjmë të njohura tek brezi i ri.

Ish nënkryetari i Vatrës z. Asllan Bushati, ka folë për figurën e Abaz Kupit si ushtarak i sukseshëm, por i lënë në harresë nga historiografia komuniste. Ai solli në kujtesë luftimet e Abaz Kupit dhe pasuesëve të tij gjatë pushtimit të vendit. Z. Bushati vlerësoi Abaz Kupin edhe për kontributin që dha për bashkimin e Shqiptarëve deri në momentin, kur e pa hapur se Partia Komuniste ishte kundër interesave kombëtare dhe urdhërohej prej jugosllavëve, duke vënë peng Kosovën. Ai tha se pa Abaz Kupin, do të ishte në pikëpyteje bashkimi I nacionalistëve në Konferencën e Pezës, apo Mukja etj. Ai bëri apel tek komuniteti që ti bëjë presion qeverisë shqiptare që eshtrat e heroit të 7 Prillit të dërgohen në varrezat e Kombit, ku e kanë vendin heronjt.

Në emër të familjes Kupi, ka falenderuar nipi i Abaz Kupit, Sokol Fatbardh Kupi.

Familja ka shtruar një koktejl për të pranishmit.

Një grup prej pjesmarrsëve kanë shkuar dhe kanë vendosë lule tek varri i heroit.

*Për më shumë fotografie shkoni në Facebook

VATRA & DIELLI PER HEROIN KOMBETAR

January 13, 2018 by dgreca

SI E PERKUJTOI VATRA 500 VJETORIN E GJERGJ KASTRITOTIT SKENDERBEU/

Pregatitur ngaDr. Pashko Camaj, Shef i Kabinetit të Presidentit të Federatës Pan-Shqiptare Vatra/*

Para 550 viteve, vdiq në Lezhë, Heroi ynë Kombëtar GJERGJ KASTRIOTI-SKËNDERBEU. Atë ditë të ftohtë të 17, Janarit të vitit 1468, ai vdiq për të mos vdekë kurrë. Vdiq për tu bërë figura më e madhe e Kombit tonë, fama dhe lavdia e të cilit kapërcejnë shekujt, figura me të cilën ne shqiptarët me të drejtë duhet të krenohemi! Prandaj dhe ky simpozium sot në këtë vend, afirmon historinë tonë, ku bëjmë homazh dhe përulemi para figurës më të shkëlqyer të tokës arbënore!

Tema e kësaj kumtese që kam pregatitur për kët rast është: “Veprimtaria dhe aktivitetet e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA për figuren e Heroit tonë Kombëtare Gjergj Kastrioti-Skënderbeu”.

Fedrata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra në misionin e vet të shënjtë kombetar që nga fillimi i saj 105 vite më parë, ka synuar të jetë vatra e të gjithë Shqiptarëve ku së bashku të mbrojmë atë për cka, njeriu për të cilin flasim sot kishte luftuar vite dhe dekada me radhë. Në jetën e saj mbi 100- vjecare, Vatra gjithnji ka kultivuar dhe ka lartësuar në pjedestal të shkuarën dhe sakrificat e shumta të popullit tonë dhe heronjëve tonë, e në vecanti ajo ka ngritë figurën dhe rolin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut në ndërgjegjën tonë kombëtare. Gjergj Kastriotin Skënderbeun Vatra e kujton përmes veparave the aktiviteteve të shumta të saj të cilat janë publiukar dhe ruajtur përmes Gazetës Dielli që nga fillimi i publikimit të saj në vitin 1909. Të flasim për kontributin e Fedratës Pan-Shqiptre Vatra, duhet të shfletojmë faqet e gazetës Dielli. Falë angazhimit dhe punës së madhe të Vatrës, secili numër dhe secili artikull i publikuar në gazetën Dielli që nga numri i parë i saj e der sot, është i ruajtur në arkivin e Vatrës. Ky arkiv organizohet, plotsohet dhe mbahet me kujdes të vecantë nga Editori i gazetës Dielli, Z. Dalip Greca. Ai me punë të perkushtuar jo vetëm që mbanë dhe ullëheq gazetën Dielli, por ai është personi që drejeton me një enciklopedi të pasur me libra dhe punime nga gjithë bota Shqipëtare, që nga fillimi i shkrimëve të para shqipe të autorve të ndryshem, të mëdhenj dhe të vegjël. Shfrytëzoj rastin që këtu nga kjo platformë ta falenderoj dhe përgzoj Editorin për punën e madhe që ai bën për Vatrën dhe me gazetën Dielli.

Kur flasim për veprimtarinë dhe aktivitetet e Vatrës, për figurën dhe veprën e madhe të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, kthehemi tek themeluesit e Federatës Pan-Shqiptare Vatra, pikërisht tek Imzot Fan Noli, i cili në vitin 1921 publikoj veprën e tij madhështore “Historia e Skënderbeut” në Boston.

Më 1947 Noli botoi përpunimin e plotë që i bëri George Castrioti Scanderbeg (1405-1468), Neë York 1947; që do i shërbente si temë diplome në Universitetin e Bostonit.

Një kontribut me plot vlerë e Fan S. Nolit është dhe përkthimi në gjuhën shqipe i peomës “Scanderbeg” të poetit Amerikan të shekullit XIX, Henry Ëadsëorth Longfelloë. Kjo poemë konsiderohet nga shumë studiues si poema më e denjë shkruar nga një autor i huaj, kushtuar heroit tonë kombëtar.

Një punim tjeter i rëndësishëm për veprën e Skënderbeut publikohet në punimin shkencor(“L’Albanie et l’invasion turque au XVe siècle” )-

“Shqipëria dhe Invazioni Turk në të XV-tin Shekull” nga Dr. Athanas Gegaj, i cili për një kohë 8 vjecarë ishte dhe Editori i gazetës Dielli. Me këtë vepër Zoti Gegaj mbrojti temën e doktoraturës në universitetin Louvain në Belgjikë më 1937, pra 30 vite para se të merrte detyrën e editorit të Diellit. Imzot Noli, e kishte cilësuar këtë si një ndër veprat më të mira për heroin tonë kemi dhe një libër tjetër kombëtar Gjergj Kastriotin Skënderbeun.

Vepër tjeter për figurën e Skënderbeut është dhe libri me titullin “Scanderbeg” botuar në vitin 1968 nga vatrani Nelo Drizdari, ish-Editor i Diellit në vitet 1937-39. Z. Drizdari ishte gazetari i parë Shqiptarë i diplomuar në SHBA, gjegjsisht në Universitetin Columbia, dhe si i tillë, themeluasi i Seksionit Shqip në “Zërin e Amerikës.” Ma në fund, një vepër tjetër e rëndëdsishme është nga Isa Ndreu (vëllai i Jonuz Ndreut, Vatranit qe shërbeu në ushtrinë Amerikane) i cili me patriotët tjerë lobuan pranë Zhak Shirak-ut, kryebashkiak i Parisit i asaj kohe, i cili më datën 10 korrik të vitit 1978, me rastin e 100- vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, mori vëndimin zyrtar dhe i akordoi emrin e Skenderbeut, njërit prej shesheve në qendër të Parisit. Pas marrjes së atij vendimi, ceremonia zyrtare për emrimin e sheshit “Skënderbeg,” u zhvillua me datën 6 Maj të vitit 1980, ku morën pjesë me qindra personalitete të mërgatës antikomuniste shqiptare nga shumë vende të botës.

Për të treguar dhe më shumë për aktivitete e Vatrës, për figurën dhe veprën e madhe të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, kthehemi në një kohë të vecantë dhe specifike. Kthehemi tek viti 1968, pra plot 50 vite mrapa. Revista Dielli që nga muajët e fundit të vitit 1967 e fillon fushatën për “Vitin e Skenderbeut’’, konkretishtë 500-vjetorin nga vdekja e Heroit tonë Kombëtare, Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Në numrat e njëpasnjishëm të gazetës Dielli, shkruhet me detaje më të vogla për organizimin i këti përvjetori historik. Fillimisht shkruhet për planet e dy manifestimeve madhështore: së pari një shtgëtetim madhështor të Vatranëve dhe shqiptarve nga e gjithë bota e lire ku do bashkoheshin në Romë me Arbreshet tonë të gjakut shqipëtare në Italisë. Në Romë te Italisë do the bëhej një manifestim madhështor i organizuar nga Arbreshët të cilët në zemër e ruajnë atë shqipatri nga e cila parardhësit e tyre ishin largaur 5 shekuj më parë. Kuptohet, këti manifestimi nuk mundën tu bashkoheshin edhe shqiptarët nga shteti amë i Shqipërisë ngase qeveria komuniste kishte shpallë luftë pothuajse gjithë mërgatës, e vecenarishtë Vatrës së Nolit. Dhe kremtimi i dytë, po aq madhështor, i organizuar në Boston me 5 Maj- ku u ftuan të gjithë shqipëtarët nga të gjitha vëndet e Amerikës dhe Kanadas te marrin pjesë, “në Kremtimin e Kremtimëve” siç shkraun faqja e parë e gazetës Dielli e datës 29 Nëndor të vitit 1967. Në kët shënim përmes të tjerash jepën sqarime që degët e Vatrës në shumë vënde të Amerikës, kanë mundësi të festojnë sipas dëshirës dhe planëve të veta, por “Kremitmi i gjith Kremtimëve” do të bëhej për gjith shqipëtaret në shtëpin e Vatrës, në Boston të Massachusetts, me 5 maj 1968.

Prëgatitje për këto kremtime, gazeta Dielli i mbuloi në secilin edicion që nga fundi i vitit 1967 dhe gjerë në fund të manifestimeve. Ështe i dukshëm pubilikim i një eseje të gjatë nga Vatrani, Xhavit Kallajxhiu, i cili një kohë ishte dhe Editor i gazetës Dielli. Kjo ese në vazhdimësi publikohet në 8 numrat e Diellit nga Dhjetori 1967 der në Shkurt te 1968, nën pseudonimin Gjin Shpata, ngase z. Kallajxhiu aso kohe ishte gazetar në seksionin Shqip të ‘Zërit te Amerikës.’ Në kët ese, ai publikon një pjesë të poemës të Longfelloë-it, të cilën Fan Noli e kishte përkthyer në gjuhën shqipe disa vite më parë.

Kështu e përshkruan hyrjen e Gjergj Kastriotit Skënderbeut në Kalanë e Krujës Longfelloë (e përkthyer nga Xhevat Kallajxhiu):

“Dhe pastaj me salltanet,

Veshur armët si një mbret,

Shkon kaluar në kështjellë

Edhe hyn nga port’ e gjerë

Nga kështjella shpejt ka rënë

Flamuri me gjysmë-hënë

Edhe populli shikon

Që në vënt të tij valon

Flamur’ i Skënderit n’erë

Shkab’ e zezë me dy krerë.

Dhe një thirrje lart-u-ngrit,

Se çdo zëmër e çdo shpirt

U-mërzit nga Turku i lik,

Q’e kish bërë atë Krujë Zi, murtajë edhe rrëmujë.

Ai zë me gas e me bujë

Q’oshëton nga breg në breg

Është: “Rrofsh, o Skanderbeg!”

Editorialet, shkrimet historike dhe informacionet me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, dominojn numra me radhë të gaztës Dielli gjatë të gjithë pjesës së parë të vitit 1968. Rëndesi të madhe i jepet shtegtimit në Itali me 23, 24 dhe 25 Prill, ku delagacioni i Vatrës i udhëhqur nga kryetari Anthony Athanas, iu bashkangjitën grupit Arbëresh për një manifestim madhështor. Numra me radhë të Diellit stolisën me shkrime, lajme dhe fotografi të bukura që e përshkruajnë një eufori dhe një manifestim të mrekulluashëm. Kështu 6 shkruan Dielli për suksesin e madh të shtegtimit në Romë: “Të nipërit e Skënderbeut u bashkuan në basiliken e Shën Pjeter dhe kënduan shqip dhe përshëndetën në gjuhën shqipe Shënjtrinë e Tij Papa Palin VI-të. Nga Shën Pjetri Shqiptarët kremtuan 500 vjetroin në qëndrat e Romës rrethuar nga autoritet civile e fetare të qytetit te pavdekshëm.” Një ndër ceremonitë më madhështore u zhvillua në “Piazza Albania” pranë monumentit të Skënderbeut, ku në prezencën e mijëra njerzësh, u celebrua heroi ynë Kombëtare shkruan gazeta Dielli. Njëkohësisht, Dielli i cilson të rëndesishëm dhe të sukseshëm takimet e delegacionit të Vatrës, Kryetarit Anthony Athanas, Prof. Ernest Koliqit etj. me Shënjtrinë e Tij Papa Palin VI të si dhe me Sekretarin e Shtetit të Vatikanit, me Kryebashkiakun e Romës etj. Dielli i 15 Majit 1968 publikon dhe letrën e falenderimit nga Kryeatri i Vatrës dërguar Shëjntrisë së Tij Papa Palit VI-të ku përmes të tjerash thuhet: “Që nga Faik Konitza e nga Peshkop Theofan Noli që tash 60 vite e themeluam këtë Federatë shqipëtaresh pa ndryshim feje e kemi të ditur se Selia e Shënjtë na dashuron e mbron sikurse na dashuroi dhe na mbroi në keto 500 vite e më tepër.” Mund të thuhet se manifestimi në Romë ishte një ngajrje e rëndësishme përmes së ciles i treguan botes së lirë jo vec të kaluarën tonë madhështore, por dhe qeverisë komuniste në Tiranë si dhe mbarë popullit shqipëtarë, se Vatra dhe mërgata shqiptëre janë të organizuar dhe kan fuqi dhe influence të gjërë, në aspiratat tona për ta parë popullin Shqiptarë të liruar nga telat me gjëmba që e kishin kapluar popullin tonë. Manifestimi i dytë madhështore u zhvillua me 5 maj 1968, në Boston. Dielli i datës 22 Maj, 1968 shkruan “Qe një kremtin që nuk harrohet.” Në preznecën e qindra e qindra shqipëtareve nga shumë vende të Amerikës dhe Kanadasë, u përkujtua 500 vjetori i vdekjes së Heroiit tonë Kombëtare. Në të mes të tjerash, gazeta Dielli shkraun se Kryetari Anthony Athanas lexoi letrën përshëndetëse të Guvernorit të shtetit Massachusetts (Z. John Volpe) dhe deklaratën e Kryebashkiakut Kevin Ëhite, me të cilën ai e proklamoi 5, Majin si “Dita e Skënderbeut” në qytetin e Bostonit.

E përfundoj këtë kumtesë me fjalët e Dr. Athanas Gegaj, që në editroialin e botuar në gazetën Dielli me 20 Maj 1968 përmes të tjerash shkruan: “Skënderbeu qe përhere pranë popullit shqiptar në luftra e në mbledhje, në të vështira dhe në gëzime. Hieja e Skënderbeut ështe si një fuqi hyjnore, që udhëzon popullin shqipëtar tash 500 vjet e këtej. Ai ësht i shenjtë, është drejtonjës, dhe bashkonjës i të gjitha aspiratave ose dëshirave të popullit tonë. Ne e provuam këtë gjë në Boston me 5 maj 1968. E Arbreshët tonë, që jetojnë në Itali tash disa shekuj, e dëftuan me 24-25-26 Prill 1968 në Romë. Një gjë e vetme i bashkon shqiptarët e mirë: Skënderbeu. Ky do ti bashkojë kurdoherë!

Në zëmrat e cdo shqiptari, i përjetshëm qofte Gjergj Kastrioti Skëndebeu!

Ju faleminderit për vëmendjën!

Kumtese e mbajtur ne veprimtarine e organizuar aga Akademia e Nju Korkut me kryetar z. Skender Kodra

MUSINE KOKALARI DHE HESHTJA E ZBULUAR

January 12, 2018 by dgreca

1 KOKALARI-front

Shkruar nga LAURA FARANDA-Perktheu per DIELL-in:EUGJEN MERLIKA/*

1musine visar zhiti Mё 4 dhjetor 2017, nё Universitetin “Sapienza” (“Dija”) tё Romёs u zhvillua njё ditё studimesh, kushtuar Musine Kokalarit (1917 – 1983), shkrimtare, poete, aktiviste shqiptare e Nёntёqindit, qё prej vitit 2007 e nderuar me dekoratёn mё tё lartё qytetare tё Nderi i Kombit : njё rehabilitim politik dhe njё rivlerёsim letrar qё dёmshpёrblejnё vonё historinё dramatike tё njё vajze – uragan, e ndjeshme pёr çёshtjen e sapolindur femёrore, e zotuar politikisht nё kёrkimin e njё rruge demokratike, kundёrshtare e çfarёdo diktature, e dёnuar pёr kёtё nga regjimi komunist me burgim e izolim tё detyruar qё nga viti 1946 deri nё çastin e vdekjes sё saj tragjike.

1 Musine okay 1.JPG

Dita e studimeve filloi me paraqitjen e njё libri tё bukur, tё nxjerrё nga shtёpia botuese Viella, nёn kujdesin e Simonetta Ceglia-s dhe Mauro Geraci-t, “Jeta ime universitare. Kujtime tё njё shkrimtareje shqiptare nё Romёn fashiste (1937 – 1941). Njё vёllim i mirёpritur nё mёnyrё kuptimplote nga seria e çmuar “Kujtesa e rikthyer. Burime pёr historinё e grave”, e drejtuar nga Marina Caffiero dhe Manola Ida Venzo, e menduar si njё detyrim stinёs rinore tё Musine Kokalarit qё, gjatё viteve universitare tё kaluara pranё Fakultetit tё Letёrsisё sё “Sapienza”-s, mbajti njё ditar nё gjuhёn italiane nё tё cilin pёrshkroi ditё mbas dite aventurёn e saj romane.

Me njё parathёnie tё saktё e plot pasion tё vёllimit Mauro Geraci (profesor i jashtёm i Antropologjisё kulturore nё Universitetin e Mesinёs), na shoqёron pёr dore nё grumbullimin sistematik tё pёrshtypjeve, lёvizjeve historike e kulturore, turbullirave jetёsore, intuitave pёruruese politike qё studentja e re dhe e shkёlqyer zbulon gjatё qёndrimit roman nёpёrmjet njё ushtrimi tё vazhdueshёm antropologjik tё dёgjimit, tё vёzhgimit, tё tёrheqjes kritike. Nga ana e saj Simonetta Ceglie (historiane dhe arkiviste pranё Arkivit tё Shtetit tё Romёs) na bёn tё hyjmё nё tekstin duke e quajtur historike vlerёn dёshmuese, duke rindёrtuar mjedisin universitar tё epokёs, duke na kthyer gjithё dokumentat qё pajisin redaktimin e dorёshkrimit (nga letёrkёmbimi vetiak me familiarёt, miqtё, tё njohurit nga fondi Kokalari, sot i dorёzuar pranё Arkivit qёndror tё Shtetit tё Tiranёs ; nga qёndrueshmёria origjinale e dorёshkrimit tek kriteret e zbatuara nё kopjimin dhe botimin e tij)

Libri na paraqitet si njё lloj rrugёtimi nё kthim tek topografitё simbolike rinore tё njё shkrimtareje tё gjithanёshme, tё zotuar herё nё prodhimin poetik vetiak (Kolla e vdekjes, 1937), herё nё pёrmbledhje poetike e tregimtare tё traditёs gojore tё bashkёsisё sё origjinёs (Rreth vatrёs ; …… Si ndryshon jeta, 1944), herё sё fundi nё njё shkrim luftarak e pёrvёlues, i botuar mbas vdekjes nё dy vёllime tё 2000 dhe 2004 (Si lindi Partia socialdemokrate. Artikuj, shёnime, esé, e kujtime dhe Antologjia e plagёve. Nёn terrorin komunist). Njё rrugёtim, ai i Jetёs sime universitare, qё i lejon lexuesit tё shtrijё kuptimin e kthimit – kthimi i Musinesё n’atdhe – nё kёrkim tё njё origjine, tё njё burimi identitar, tё njё peme gjenealogjike qё do tё pёrligjte dёshirёn pёr tё kthyer nё ndihmesё politike njё pёrvojё formuese tё pasur e tё gjithanёshme.

Pёrshkrimet e ditёve tё studimeve janё pёrvijuar nё kёtё perspektivё, si etapa tё mundёshme tё njё udhёtimi, tё njё takimi tё ndёrlikuar me rrugёt e unit tregues tё Musine Kokalarit, duke filluar nga pёrshёndetja hyrёse, prekёse dhe pёrsiatёse e Emanuela Prinzivalli-t, Drejtore e Departamentit tё “Historisё, Kulturave e Besimeve” qё ka nxitur dhe mbёshtetur nismёn. Jo mё pak tё sakta pёrsiatjet e referuesve Franco Altimari, Marina Caffiero, Ardian Ndreca, Anna Rosa Iraldo, Luigi Lombardi Satriani dhe tё vetё kujdestarёve Geraci e Ceglie. I pasur dhe i rrjedhshёm ka qenё projekti i punёs sё ripёrtёritjes botuese tё shkrimtares nё Shqipёri, i propozuar nga Persida Asllani, Drejtore e Bibliotekёs Kombёtare tё Tiranёs. I dhimshёm dokumenti i dёrguar nga Visar Zhiti, poet e studjues shumё i vёmendshёm ndaj Musine Kokalarit ; jo mё pak nxitёs leximi i Rando Devoles, qё e ka zgjatur pёrvojёn e Musinesё deri nё atё tё grave tё Shqipёrisё bashkёkohore, me mёrgimet, traditat dhe modernizimin. Shumё prekёse, sё fundi, prania pjesёmarrёse dhe e plotё e familjes Kokalari, e pёrfaqёsuar zyrtarisht nga pёrshёndetja hapёse e stёrmbesёs Linda, qё ka mbёrritur nё Romё pёr tё ripёrshkuar kujtimet e Musinesё nё tё njёjtin skenar nё tё cilin janё zhvilluar, mbas mё shumё se shtatёdhjetё vitesh nga shkrimi i tyre.

Kёshtu teksti bёhet shkak pёrsiatёs pёr njё vёshtrim tё pёrbashkёt tё siglёs kritike dhe pёrbёrjes njerёzore tё Musine Kokalarit, Muzёs shqiptare tё rikthyer nё tё tashmen : qё nga ёndrra universitare nё vuajtjet e pёsuara nё vetminё e palejueshme tё njё gjёndjeje burgimi tё ashpёr e mё pas tё njё mёnjanimi, njё pёrjashtimi nga jeta shoqёrore nё atё fshat Rrёsheni, ku gjithsecili ishte i detyruar t’a injoronte nёn ndalimin absolut qё t’i thonte njё fjalё.

Duke shfrytёzuar tё mirёn e pozicionit tim strategjik (fjala ime ishte parashikuar pёr nё fund tё seancёs sё paradites) mendova menjёherё se mund t’i lejonja vetes njё shtesё lirie pёr njё lexim tё parapёlqyer tё librit dhe autores sё saj. Nё tё vёrtetё e kisha menduar qё nga leximi i faqeve tё para tё vёllimit qё u bё shkas pёr tubimin roman, nga tё parat konsiderata hyrёse, si njё nderim pёr pёrgatitёsin pёr shtyp qё i kishte kushtuar heshtjes njё monografi tё pёrsosur antropologjike, ende aktuale (Geraci 2002), por edhe si njё strategji tё pazakontё dёgjimi tё njё historie jete tё njё “vajze – uragan”, qё rridhte drejt njё fundi tё papranueshёm, aq mё shumё tё dhimshёm sa mё shumё tё nёnёshtruar poshtёrimit tё heshtjes.

Musine Kokalari dhe heshtja e zbuluar m’u duk titulli mё i pёrshtatёshёm pёr tё pёrmbledhur nё njё metaforё tё vlefshme si dashurinё interpretuese me tё cilёn Mauro Geraci e ka mbёshtjellё qё nё faqet e para tё parathёnies sё tij, po ashtu edhe rrugёn e pёrherёshme tё fatit tё njё gruaje qё sillte ndёr mёnd tё tjera gra, tё tjera trupa, tё tjera histori, tё tjera mungesa. E nёse ёshtё e vёrtetё – siç kujtonte Calvino nё tregimin e mrekullueshёm Njё mbret nё dёgjim (Calvino 2011) – se pёr çdo trup ka njё fillim, pёr çdo zё njё prani, asnjёherё mё shumё se nё kёtё rast zёri i Musinesё kthehet nё njё prani historike duke thurur (me njё veprimtari tё kushtuar dijeve mё tё larta tё njё modeli femёror tё zanafillёs sё herёshme) retorikat e njё heshtjeje tё ngjeshur me kuptim.

Do tё pёrpiqem tё jap, edhe nё kёtё seli, heshtjen e Musinesё nё kuptimin e saj antropologjik, duke depёrtuar nё siglёn e saj semantike, nё andrallat e njё zёri me ndёrprerje, nё pёrvojat e qeta tё kundrimit tё jetёs sё njё studenteje tё ngarkuar me shpresa, nё vetёizolimin e dhimshёm tё njё luftёtareje tё guximёshme, nё mospajtimet e papranueshme tё njё historie pa zё.

Do tё mundohem tё kujtoj mbi tё gjitha fuqinё kritike tё njё izolimi nё rritje, tё njё heshtjeje qё kthehet nё ligjёrim, nёse ёshtё e vёrtetё ajo qё kujton vetё nёna e Musinesё, e cila duke i qёndruar pranё nё stinёn e gjatё tё internimit politik, kuptoi mirё jehonat e memecёrisё sё saj tё detyruar nё pёrdorimin politik si njё sfidё, armё mbrojtjeje kundrejt provokimeve tё vazhdueshme, mbikqyrjeve, marrjeve nё pyetje dhe shpagimeve politike.

Njё heshtje kёmbёngulёs edhe e stёrholluar ajo e Musinesё, qё duhet kuptuar edhe si mjet pёrgjigjeje ndaj “asgjёsё shoqёrore” tё detyruar nga shёrbimet e fshehta, si njё solipsizёm i njё autori tё hekurt e tё çakёrdisur. Heshtja e njё martireje, do tё thoshim, qё pёrballon me krenari e dinjitet gjymtimin e njё trupi e tё njё mendimi. Heshtje e pёrsёritur dhe e ftohtё ajo e institucioneve (mё parё politike, mё pas shёndetёsore), pёrballё kёrkesave tё besuara shkrimeve drithёronjёse tё njё Musineje tё sёmurё pёr vdekje, tё goditur nё gji, tё goditur nё zemёr, trupi i sё cilёs – njё pasqyrё tingёlluese e njё vetmie tё prerё – kёrkon dinjitet dёgjimi.

Por rrugёtimi nё heshtje i Musine Kokalarit fillon herёt, mё parё se burgosja e saj politike, shumё mё parё se sa zёri i saj tё mbytet nga tmerri i njё regjimi. Fillon nё shenjёn e njё pedagogjie femёrishte, ndoshta tё pёrfshirё nё lidhjen familiare e shoqёrore tё pёrkatёsisё. Shёmbull i njё harmonie dhe urtёsie qё fitohen me kohё, nё vitin e parё tё studimeve universitare, heshtja ёshtё pasoja e njё farё vёshtirёsie gjuhёsre dhe tё njё vetёdijёsimi tё ri : gjuha italishte, e mёsuar nё vitet e formimit shkollor nё Shqipёri, kёrkon njё rilindje qё inkurajon njё stinё tё njё inkubacioni tё heshtur. “Muajt e parё nuk hapnja gojё”, kujton nё autobiografinё e saj, duke vёnё nё dukje se si gjёndja e saj e vёshtirё ndahej edhe me shoqe tё shkollёs qё vinin nga “vёnde tё tjera italiane”, e mateshin pёr herё tё parё, si ajo, me njё gjuhё letrare aq tё ndryshme nga ajo e folura nё sferёn shtёpiake dhe e dorёzuar sё folmes sё shifruar tё ndjenjave. Heshtja e detyruar e muajve tё parё gjen shpёrblim nё vajin çlirues tё orёve tё natёs dhe nё njё botё ёndёrrash, tё shёndetёshme qё nxit zgjimin drejt njё jete tё re. Duke pёrshkuar me mendim mbrapa skenarёt qytetarё, rrugёt e gjalla, ngazёllimin e njё tregu, Musineja nuk mungon tё rrёfejё bezdinё e zhurmёs qytetare, mospajtimin me zёrat dhe turmat, kur me trupin e saj tё hajthёm ajo kalon nё majё tё gishtave shqetёsimin.

Pёrsёri heshtjes i dorёzon peshёn e njё trupi qё rifiton “me hapa tё mёdha” prani dhe emocione nё kundrimin e njё refleksi tё ujit tё lumit nё brigjet e Teveres, tё njё varri etrusk, tё njё Koloseu “tё zhytur nё njё heshtje tё thellё”, nё njё mёndje me vizitorёt tё kthyer nё memecё nga mrekullitё e historisё.

Heshtjes sё saj i bёjnё jehonё tё tjera zёra femёrorё, tё vjedhur gjatё njё qёndrimi tё shkurtёr mbi njё stol tё lagjes nomentane : ankimet e dy kamariereve nё drejtim tё zonjave tё rrepta ose lёvdatave nё adresё tё tё vegjёlve tё tyre nga dy nёna tё reja : llafe , shkruan Musineja, tё mbrujtura simbas shkallёs sё kulturёs ose tё gjёndjes shoqёrore, zёra qё ndjellin gёnjeshtra tё pa tё keq, por tё cilave “ёshtё mёkat tё mos i besosh”, sepse mishёrojnё jehona tё dёgjuara historish femёrore qё ushqehen me skenarё tё thjeshtё vetiakё tё njё sfere shtёpiake nё tё cilёn jeta rrjedh nё shenjёn e harmonisё gjinore, qё mё sё shumti ndёrpritet me dёgjimin e burrave.

Heshtje dhe cilёsi dёgjimi ushqejnё edhe udhёtimet e kthimit tё Musinesё nё Shqipёri : vera tё kaluara me shoqen e shkollёs, gjithmonё gazmore, nё kundёrshtim me natyrёn e saj tё heshtur ; çaste soditёse pёrballё njё peisazhi detar, ditё tё kaluara “vetёm duke dёgjuar”, pёr tё mbledhur rrёfenjat, kёngёt, zakonet popullore tё Gjirokastrёs, vёndi i banimit, tё kumtuara asaj si njё dhuratё nga gra tё rritura, nёna e gjyshe, tё befasuara pёrballё njё interesimi kaq tё pazakontё pёr botёn e tyre.

Njё heshtje melankolike shoqёron Musinenё studente gjatё kthimeve nё Romё, kur vjeshta e zhvesh natyrёn, n’ata çaste vetmie nё tё cilёt mendimi, pёr arsye tё pakuptueshme e tё pashprehёshme i lё rrugё tё lirё njё humori shurdh e tё mbyllur. Duke bёrё levё mbi heshtjen ajo pёrballon detyrёn e ndihmёs nё spital, nё fillim kundrejt njё tё afёrmi tё ri shqiptar, i sёmurё me tuberkuloz e i shtruar nё Romё, qё ditё mbas dite do t’a shohё tё shuhet pa derdhur asnjё pikё loti ; mё pas kundrejt njё nipi tё vogёl, i detyruar tё qёndrojё i shtruar me muaj e tё pёsojё disa ndёrhyrje korigjuese pёr njё ndrydhje tё lindur tё kёrdhokllёs : “ nuk flisnja pothuajse kurrё dhe shoqja mё linte tё qёndroja”. Nё verёn e gjatё romane, kushtuar kurave tё nipit dhe zgjedhjes sё argumentit pёr tezёn e diplomёs, heshtja do tё ishte shoqja e pushimit te mbasditёs nё njё qoshe tё qetё tё Veranos, nёn qiparisёt e heshtur qё i kujtonin fёmijёrinё nё tё cilёn e ndrojtur dhe e heshtur, nё dimrat e ashpёr tё vendit tё saj ajo dёgjonte fishkёllimёn e mprehtё tё majave tё hazdisura tё erёs.

Nё shenjёn e njё heshtjeje tё çorientuar Musineja priti edhe dashurinё e njё djali tё ri, emri i tё cilit nuk do tё zbulohet kurrё ; njё koleg studimesh qё nё fillim fiton respektin e saj, me tё cilin shkon me njё shpirt miqёsor e qё sё fundi kthehet nё njё ndjenjё dashurie e cila i nuk sjell qetёsi por njё luftё tё thellё nё brёndёsinё e saj. Kёshtu, ndёrsa djali ankohet pёr heshtjen e saj tё cilёn e merr pёr njё shenjё mangёsie ndjenjash, Musineja pyet veten nёse njё lidhje shumё e ngushtё do tё rrezikonte tё vinte nё dyshim pasurinё e saj tё patjetёrsueshme, lirinё. Nё fund tё historisё sё ndrydhur e tё brejtur nga gjёra tё vogla tё pёrditёshme, Musineja vjen nё pёrfundimin se nёse dashuria ёshtё e bukur “mё e bukur akoma ёshtё liria e shpirtit, kur ai nuk ёshtё i burgosur nё njё mendim tё vetёm qё thith gjithshka, por qё endet si njё gjё e egёr [….] Njeriu ёshtё lindur pёr tё jetuar vetёm.” (Kokalari, 2017, 185).

Nё stinёt e fundit romane ditёt kalojnё mes zotimesh, pritjesh e mallit pёr t’ardhmen : megjithёse ngjarjet historike t’atyre viteve frymёzojnё njё vёshtrim zhgёnjimi, kthimi nё Shqipёri ёshtё pёr tё njё kthim nё “vendin e brёndshёm”, thirrja e tё cilit i duket Musinesё si i fundmi veprim i detyrueshёm, nё fund tё njё pёrvoje sendёrtuese tё drejtuar nё shenjёn e asaj rreptёsie etike e cila do tё kthejё Muzёn apo Tacitёn e rinisё sё parё nё njё disidente intelektuale tё papajtueshme. Nё katёr vitet qё kalojnё nga kthimi nё atdhe e deri tek arrestimi, gjykimi i shpejtё e dёnimi, zёri i saj dёgjohet i fuqishёm dhe i qartё : do tё jetё Zёri i lirisё, si organi i informacionit tё partisё tё sapolindur socialdemokrate dhe si zё i padisё sё mjerimit tё shoqёrisё fshatare, tё dallimeve politike, tё rreziqeve tё njё populizmi komunist pёr tё cilin ajo shpejt kupton fuqinё shkatёrruese e tё dhunёshme. Do tё jetё zёri qё kёrkon votime demokratike, qё i bёn thirrje pёrfaqёsive diplomatike tё Vendeve perёndimore, qё ndihet nё tё gjithё fuqinё e tij shpёrthyese nga Shteti komunist.

Ёshtё njё zё nё heshtje apo njё zё i heshtjes sё zbuluar qё infekton dhe dёnon nё mёnyrё tё prerё. Cilitdo, qё nё vitet tepёr tё ashpra tё burgimit, mundohet t’i nxjerrё rrёfime, pendime apo tёrheqje Musineja i pёrgjigjet me njё parimёsi qё do t’i kushtojё heshtjen pёr gjithё jetёn.

Si njё shtojzovalle mali, si zana Eko, zonja e vetmisё sё maleve, si tregimi mitik i njё zёri depёrtues, Musineja do tё bёhet e njёjtё me vetminё e tё vetmit tё dashur tё saj : njё popull i munduar dhe i dёnuar nga regjimi i ndyrё me heshtjen politike, me shmangien zanore, me tretjen melankolike. Por nёse ёshtё e vёrtetё se nuk mund tё pёrfytyrohet heshtja pa bashkёthurjen e tё folurit, heshtja e Musinesё meriton sot nё njё formё tё re njё dёmshpёrblim historik. Duhet lёruar fusha semantike, ёshtё e nevojshme tё kthehet nё polifoninё e saj historike dhe poetike.

Mbi shkrimet dhe trashёgiminё etike, politike, antropologjike tё Musine Kokalarit do tё flitet ende shumё. Pёr heshtjen e saj nё kujtimet rinore mbetet njё gjurmё kuptimplotё qё na thёrret nё njё mёnyrё tё re dёgjimi e qё ёshtё e mbyllur nё shenjat e pashlyera tё trupit tё saj tё raskapitur, nё telin e ndryshkur tё dёnimit, edhe mbas vdekjes, nё rrugёn e kryqit tё zgjedhёs, nё njё lidhje qё ysht frikёn pёr kthimin e tё vdekurvet. Mbas dy vitesh lutjesh tё paplotёsuara klinikёs onkologjike tё spitalit tё Tiranёs Musineja u la tё vdiste nga tumori nё gji. Edhe e vdekur vazhdoi tё pёrfaqёsojё njё armike tё rrezikёshme dhe trupi i saj u vu tё heshtё nga njё lidhje e duarve. E zbuloi kёtё nipi i saj, Hektori, qё nё çastin e nxjerrjes sё eshtrave, nё janar 1991, mbasi i kishte nxjerrё ato pёr t’i pastruar nga balta, preku me dorё mbetjet e njё veprimi skajor tё pёrjashtimit, tё kryer ndoshta nga policёt e ngarkuar me kontrollin e pёrditshёm tё Musinesё, ende nё agoni. Varrimi tragjik dhe i thjeshtё i kryer tё nesёrmen e ndёrrimit jetё, duke sfiduar armiqёsinё e regjimit, pёrshkruhet nga njё mik, edhe ai ish i dёnuar politik, si njё veprim i shpёtimit tё vёshtirё tё trupit tё saj, nё tё kundёrt i paracaktuar tё zhdukej, siç bёhej me kufomat e disidentёve tё pushkatuar.

Mbas rivarrimit e duke filluar nga 1993 Musine Kokalari u rehabilitua nga historia shoqёrore e letrare e Shqipёrisё me titullin “Martire e Demokracisё”. Zёri i mungesёs, prania nё mungesё, Musine Kokalari kthehet sot tё flasё si pёrfytyrim i njё heshtjeje tё zbuluar. Dhe tё njё poshtёrimi qё meriton shpёrblim.

Riferime bibliografike

Calvino Italo Njё mbret nё dёgjim, Nёn diellin e jaguarit, Mondadori Milano 2001 : 49 – 77

Geraci Mauro Heshtja e zbuluar. Shfaqje tё mungesёs nё poezinё popullore nё Siqili. Meltemi, Romё 2001

Kokalari Musine, Kolla e vdekjes, nё “Shtypi” (La Stampa), 56, 24 korrik 1937

-, Rreth vatrёs, Mesagjeritё shqiptare, Tiranё 1944

-, Sa u tunt jeta, Mesagjeritё shqiptare, Tiranё 1944

-, Si lindi Partia socialdemokrate. Artikuj, shkrime, ese dhe kujtime. Nёn kujdesin e P.S. Kokalari, Naim Frashёri, Tiranё 2000

-, Antologjia e plagёve. Nёn terrorin komunist nёn kujdesin e K.Katit, 2 vёllime, Qendra shqiptare e Rehabilitimit tё traumёs dhe torturёs, Tiranё 2004

-, Jeta ime universitare. Kujtime tё njё shkrimtareje shqiptare nё Romёn fashiste.(i037 – 1941) Nёn kujdesin e S. Ceglie dhe M. Geraci, Viella, Roma 2017

Laura Faranda, profesore e Antropologjisё kulturore nё Universitetin “Dija”(Sapienza) tё Romёs, gjatё rrugёtimeve tё kёrkimit tё saj studjon antropologjinё e botёs sё lashtё; antropologjia simbolike, me njё vёmёndje tё veçantё ndaj marrёdhёnieve mes trupit, identitetit tё gjinisё dhe gjuhёs sё emocioneve ; antropologjia e proçeseve mёrguese ; etnopsikiatria dhe psikiatria koloniale ; pakicat etniko – fetare dhe proçeset e ndёrmjetёsimit kulturor ndёrmjet Italisё dhe Tunizisё, nё tё tashmen e nё tё shkuarёn. Ёshtё autore e shumё botimeve. Ndёrmjet titujve mё tё vonё janё : Jo njё mё pak, Ditarё tё shkurtёr pёr njё antropologji tё ndёrmjetёsimit shkollor (2005) ; Udhёtime kthimi. Itinerarё antropologjikё nё Greqinё e lashtё (2009); Zonja e Blidёs. Suzanne Taleb dhe parandjenja e etnopsikiatrisё (2012) ; Jo mё nё jugё tё Lampeduzёs. Italianёt nё Tunizi ndёrmjet sё shkuarёs dhe tё sotmes (2016).

***

*KUMTI I NJЁ “DITE STUDIMESH” NЁ UNIVERSITETIN E ROMЁS

Fakti qё, mё 4 dhjetor 2017, Universiteti “Sapienza” i Romёs i kushtoi ish studentes sё tij tё letёrsisё, Musine Kokalari, njё “ditё studimesh”, mendoj se ёshtё njё ngjarje me rёndёsi nё jetёn kulturore tё shqiptarёve. E veçanta e asaj dite, tё mbushur me kumtesa studjuesish tё njohur nё panoramёn universitare italiane, nё prani tё familjes Kokalari, qёndron nё respektin e thellё dhe nё konsideratёn e lartё qё rrethoi kujtimin e asaj bije fisnike tё Gjirokastrёs dhe njёra nga gratё mё tё kulturuara tё Shqipёrisё sё kohёs, Musine Kokalarit. Ishte nё nderin e universitetit mё tё madh tё Italisё tё kujtonte njё studente shqiptare tё tij me rastin e botimit nё italisht tё kujtimeve tё saj qё lidheshin me atё Vёnd e tё botuara nёn kujdesin e dy profesorёve italianё me titullin “Jeta ime universitare. Kujtime tё njё shkrimtareje shqiptare nё Romёn fashiste (1937 – 1941). Nuk ishte thjesht njё veprim sentimentalizmi gjesti i Universitetit “Sapienza”. Studiuesit e ndryshёm, mes tё cilёve edhe profesor Ardian Ndreca, nёpёrmjet kumtesave tё tyre ndёrtuan pёrfytyresёn e Musine Kokalarit, jo vetёm si njё “studente e shkёlqyer” e njё universiteti italian, por edhe tё asaj si njё poete, shkrimtare e publiciste e shquar qё bёri emёr nё Vendin e saj, jo vetёm me veprat e botuara, por edhe me qёndrimin e saj nё jetёn shoqёrore, kryesisht si njё luftёtare e paepur pёr idealet njerёzore tё mishёruara nё qytetёrimin perёndimor, qё bindjet e saj nuk i vuri asnjёherё nё dyshim, as para diktaturёs mё tё ashpёr komuniste tё Vendit tё saj.

Mendoj se pёr ne ka edhe njё motiv tjetёr tё veçantё pёr tё qёnё tё kёnaqur nga tubimi i katёr dhjetorit nё Romё. Musine Kokalari nuk qe vetёm studentja e nderuar e Sapienzёs, pёr tё cilёn ai universitet mund tё krenohet edhe gati mbas tetёdhjetё vitesh. Ajo qe edhe njёra nga viktimat mё tё shkёlqyera tё regjimit komunist tё bashkёqytetarit tё saj nё Shqipёri. Viktimat e komunizmit, fatkeqёsisht, nё Itali e mё gjёrё nё Evropёn Perёndimore janё si “bijtё e njerkёs”, pёr tё cilёt nuk parapёlqehet tё flitet shumё nga kultura zyrtare. Ngritja nё piedistal e Musine Kokalarit ёshtё jo vetёm vlerёsimi i merituar i figurёs sё njё shqiptareje tё rrallё, por edhe dёnim i qartё dhe i prerё i njё regjimi lirivrasёs, qё ka nё ndёrgjegjen e tij mizore jo vetёm jetёn e gjymtuar tё shkrimtares gjirokastrite, por dhe ato tё njё brezi tё tёrё intelektualёsh atdhetarё, qё pёrbёnin ajkёn e kombit e qё u goditёn pёr vdekje pa mёshirё, duke paragjykuar tmerrёsisht fatet e Shqipёrisё, qё vuajti pёr gjysёm shekulli sundimin e kundёr vlerave nё tё gjithё drejtimet.

Simpoziumi i Romёs mendoj se duhet tё na nxisё pёr tё kryer njё provim ndёrgjegjeje, nё lidhje me punёn tonё nё vitet paskomuniste mbi heqjen e pluhurit tё harresёs mbi vlerat e vёrteta tё kombit ende tё mbuluara, ende tё pёrdhosura nga kultura zyrtare, ende tё panjohura e tё pazbuluara, me pёrjashtime tё rralla tё nismave vetiake e familjare, nisma qё nuk gjejnё pёrkrahjen e duhur nё kontekstin e pёrgjithshёm tё veprimtarisё kulturore shtetёrore. Pa u zgjatur shumё nё kёtё argument, do t’a pёrfundoj pёrsiatjen time tё thjeshtё me njё pyetje qё i drejtohet jo njё personi tё vetёm, cilido qoftё roli dhe pozita e tij, por njё tёrёsie njerёzish tё fushave tё ndryshme tё jetёs shqiptare, qё nga ajo studimore e kulturore deri tek ajo politike : a nuk do tё kishte qёnё nё nderin e kёsaj shoqёrie, tё kёtij shteti e tё institucioneve tё tij, qё njё fakulteti letёrsie tё njё universiteti shqiptar t’i vihej emri i nderuar i Musine Kokalarit ? Mendoj se ai emёr do t’i jepte hir atij institucioni, do t’a stoliste me vlerёn e pёrjetёsisё qё bart nё vetvete.

Sa pёr kumtesёn e profesoreshёs Laura Faranda, tё cilёn u mundova t’a pёrkthej me shumё kёnaqёsi, mendoj se ёshtё njё ndihmesё e vlefshme nё portretizimin e shkrimtares e publicistes sonё, “Muzёs shqiptare tё rikthyer nё tё tashmen”,mbasi e trajton atё nga njё kёnd vёshtrimi mjaft origjinal e tё pazakontё, duke vёnё nё dukje vlerat e veprave tё saj, por edhe tё heshtjeve qё kanё shoqёruar karakterin dhe jetёn e saj.

“Mos besoni se heshtja ёshtё urtia e tё marrёve : ajo ёshtё me kohё e vend nderi i t’urtёve, qё nuk kanё dobёsinё por virtutin tё heshtin”.

Kёshtu shprehej rreth katёqind vite mё parё Thomas Browne, njё mjek e filozof i njohur anglez. Besoj se kjo perlё e gjykimit njerёzor i shkon pёr shtat edhe Musinesё sonё, nё interpretimin qё bёn profesoresha Faranda nё kumtesёn e saj tё vyer.

Janar 2018 Eugjen Merlika

FAKTE…?

January 10, 2018 by dgreca

Një polemikë e Faik Konicës/

Për të ndritur Popullin dhe për të stërvitur gjykimin e tij në shesh të politikës, kam folur për aktorët e lodrës shqipëtare me liri dhe me paanësi, ashtu siç më ka prerë mendja dhe siç më ka thënë ndërgjegjja. Një mijë zëra në Shqipëri m’u përgjigjnë që kam të drejtë dhe që punët janë edhe më keq se sa i kam përshkruar, njerëzit edhe më të fëlliqur se sa më janë dukur. Po fajtorëve penda ime nuk u pëlqen shumë. A është për t’u çuditur? Cilit kusar i pëlqen t’i mbajnë dorën kur përpiqet të çpojë një arkë? Cilit leproz i k’ënda t’i heqësh maskën e hijëshme që i mbulon faqet dhe të nxjerrësh në shesh turit’ e tij të çara me plagë dhe të lyera me qelb?

Fajtorët, me shpresë që të pakësojnë rëndësin’ e krimeve që bëjnë, kanë lëshuar zagarët e tyre pas kurrizit t’im: kemi patur rastin të qeshim me lehjet dhe jargët e këtyre kafshëve. ,Ç’ duan të provojnë sodomitët dhe hajdutët e Tiranës? Që jam njeri i keq? Po s’do fjalë që në sy të tyre jam njeriu më i keq i botës. Fjala është: në sy të Petrëndisë dhe të ndërgjegjes s’ime vallë si jam? Kush mund t’i thelojë ato mistere? Ndërgjegjs munt të thotë që jam një farë shenti: se jam munduar kurdoherë të bëj të mirën, se i kam shërbyer Popullit me sa kam mundur, se s’kam hezituar kurrë në mes të detyrës e t’interesës, dhe në kam lajthime, nuk i kam kurrë me të dashur po jam gënjyer nga rasti. Në sy të Perëndisë, munt të mos jem as ëngjëll as djall, po një njeri me vullnet të mirë. Sa shqipëtarë vallë hyjnë në këtë kategori?

Po dua t’i mpraps të gjitha këto fantasira të një njeriu që i pëlqen vetia dhe mburret më kot. Ejani pra të thoni se gjithë çpifjet e dësinteresuara t’armiqve të Popullit janë të drejta; le të thomi, për hirën e argumentit, që jam edhe më tepër i keq se sa më pikturojnë ata njerës: Si munt ligësia ime të pakësojë, qoftë një drehem, rëndësin’ e fakteve që peshojnë kundrë kriminalëve të Sodomës së Re?

Faktet janë fakte, Çfry, ulëri, hith këlbaza, qesh, qaj, përkëdhel, gris, vrit botën, vrit veten,- faktet, të thata dhe të ftohta, s’luajnë nga vëndi dhe mbeten FAKTE.

A është fakt, apo jo, që shumica e njerësve që kanë sot punët e Shqipërisë në dorë, kanë vrarë, kanë grabitur dhe kanë tradhëtuar?

A është fakt, apo jo, që zanatin e tyre si vrasës, hajdutë dhe spiunë, e vazhdojnë me forcë të re që kur rrëmbyen Guvernën?

A është fakt, apo jo, që çdo ministër ka lidhje të fshehtë dhe kriminale me një mbretëri fqinje?

A është fakt, apo jo, që sëmundja e fëlliqur eSodomisë u përhap dhe dolli sheshit nënnë “guvernën” e tanishme, që praktikohet nën hie të “guvernës”, dhe që të huajve kjo gjendje u bën përshtypjen më të tmeruar?

A është fakt, apo jo, që “guverna” e sotme është themeluar mi sistemin e iftirahut, të spiunllëkut, të rushfetit dhe të pusisë?

A është fakt, apo jo, që shumica e proprietarëve të dheut në Shqipëri i kanë grabitur dherat që kanë ose nga fshatarët ose nga Shteti, dhe që bujqët përdoren si bagëti e janë bërë gjysmë-njerës të verdhë e të shtrëmbër nga rojtja e keqe?

A është fakt, apo jo, që ky system skllavërie jo vetëm mprohet nga “guverna”, po njerëzit dhe miqt’ e “guvernës” e zgjerojnë për ditë duke kallur nën zgjedhë edhe fshatëra që gjer më sot nuk ishin çiflik?

A është fakt, apo jo, që Populli” s’ka bukë as punë, dhe që “guverna” jo vetëm nuk i përkrah fshatarët po u thëthin gjakun me hua mme zor, me taksë dhe me grabitje?

Në qoftë se këto janë ose s’janë fakte, Populli i Shqipërisë e di shumë mirë. Dhe gjykimin e tij s’munt ta ndalojnë as klika e Sodomës së re, as ndonjë fuqi në botë.

HOLLIVUDI NË MBËSHTETJE TË LIRISË SË SHTYPIT

January 9, 2018 by dgreca

1-Frank-300x212

Nga Frank Shkreli/

Të djelën mbrëma u transmetua në televizionin amerikan ceremonia vjetore e ndarjes së Çmimeve Globi i Artë, organizuar nga Shoqata e Gazetarëve të Huaj të Hollivudit, që nderojnë arritjet më të mira të vitit të kaluar në film dhe në televizion. Çdo vit, ceremoni të tilla, natyrisht, vlerësojnë punën artistike të yjeve të Hollivudit, por njëkohsisht raste të tilla përdoren për të prekur edhe tema shoqërore me rëndësi për vitin që lamë pas — për Amerikën dhe për botën — duke marrë parsyshë audiencën e madhe që tërheqë një ceremoni e tillë, jo vetëm në Shtetet e Bashkuara por edhe anë e mbanë botës. Tema shoqërore e vitit 2017 që u theksua nga disa disa folës, përfaqësues të Hollivudit, gjatë ceremonisë, u spikat ç’prej fillimit nga veshjet me ngjyrë të zeza të grave që morën pjesë në ceremoninë e ndarjes së Çmimeve Globi i Artë. Ishte kjo një përzgjedhje e qëllimtë nga gratë pjesëmarrëse dhe nga disa burra, për të shprehur solidaritet me organizatën e formuar nga fundi i vitit të kaloi, “Times’s Up”, “Mbaroi Koha”. Kjo organizatë ka marrë mbi vete përgjegjësinë individuale dhe shoqërore për të luftuar një fenomen shoqëror që kishte marrë përmasa të mëdha – ngacmimet seksuale, jo vetëm në Hollivud por edhe në hapësira të tjera dhe në vende të punës dhe të të veprimtarisë shoqërore, madje përfshirë edhe median.

1 Golden Globs

Foto kortezi-Forbes/

Natyrisht, se kjo është një nismë shumë me vend dhe me rëndësi që duhej të spikatej në një ceremoni të tillë nga vet përfaqsuesit e Hollivudit. Time’s Up –Mbaroi Koha” është një nismë tipike amerikane kur zbulohet një problem i përmasava, siç është ngacmimi seksual në vendin e punës. Por është gjithashtu tipike amerikane mënyra me të cilën shoqëria përballet me probleme të tilla, të çfardo natyre qofshin ato, duke e pranuar së pari se problemi ekziston, duke mos hesituar për t’a venë në dukje publikisht, duke debatuar dhe duke dënuar fenomene të tilla, dhe më në fund, për t’i bërë thirrje shoqërisë në përgjithësi për një angazhim serioz për zgjidhjen e problemit, cilido qoftë ai.

Një temë tjetër e natës së ceremonisë së ndarjes së Çmimeve Globi i Artë, organizuar nga Shoqata e Gazetarëve të Huaj të Hollivudit, ishte edhe liria e shtypit në Amerikë dhe në botë. “Shtypi po sulmohet në ditët e sotëme”, u tha të pranishëmve dhe shikuesve anë e mbanë botës, Oprah Winfri, e cilësuar si “Mbretëresha e të gjitha mediave”. Ajo vuri në dukje respektin e saj për punën e gazetarëve duke thënë se, “Ne e dimë gjithashtu se është dedikimi i pangopur i gazetarëve ndaj zbulimit të së vërtetës absolute, që na bën të mos mbyllim sytë ndaj korrupcionit dhe padrejtësive, ndaj tiranëve dhe viktimave të tyre, ndaj sekreteve dhe gënjeshtrave.” Një ndër fituesit e kësaj mbrëmjeje ishte edhe Komiteti Për Mbrojtjen e Gazetarëve, një organizatë amerikane jo-fitimprurëse dhe jo-qeveritare, me qëndër në Nju Jork e cila mbështet, promovon dhe mbron lirinë e shtypit dhe të drejtat e gazetarëve. Shoqata e Gazetarëve të Huaj të Hollivudit, njoftoi se i dhuroi Komitetit për Mbrojtjen e Gazetarëve 1-milion dollarë për të vazhduar misionin e tij në mbrojtje të fjalës së lirë anë e mbanë botës, përfshirë edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Janë dhuratat monetare si kjo e Shoqatës së Gazetarëve të Huaj natën e ndarjes së Çmimeve Globi i Artë që bëjnë të mundur për Komitetin për Mbrojtjen e Gazetarëve që të luftojë sfidat me të cilat përballen gazetarët anë e mbanë botës, duke i siguruar ata se cilat do qofshin problemet me të cilat përballen – gazetarët kudo qofshin, nuk janë vetëm, por kanë mbështetjen dhe ndihmën e individëve të njohur të shoqërisë amerikane si Oprah Winfri dhe yje të Hollivudit si Meryl Streep e cila gjithashtu foli në mbështetje të lirisë së medias të organizatave dhe enteve të ndryshme jo qeveritare, siç është Hollivudi.

Duke shprehur falaënderimet ndaj dhuratës prej 1-milion dollarësh, Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve u shpreh se si ent mbrojtës i fjalës së lirë, “Beson se gazetarëve kudo qofshin dhe kudo veprojnë, duhet t’u jepet mundësia që të jenë të lirë të raportojnë lajmet pa frikë, pa ndërhyrje dhe pa ndëshkim. Në shoqëritë me një shtyp të lirë dhe të pavarur, popujt kudo, mund të kenë informacionin për të cilin kanë nevojë për të mbajtur qeveritë përgjegjëse për veprimet e tyre dhe si indidvidë, të kenë informacionin e duhur për të marrë gjithashtu vendime të përshtatëshme për jetën e tyre dhe në të mirën e familjeve të veta.”

Sulmet dhe kritikat ndaj lirisë së shtypit kanë marrë përmasa botërore vitet e fundit duke shkaktuar shqetësime të mëdha në radhët e gazetarëve dhe të organizatave kombëtare dhe ndërkombëtare që mbrojnë lirinë e shtypit kudo në botë – qoftë në vend të vogëla, qoftë në vende të mëdha, qoftë në vende që udhëhiqen nga diktatorë e autoritarë, qoftë në vende pjesërisht demokratike e madje edhe në vende që konsideorhen si demokratike. Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve botoi ditët e fundit një listë të udhëheqësve botërorë të cilët kanë, “Bërë ç’mos duke sulmuar shtypin e lirë dhe të minojnë normat që mbështesin lirinë e shtypit.” Sipas këtij enti amerikan për mbrojtjen e gazetarëve, 5 udhëheqsit botërorë në listën e botuar ditët e fundit, e që sipas tij, kanë një frikë të paparë nga e vërteta dhe nga kritikët e vet, ndërkohë që disa prej tyre kanë një angazhim të plotë personal dhe zyrtar ndaj censurës së shtypit, “Kanë bërë ç’mos që të heshtin njëherë e mirë zërat kritikë ndaj tyre, duke dobësuar kështu dukshëm demokracinë.” Lista përmban emërat e udhëheqsit të Turqisë, Rexhep Erdogan, Presidentit të Rusisë, Vladimir Putin, Presidentit Abdel Fattah el-Sisi të Egjiptit, si dhe Presidentit Xi Jinping të Kinës. Në listën e Komitetit për Mbrojtjen e Gazetarëve radhitet edhe Presidenti i Shteteteve të Bashkuara, Donald Trump si një kritik i shtypit amerikan, si rrjedhim i mbulimit kritik të punës së tij dhe të administratës që ai kryeson, nga media amerikane në përgjithësi, duke thënë se Z. Trump, sipas këtij Komiteti, ka postuar rreth 1000 mesazhe kritike ndaj medias.

Është e vërtetë se Z. Trump vazhdon të jetë kritik ndaj medias amerikane, por përfshirja e tij në listën e “të pestëve” nuk besoj se i përshtatet realitetit të lirisë së medias në Amerikë. Nuk ka asnjë krahasim me gjëndjen e lirisë së shtypit në Shtetet e Bashkuara me vendet siç janë Turqia, Rusia, Kina, Egjipti a po ndonjë vend tjetër që, historikisht, janë të njohura si abuzues të pangopur të gazetarëve dhe të lirisë së medias në vendet tyre, në përgjithësi. Media amerikane është e njohur për ekspozimin e skandaleve politike dhe lloj-lloj skandalesh të tjera në nivel vendor, kombëtar dhe ndërkombëtar, pa pësuar ndonjë ndëshkim serioz nga autoritetet amerikane. Mjafton të sjellin në kujtesë skandalin “Watergate” që detyroi largimin e Presidentit Riçard Nikson nga Shtëpia e Bardhë, që pothuaj çoi edhe largimin e tij nga detyra, i turpëruar. Mjafton të kujtojmë skandalin seksual “Monika Lewinsky” të Presidentit Bill Klinton në Shtëpinë e Bardhë. Ishte pikërisht liria dhe pavarësia e medias amerikane ajo që zbuloi dhe çoi deri në fund mbulimin e informacionit në lidhje me këto skandale dhe qindra të tjera gjatë dekadave të fundit, pa asnjë ndëshkim. Prandaj megjithë qellimin e mirë të Komitetit për Mbrojtjen e Gazetarëve nç mbrojtje të lirisë së shtypit, nuk mund të thuhet se media, në asnjë nga vendet e përmendura më lartë nga Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve, të ketë patur të njëjtin efekt në zhvillimet politike të atyre vendeve, pa u ndëshkuar gazetari ose enti mediatik që përfaqësonte ai. Ndryshe nga këto vende dhe nga udhëheqsit e tyre në listën e mësipërme, nuk është pra as Riçard Niksoni, as Bill Klintoni dhe as Donald Trump-i ai që mund të kërcënojë lirinë e shtypit dhe të ndëshkojë gazetarët në Amerikë, pasi janë strukturat demokratike të këtij vendi që i mbrojnë ata dhe lirinë e tyre të fjalës, mbi të gjitha është kushtetuta e Shteteve të Bashkuara, pikërisht Neni 1 i kësaj kushtetute, ai që garanton lirinë e medias dhe punën e pavarur të çdo gazetari ose enti gazetaresk, pa dallim. Ky nen i kushtetutës amerikane – ashtu si edhe vet kushtetuta e Shteteve të Bashkuara — i ka qëndruar kohës, i pa prekur dhe i pa abuzuar, si garantues i lirisë së shtypit. Liria e fjalës është e shënjtë dhe e paprekëshme, qoftë edhe nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara, cilido qoftë ai, ose në cilën do kohë. Ai është vetëm një zë. Është provuar tanimë se, rreziku ndaj lirisë së medias në botë vjen nga ata udhëheqës që vet flasin e vet vulosin, nga ata që sulmojnë, arrestojnë dhe ndëshkojnë gazetarët për një fjalë goje kritike ndaj tyre, nga ata që frikësojnë dhe censurojnë, nga ata udhëheqës botërorë që gazetarinë e krahasojnë me terrorizëmin, nga ata liderë që gazetarët, si rrjedhim i punës së tyre, i akuzojnë për krime anti-shtetërore dhe nga ata që ushtrojnë censurë dhe kontroll të plotë me mënyra të ndryshme, mbi median dhe gazetarinë.