Histori – Page 205 – Dielli

40 VJETORI I ZHDUKJES SË DON MARK HASIT

September 10, 2021 by s p

Nga Fritz Radovani

Melbourne, 10 Shtator 2021.

Don Mark Hasi asht le në Malin Kolaj pranë Shkodres në vitin 1920. Kur ishte 7 vjeç mbeti jetim pa Nanen, dhe më që i ati ishte i rij dhe do të martohej, e mori nenkujdes Famullitari Don Kolec Prennushi, i cili e pat vendosë në dhomë me nanen e vet Ninen, dhe flente e çohej me ate. Mbas një viti shkoi me vazhdue shkollen në Velipojë, tek Don Alfons Tracki. Vazhdoi studimet në Kolegjin Saverian të Shkodres, ku nën kujdesin e Fratel Salës, ishte nder aktorët e dalluem të Teatrit të Jezuitve. Kujtohej per rolin e Tij tek “Juda Makabe”, ku zani i Tij nuk u harrue ma.Vazhdoi studimet e nalta në Padova, po per arsye lufte i perfundoi në Shkoder. Dashunia per rrethin e Don Kolecit tek Don Marku kje e perjetshme… Dhe, Meshen e Parë e tha me 24 Shkurt 1945, me Don Kolec Prennushin. Asht emnue menjëherë zv.Famullitar i Shkodres e ma vonë Sekretar i Kishës Kathedrale të Shkodres, ku ka vazhdue deri në kohen kur asht arrestue. U arrestue në vitin 1947, dhe asht dënue 7 vjet burg, që i ka krye në kampe pune. Asht lirue në vitin 1953, kohë në të cilen ka ardhë e ka banue në një dhomë me ne tre vllaznit… Deri mbas dy vjetësh që shkoi në Argjipeshkvi sekretar i Ipeshkvit Imzot Ernesto Çoba, deri në vitin 1967, që u arrestue edhe njëherë me rastin e “Revolucionit Ideologjik”. Me 7 Prill u arrestue dhe u dënue mbas një viti tortura barbare në hetuesi, ndonse nuk pranoi asgja u dënue me vdekje, denim që Ju kthye në 25 vjet burg, që do ti kalonte në kampe shfarosje… Dënim që i kushtoi me jetën. Në kampin e Ballshit Don Marku u keqsue me shndet dhe, mbas plot 14 vjetësh e disa muej, në 11 Shtator 1981, thirri urgjent Don Mikel Koliqin e mbasi i la një porosi per mue, mbylli sytë dhe shkoi në Jeten e Pasosun…Asht vorrosë në Ballsh dhe me 22 Janar 1992, u rivorros me nderime në Vorret e Rrëmajit në Shkoder, i percjellun nga populli i Shkodres. Don Mark Hasi ishte nder Klerikët e nderuem jo vetem per qendrimin e Tij në hetuesitë terroriste komuniste, po edhe per respektin që gëzonte si predikatar i shkelqyeshem dhe kangtar i paharrueshem…Don Mark Hasi do të kujtohet nga Populli Shqiptar jo vetem, per thiken që hetuesi kriminel Nesti Kopali i nguli në gjuhë, dhe ka vazhdue jeten si Burrat, po në vitin 1967 pak kush asht torturue një vit në hetuesi, tue u masakrue nga terroristët katila Elham Xhika dhe Dhimiter Shkodrani…Vdekja në Ballsh asht kenë pasojë e torturave barbare e shnjerzore…Po, Don Mark Hasi ishte dhe mbetet nder Figurat e Nderueme të Klerit Katolik Shqiptar dhe, per ata që e njoftën… Per vetë karakterin e Tij. Ai asht Martir i Kishës Katolike i Perjetshem dhe, i Nderuem n’ Shekuj!

DON MARK HASI

(1920 – 1981)

I MBËRTHYEM ME THIKË PËR TAVOLINËN E HETUESIT

KRIMINEL NESTI KOPALI, NË VITIN 1946.

ARRESTOHET NË SHKODER ME 15 XI 1946.
TORTUROHET NË HETUESITË E SHKODRES E TIRANËS

NGA TERRORISTËT E SIGURIMIT TË SHTETIT…DHE MBASI
ARRESTOHET ME „REVOLUCIONIN KULTURAL 1967“, E
MBYSIN ME 11 IX 1981, NË KAMPIN E SHFAROSJES BALLSH.

NË 40 VJETORIN E ZHDUKJES, JA KUSHTON AUTORI.

(GRAFIKË E REALIZUEME NGA PIKTORI FRITZ RADOVANI, 2011,

SIMBAS KALLZIMIT TË VETË D.M.HASIT 1961)

MELBOURNE 2021

KRISTIANIZMI NGA SHEK.IV-VIII, NË TROJET SHQIPTARE TË MALËSISË SË MADHE E MË GJËRË

September 4, 2021 by s p

Ndue BACAJ

Hyrje

Kjo kumtesë e vogël perballë vepres së madhe të kishës Kristiane në Malësi të Madhe , Shqiperi e më gjërë i ngjanë një rreze të vogel drite që perpiqet të ndriçoj sadopak hershmërinë e përhapjes së kristianizmit në trojet tona. Kristianizmi ka qënë kurdoherë i “shoqëruar ” edhe me ndertimet e objekteve më të hershme kristiane të kohës, (si Kisha, famulli, manastire etj.). Ndertimi i objekteve të kultit kristian dëshmohet edhe në trojet e Malësisë së Madhe (Shqipëri) dhe në zonat kufitare të fqinjës sonë Malit të Zi (Ish troje etnike shqiptare). Kisha Kristiane, vazhdimisht ka qënë fitimtare mbi errësiren e shekujve, duke perhapë qyteterim zhvillim e dritë. Sot kemi më nevojë se kurr të “zbulojmë” rrënjët e kësaj kishe, rrënjët e besimit dhe identitetit tonë Europerendimorë , rrënjë që u ngulitën në trojet tona që në shekujt e parë të përhapjes së Kristianizmit, dhe u konsoliduan nga shekulli i IV, kur me Ediktin e Milanos (viti 313) perandori i Romës, Kostandinit të Madh do të ndalonte persekutimin e përndjekjen e atyre që perhapnin e perqafonin besimin Kristian…

Histori e shkurtër e kristianizmit në Iliri…!

Në rrugëtimin e gjatë të besimeve politeiste (pagane), shoqëria njerëzore shkoi deri në atë pikë rëndje sa të sundohej nga veset e këqia dhe morali tepër i ulët. Në këto kushte vetë Krijuesi (Zoti) bëri emër që të lindë Jezu Krishti në Betlehem, siç edhe ishte paralajmëruar… Ai, para njerëzimit solli e përhapi doktrinën shpëtimtare të Kristianizmit. Kristianizmi nuk hyri lehtë si Fe e si Besim. Të parët tanë duke qënë nën sundimin e Romakëve nuk e kishin të lehtë të përqafonin këtë Fe e Besim që predikonte për atë si Shëlbohet njeriu, por edhe për atë si jetohet në këtë Botë. Kristianizmi kërkonte që rendi i ri social të bazohet në parimet morale të paraqitura në ligjin e Moisiut, në Dhjetë Urdhërimet e Tenzot. Kristianizmin në Iliri nuk e përhapën as misionarë Latin e as Grek, atë në trevat tona e përhapi njëri ndër Apostujt e Jezu Krishtit , Shën Pali i cili në letrën e tij derguar romakëve thotë: “Kështu qysh prej Jeruzalemit e përqark në Ilirik e kam përhapur Ungjillin e Krishtit”.1. Një dëshmi tjetër vjen edhe nga historiani i Kishës, Daniele Farlati , i cili pohon se bashkësia e Durrësit ishte më e vjetra në Shqiperi , e formuar nga Apostulli Pal , gjatë predikimeve të tij . Gjithashtu ai vuri në dukje se në vitin 58 në Durrës kishte 70 familje të krishtera , të cilat kishin si peshkop njëfarë Cezari apo Apolloni.2. E ndersa perhapej me shpejtësi besimi Kristian, persekutimi e përndjekja e atyre që e perhapnin e perqafonin këtë besim vijonte…Përndjekjet e pergjakshme nga perandoria romake janë të shumta , ku nga këto po kujtojmë ato nga koha e Decit (249-251) që zgjaten deri në kohën e Dioklecianit (284-305).3. Kristianizmi si besim u lejua zyrtarisht vetëm nga Perandori Ilir, (nga Nishi i Dardanisë), Konstandini i Madh, në vitin 313, me Ediktin e Milanos, ku ky edikt ndër të tjera theksonte: “…Tash e tutje kush dëshiron të besoj në atë Fe mund ta bejnë atë lirisht ,hapur dhe pa pengesa…dhënien e të gjitha lirive të krishterëve për kryerjen lirisht të riteve të tyre…4. Kostandini jo vetem e zbatoi me perpikmeri Ediktin e tij ,por ndërmori edhe një seri masash të efekshme që e nxori krishterimin nga katakombet në dritë të diellit , dhe kishat e katakombeve i zevendesoi me katedralet madhështore , ndër ndertesat më të bukura që njerzimi kishte parë deri atëherë…5. Pas kësaj në fakt pati një përhapje më të gjerë kjo Fe e ky Besim, e pikërisht disa studiues vendas e të huaj shkruajnë se Shqiptarët (Ilirët) u bënë në të shumten të Krishterë në shekujt e IV-V-të. Në këto kohë filloi edhe ndërtimi i tempujve e kishave ku ketë e verteton zbulimi i rrenojave dhe trashigimisë kristiane që janë gjetur në tërë territoret Shqiptare, kuptohet edhe të Malësisë Madhe e më gjërë. Përhapja e Krishterimit në Iliri i përket historisë së shekujve të parë të këtij besimi. Gjurmet e paganizmit ilir zbehen shumë herët dhe zevendësohen nga të dyja kishat me motive të krishtera…6. Edhe pas vitit 395 kur perandoria e Romës u nda në dy pjesë , Kisha katolike shqiptare mbeti në mvarësi të Kishës së Romës.. Koncilet e këtyre kohëve dhe organizimi kishtar i më vonshëm, (si dhe fillimini ndarjes së kishes…) është kapitull në vehte, por nuk ndryshoi thuajse asgjë nga besimi. Kur Iliria (Shqipëria), u nda në provinca, ajo veriore u quajt edhe Prevali që shtrihej nga lugina e Zetës dhe Maricës në Veri, se bashku me Dardaninë e deri në lumin Shkumbin në Jug, Doklea muar organizimin e qytetit si “municipium”(bashki) romake prej perandorit Vespasian ose të bijëve..7. Dioklea është i qytet , ku mund të përvijohen deri në njëfarë mase linjat e urbanizimit antik dhe topografia e re kristiane , që krijohet në brendësi të rrethimit të saj.8. Me krijimin e provincës së Prevalit, dhe me mjaft gjasa , aty nga fundi i shek.IV, Shkodra del për herë të parë në dokumentacionin burimor si një Peshkopatë. Më vonë bëhet e qartë , se ajo ka qënë seli kryesore peshkopale dhe kryeqendër e provinces.9. Si seli ipeshkvnore primare (deri në vitin 602), në Shqipëri duhet të konsiderohen edhe Dioklea , Sarda, Shkodra…10. Historiani (Jirecek), si dhe disa studiues të tjerë shkruajnë; se qyteti i Dioklesë u rrënua në kohrat e stuhishme të shekullit VII, por emri nuk u harrua kurrë. Ai thotë se këtu duket ka banuar një popullsi e vogël , ndonse ka qënë qytet i famshem…dhe seli e peshkopit të Diokleas…11. Është interesant se ndonse për Dioklen si qytet thuhet u shkaterrua në shekullin e VII , si qëndër e rendesishme qytetare e fetare kjo vijon të njihet per disa shekuj më vonë… Interesant duket pasi Keshilli i Dalmacisë që u mblodh në shekullin e IX shpalli Dioklene Kishë mitropolitane , dhe i dha si sufragane (të varur ) Shkodren. Po nga ky burim mesojmë se në vitin 877 Tivari tashma një seli peshkopesh ishte nën varesinë e mitropolise së Dioklese…12. Madje studiuesi Hekardi, shkruan : “..Peshkopata e më vonë kryepeshkopata e Dioklesë , titullari i të ciles ishte metropolit i Shqiperisë, deri në vitin 927, kur ky qytet u shkaterrua nga Simeoni i Bullgarisë. Kryepeshkopi i fundit i Dioklesë quhej Gjoni , i cili (pas shkaterrimit të selisë ) u strehua në Raguze , ku u bë peshkop i ketij qyteti, duke ruajtur megjithatë titullin e kryepeshkopit ,selia e metropolisë u transferua në Spalato (Split)..13. Ndersa Abanologu dhe historiani i njohur Milan Shuflaj shkruan: “ Qytetet romane Dioklea , Sarda , Skampa , Apollonia , Amantia , Bylis , me kalimin e kohës u shkatërruan pjesërisht nga sulmet armike dhe pjesërisht nga “kënetëzimi” i ngadalshëm, porse ipeshkviat e tyre nuk u zhduken , por pësojnë vetem një metamorfozë . Ndoshta ipeshkvi i Dioklesë e kishte rezidencen e tij per një kohë të gjatë tek rrënojat e ketij qyteti , porse tashma është jashtë çdo dyshimi , fakti që në shek.XI trashigiminë e tij e mori ipeshkvi i Tivarit…”.14. Vlenë të cilësohet se nga Dioklea kemi edhe një dëshmi tjetër mjaft interesante paleokristiane , të ashtuquajturën “kupa e Podgoricës”. Kjo kupë qelqi e zbuluar rret vitit 1870, është botuar pë herë të parë nga Dumont në vitin 1873. Që atëherë ajo është marrë në dorë nga studiues të ndryshëm. Megjithatë ajo mbetet edhe sot një gjetje mjaft interesante e periudhës së hershme kristiane…15. Dëshmi të ndryshme të objekteve kristiane janë gjetur në varrezat e Kalldrunit (zbulim i viteve 1962-1963), ku perveç të tjerave janë gjetur edhe dy kupa qelqi të gjelbërt…16, si dhe në varret e gërmuara është gjetur kryesisht një lëndë arkeologjike të shek.III-IV, të erës sonë me motive kristiane… Në Koplik (dhe sigurissht në rrethinën e gjërë të tij) janë parë rrënoja ndertimesh dhe se aty u gjetën , midis të tjerave një figurë e vogël bronzi e Hyut Lar, një togëz e rrumbullakët bronzi e perandorit romak Gordian III (vitet 238-242) etj…17.

Pak Fjalë për persekutimin e Kishës ndër shekuj

Shqipëria, Greqia dhe Dalmacia bëjnë pjesë tek vendet e vjetra të krishtera, të cilat u shkatërruan nga dyndjet e sllavëve barbarë më pak se vendet e tjera , dhe në shek.IV-VI kishin një topografi me emra shenjëtorësh shumë të pëhapur. Në mesjetën e vonë hasim në mbetje të një kulture shumë të vjetër kishtare. Në emra korridoresh të dokumentuara takojmë edhe emra shenjtorësh dhe gjurmë të fshira kishash të vogla, të ndërtuara dikur mbi vende tempujsh paganë.18. Gjithsesi gjatë shekujve “..Fortuna e stuhia e detit , krisma e furia e ferrit janë perpjekur bashkë per t’i perpirë kishat tona..”.19. E mjerisht jo pak edhe kanë arritur , ndaj jemi “kështu”. Edhe kleri kristian u trajtua shumë ashpër e dhunshëm., veçanarisht gjatë pushtimit turko-osman. Meshtarët merreshin peng, e prej tyre nxirreshin shperblime të majme , veçanarisht kur në “rrjetë” binte ndonjë Ipeshkëv…20. Nëse ky shterngim i lakut nuk do të jepte frutet e prituna , atëherë mund të vijohej me zbulimin e çative të kishave , per me pengue zhvillimin e riteve fetare , veçanarisht në dimër , ose do tu kerkohej respektimi i rregullave turke , të cilat nuk lejonin kisha ose ndertesa kulti deri në largësi sa iu rrokte syni autoriteteve turke.21. Janë pikrisht keto fortuna e stuhi që ndër shekuj na kanë shkaterruar jo pak edhe nga dokumentacioni i hershmerisë kishtare , duke na detyruar shpesh të marrim referenca disi të vonëshme…

KISHA TË SHEK. V TË ZBULUARA NË TROJET ILIRO-SHQIPTARE TË MASLËSISË SË MADHE…

Nga mesi i dytë i shek.II deri në përndjekjet nga Diokleciani (303), kisha gëzon një fare paqeje , falë politikës së tolerances së ndjekur nga perandorët pasardhës të Valerit…. Në perendim themelohen njëqindë kisha , të shpërndara në një territor që shtrihet nga Iliria… deri në Spanjë.22. Në trysninë e lëvizjes së popujve dhe të forcave të natyrës në shek.VI dhe VII u zhduken shumë seli dioqezave dhe nën sundimin e Justinianit u krijuan qytete të reja të fortifikuara , të cilat në atë kohë ose jo shumë më vonë paten edhe ipeshkvinjtë e tyre; paganë e sllave futen me forcë në krahinën e dikurshme të diokleatëve ilir…23. Megjithë këtë në trojet e Malësisë së Madhe janë zbuluar rrënoja të Kishave të Lashta si vijon:

KISHA NË LOHE TË SIPËRME: Në Lohe , si në trevat e tjera Ilire të Malësisë së Madhe, besimi Kristian është perhapur e perqafuar që në shekujt e parë . Ketë e tregon më së miri edhe zbulimi i një Bazilike trenefeshe në fshatin Lohe e Sipërme . Sipas autorit të germimit (Zamir Tafilica), kjo bazilikë është ndertuar mbi një varreze të shekullit III. Në hapsiren e germuar pranë kësaj bazilike u gjetë edhe lendë arkeologjike …. Pjesen më të madhe të kesaj lënde e perbën qeramika , veçanarisht ajo e ndertimit , si copa tullash e tjegullash … Mjaftë të pranishme janë edhe fragmentet e enëve të perdorimit të perditshëm… si enë tryeze të llojeve e varianteve të ndryshme … Fragmente vorbash që u perkasin shekujve IV-V (mbas Krishtit)… Fragmente tasash tipesh të ndryshme , që mund të datohen në shek. II-III mbas Krishtit. Kurse motivi zbukurues në një fund tasi e vendos perdorimin e tij ndermjet viteve 340-470 mbas Krishit.24. Gjithashtu u gjeten edhe kryqe e copa të kryqeve, të skalitura në gurë apo matriale rrethanore…

KISHA E SHEK.V-të NË HOT : Prej kohësh në Hot të Malësisë Madhe (në një vend me toponimin e vjetër Kirza), nga banorët vendas “thirrej” edhe Gomila e Kishës, thuhej se ka pas ekzistuar një kishë shumë e vjetër e mbuluar nga gurët , dheu , shkurret , ferrat e drurë të ndryshem pyjor… Nga eksplorimi i rrënojave të kësaj Kishe në Hot u zbulua një “inventarë i bollshëm” i eksponateve apo copave arkitektonike si: kapitele dhe kollona guri të zbukurrara me gëdhëndje. Copëza (kolonash) prej guri, me gdhendje me motive florale -bimore, shpendësh dhe kafshësh (të egra). Copa dhe copëza me zbukurim me gdhendje me motive të ndryshme. Nga gëdhendjet në gurë bie në sy kryqi , me një simetri perfekte e mjaftë impozante. Copëza të kapiteleve të dritareve, të kapiteleve për shtylla e pilastra si dhe copëza të pllakave ndarse të nefeve. Copa të baptisterit apo kthine ku bëhej pagëzimi. Copza nga lteri , copëza me skalitje apo gëdhendje të ndryshme në matrial tjegulle e tulle. Si dhe ndonjë copëz amfore qeramike. Gjithashtu shohim copëza nga “mozaiku” me gëdhendje në gurët e dyshemes (shtrojes) , ose veshjeve ansore , të brendësisë së kishës. Në “inventarin” e eksponateve të zbuluara të kishës ka copza që ngjasojnë me ato të “ikonostaseve”. Duke vrojtuar me kujdes ndonjë copëz pllake na duket se ngjason sikur të ishte mbetje nga ndonjë pllakë sarkofagu… Nuk mund të mohohet se nga “inventari” i gjetur ka ndonjë copëz urne apo stele etjer. Për aq murë sa dallohet qartësisht , ai ngjason me murin ilir…25.

TRASHIGIMI (të shkruara e gojore) DHE TOPONIME KISHASH, NË MALËSI…

Në Grudë (Dinoshë), për shekuj , perveç ndertimeve urbane (qyteza etj..) ka pasur të ndertuar një ndër kishat më të hershme e më të njohura të trojeve të Malesisë Madhe e më gjërë , Kisha e Shën Mhillit , themelet e të ciles i perkasin të pakten shekullit të pestë…(Kjo e pa eksploruar deri tani).

Në krahinen e Hotit… gjendet një Gërmadh që ndodhet në anen perendimore të lugines së Spinjës , ku nga Qafkisha ose Qafa e Kishes lejon kalimin mbi kodren që ndanë luginen e Spinjes me fushen e Tuzit. Rrenojat i kanë dhënë emrin e Qafes. Ato njihen nga rrëfimet si mbetje të një Kishe… Megjithatë mbetjet e mureve , per aq sa duken sipër tokës nuk lënë ta dallosh karakterin e asaj ndertese. Ajo formon një drejtekendesh me gjatsi 14 hapa dhe gjerësi 5 hapa , anët e ngushta të të cilit janë në formen e një Apside Kishe…”.26.

Në Koplik, është një tokë që quhet me emrin popullore Amull (afer liqenit të Shkodres,) ekziston toponimi KISHET , çfarë tregon se në këtë vend para qindra vitesh kishte të ndertuara një Kishë apo më shumë , që i sherbenin qendrës urbane të banuar të Koplikut , i cili siç dihet shtrihej që nga Kalldruni e vijonte në drejtim të Shkodres së kohes.. Ketu janë gjetur matriale të vjetra ndertimi ( tulla , tjegulla , gurë, llaç gelqereje e tjer). Gjithashtu janë konstatuar themele kishash dhe varresh me simbole të qarta kristiane (kryesisht katolike) ,si dhe mbetje të ndertimeve të tjera civile.. Gjithashtu në varret e identifikuara, janë gjetur edhe rrasa guresh në të cilat dalloheshin skalitje të kryqeve dhe figurave të ndryshme shenjetoresh.. Është interesant të theksojmë se toponimi Kishej (Chisagno) ka ekzistuar edhe si emer i një qendre të banuar apo fshati i varur nga Arqipeshkevia e Shkodres, madje një studiues shkruan se Kisha e Shkodres kishte shumë martirë , dhe i pari per të cilin flitet është Marku, famulltar i Kishajt , fshat që sot nuk ekziston…27. Ndoshta në ketë kompleks kishash duhen kerkuar kishat e njohura që u kushtoheshin Shen Marisë e Shen Lukes etj.. Po në Koplik mbi vendin e quajtur Godeja njihet edhe sot toponimi Kisha e Qerkut (disa i thonë kisha e Çardakut ). Këtu deri vonë mbahen mend edhe themelet e një kishe katolike dhe shumë varre përreth saj. Këto varre kujtohen se kanë qenë të sistemuara me matriale dhe rrasa guresh dhe simbole kryqi.. Gjurmet e fundit të ketyre vlerave historike (të pa eksploruara nga specialist të kesaj fushe ), janë “zhdukur” në vitin 1968 ,kur kooperativa bujqesore me mjetet e kohes punoi , germoi e rrafshoi këto vlera… Një toponim tjeter që perdoret edhe sot është ai që quhet Kisha e Ograjes . Në ketë vend mbahen mend edhe themelet e një kishe të vjetër (shumshekullore), si dhe disa varre perreth. Varret e Kishes së Ograjes anash ishin të ndertuara me mure guri , si edhe me matriale prej rrasash guri. Edhe ketu nuk mungojeshin simbolet kristiane, si kryqe e tjer…28. Sipër qytetit të sotëm të Koplikut ekziston edhe toponimi Kisha e Prozhmit , mbi lagjen e sotme Llazan të Koplikut, ku ky vend dikur ka qënë pyllë apo prozhem…

Në Fshatin Maçovilë deri para 50-60 viteve kanë ezituar disa rrënoja që identifikoheshin nga banorë me një Kishë shumë të vjetër.

Në Bajzë të Kastratit disa rrënoja shumë vjetra edhe sot identifikohen me emrin Kisha e Çartun.

Në Zagorë (Shkrel) njihet toponimi , Kryqi i Kolajve, në fshatin Vuçë (Shkrel) ka pak rrenoja që dallohen ku edhe sot këtij vendi i “therrasin” Te Kisha.

Në Vukël-Kelmend, trashigohet emri i vjetër i Kishës së Shën Klementit,

“Gjurmë” të tilla toponimesh kristiane mund të “takohen” në Malin e Maranajit etj. Por gjurmë të “kishave” të lashta (shek.IV-VIII e më të vonshme) mund të gjiden në Kalatë , qytezat apo qendrat urbane të hershme të Malësisë së Madhe e më gjërë, si ajo e Marshejit, Podgorës, Hotit, Medunit (kryeqyteti rezervë i Ilirisë) e deri te ajo më e vonë si Ballaza e Rrjollit etj. Të gjitha këto të pa eksploruara nga arkeolog e specialist të kësaj fushe…

Lashtesia e krishterimit ndër Iliro-Shqiptarë dëshmohet edhe me antroponimet e shumta kristiane

Lashtesinë e krishterimit ndër shqiptarë e dëshmojnë edhe me antroponimet e shumta kristiane , të cilat janë përhapur bashkë me fenë e Krishterë që në mijëvjeçarin e parë. Ndër emrat më të vjetër kristian , me përhapje në Veri e në Jug , janë : Gjon, Gjin, Gjergj, Shtjefen, Pjetër, Ndue (Anton), Lukë, Mark, Nikollë, Kolë, Llesh (Aleksandër), Mhill, Tomë, Mateo, Andrea, Nikë, Kostandin, Mri, Marie, Prenë, Luke , etj.29. Siç shihet emrat më të spikatur Kristian, me të cilët pagëzonin fëmijët, Iliro-Shqiptarët pas perqafimit të besimit Kristian ishin ata të apostujve e shenjëtorëve Kristian. Vlenë të cilësohet se edhe ndër popujt e tjerë që përqafuan besimin Kristian, duke përfshirë edhe fqinjët tanë Malazez muarën mjaft emra kristian të shenjëtorëve të ketij besimi apo kësaj feje monoteiste, pavarësisht nga “tingëllimi” i këtyre emrave në gjuhen e tyre. Por ama historia e Kristianizmit (shpesh) na bashkoi, edhe pse së “voni” edhe na ndau, në besim e qytetrim. Rrënjët e besimit e qytetrimit Kristian (që po mundohemi t’i ridimensionojmë…) duhet të na sherbejnë jo pak për një fqinjësi më të mirë për të sotmen e të ardhmen e përbashkët në Bashkimin Europian…

Referencat:

1.Bibla, letrat derguar Romakëve 15;19.

2.Edwin Jacques ,Shqiptarët , fq.159 , botim nga fondacioni Abraham Linkoln 1995.

3.Zef Mirdita; Gjashtë shekujt e parë të Kristianizmit në trevat Iliro-Shqiptare, Krishtërimi ndër shqiptarë,simpozium ndërkombëtar Tiranë, 16-19 nëntor 1999, fq.36, botua Shkodër 2000.

4.“ILIRIA BIBLIKE” ….pergatitur nga Nikollë Loka e Gjet Kola , fq.25.

5.Iliria Biblike …perg. nga Nikollë Loka e Gjet Kola , po aty, fq.24.

6.Dr. Milan fon Shuflaj ,Situata të Kishës në Shqiperinë paraturke ,fq.25 , botime Franceskane , Shkoder 2013. Perkthyer dhe perg. per botim Dr. phil. MA Edmond Malaj.

7.Dr.Konstantin Jirecek [Shkodra e krahina e saj ne mesjet] Vezhgime Iliro-shqiptare,fq.109.

8.Gëzim Hoxha , Procesi i kristianizimit në Provimncën e Prevalit deri në fillimin e shek.VII, Krishtërimi ndër shqiptarë,simpozium ndërkombëtar Tiranë, 16-19 nëntor 1999, fq.76, botua Shkodër 2000.

9.Gëzim Hoxha , Procesi i kristianizimit në Provimncën e Prevalit deri në fillimin e shek.VII, Krishtërimi ndër shqiptarë, po aty fq.69.

10.Dr. Milan fon Shuflaj ,Situata të Kishës në Shqiperinë paraturke , fq.28.

11.Konastantin Jirecek ,po aty fq.111.

12.Hyacinthe Hecquard ,Historia dhe pershkrimi i Shqiperisë së Eperme ose i Gegerisë, fq.51 + fq.420.

13.Hyacinthe Hecquard , po aty, fq.413.

14.Dr. Milan fon Shuflaj ,Situata të Kishës në Shqiperinë paraturke ,fq.32 , botime Franceskane , Shkoder 2013. Perkthyer dhe perg. per botim Dr. phil. MA Edmond Malaj.

15.Gëzim Hoxha , Procesi i kristianizimit në Provimncën e Prevalit deri në fillimin e shek.VII, Krishtërimi ndër shqiptarë, po aty fq.82.

16.Skender Anamali dhe Damian Komata ; Varrezat e Kalldrunit , Kumtari i Muzeut popullor të Shkodres (3-4),fq.96, 1978.

17.Skender Anamali dhe Damian Komata, po aty fq.104.

18.Dr. Milan fon Shuflaj ,Situata të Kishës në Shqiperinë paraturke , po aty fq.122.

19.Kuvendi i Arbenit 1703, fq.35 , botim i Shpresa Prishtine 2003.

20.Letër e dom Nikollë Gjorgës e 29 dhjetorit 1748 , Italo Sarro , kontribut per historinë kishtare të Shqiperisë së Eperme shek.XVII-XIX ,fq.12 ,botime Franceskane ,Shkodër 2015.

21.Relacion i ipeshkvit Pal Kampsi mbi vjetin 1757 , Italo Sarri ,po aty fq.40-41.

22.Michel Lemonnier O.P. , HISTORIA E KISHES, po aty, fq.66.

23.Dr. Milan fon Shuflaj ,Situata të Kishës në Shqiperinë paraturke ,po aty fq.31…

24.Zamir Tafilica , Muzeu Historik i Shkodrës , Kumtari-6- fq.43-51, Shkodër 1993.

25.Kisha u Ekplorua nën drejtimin e arkeologut të njohur, Prof. Gëzim Hoxhës, si dhe në kuadër të projektit: “Rritja e bashkëpunimit, antikitetet e krishtera në funksion të zgjerimit të turizmit” , financuar nga Bashkimi Evropian, si pjesë e Programit të Bashkëpunimit ndërkufitar IPA Shqipëri – Mal i Zi. E zbatuar nga Dioqeza e Budimjes dhe Nikshiqit, në bashkëpunim me ACA – Albania Community Assist (Asistencë për Komunitetin në Shqipëri), Muzeun Polimlje – Berane, dhe Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Arkeologjisë-Tiranë , si dhe në bashkëpunim me Bashkinë Malësi e Madhe. Konferenca e promovimit u organizua në Hot te vendi i rrënojave të zbuluara të bazilikës , kishës paleokristiane dhe e drejtuar nga Znj.Holta Koçi , drejtore e Asistencës për Komunitetin në Shqipëri. është promovuar në Hot me 27 shtator 2019.

26.Theodor Ippen ,SHQIPERIA E VJETER, Studime gjeografike ,etnografike e historike…fq.259.

27.Hyacinthe Hecquard, po aty ,fq. 421.

28.Gojdhëna të mbledhura nga unë N.B. , të cilat qarkullojnë edhe sot nga banorët vendali të Koplikut.

29.Kolec Topalli, Lashtesia e krishterimit ndër shqiptarë sipas dëshmive të gjuhës shqipe, Krishtërimi ndër shqiptarë, fq.405-407.

*. Voo: Kjo kumtesë ka qënë pergatitë për t’u mbajtur nga autori, në simpoziumin shkencor të zhvilluar në Berane të Malit të Zi nga dt.03-05 gusht 2021. Simpozium është mbajtur nën kujdesin e Ipeshkëvisë Budinje-Nikshiq, por për aresye objektive autori i kesaje kumtese ( i ftuar si kumtues në këtë simpozium) nuk e kishte të mundur të merrte pjesë fizikisht.

Në Kosovë para 30 viteve Serbia ua mbylli shkollat shqiptarëve

September 3, 2021 by s p

-Gazeta e rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, në numrin e 3 Shtatorit 1991 në ballinë në kryetituj shkruante: “Pushteti serb pengoi fillimin e mësimit në shkollat shqipe në Kosovë”, “Serbia mbyll shkollat e shqiptarëve”/

-“Na e morën shkollën…”, skica që kam shkruar para 30, botuar në 3 Tetor 1991 në gazetën e rezistencës “Bujku”/

-Edhe në Gjyqin Ndërkombëtar të Hagës, ku kishte përfunduar për krime luftë dhe krime kundër njerëzimit presidenti serb Slobodan Milosheviç – i njohur edhe si “kasapi i Ballkanit”, në Maj të vitit 2002 Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, ka folur për okupimin që iu bë Kosovës dhe dhunën e egër të forcave serbe, edhe për dëbimin e shqiptarëve nga puna, mbylljen e shkollave dhe universitetit shqip, mbylljen e Radio Televizionit të Prishtinës në gjuhën shqipe dhe ndalimin e gazetës Rilindja – të vetmes gazetë të përditshme në gjuhën shqipe në Kosovë…/-Në vitin e madh 1999 të lirisë së Kosovës, në 2 Gusht para 22 viteve, ndodhi edhe festa e kthimit të gjysëm milion nxënësve, studentëve e mësuesve shqiptarë në shkolla dhe universitet, prej nga ishin dëbuar në fillimin e viteve të 90-ta të shekullit të kaluar/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 3 Shtator 2021/ Gazeta e rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, e që ishte pjesë e lëvizjes e luftës për liri e pavarësi, që sfidonte ndalimin e dhunshëm nga pushteti okupues serb të gazetës së vetme të përditshme shqipe në Kosovë Rilindja, para 30 viteve – në numrin e 3 Shtatorit 1991 në ballinë në kryetitull shkruante se “Pushteti serb pengoi fillimin e mësimit në shkollat shqipe në Kosovë”, ku theksonte: “Për nxënësit dhe arsimtarët shqiptarë shumëkund dyert e shkollave ishin të mbyllura.-Në shkollat e mesme e fillore të Prishtinës e në shkolla të tjera të Kosovës, pos drejtorëve të dhunshëm e inspektorëve jolegjitimë, në mbikëqyrjen e situatës dhe në pengimin e mësimit u angazhuan edhe punëtorë të sigurimit shtetëror dhe milicia serbe”.

“Serbia mbyll shkollat e shqiptarëve”, ishte një nga titujt tjerë të ballinës së gazetës “Bujku”, me mbititull “Federata Ndërkombëtare mbi të Drejtat e Njeriut për Kosovën” e me nëntitull: “Në kuadrin e nënkomisionit të OKB-së kundër diskriminimit dhe për mbrojtjen e minoriteteve në Gjenevë, Federata Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut u paraqit me një material të dokumentuar për format e ndryshme të diskriminimit që pushteti i Serbisë po i ushtron mbi shqiptarët”.

Në numrin vijues gazeta shkruante: “U ndalua gazeta ‘Bujku’ e 3 shtatorit (viti 1991). U ndalua sepse shkroi se policia serbe nuk lejoi nxënësit shqiptarë të hyjnë në shkolla…”. Këtë e lexoja nga gazeta edhe derisa flisja në një dokumentar para 28 viteve, kur në Kosovë, nga 24 Maji deri në 3 Qershor 1993, zhvillohej një grevë e madhe e urisë e gazetarëve dhe shkrimtarëve shqiptarë, në kërkim të lirisë dhe në mbrojtje të fjalës shqipe, Ndërmarrjes Rilindja, në kohë të stuhishme, të rënda të pushtimit e të dhunës së egër nga regjimi okupues serb në Kosovë.

Dita e fillimit të grevës ishte pikërisht një vit pas zgjedhjeve të para pluraliste presidenciale e parlamentare të 24 Majit 1992 në kërkim të vendosjes së pushtetit të Kosovës në Kosovë, kur Dr. Ibrahim Rugova u zgjodh President i parë i Republikës, në zhvillime historike, që pasonin Deklaratën e Pavarësisë të 2 Korrikut e Kushtetutën e 7 Shtatorit 1990, si dhe Referendumin e 26 deri 30 Shtator 1991, në të cilin për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur u deklaruan 99,87 për qind e qytetarëve pjesëmarrës masivisht në votim.

Trokëllima e telexit të raportimeve, që nga dita e zgjedhjeve të para e historike pluraliste në Kosovë i bëja nga Prishtina në Tiranë, hapë filmin dokumentar të xhiruar gjatë grevës njëmbëdhjetëditëshe.

Derisa zhvillohet greva e urisë e gazetarëve e shkrimtarëve shqiptarë në Pallatin e Shtypit Rilindja në Prishtinë, flas në dokumentar: “Këtu është zyra e telexit të Rilindjes. Nga ky telex për çdo ditë dërgojmë raporte, informata për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, në Tiranë. Ja, në këto momente jemi duke u përpjekur ta marrim lidhjen…Presim… Lidhjet janë tepër të dobëta…”

Lexoj nga lajmi që sapo kisha dërguar në Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë: “Para mbrëmjes, përfaqësuesi i Misionit të KSBE-së në Kosovë erdhi në Rilindje dhe po bisedon me Këshillin Grevist. Deri tash nuk ka ende asgjë nga ajo që pritej për sot, arritja e marrëveshjes konkrete. Bisedat vazhdojnë, ndërsa vazhdon edhe dita e tetë e grevës së urisë e Adem Demaçit dhe grevistëve të tjerë për mbrojtje të lirisë dhe fjalës shqipe. Qëndrimet serbe që na i prezantoi misionari i KSBE-së janë të papranueshme për Këshillin Grevist dhe për kolektivin e Rilindjes…Tashmë janë vendosur edhe rojet e armatosura civile serbe në portën e Rilindjes…”

KSBE ishte mision evropian, që tash është OSBE. Emri zyrtar i OSBE-së para vitit 1995 ka qenë Konferenca për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (KSBE).

Në atë mbrëmje të 31 Majit 1993, të ditës së tetë të grevës së urisë, dr. Gani Demolli, themelues i shërbimit mjekësor “Nëna” në kohën e dëbimit të dhunshëm të shqiptarëve edhe nga spitalet, derisa po kujdesej për shëndetin e grevistëve duke qëndruar ditë e natë pranë tyre po bënte me kamerën e tij edhe një film dokumentar dëshmi kohe për rezistencën deri në flijim, për lëvizjen gjithëkombëtare për liri e pavarësi.

“Greva e urisë” është titulli i dokumentarit që u bë derisa ajo po zhvillohej në kundërshtim të regjimit të dhunës serbe, i cili pasi ndaloi gazetën tradicionale Rilindja, të vetmen të përditshme shqipe në Kosovë, po ia merrte për ta tjetërsuar e shndëruar në ndërmarrjen fantome “Panorama” të instaluar nga Beogradi edhe gjithë pronën, përfshirë pallatin 18 katësh në qendër të Prishtinës.

“Më 20 Maj 1993 regjimi serb me dekret të posaçëm ‘Rilindjen’ të vetmen Ndërmarrje Gazetare Botuese në gjuhën shqipe e shendërroi në ‘Panorama’”, shkruhet në fillim të filmit dokumentar.

Në dokumentarin e kohëve të kërkimit të lirisë, “Greva e urisë 1993” në Pallatin e Shtypit Rilindja në kryeqytetin e Kosovës, në ekran, shfaqen emrat e disa prej shumë grevistëve, që iu bashkuan Adem Demaçit: Ali Podrimja, Zenun Çelaj, Bardh Hamzaj, Nehat Islami, Shaip Beqiri, Idriz Ulaj, Milazim Krasniqi, Abdullah Konushevci, Bajram Kosumi, Vezir Uka, Shkëlzen Stublla, Halil Matoshi, Blerim Shala, Besim Rexhaj, Gani Gashi, Shpend Vinca, Haqif Mulliqi, Agim Zogaj, Muhamet Ahmeti…Shfaqen pamjet e njerëzve dhe kohëve të rezistencës, të lëvizjes e luftës për Kosovën e lirë e të pavarur.

Në dokumentar për kërkesat e Këshillit Grevist gjatë një konference për shtyp flet kryeredaktori i atëhershëm i revistës letrare “Fjala”, që e botonte Ndërmarrja Rilindja, Milazim Krasniqi. “Ato kërkesa janë në funksion të mbrojtjes së Institucionit të Rilindjes dhe të shtypit të lirë…”, thekson ai.

Ishte kohë okupimi, shqiptarët ishin dëbuar kolektivisht nga puna e nga institucionet, nga universiteti, edhe fëmijtë shqiptarë ishin dëbuar nga shkollat e çerdhet, foshnjoret…

Edhe në atë kohë, poeti Ali Podrimja në grevën e urisë në mbrojtje të fjalës shqipe, kishte një përjetim lirie si ëndërr në barrikadimin në Pallatin e Rilindjes. Në dokumentar shihet e degjohet tek këndon-reciton me buzët shkrumb etje e urie vargjet që sapo i krijonte:

“SHIKIMI NGA DRITARJA

Nëse shkojmë mos na vajtoni

Vetëm na këndoni

Se lirinë e përjtuam nga brenda”.

Në dokumentarin për grevën, në rrëfimin e nisur pranë telexit të raportimeve për Agjencinë Telegrafike Shqiptare, në ambientet e grevës së urisë, them edhe këtë: “Grevistët e urisë në Pallatin e Shtypit, të vetmin kontakt me jashtë Pallatin e kanë shikimin në botë nga këto dritare. Ata janë ngujuar qe tetë ditë këtu, janë barrikaduar këtu, për fjalën e lirë shqipe…”

Në filimin dokumentar shihet: Data 31 Maj 1993, ora e mbrëmjes vonë, rraplloj dyerte mbyllura për shqiptarët nga serbët e armatosur, në shtëpinë tonë, të Rilindjes… Dua t’i hap…

E rezistenca, greva e urisë vazhdonte në Pallatin e Shtypit Rilindja, që nuk mbeti vetëm kështjellë e rezistencës dhe ëndërrave të mëdha: Pas luftës – në liri e pavarsi u bë ndërtesë qeveritare e shtetit të Kosovës…

Para Pallatit të Shtypit Rilindja në Prishtinë, i cili ishte edhe seli raportimesh për Agjencinë Telegrafike Shqiptare që nga fillimi nga zyrat e gazetës së rezistencës “Bujku”, në 23 Maj 2015 u ngrit dhe u përurua shtatorja e themeluesit të shtetit shqiptar, firmëtarit të parë të Deklaratës së Pavarësisë së shpallur në Vlorë para më shumë se 100 viteve, Ismail Qemalit.

Gazeta rezistencës – e vetme e përditshme shqipe në atë kohë në Kosovë, “Bujku”, dilte nga 18 Janari i vitit 1991, dhe si kryeredaktor i parë-themelues i saj nisëm e themeluam edhe bashkëpunimet e para të medias Kosovë-Shqipëri duke marrë e botuar që nga numri i parë informacionet nga Agjencia Telegrafike Shqiptare e pastaj edhe si korrespondent i saj.

Zyra e telexit në Pallatin Rilinda në ambientet e gazetës “Bujku”, prej nga raportoja ditë e natë, u bë edhe si një përfaqësi e parë e Shqipërisë në Kosovë, prej nga bëheshin edhe komunikime tjera Prishtinë-Tiranë…

Edhe në Gjyqin Ndërkombëtar të Hagës, ku kishte përfunduar për krime luftë dhe krime kundër njerëzimit presidenti serb Slobodan Milosheviç – i njohur edhe si “kasapi i Ballkanit”, në Maj të vitit 2002 Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, ka folur për okupimin që iu bë Kosovës dhe dhunën e egër të forcave serbe, edhe për dëbimin e shqiptarëve nga puna, mbylljen e shkollave dhe universitetit shqip, mbylljen e Radio Televizionit të Prishtinës në gjuhën shqipe dhe ndalimin e gazetës Rilindja – të vetmes gazetë të përditshme në gjuhën shqipe në Kosovë. Dr. Rugova ka theksuar se pas mbylljes së shkollave fillore, të mesme dhe Universitetit u organizua sistemi i mësimit në shtëpitë private që bota e ka quajtur “sistemi paralel” dhe se kjo ka vazhduar deri në vitin 1999…

“NA E MORËN SHKOLLËN…”

Para 30 viteve, në 2 Tetor 1991, kam shkruar këtë skicë me titull “Na e morën shkollën…”, botuar të nesërmen – në 3 Tetor 1991 në gazetën e rezistencës “Bujku”:

Dy tetor ’91, ora tetë e tridhjetë e pesë, gjashtë, shtatë…minuta. Përjashta shkollës fillore “Hasan Prishtina” në Prishtinë, në rrugë, shumë fëmijë – nxënës, edhe arsimtarë e prindër të fëmijëve shqiptarë. Te dyert e shkollës – policia.

Brenda në shkollë, nga dritaret e mëdha, shihen klasët e zbrazëta, edhe klasë ku mësim ka vetëm – serbisht.

Nxënësve dhe arsimtarëve shqiptarë nuk u lejohet të hyjnë në shkollë. Në sytë e fëmijëve lotët: “Na e morën edhe shkollën…”

Fëmijët serbë e malazez nga dritaret e shkollës i gërgasin fëmijët shqiptarë, ua ngrenë tre gishtërinj, i shajnë…(O zot, a edhe fëmijët i mbushën mizori, si mundet i madhi t’ia jepë të voglit atë mësim të keq?!)

Fëmijët shqiptarë as që shikojnë andej. I shikojnë punët e veta dhe protestojnë qetë, me urti. Nuk ua tremb qetësinë as aeroplani ushtarak plot zhurmë që fluturon mbi qytet, mbi kokat e tyre. Duket se asgjë më nuk u bën përshtypje, nuk i tremb, as ai “zog frikësimi” në hava.

Qëndrojnë, protestojnë, nuk pajtohen kurrësesi t’ua marrin shkollën.

Shkollën me emrin e bukur të tribunit Hasan Prishtina. Ai ua mëson nga përjetësia e librat edhe këtë trimëri të urtisë…

33 VJET MA PARE, EXCHANGE OF LETTERS

September 2, 2021 by s p

Nga Sami Repishti/

Sami Repishti, Ph .D.663 Westminstewr RoadBALDWIN, NEW YORK 11510 U.S. OF AMERICA
August 30, 1978
The Honora’bleProf. Dr. Drago OrdenicPresident of the University of ZagrebZagreb S.R. of Croatia, SFR of Yugoslavia
Dear Mr. President, The bilingual Albanian English newspaper DIELLI (The Sun) of Boston, Mass. dated August 17, 1978 in its first page, has published news reaching Washington, D.C. from Vienna (Austria) concerning a confrontation, on June 11,1978 between Albanian students studying at the University of Zagreb and the local Yugoslav police.According to DIELLI, three Albanian students were killed and eight more wounded in the melee; one of the wounded students, the nineteen years old freshman, Lirim Juniku, died in his native town of Djakova (SAP of Kosova) on July 8, 1978.The bloody event has shocked the public opinion and especially the one thousand large Albanian community in the United States, since if true it constitutes a monstrous atrocity.Today,we are appealing to you as the distinguihed leader of that renown university, and as an intellectual of high moral integrity, to present the truth about these most serious charges to the world pubic opinion, and to shed the necessary light on these portentous rumors that as of now, are wrapped in utmost secrecy. Mr.President: The curtesy of your answer will consttute a great service to truth, and will be greatly appreciated by all of us who pursue only the truth. Sincerely yours, Sami Repishti Chairman, Department of Foreign Languages Malverne Public Schools, Lecturer in French, Adelphi University, .N.Y. ——————————————
Zagreb, 31st October 1978Broj: 01-1570-78
Mr. SAMI REPISHTI, Ph.D663 Westmnster RoadBaldwin, New York 11510USA
Dear Dr. Repishti,We have received your letter in which you asked to be informed on the fight which took place among students at he University of Zagreb on 11th June 1978. I am very sorry for the delay in replying to our letter due to the fact that student dormitories are not within the Uniiversity administration and I was not able tosend you a detailed reply earlier.We are pleased that you referred to this Universty in order to get enaugh authentic information.We would like to point out the follomwing facts:The confrontation took place among students at a dancing party in the students’ dormitrory “Nina Markovic” Sarengaska bb. and not “between Albanian students studying at the University of Zagreb and the local police” as stated i your letter, and based on the news from “Dielli”The police intervened upon the request of he dormitory Administration, in order to prevent the spreading of the conflict and the undesirable consequences.There were a few wounded and an Albannan student died from sustained wounds. A member of the police was seriously wounded.We would like to point out the fact that the inquest conducted by judicial organs in Zagreb has been in the course and the public will be impartially informed accordingly.We are sincerely sorry that such a distressing event took place among our students and we deeply regret the death of one student. We are convnced that on base of the presented facts you will be able to inform truthfully and objectively the general public.I appreciate your intervention and send you my best wishesYours sincerely.Prof. Dr. Drago Grdenic —————————————————————
SERVING THE TRUTH AND JUSTICE FOR ALL
Dr. Repishti’s Note:Today, we present the readers of DIELLI with the above two etters: one letter that we addressed to the President of the University of Zagreb, Croatia (Yugoslavia) and the copy ot the President Grdenic’s answer. The presentation of both letters we think is a fair treatement of both views about “the distrcessing news” that did cost human lves, and we confess a very distressing event for us, since those lives lost were lives of Albanians.Although we greatly appreciate the courtesy of the President’s answer, and especially his expressions of sincere worry and regret, we cannot help thinking that many more questions still remain unanswered. For example:1) The confrontation took place among students at a dancing party in “the students dormitory”, we are not told which students: Albanians against themselves, or non-Albanians against Albanians?2)Why the fight was so widespread and violent during such an innocuous social activity as a dancing party?3 How many people were involved as to impose upon the dormitrory’ administration the need for police intervention?4) How much more “undesirable consequences” could have been expected than a police gun battle in a student dormitory?5) Is the armed Yugoslav Police normally authorized to enter student dormitories, and even more important: is it authorized to use its guns against unarmed and defenseless students?6) Why this “distressing event”was kept so tightly secret, and unreported to the general pubic, even after a huge and symbolic funeral was held on July 8, 1978 in the town of Djakova (SAP of Kosova) in the honor of one of fhe killed students?7) The judicial intervention that has been going on since June 11, 1978, has it reached any conclusions as of today, six months later? How complicated an incident in a student dormitory dancing can it be?8) In all fairness to Prof.Dr.Drago Grdanic, a scholar of the Yugoslav academia, we wil be patient until, as he advises us “on the basis of the present facts you will be able to inform truthfully and objectively the general public”? We repeat , as we did on our Letter of August 30, 1978, that the courtesy of Presidents answer constitutes a grea tservice to jusice and it will be greatly appreciated by all of us who pursue only the truth.(Dr.Sami Repishti is a human rights acitivist and a servant of the cause for the independence of Kosova)

KUR FAIK KONICA PRITEJ ME 15 TË SHTËNA TOPI NË ÇIKAGO

August 31, 2021 by s p

NGA DALIP GRECA

Nuk është ngjarje e stisur, kronikat sjellin dëshmitë nga shekulli i shkuar. Ishte Vjeshta e dytë e vitit 1934, kur në Çikago u organizua një panair i madh botëror me të arriturat më të spikatura të shekujve, si në shkencë, ashtu dhe në ekonomi, ndërsa në rrugët e qytetit u organizuan parada, ku kombet kishin ditën e tyre,siç e patën dhe shqiptarët e çekosllovakët, dy nga kombet që ranë të parët nën okupimin e pushtusëve nazistë e fashistë në Luftën e Dytë Botërore.Faik Konica, Ministri i Mbretërisë shqiptare në Washington, i shoqëruar nga Gjenerali Horton, u pritën me ceremoni zyrtare; me nderime ushtarake dhe u shoqëruan me të shtëna topi.

DITA SHQIPTARE NË ÇIKAGO

Organizimi i Ditës Shqiptare në Panairin e Përbotshëm i takon kohës kur dega e Vatrës në Çikago drejtohej nga Chriss A. Lepon, i cili ka meritën kryesore të suksesit.Duke qenë personalitet publik i njohur në rrethet shoqërore dhe politike të Çikagos, Lepon që ishte diplomuar për shkencë në Depaul University, Çikago dhe kishte shërbyer në Forcat Navale amerikane gjatë Luftës së Parë Botërore, kontaktoi me komisionin organizator dhe siguroi një ftesë zyrtare për Ministrin e Mbretërisë Shqiptare në Washington, shkëlqesinë e Tij Faik Konica dhe shoqëruesit e tij. Shpenzimet e Faikut i mori përsipër Christo Lepon me komisionin. Panairi kishte tërhequr vëmendjen e miliona njerëzve jo vetëm në Amerikë, por edhe në kontinentet e tjerë.Në të do të ekspozoheshin kulturat, traditat, të arriturat e shkencës së përbotshme, jo vetëm të kohës kur organizohej kjo ekspozitë madhështore me përmasat e një panairi botëror.

Për të kuptuar esencën e atij panairi të përbotshëm, do të mjaftonte të shfletonim gazetën Dielli, që përcillte kronikat e atij eventi.Dielli- Kronikë: Ekspozita e organizuar në “Transportation Building” i tregon njeriut se si nisi zhvillimi dhe përsosja nga duart e njeriut, që në kohën e epokës së gurit, të cilin(gurin) e përdorte si thikë e sëpatë, dhe se si më vonë u zhvillua duke nisur të zbulohej hekuri, dhe dalëngadalë të tjera sende, tregon se si njeriu vuri në shërbim të vet sendet dhe kafshët, dhe se si sot, shërbëtori më i madh i tij është hekuri, avulli dhe elektriku.…Në “Hall of Science”… tregohet se vetëm në një pikë uji rrojnë me mijëra gjallesa, të cilat lëvrijnë dhe ne i shohim përmes mikroskopit… Në departmentin”Eugenie” vizitorit i tregohet gjithçka. Përshembull tregohet se ç’ndodh me vezët nga dita që i shtrohen pulës e deri në ditën e 21-të…..Gjithashtu tregohet edhe se si zhvillohet një foshnje, që në ngjizje deri në Lindje…Në departamentin e Mathematikës dhe Fizikës tregohen çpikje të kohës së re dhe ato të kohës së vjetër…Historia e erës dhe e furrave elektrike,është një jetë më vete.Po në këtë departament janë manifestuar e materializuar “The Fourth Demension” të teorisë së Einstein-it. Në “Court of States” tregohen pamjet natyrale si dhe zhvillimet industriale e kulturale.Në “sallën e Feve” ekspozohen artet dhe besimet e ndryshme. Kronika e Diellit ishte e gjatë dhe përcillte informocion të gjithanshëm e plot detaje për çdo seksion të panairit…

SI ISHTE KONCEPTUAR DITA SHQIPTARE ?

Shqiptarët kishin krijuar komisionin e tyre që udhëhiqej nga kryetari Christ Lepon dhe sekretar Ahmet Ramo.Përgatitjet kishin nisë 3 muaj para organizimit të panairit dhe paradës. Dita shqiptare ishte përcaktuar nga organizatorët të ishte me 14 tetor 1934.Qëllimi ishte që shqiptarët të mos mbeteshin pas kombeve të tjerë, por të paraqiteshin me dinjitet. Shqiptarët e Çikagos nuk kishin mbetur të vetmuar në përballimin e organizimit të Ditës Shqiptare, ndryshe do ta kishin të vështirë sepse shpenzimet ishin të mëdha. Ata përmes gazetës Dielli u kishin bërë apel degëve të Vatrës dhe shqiptarëve nëpër koloni të shteteve të ndryshme të Amerikës të bëheshin pjesë e kontributeve.Disa nga degët u treguan të gatshme.Dalloheshin shqiptarët dhe vatranët e Whiting-ut, ata të Gary-t-Indiana, të Argo-s-Illinois, të Milwaukee-t, St. Louis-it, Cleveland-it,Wisconsit, dhe Detroitit.Një koloni kishte përgatitë dy autobuzë të stolisur me ngjyra kombetarë kuq e zi, për t’u bërë pjesë të Ditës shqiptare. Shqiptarët synonin të prezantoheshin me veshje kombëtare nga të gjitha trevat, të Veriut dhe të Jugut; të ekspozonin para amerikanëve muzikë e këngë shqiptare, me flamuj kuq e zi e flamuj amerikan.

ARRITJA E FAIK KONICËS DHE GJENERALIT HORTON, PËRSHËNDETJA ME 15 TË SHTËNA TOPI

Ekselenca e Tij Faik Konica arriti në Çikago të shtunën me 13 tetor 1934.

Të Dielën me 14 tetor shqiptarët u mblodhën në 14^th St.-Gate të World’s Fair-it dhe marshuan me bandën muzikore të ekspozitës drejt “Court of States”. Përveç Ministrit Faik Konica, Gjeneralit William Horton dhe Nelo Drizari ishin ftuar edhe shumë nga zyrtarët e lartë të shtetit aty.

Detajet i sjell Gazeta Dielli(Vol XXVI, 26^th Years): … Kronikani shkruan: në orën 11 përpara drekës, dy automobila të ekspozitës, erdhën në hotelin ku ishin Ministri Konica dhe Gjenerali Horton, dhe së bashku me Komisionin e përgatitjes së Ditës Shqiptare, burra dhe gra e fëmijë, u drejtuan drejt Ekspozitës, ku do të bëhej parada shqiptare.

Kronikanit nuk i ka shpëtuar detaji i pritjes së Konicës: Në 14^th St. Gate, ku ndodhej vendi i pritjeve të diplomatëve, ishte radhitur ushtria. Sapo zbriti Ministri Konica, e priti me ngrohtësi ish Ministri i parë Amerikan në Shqipëri, zoti U. Grand -Smith. Më pas u paraqit njëri prej oficerëve drejtues që i uroi mirëseardhjen, ndërkohë buçitën topat, në nder të Ministrit Shqiptar u dëgjuan 15 të shtëna… Më pas Konica prezantohet para ushtrisë dhe publikut dhe vazhduan ceremonitë.

Pasi ushtria përfundoi parakalimin para Konicës dhe vijoi ecjen me hap ushtarak, Ministri Konica u ftua në zyrën e Kryetarit të Ekspozitës së Përbotshme, zotit Rufus C. Dawes, ku u prit me protokoll zyrtar nga kryetari dhe të tjerë zyrtarë. Aty u mbajtën fjalime.

Nderimet vijuan me një shëtitje nëpër qytet, ku Konicës dhe Gjeneralit Horton, iu vunë në dispozicion automobilat e ekspozitës.Në nder të tyre u shtrua një drekë.

Kryetari i Panairit z. Rufus C. Dawes, i drejtoi një përshëndetje të veçantë Ministrit Shqiptar,duke e cilësuar nder të veçantë pjesmarrjen e tij. Ai foli me simpati për popullin shqiptar, për historinë e Kombit shqiptar me histori mbi 2 mijë vjeçare, i cili ka treguar në shekuj shpirt lirie, ka luftuar me trimëri, është një komb i lashtë me qytetrim të hershëm. Z. Rufus lëvdoi edhe shqiptarët e Çikagos për pjesmarrjen e tyre aktive në panairin e përbotshëm.Ai tha se dita Shqiptare shënonte një sukses të madh dhe i bënte mirë Shqipërisë,e bënë atë të njohur pasi atë ditë në panair ndodheshin më shumë se 250 mijë pjesmarrës.

Më pas përshëndeti ish Ministri i parë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Shqipëri zoti U. Grand-Smith, i cili pasi falenderoi Ministrin Konica, tregoi ngjarje kur ai vetë shërbente në Tiranë. Shërbimi i tij diplomatik ishte në kohë të turbullta, ku shteti shqiptar nuk kishte stabilitet, dhe ai i shoqëroi rrëfimet edhe me ngjarje që mbartnin humor.

Tek paraqiti Ministrin Konica, Z.Smith tha fjalë shumë të zgjedhura reth cilësive të tij. Konica, tek e mori fjalën, falenderoi z. Dawes dhe Grand-Smith, përshkroi me zotësi të rrallë bukuritë e Ekspozitës së përbotshme, që paraqeste çudirat e kohës dhe shtoi se”Kjo Ekspozitë ka mundur t’i mbledhë aq mirë arritjet dhe çudirat e kohës sa syri i njeriut mund t’i shikojë në pak kohë….është një vepër kjo e qytetit të Cikagos që prezanton një panair të tillë.Është një mësim për çdo Komb dhe lus Zotin që të shikoj dhe një tjetër si kjo në të ardhmen…”

MBI 2500 SHQIPTARË NË DITËN E PARADËS

-Në Ditën Shqiptare në Panairin e Përbotshëm ndodheshin 250 mijë pjesmarrës-

Kronikat e Diellit të nënshkruara nga Ahmet Ramo informojnë se pjesmarrësit në Ditën Shqiptare ishin më shumë se 2500 bashkatdhetarë dhe mbi 250 mijë pjesmarrës. Festimi nisi në orën 3 pasdreke, dhe vazhdoi deri më pesë.Komisioni kishte treguar kujdes që përfaqësuesit e kombit shqiptar në atë ekspozitë të paraqiteshin me dinjitet dhe të prezantonin veshjet kombëtare të Veriut dhe të Jugut, muzikën tradicioanle dhe këngët nga krahinat e Shqipërisë. Grupi përbëhej prej12 burrave, prej të cilëve 6 ishin veshur me kostume kombëtare të Gegërisë dhe 6 të Toskërisë, po aq ishte dhe numri i grave, 12,- prej tyre 6 ishin stolisur me kostume gege dhe 6 toske; ndërkohë që ishin përzgjedhur edhe 12 djem dha vajza të moshës së vogël të veshur në të njëjtën mënyrë, gegë dhe toskë.Në krye të komisionit të kolonisë shqiptare ishte vënë James Koburi, ndërsa Chairman i Ditës Shqiptare z. Christ Lepon.

Siç shkruanin gazetat e Çikagos, shqiptarët ishin prezantuar bukur dhe hijshëm. Madje ata e kishin vazhduar parakalimin dinjitoz edhe në Indiana me 15 tetor, ku kishin ftuar ekselencën e Tij Ministrin e mbretërisë z. Faik Konica dhe Gjeneralin Horton, në nder të të cilëve kishin shtruar edhe një darkë ceremoniale. Shqiptarët parakaluan në rrugët e qytetit të udhëhequr nga banda muzikore e Kolegjit të qytetit. Mayori i qytetit Whiting e ka pritur me Nderime Faik Konicën dhe Gjeneralin Horton.

Korrespondenti shkruante se dita shqiptare, krahasuar me Ditën e Kombeve të tjerë, shkëlqente si drita e Diellit,ishte unike, si në veshjet e mrekullueshme, të shumëllojshme, plot ngjyra e shkëlqim, ashtu edhe me vallet e bukura, që shpalosën koloritin dhe shpirtin shpërthyes të arbërit; valltarët dridheshin në ajër dhe duartrokiteshin papushim; por dhe këngët e mrekullueshme ngrohën shpirtrat e mërgimtarve shqiptarë që kishin mbushur sheshet dhe rrugët e qytetit.

Shqiptarët ishin entuziastë.Fjalët e Ministrit Konica, ua kishin ngrohur zemrat shqiptarëve:”Për një Shqipëri të vogël dhe shqiptarë të pakët të Amerikës, vepra juaj e bukur është e meritushme”, i kishte lëvduar Ai.

ZGJIMI I SHPIRTIT ARBËROR

Vizita e Faik Konicës zgjoi shpirtin Kombëtar të mërgimtarëve në Çikago, Indiana, Wisconsi etj. Shqiptarët e Çikagos me rrethina, ata të Whiting-ut, Gary-t, Ind, Argo-s-Ill, morën përhirimet e vatranëve dhe të lexuesëve të Diellit, që për një kohë të gjatë shkruanin për suksesin e Ditës Shqiptare. Qëllimi i Ditës shqiptare nuk ishte reklamim biznesi, siç ishte për shumë prej kombeve pjesmarrës, por kishte një mision të shenjtë: Të prezantonin me dinjitet Kombin Shqiptar, kulturën kombëtare. Dhe ia arritën qëllimit.

Një vatran nga Whitng-u i shkruante Diellit se jehona e Ditës Shqiptare në Çikago, i ka bërë krenarë të gjithë shqiptarë edhe në shtetet e tjerë përreth. Eshtë zgjuar shpirti i Arbërit.Vatrani kishte mbyllë në zarf një copëz gazetë të atij qyteti, ku shkruhej për mrekullinë shqiptare.Në gazetën e qytetit përshkruhej me detaje çudia shqiptare në Çikago dhe parakalimi në qytetin e Whiting-ut. Gazeta e përshkruan si privilegj të qytetit vizitën e Ministrit Konica,ndër më të shquarit diplomatë në Washington D.C.Në kronikë jepen detaje rreth darkës që u shtrua në nderim të Ministrit dhe Gjeneralit Horton, një darkë madhështore me protokoll zyrtar. Aty përshkruhet edhe parada e shqiptarëve të Whiting-ut në rrugët e qytetit, duke patur në krye bandën muzikore të Shkollës së Lartë të atij qyteti. Gazeta shënon se Mayor-i i qytetit,z. Thomas S. Boyle, i shoqëruar nga Prokurori Harry E. Pawers, Gjykatësi Perel, si dhe shumë zyrtarë të tjerë, e kanë pritur me protokoll zyrtar Ministrin Shqiptar. Gjatë darkës u shpalos historia shqiptare dhe kultura e lashtë arbërore. Ministri Faik Konica u jepte shumë rëndësi rasteve kur i jepej mundësia të ekspozonte lashtësinë e Kombit shqiptar, historinë e tij, kulturën dhe trashëgiminë e rrallë…Në vizitën e tij në Whiting, Konica shoqërohej nga Gjenerali Horton, zonja Cushing, zonja Evanthi Prifti, zonja Theofana Stefan me të bijën Olga, Nelo Drizari,Christ Lepon,Hysen Haxhi, Ahmed Mezhgorani, Ahmet Ramo dhe Sofokli Stefan.

Me 16 tetor, në nder të të Ministrit shqiptar, u dha një drekë nga avokati i njohur amerikan në Cikago z.Louis Mack, ku morën pjesë dhe personalitete të shquara të Cikagos. Veprimtaritë u mbyllën me një drekë të shtruar nga Ministri Faik Konica me 17 tetor 1934.

CILËT ISHIN BASHKATDHETARËT QË I DHANË FRYMË SHQIPTARIE PARADËS NË ÇIKAGO ?….

“Dita Shqiptare” pas 3 muaj përgatitje i dha frytet e saj. I vetmi shqetësim i shqiptarëve kishte qenë dilema nëse do të ishte ditë me diell, me qëllim që të mos krijoheshin vështirësi për valltarët e këngëtarët dhe të kishte shumë pjesmarrës, apo do të ndodhte e kundërta. Zoti e bëri diell atë ditë dhe grupin përgatitor nuk e mbante vendi nga gëzimi. Grumbullimi i shqiptarëve kishte nisë që në orën 12 të mesditës të së Dielës, 14 tetor. Deri në orën 2 pasdite, vendgrumbullimi në 14^th St ishte mbushur plot, aq sa organizatorët nuk po u besonin syve- një komunitet i vogël kishte sfiduar komunitetet e shteteve të mëdha.Kishin ardhë nga shtete e qarqe të ndryshme më shumë se 2500 shqiptarë, shënonin kronikat e gazetave dhe radiove lokale, ndërkohë që në panair ndodheshin rreth 250 mijë pjesmarrës që ndoqën bukurinë dhe madhështinë shqiptare. Kronikani i Diellit përmendëte emrat e vatranëve Muhamet Zagari dhe Shuap Duka me të bijën Asijen, që kishin ardhë nga Detroiti, por dhe shumë të tjerë nga Michigani, Indiana, Çikago, Milwaukee etj.

Në krye të kuadratit të madh shqiptar printe banda muzikore, pas saj ecte me hap të shtrirë marshalli shqiptar z. Ferit Ismaili, dhe dy flamurtarët që mbanin Flamurin kuq e zi të Skënderbeut dhe flamurin amerikan- Kristo Kolçe dhe Naqo Iskal. Pas tyre ecte Komisioni i paradës shqiptare, dhe pas komisionit Shoqëria e grave”Voisava” dhe shoqëritë Qytezare dhe Sinicare, shumica prej këtyre të fundit kishin ardhë nga Ohio.

Në orën 2 e 30 minuta parada u zhvendos në Court of States, një vend i posaçëm, enkas për ngjarje të tilla, në të cilin ishin vendosur më shumë se 4 mijë ulëse, por që nuk mjaftuan për të pranishmit, kështu që shumica qëndruan në këmbë. Skena ku ishin parakaluesit, këngëtarët dhe valltarët, shkëlqente nga kostument shumëngjyrshe, toskë e gegë. Të gjithë mbanin plisin gegë e qeleshen toske mbi krye. Sazexhinjtë luanin në instrumentet e tyre melodi nga veriu në Jugë, ndërkohë që valltarët e këngëtarët, tërhiqnin vëmendjen e publikut entuziast që i duartrokiste papushim. Binin në sy artistët amatorë Sotir Treslo, Koçi Karakosta, Alqiviadh Treslo, Koçi Sutter, James Miller, Kristo Kolçe dhe Naqo Iskal.

Zonjat shqiptare shkëlqenin si nga bukuria ashtu edhe nga kostumet e bukura të krahinave të Shqipërisë Gege e asaj Toske. Ato ishin: Evanthi Prifti,Theofana Stefan, Magdalini Anton, Evangjeli Baze, Limiadha Papas, Theofana Peters, Evanthi Dimashi, Urania Nikolla, Marigo Tromara.

Po ata që tërhoqën më shumë vëmendjen e fotoreporterëve ishintë vegjlit, që kishin krijuar minikuadrat brenda kuadratit të madh të shqiptarëve dhe që udhëhiqeshin nga zonjusha Viki Thoma-instruktorja që i kishte përgatitë. Ato lëviznin si valë deti dhe nën ritmin e valleve, vala ngrihej dhe ulej. Shkëlqenin: Sofi Shkurti, Olga Stefana, Trisa Peters, Julia Johns, Sofia Papas, Kristina Nikolla, Helen Iskali, Helenë Shkurti dhe djemtë: Piro Thoma, Gust Shomo,Ethel Shkurti, Krist Totoni,Anton Lazar,George Peters etj.

Sjellim për kërshëri të lexuesit edhe pjesë nga programi artistik të këngëve dhe valleve, të cilin e morëm nga kronikat e Diellit dhe nga libri i Agron Alibalit”Dritëhijet e një diplomati” f 121: “Ç’u mbush Oda me bandillë”, “Në bahçen tënde këndon bilbili”, Valle burrash-Devolliçja, “Trëndafili”, Valle grash-beratçe, “e hequr” dhe “e qarë”, valle burrash-kasapçe, valle vajzash arbatka, kënga e burrave”Mahmudije”,valle fëmijësh, kënga”bilbili”. Gjatë programit folën Nelo Drizari, Julia Peters, që kishte fituar kurorën e Miss Albania në një konkurim vendas dhe Thelma Marek Cushing, muzikologe, që sapo ishet kthyer nga Shqipëria.

FOTOGRAFIA SI SHKAS

Ky shkrim pati si shkak një fotografi. Në një nga albumet në arkivin e Vatrës më tërhoqi vëmendje fotografia e Komisionit Drejtues të Degës 33 në Detroit, Michigan për vitet 1949-1950. I lexova me radhë emrat: nga e majta në të djathtë: Orhan Ali, Banush Chaush Qyteza,Suria Mehmet-sekretari i degës -Christ A. Lepon, Kryetari i degës : Jashar Petrusha, -arkëtar dhe Muhamet Zagari e Lame Hysen Slatina-Kontrollorë.

U ndala tek emri i kryetarit : Christ A. Lepon. Nuk kisha informacion rreth tij.Fillova investigimin, që nga Detroiti për të kaluar në Çikago. Pas dy vitesh gjeta të dhëna të mjaftushme për kryetarin e degës nr. 33 në Detroit, që më parë kishte drejtuar degën e Vatrës nr 30 në Çikago?

Christ Anton Dhimitri Lepon, ishte lindë në fshatin Bradvicë në qarkun e Korçës me 23 Prill 1892. Ai emigroi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës me një grup bashkrahinarësh në Vjeshtën e Dytë të vitit 1907,ku nuk kishte mbushë ende 15 vjec. Krahas punës së përditshme, Lepon i kushtoi vëmendje arsimimit të tij. Me këmbëngulje dhe vullnet përfundoi arsimimin e mesëm dhe më pas studio në Depaul University, Çikago, Illinois. Është pikërisht Universiteti ku sot është hapur Katedra e Gjuhës, Kulturës dhe Letërsisë Shqipe, që mbanë emrin e filantropit shqiptar-Hidai Eddie Bregu, sponsor i saj.I ndjeri Hidai Bregu i mbante lidhjet me Vatrën përmes gazetës Dielli dhe ishte kontributor në 100 vjetorin e themelimit të Federatës VATRA, Prill 2012. Filantropi ndërroi jetë në gusht 2014. Emrin e tij mbanë Katedra që drejtohet nga Gazmend Kapllani, një bashkatdhetar i njohur në fushën e letrave por edhe në atë të mbrojtjes të të Drejtave të Njeriut, veçanërisht të emigrantëve shqiptarë në Greqi.

Pikërisht në këtë universitet studio dhe mori Diplomën Bachellor Of Science Christ Lepon.

Në Luftën e Parë Botërore Lepon shërbeu në Forcat Navale ajrore të Amerikës. Rastësia e shpëtoi nga tragjedia: Me 30 Maj, 1918, ditën që arriti në Brest, Francë, vapori me të cilin udhëtonte, u silurua nga një nëndetse Gjermane, por lumturisht vapori nuk pësoi dëme, përkudnrazi Torpedot i mbytën dy nëndetset gjermane që e siluruan.

Zoti Lepon ishte në kohën e tij i anëtarësuar dhe kontributor në disa prej shoqatave amerikane të kohës: American Legion, American Veterans of Foreign Wars, Disabled American veterans, si dhe në Shoqërinë Masonike.

Përpara se të shpërngulej në Michigan, Christ Lepon ishte ndër veprimtarët me emër në të gjithë shtetin e Illinoisit. Ai e drejtoi degën e Vatrës që nga viti 1930 deri në vitin 1934. Emri i tij doli në pah veçanërisht në organizmin e ekspozitës së përbotshme(Century of Progress) që u organizua në Çikago në tetor të vitit 1934, ku Shqipëria kishte Ditën e saj të prezantimit me pavionin e saj. Ai mori përgëzimet e Ministrit të Mbretërisë shqiptare Z. Faik Konica, por edhe të Gjeneralit amerikan Horton, mik i shqiptarëve, një nga kryesuesit e Komisionit të Miqëve të Shqipërisë në Amerikë.

Z. Christ Lepon organizoi dhe shërbeu si Chairman i Albanian Liberation Committee, Çikago, me anë të të cilit protestuan kundër krimeve greke në Toskëri. Me këtë rast kishte marrë pjesë edhe zoti Charles Hart, Kryetari i Shoqërisë FRIENDS OF ALBANIA.

Christ Lepons ishte një humanist i spikatur, ai udhëhoqi dy fushata në Çikago për ndihmën e Kryqit të Kuq Shqiptar. Po ashtu organizoi dhe shërbeu si kryetar i parë i “One Forty One Club of Van Buren Post, American Legion, Çikago, IL”, ndërkohë që u zgjodh tre vjet me radhë chairman për Memorial Civil War Veterans Association of Cook County, Illinois.Jetëshkrimi dhe veprimtaria e tij u publikuan në librin për njerëz të njohur”Who’s Who in Illinois.”

Në biografinë e tij jetësore shënohet dhe një fakt tjetër: Zoti Christ Lepon shërbeu si Chairman i Shqiptarëve të Çikagos në fushatën e United States War Bonds, si dhe anëtar i komisionit të American Red Cross(kryqit të Kuq Amerikan), Çikago, IL.

CHRIST LEPON DHE SHTATORJA E SKËNDERBEUT NË ÇIKAGO

Christ A. Lepon është trajtuar edhe në librin voluminoz”Dritëhijet e një diplomati” të autorit Agron Alibali. Në 3 faqe e gjysëm të librit, nën titullin”A duhet busti i Skënderbeut në Çikago”, Alibali gjenë rastin të informojë edhe për Panairin Botëror të Çikagos. Shkas bëhen dy letra që Konica mori prej Christ A. Lepon, përgjigjen e të cilave e kthen me 28 Shkurt 1935. Lepon i kërkonte mendim Ministrit të Mbretit rreth vendosjes së statujës së bronztë të Skënderbeut në Çikago. Letër-përgjigja është interesante dhe ia vlen që ta risjellim në kontekst”:

Me 18 të Shkurtit 1935;

I dashur Zoti Lepon

Letrën Tuaj të Janarit 27 si dhe atë të Shkurtit 23 i mora.Më vjen keq që nuk munda t’ju përgjigjem më parë. Shkaku i vonimit është se as dëshiroj t’ju kundërshtoj as mund t’ju përkrah, dhe ashtu kam mbetur i pavendosur.

Mendimi që t’i ngrihet Skënderbeut një shtat prej bronzi, veçan në daltë nga dora e një artisti me vlerë të vërtetë, është një mendim aq i lartë dhe i bukur, sa s’gjej dot fjalët e duhura që ta lëvdoj. Po pyetja që më pengon është kjo: Ç’punë ka Skënderbeu në Çikago? Amerikanët nuk interesohen në historinë e shkuar të kombeve të vegjël të Evropës, nga ana tjetër, në Çikago, rron një shumicë shqehësh(Sllavësh), që janë armiqtë e palodhur të Kombit shqiptar:Ashtu që plani juaj do të pengohet nga moskuptimi i Amerikanëve dhe nga fryma armike e shqehëve.

Po të ish se nisjit një lëvizje që t’i ngreni Skënderbeut një shtat në një qytet të Shqipërisë: Në Tiranë, në Krujë, në Shkodër, në Korçë, në Berat, në Gjirokastër, a kudo që në qoftë-puna do të ishte ndryshe.Ajo do të ishte një dhuratë fisnike Shqipërisë nga bijtë e saj të ndodhur jashtë, edhe në sytë të botës do të bënte më tepër bujë se sa një shtat i ngritur në Çikago.

Këto janë mendimet e mia.”…

Studiuesi Alibali shkruan se: Fati i Shtatores së Gjergj Kastriotit në Çikago ndofta përfundoi me këtë letër, mirëpo Christ Lepon nuk reshti së punuari për lidhjen e marrdhënieve shqiptaro-amerikane dhe për shpëtimin e Shqipërisë. Pas pushtimit Italian ai u vu në krye të një grupi shqiptarësh e miqësh amerikanë dhe themeloi Komitetin e Çlirimit të Shqipërisë. Në vitin 1944 ai botoi, madje bleun”Shqipëria e Pamposhtur”, një përmbledhje me shkrime dhe ese prej veprimtarësh të ndryshëm e miq të Shqipërisë, ku përfshihet dhe një polemikë e fuqishme e ish-Ministrit Amerikan Charles Hart kundër pretendimeve greke ndaj Shqipërisë së Jugut dhe parashtrohet një interpretim korrekt i historisë dhe vizion i qartë i së ardhmes së Shqipërisë.

Christ A.Lepon u nda nga jeta në nëntor 1978, kishte lindë me 23 prill 1892.

Burimet:

1- Gazeta Dielli nr. 5371, 5372, 5373, 5374, 5375, 5376, 5377, 5378, 5379.

2-Boletini i Vatrës 1949-1950

3- Agron Alibali”Dritëhijet e një Diplomati”…