Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Si u bëra mik me dy presidentët amerikanë të familjes Bush

by

Rrëfen shqiptaro-amerikani Rifat Tahir Prençi, ish i dënuar politik/

Si më ndihmuan dhe u bëra mik me dy presidentët amerikanë të familjes Bush, at e bir…/

 Nga Dukagjin HATA /

Shqiptaro-amerikani Rifat Prençi endet mes Shqipërisë dhe SHBA dhe tani në moshën 83 vjeçare, kur kujtesa e të kaluarës tek ai po bëhet më aktive se kurrë, ndjek gjurmët e të ndodhurave të jetës së tij, përgjatë një kalvari të pashembullt në rrugën e Golgotës. Në këtë rrugë vuajtje e privimi unik, me 23 vjet burg politik dhe me gjithë barrën e “mëkatave” të pa kryera mbi shpinë, jeta e tij ka pasur vetëm pak vezullime lumturie e kjo ka ndodhur vetëm pas hapjes së Shqipërisë me botën, kur mund të themi se ndriti dhe ylli i fatit të tij. Njohjen me familjen e shquar të Bushëve, me Bushin e Vjetër dhe të Riun, dy presidentët e shquar të SHBA-ve, Rifati e konsideron si kryefatin e jetës së tij, mbushur me plagë e dhimbje. 

Pas disa dekadave, hapja e Shqipërisë mundësoi që për Rifat Prençin të intersoheshin njerëz me ndikim të fuqishëm politik në Amerikë dhe konkretisht George H. W Bush, presidenti i 41-të i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, i cili në kohën kur i ati, Tahir Prençi, stërvitej në kompaninë 4000, e kishte njohur nga afër, pasi ishte nën komandën e drejtpërdrejtë të tij, si ish shef i CIA-s. 

-Kush është Rifat Prençi?

-Jam me origjinë nga Dibra, i biri i Tahir Prençit, radistit të famshëm, stërvitur nga CIA amerikanë në kompaninë 4000, në Mynyh të Gjermanisë, ardhur si desantë në Shqipëri në mesin e viteve ’50 dhe kapur me dredhi nga Sigurimi i shtetit, ekzekutuar në mënyrë barbare nga klika e Diktaturës. Jeta ime ka rrjedhë në hullinj të trazuar, për shkak të tim eti, që konsiderohej “armik” nga Diktatura dhe mbi mua, si i biri i tij, ra me egërësi tehu i përgjakur i shpatës së një regjimi të egër e diabolik, që e kishte ndërtuar jetëgjatësinë e pushtetit të vet mbi vuajtjet dhe privimet e atyre që i quante “klasa të përmbysura”. Im atë nuk kishte bërë asnjë krim, përveçse nuk e donte komunizmin dhe për ta përmbysur këtë klikë gjakatare, që kishte ardhur nga stepat ruse, si pushtuese nga brenda e nga jashtë vendit, bashkëpunoi me aleatët historikë më të mëdhenj të popullit shqiptar, aleatët amerikanë. 

Në kompaninë stërvitore 4000, në Mynyh të Gjermanisë, im atë dhe bashkëqëndrestarët antikomunistë shqiptarë, që përgatiteshin për të rrëzuar qeverinë komuniste të Tiranës, instruktoheshin drejtpërdrejt nga CIA. Babai im kishte lidhje të drejtpërdrejta dhe për më tepër kishte miqësi personale me ish shefin e CIA-s së atyre viteve, George H. W Bush, pra me Xhorxh Bushin e Vjetër.

Por, në kohën që ndodhnin këto, unë isha fëmijë dhe nuk e ndieja ende me gjithë egërsinë dhe brutalitetin e vet, peshën dërrmuese të luftës së klasave, që do të më rëndonte për rreth tre dekada si një makth…  

Arrita të rregjistrohem “inkonjito” në Fakultetin e Inxhinierisë Elektrike, kam pasur pasion shkencat matematike dhe inxhinierike, pasi edhe në shkollë të mesme, të cilën gjithashtu arrita ta marrë pa dhënë gjeneralitetet e sakta të përkatësisë nga ana e babait, dola me rezultate të shkëlqyera. Duke u ulur në auditoret e Universitetit, mendova se po më hapej një mundësi për t’i ikur rrethit të fatit të trishtë, që më ndiqte si një mallkim për shkak të qëndresës antikomuniste të babait, por në mes të studimeve, kur e zbuluan se i biri i kujt isha, jo vetëm më përjashtuan në mënyrën më flagrante të mundshme nga Universiteti, por më tej do të nisnin ndaj meje sprovat e kalvarit të burgjeve politike, burgjeve ferr të një regjimi burg. Me prova të sajuara e të montuara keq, pa asnjë hetim rreth fajësisë sime, e cila ishte sureale, më përplasën në dhomat e izlomit, në hetuesitë e një kohe të pa kohë, ku iu nënshtrova torturave nga më të egrat e sadiste, që do t’ua kishin zili dhe inkuiziotorët më fanatikë të Mesjetës.

-Ç’do të thotë të jeshë në moshën më të bukur të jetës dhe befas…të të ndahet koha në mes, falë një fataliteti?…

-Është një makth, që duket sikur të kafshon përbrenda si një përbindësh i fshehtë, cinik dhe agresiv. Gjithçka që kisha thurur në mendje dhe shpirt si një ëndërr për jetën rinore qe zhbërë brenda një çasti dhe pati nisur koha e privimeve të skajshme nga gjithçka. Sot është e lehtë të flasësh, por kur e ke vuajtur në lëkurë, sa herë që i rikthehesh, qoftë dhe shkarazi asaj kohe, atyre gjurmëve prej dhimbjeje, ndihesh keq dhe nuk dëshirë të vazhdosh të tregosh…Rrëfimi nuk të çliron, siç thonë, por duhet rrëfyer, duhen treguar krimet e përbindëshme të Diktaturës, që brezat të kuptojnë se çfarë ka ndodhur në atë epokë gjakatare, që e keqja të mos përsëritet më kurrë.       

-Çfarë ndodhi me ju pas hapjes së Shqipërisë, si përfunduat në Amerikë?

-Hapja e Shqipërisë erdhi si një ogur shprese për shtresën e përndjekjes politike, por shumë shpejt ish të dënuarit politikë do të ndesheshin me vështirësi e pengesa të shumta për t’u integruar në shoqërinë shqiptare. Vujatja e tejaskajshme dhe privimi i gjatë nga të drejtat dhe liritë themelore njerëzore na kishte lënë prapa dhe do të duhej shumë kohë që fëmijët tanë të shkolloheshin e të kapnin kohën e humbur. Nga ana ekonomike ishim të dërrmuar dhe të pashpresë. Gjithë zhurmënaja e integrimit dhe dëmshpërblimit të vuajtjeve tona në burgjet ferr të komunizmit rezultoi një retorikë boshe dhe propogandë elektorale e partive, që zëvëndësonin njëra tjetrën gjatë rrotacionit politik. 

Por le të kthehemi tek pyetja juaj. Për fat të mirë, për mua si person u interesua një njeri shumë i fuqishëm, një lider me përmasa botërore, falë të cilit shkova në vendin e bekuar të lirisë dhe të drejtave qytetare, në simbolin e botës së lirë, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku gjeta vetveten, atë që s’e kisha gjetur në vendin tim…Ai ishte ish Presidenti amerikan George H. Ë Bush, presidenti i 41-të i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, nga viti 1989 deri më 1993, në një periudhë të rëndësishme të shekullit të 20-të, ku ishte dëshmitar dhe protagonist në rënien e Perdes së Hekurt dhe mitit ideologjik të Bashkimit Sovjetik. Xhorxh Bushi i Vjetër, nëpërmjet ambasadës amerikane në Tiranë, më kërkoi dhe përgatiti gjithçka që unë të shkoja në SHBA, ku do të niste për mua dhe familjen time një jetë tjetër. 

-Më pas u lidhët dhe me presidentin tjetër, Xhorxh Ë. Bush, Bushin e Ri, çfarë të ka bërë përshtypje tek ai dhe tek plaku, tek at e bir dhe familja Bush?

– Vajtja në Amerikë hapi për mua një faqe të re të jetës sime, e cila deri atëhere kishte qenë gri, për të mos thënë e zezë. Bushët u intersuan për mua, sikur të isha pjesë e familjes së tyre. Kam hyrje dalje familjare me familjen e shquar Bush, me te cilën ruaj lidhje dhe kontakte të vazhueshme dhe ju kam qenë për vizitë në raste gëzimesh e hidhërimesh, në ditë festash e ngjarjesh përkujtimore, të cilat ata i ndjekin në mënyrë rigoroze. Kam qenë në shtëpinë e Xhorxh  Bushit të Ri kur i vdiq e ëma dhe tani së fundi kur ndërroi jetë i ati, që ishte një lider karizamtik, me një madhështi rrëzëllitëse të përmasave botërore. Më kanë pritur me ngrohtësi e dashuri dhe gjithmonë më kanë pyetur se çfarë mund të bënin për mua dhe familjen time. Të dy, baba e bir, kanë qenë për mua një derë e hapur, edhe pse unë falë shtetit amerikan, për ndërtimin e së cilit ata kanë një peshë dhe kontribut të konsiderueshëm, m’i ka plotësuar të gjitha nevojat dhe kushtet. 

Xhorxh W Bush (mua më pëlqen ta quaj Bushi i Ri) është njeri me shumë humor, të dëgjon me vëmendje dhe bëhet pjesë e kujtesës dhe emocioneve të tua, pjesë shqetësimeve të tua, në mënyrë krejt të natyrshme. Nuk është fare formal dhe protokollar, është mjaft i ngrohtë në komunikim, i çiltër dhe veprues, me të ndihesh mirë dhe mjaft komod.   

Jam tepër falenderues për çfarë kanë bërë për mua, duke më dhënë një mundësi të madhe që, pas asaj traume të rëndë që kam përjetuar në ferrin komunist, të shijojë Edenin e lirisë dhe vlerave njerëzore në tokën e bekuar amerikane. 

Kreshnik Musolli: Baleti Kombëtar i Kosovës, 48 vite histori suksesi

by

Ermira Babamusta, Ph.D./
Political Scientist & Author /

Trupa e Baletit Kombëtar të Kosovës tashmë ka deportuar në skenën kulturore ndërkombëtare duke mahnitur me çdo shfaqje të realizuar me mjeshtëri. Trupa është formuar nga Ahmet Brahimaj “Artist i Merituar” në vitin 1972 si Ansambli i Baletit. Ikona legjendare Ahmet Brahimaj shërbeu si Drejtor i Baletit Kombëtar të Kosovës me shumë përkushtim dhe me dashuri, duke lënë pas një trashëgimi madhështore kulturore për Kosovën dhe për gjeneratat në vijim. 

Gjenerata e Parë e Baletit të Kosovës përbëhej nga: Ahmet Bahimaj, Abdurrahman Nokshiqi, Gani Loshi, Jonuz Beqiraj, Elez Nikqi, Rrustem Selca, Selajdin Kiqe, Rrustem Bajrami, Hysen Podrimcaku, Esma Mulla, Shqipe Hoxha, Enver Berisha, Shaban Shabanaj, Isa Bajraktari, Gani Shala, Enver Elshani, Sabrije Spahiu, Jashar Berisha dhe Nexhmije Selca. Ato njihen për realizimin e produksioneve me sukses si: “Sokol & Mirusha”, “Halili & Hajria”, “Bolero”, “Legjenda mbi ngadhnjimin”, “Romeo and Juliet”, “Kënga e Rexhës”, “Besa”, “Don Quixote”, “Fyelltari”, “E bukura More”, etj. 

Sot Trupa e Baletit Kombëtar të Kosovës drejtohet nga Kreshnik Musolli, i cili shërben si U.D. i Drejtorit të Baletit. Lindur në Prishtinë, Kreshnik Musolli ka përfunduar studimet në regji teatri në Fakultetin e Arteve në Prishtinë në vitin 2013. Karrierën e tij si balerin e filloi në vitin 2007 dhe ka realizuar shumë shfaqe me sukses me balerinët e talentuar të Trupës së Baletit. Në rolin e koreografit Musolli debutoi me shfaqen “Andërr” (2019) me balerinët Sead Buniqi, Sinan Kajtazi dhe Aulona Nuhiu në rolet kryesore. Në baletet e tij, koreografi Kreshnik Musolli shquhet për inovacion, përmbajtje të thellë imagjinare dhe ekspresivitet dramatik. 

Identiteti kombëtar i baletit kosovar vazhdon të forcohet dhe prezantohet me dinjitet në mbarë botën nga trupa e baletit, falë përkushtimit dhe punës së balerinëve të përkryer të Baletit Kombëtar të Kosovës, përkatësisht: Aulonë Nuhiu, Abetare Hyseni, Behie Murtezi, Drilon Podrimçaku, Fatmir Smani, Fisnik Smani, Ilir Krasniqi, Jeta Musolli, Kreshnik Musolli, Liridon Mziu, Leonora Rexhepi, Luljeta Ademi,  Muhamet Bikliqi, Marigonë Hoxha, Mimoza Bytyqi, Sinan Kajtazi, Nora Gashi, Sead Vuniqi, Vlora Prizreni, Teuta Krasniqi, Vjollca Lugiqi, Besarta Shaljani, Flakarta Qorri, Elmedina Berisha dhe Isa Beg Gjocaj.

Artistët e Baletit Kombëtar të Kosovës kanë krijuar dhe mishëruar personazhe fantastike në rolet e tyre interpretuese, duke krijuar një karakter masiv për imazhin e baletit dhe duke e pasuruar atë me forma dhe stile të reja. Ndër vite, balerinët kombëtarë të Kosovës kanë dhuruar performanca të jashtëzakonshme, që kanë mahnitur dhe entuziazmuar publikun. Trupa e Baletit Kombëtar është prezantuar jashtë Kosovës me këto shfaqe të suksesshme: “Dasma”, “Xhuljeta pa Romeon”, “Ngjyrat e Vallezimit”, “Një Legjendë për dashurinë”, “Newborn-SYN”, dhe “Recomposed”. 

Me datën 3 Dhjetor 2020, e enjta, ora 16:00, do shfaqet në Teatrin Kombëtar të Kosovës premiera e dytë e  shfaqes shumë  të  kërkuar “Sisters”,  me koreografi nga i mirënjohuri Mehmet Balkan. Shfaqja i dedikohet ikonës legjedare dhe ‘babait” të Baletit Kombëtar, Ahmet Brahimaj. Për më shumë mund të interesoheni të faqja zyrtare e baletit www.baletikosoves.com si dhe në rrjetet sociale: @nationalballetofkosovo (instagram) dhe @BaletiKombetariKosoves (facebook). 

Intervistë me Kreshnik Musollin, U.D. i Drejtorit të Baletit Kombëtar të Kosovës, Balerin dhe Koreograf

Çfarë do të thotë Skena e Teatrit Kombëtar për ju dhe për gjeneratën tuaj të balerinëve?

Kreshnik Musolli: Skena e Teatrit Kombëtar të Kosoves ka një domëthënie të madhe për ne si gjeneratë e re e Baletit Kombëtar të Kosovës. Aty jemi rritur që nga mosha e re kur kemi filluar të merremi me këtë lloj arti dhe qysh herët kemi pas fat të angazhohemi në shfaqjet e institucionit tonë. Ne ende jemi në pritje të ndërtimit të Teatrit të Operës dhe Baletit ku do të kemi “shtëpinë” tonë pasi që është vështirë të ushtrosh veprimtarinë në objekt të huaj. Poashtu problem për ne është hapësira shumë e vogël si në sallë ashtu edhe në skenë, gjë që ndikon direkt në performancën tonë si balerinë.

Cilat tre shfaqe të trupës së Baletit të Kosovës që kanë qenë më të vlerësuarat dhe pëlqyerat nga publiku?

Kreshnik Musolli: Në përgjithësi të gjitha shfaqjet e Baletit Kombëtar të Kosovës janë vlerësuar shumë si nga publiku vendor poashtu edhe në rajon e Europë në turne e festivale të ndryshme. Një nga shfaqjet më të pëlqyera por edhe më të reprizuara është shfaqja “Dasma” me koreografi nga Mehmet Balkan e cila është realizuar si premierë në vitin 2012 dhe është reprizuar deri në vitin 2017, diku më shumë se 38 herë. 

Çfarë konsideroni si arritjet e juaja me të cilat krenoheni në karrierën tuaj? 

 
Kreshnik Musolli: Balerinët e BKK-së edhe pse në kushte tejet të tmerrshme të punës në sallën e ushtrimeve dhe provave që gjendet në bodrumin e Teatrit Kombëtar, nuk janë ndalur kurrë duke punuar me këmbëngulje e vendosmëri të madhe që të arrihen sukseset që i kemi arritur që nga ri-themelimi pas luftës. Që nga viti 2001 deri më tani janë punuar mbi 50 shfaqje premiera të  ndryshme me koreograf nga më shumë se 21 vende të botës duke bërë kështu që institucioni jonë të njihet jo vetëm në vend e rajon por edhe në të gjithë botën. Kjo patjetër që është arritë falë ish-Drejtorit Ahmet Brahimaj i cili është njeriu më meritor për ri-themelimin e Baletit në Kosovë pas luftës. 

Poashtu ai e rriti gjithë grupin e balerinëve sikur të ishin fëmijët e tij, të gjithë duke funksionuar si një familje e madhe, kompakte dhe e disiplinuar gjë që ka bërë që të instalohet në mendjen e secilit që vetëm me punë të pandalshme mund të arrihen sukeseset në karrierën tonë pasi që në këtë profesion është shumë e limituar koha që mund të jesh aktiv në skenë. Për fat të keq në muajin Maj të këtij viti Ahmet Brahimaj “Babai” i Baletit të Kosovës u nda nga jeta dhe ne si gjeneratë e re e kemi obligim që të vazhdojmë tutje atë që ai ka nisur duke mos u ndalur asnjëherë me punë e suksese që institucionin tonë ta ngrisim edhe më lart në çdo aspekt. 

Së shpejti keni dhe premierën e re me 3 dhejtor, nën koreografinë e të mirënjohurit Mehmet Balkan. Mund të na tregoni për historinë e shfaqjes, dhe elementet që e përbëjnë? 

Kreshnik Musolli: Me datën 3 Dhjetor do të kemi premierën e dytë për vitin 2020 me koreografi nga Mehmet Balkan nga Turqia i cili është një emër me renome botërore. Me të kemi filluar bashkëpunimin në vitin 2010 dhe është shfaqja e pestë që e realizojmë së bashku. Shfaqja titullohet “Sisters” dhe ka si temë dy motra të cilat dashurohen në personin e njëjtë dhe pastaj lindin situatat dramatike mes tyre me xhelozi e inate. 

Është një shfaqje e jashtëzakonshme e baletit neoklasik me një muzikë të mrekullueshme të kompozuar nga Erim Ardal nga Turqia. Asistente e shfaqjes është Lale Balkan, Kostumet dhe Skenografia janë dizajnuar nga Tayfun Çebi dhe Video që shfaqet si skenografi virtuale në prapavi përmes projektorit nga Ahmet Şeren. Këtë herë është pak sfiduese puna e organizimit të premierës për shkak të pandemisë së COVID-19 ku masat e qeverisë janë që lejohet vetëm 30% e sallës të mbushet me publik, sepse zakonisht jemi detyruar që të fusim karrige shtesë në sallë për shkak të interesimit tejet të madh.

Sa e karakterizon qytetin tuaj arti i baletit apo arti në përgjithësi në lidhje me mbështetjen nga publiku apo instituiconet lokale? Dhe sa të ndërthurur keni qene në aktivitete jashtë Kosovës? 

Kreshnik Musolli: Baleti si art është shumë i dashur për popullatën në Prishtinë e në Kosovë dhe interesimi është shumë i madh në çdo premierë e reprizë të shfaqjeve që kemi. Do të duhej të ishte një përkrahje edhe më e madhe nga ana e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit për arsye që ne e kemi problem kyç objektin e Teatrit të Operës dhe Baletit, sepse siç e ceka edhe më lart është tejet sfidë e madhe të punohet në kushtet që i kemi momentalisht ku mungon hapësira e duhur, ajrosja e mjaftueshme e drita natyrale të cilat ndikojnë shumë negativisht çdo ditë në performancën dhe shëndetin e balerinëve. 

Problem tjetër ose nevojë urgjente e jona është edhe Shkolla Kombëtare të Baletit që ende presim të themelohet. Vetëm përmes kësaj shkolle e cila do të jetë nën ombrellën dhe kontrollën e Baletit Kombëtar të Kosovës, mund të sigurohen e shkollohen gjeneratat e reja të cilat do ta vazhdojnë këtë art në Kosovë në mënyrë të mirëfilltë.

Sa i përket aktiviteteve jashtë vendit, kemi pas fat të marrim pjesë në shumë festivale e turne në shtetet e Ballkanit e Europës si: Shqipëri: Durrës, Tiranë, Vlorë, Elbasan; Maqedoni: Shkup, Tetovë, Manastir, Dibër, Ohër; Bullgari: Pravets, Sveti Vlas, Ruse; Zvicërr: Cyrih; Itali; Villapiana, Altomonte, Crotone, Napoli; Austri: Graz; Gjermani: Berlin, Hamburg; France: Paris; Finlandë: Tampere, Helsinki, Turku, Pori. 

A mendoni se keni lënë gjurmë artistike?

Kreshnik Musolli: Padyshim që Baleti Kombëtar i Kosovës ka lënë gjurmë të rëndësishme në artin e kulturën e shtetit tonë duke treguar një nivel tejet të lartë teknik e artistik në secilën paraqitje si në vend ashtu edhe jashtë Kosovës. Shumë herë është emëruar si Institucioni më i suksesshëm kulturor në vend. Kjo është thënë edhe nga secili koreograf që kemi bashkëpunuar për këto vite, ku secili prej tyre ka punuar e punon në vendet më të zhvilluara me Kompani tejet të sukesshme të baletit dhe janë në gjendje të vlerësojnë këtë punë në mënyrën më të drejtë.

MË 29 NËNTOR U HAPËN PORTAT E FERRIT

by

NGA AGUSTIN MIRAKAJ- Qielli i Shqiperisë u mbulua nga reja e zezë përgjithmonë. Egërsirat që zbritën nga mali pas ikjes së gjermanëve të fundit nga Shkodra, futën në dorë gjithçka. Demonet e kuq, hapën portat e ferrit në emër të çlirimit të vëndit duke iu vërsulen pa mëshirë Shqipërisë e shqiptarëve.

Një pushtim i frikshëm, një pushtim i tmerrshëm. Komunistët u sollën ditë të zeza shqiptarve të thjeshtë, patriotëve të nderuar, atdhetarëve të flaktë, pronarëve të ligjshëm, intelektualëve të ndershëm, klerikëvë, objekteve të kultit fetar, familjeve të mëdha…

Komunizmi është një ideologji shkatërrimtare. Komunistët instaluan hakmarrjen, dhunën, torturën, vrasjen masive të intelektualëve e plaçkitjen e pasurisë duke masakruar, torturuar, vrarë, burgosur, internuar këdo që ua thoshte mendja e tyre e ndyrë.Skllavëria e tmerrshme mbuloi Atdheun tonë. Zija, përndjekja dhe uria u bënë menu e vetme për popullsinë civile. Shpresa se Shqipëria do bëhej mori fund. Intrigat, spiunllëqet dhe kurvëlliku shtetëror u kthye në kryefjalën e ligjshmërisë. Celulat e errësirës të bashkuara mish e thua me dreqin sllav, kthyen ne bordello spiunin shqiptar për të krijuar e njeriun e ri komunist, pa fe, pa moral, pa atdhe. Një qënie komuniste e pështirë. Për 45 vjet demonët e kuq sunduan mbi lirinë, mbi ligjin, mbi të drejtën, mbi inteligjencën shqiptare duke i damkosur, linçuar, përndjekur e shkatërruar fizikisht e shpirtërisht.E moj Shqipëri e mjera ShqipëriKomunistët e tu të veshën në të ziTë plaçkitën, të shtypën të mbollën mërzi Të vranë shpresën, të vranë lirinëNuk të lanë të marrësh frymëpër të mposhtur dreqninë.

Përvjetor- Demonstratat e vitit 1968 dhe çështja kombëtare shqiptare

by

Shkruan: Zymer U. Neziri /

Viti 1968, me kërkesat kryesore për Republikë, Kushtetutë e Vetëvendosje,  që u bë pjesë e historisë më të re, lidhet edhe me kohën nga Kongresi i Berlinit, 1878, kur Fuqitë e Mëdha e copëtojnë Shqipërinë, të pushtuar nga Perandoria Osmane, më 1479, dhe heshtin për masakrimin e banorëve të Sanxhakut të Nishit dhe për shpërnguljet e tyre të dhunshme në drejtim të Rrafshit të Kosovës. Krimi i Fuqive të Mëdha vazhdoi me ricopëtimin e Shqipërisë dhe në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, më 1913, kur Greqia zgjerohet 2,7 herë, Mali i Zi 3 herë dhe Serbia 2,8 herë, me zgjerim mbi Vojvodinën në Konferencën e Versajës, 1919. Sot, Republika e Kosovës ka vetëm një pjesë të vogël të territorit të Vilajetit të Kosovës dhe bashkë me Republikën e Shqipërisë kanë vetëm afër gjysmën e viseve shqiptare. Edhe pas vitit 1912, shqiptarët kërkuan e luftuan për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të pushtuara dhe për bashkimin e tyre me Shqipërinë. Përkrahje ka pasur nga Federata Ballkanike dhe nga Kominterna. Ka pasur edhe përkrahje te tjera. 

                          Kosova pas pushtimit më 1912 dhe shfarosja e shqiptarëve                                            

Viti 1968, me kërkesat kryesore për Republikë, Kushtetutë e Vetëvendosje, solli ndërmend kohën kur Kosova u pushtua tërësisht më 1912 nga Serbia e Mali i Zi dhe t’i kujton krimet e tyre mbi shqiptarët. Sipas Leon Trockit, mbreti Petar I Karagjorgjeviq, më 1912, pas Betejës së Kumanovës, për robërit shqiptarë, tha: ’’duhet t’i mbysni, jo me pushkatim, sepse kjo do të jetë humbje e municionit, por me shpatë’’. Edhe Hasan Prishtina shkruan për krimet e tyre, se ata ’’vranë, prenë e dogjën 30 000 shqiptarë, sidomos fëmi të njomë e gra të pafaje’’. Ashtu ishte edhe pas ripushtimit, më 1919. Ali Hadri thoshte se Nikolla Pashiqi mendonte se për 20-25 vjet do të asimilonte këtë popullatë në aspektin nacional e kulturor . 

Xhelal Gjeçovi shkruan se gjatë reformës agrare 1918-1941, shqiptarëve ua shpronësuan 381 mijë ha tokë, e vetëm në Kosovë 200 mijë ha. Dëbuan me forcë nga vatrat e tyre 250 mijë shqiptarë, që shumica u vendosën në Turqi, e pak në Shqipëri. Në tokat e tyre sollën 14 mijë familje kolonësh sllavë me 60-70 mijë kolonë. Ashtu ishte edhe pas ripushtimit vijues, më 1945. Hakif Bajrami shkruan se synohej nga ana e pushteti serbomadh të zbatohet serbizimi i përgjithshëm i popullsisë shqiptare. 

J. B. Tito vazhdoi aty ku kishin mbetur Petri i Parë dhe Nikolla Pashiqi. Pas aneksimit në shkurt 1945, u vendos pushteti ushtarak në Kosovë. Aneksimi u bë në prill 1945 nga Këshilli Antifashist i Serbisë dhe u miratua në gusht 1945 nga Këshilli Antifashist i Jugosllavisë, me status autonom në kuadër të Serbisë, pa të drejtë gjuhe në administratë, pa flamur etj. Në fillim të viteve ‘50 J. B. Tito e riaktivizoi Konventën e vitit 1938 me Turqinë  dhe deri në gjysmën e dytë të viteve ‘60 u dëbuan rreth 500 mijë shqiptarë nga Kosova.

                                   Kosova – Republikë dhe Vetëvendosja

Demonstratën e parë në Kosovë dhe në viset e ripushtuara nga jugosllavët, për Republikë, Kushtetutë e Vetëvendosje e organizoi dhe e realizoi grupi i studentëve atdhetarë të Shkollës së Lartë Pedagogjike në Prizren, më 6 tetor 1968. Ky grup, në krye me studentin Meriman Braha,  ishte bërthamë e organizimit të demonstratave në tërë Rrafshin e Dukagjinit, në Prizren, më 6 tetor, në Therandë (Suharekë), më 8 tetor, dhe në Pejë, më 19 tetor. Ky grup i studentëve të Prizrenit ishte edhe në lidhje të organizimit të demonstratave edhe me një grup tjetër, por ende i panjohur, i studentëve të Prishtinës. Lidhjen e mbante studenti i këtij grupi të Prizrenit, Isa Demaj. 

Demonstratat vijuese janë mbajtur në nëntor, në qytet Prishtinë, Gjilan, Ferizaj dhe Besianë (Podujevë), të zhvilluara më 27 nëntor të atij viti dhe të organizuara mirë e guximshëm nga grupi i njohur Prishtinës. Demonstrata janë mbajtur edhe në Mitrovicë, Tetovë dhe Ulqin. 

Demonstratat për Republikë, Kushtetutë e Vetëvendosje kanë qenë disamujore në Kosovë dhe në viset shqiptare të ripushtuara nga Jugosllavia. Ato u shuan me gjak, pati shumë të lënduar e të plagosur, ra dëshmor nxënësi i Shkollës së Mesme Teknike në Prishtinë, Murat Mehmeti, organizuesit u dënuan me burg, pati shumë dënime me përjashtime nga puna dhe ndjekje politike të vazhdueshme, por edhe dyert për ndryshime ishin hapur, por rezultatet nuk qenë të plota. Përpjekjet vazhduam edhe më 1981, më 1989 dhe deri në formimin dhe luftën e tri ushtrive çlirimtare, 1997-2001.  

                                           Republika dhe bashkimi kombëtar

Çështja e Republikës së Kosovës, e Republikës Shqiptare në Jugosllavi dhe e bashkimit kombëtar janë shtruar shumë herë, me pak a më shumë ndryshime, në kuadër të zgjidhjes së çështjes kombëtare shqiptare në ish-Jugosllavi. 

Shaban Braha, pas një analize të thelluar të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit XX, të kërkesave për Republikë e Vetëvendosje, si fazë kaluese deri te bashkimi, në veprën e tij të njohur Gjenocidi serbomadh dhe qëndresa shqiptare 1844-1990, konstaton me shumë të drejtë se populli i Kosovës dhe veçanërisht brezi i ri në Kosovë po përpunonte strategjinë e çështjes kombëtare, të unifikimit të kombit, në varësi me kushtet në evoluim: “Duke u ndodhur në vazhdim të gjendjes së mëparshme, populli i Kosovës dhe veçanërisht brezi i ri në Kosovë po përpunonte strategjinë  e çështjes kombëtare, të unifikimit të kombit në varësi me kushtet në evoluim’’. 

Ukshin Hoti e shihte Republikën e Kosovës vetëm në funksion të bashkimit dhe të forcimit të raporteve të reja në gjithë territorin e Ballkanit, të Mesdheut dhe të Evropës: ’’Republika e Kosovës, me fjalë të tjera, pavarësisht nga ajo se kush mund jetë në nivelin institucional bartës i një politike gjithëshqiptare, në rrethanat e dhëna është realizim i njërit prej interesave vitale të kombit. Si e tillë, mund të qëndrojë vetëm në funksion të bashkimit por edhe të forcimit të raporteve të reja në gjithë territorin e Ballkanit, të Mesdheut dhe të Evropës. Këtë rol mund t’a luajë me sukses në kontekst të proceseve integrative të Evropës, që do të kenë konsiderata për të gjithë pjesëmarrësit dhe për gjithë drejtimin historik të zhvillimit të proceseve pozitive.’’ 

Duke shkruar për përcaktimin e tij për Republikën e barabartë sovrane të Kosovës, ai flet edhe për vënien e Republikës së Kosovës në funksion të bashkimit të kombit. Republika e Kosovës, sipas tij, por edhe shqiptarët në përgjithësi, duhet t’i nderojnë sidomos vlerat e gjakut të derdhur të bijve të vet. 

Ndërkaq, Ethem Çeku, në veprën e tij me interes Mendimi politik i ilegales në Kosovë 1945-1981, thotë se Demonstratat e vitit 1968 i kishin dhënë fund luftës ilegale efektive me parulla dhe me propagandë. 

Me interes të veçantë janë edhe konstatimet e prof. Rexhep Qosjes, në fillim të viteve ’90, në veprën e njohur  Strategjia e bashkimit kombëtar, për Republikën e Kosovës, për Republikën Shqiptare në Jugosllavi dhe për bashkimin kombëtar. Republikën e Kosovës e konsideronte zgjidhje politike, por nuk thoshte se është edhe zgjidhje politike të çështjes shqiptare në Jugosllavi. Republikën Shqiptare në Jugosllavi e konsideronte zgjidhje më të plotë të çështjes, por as këtë nuk e quan zgjidhje përfundimtare, kurse për bashkimin kombëtar thotë se kjo të ishte e vetmja zgjidhje e drejtë dhe e vetmja zgjidhje e përhershme e çështjes shqiptare.

                                                           Përfundime

Viti 1968 i Demonstratave për Kushtetutë, Republikë e Vetëvendosje, si fazë kaluese drejt bashkimit kombëtar, lidhet me kohën kur tre milionë shqiptarë jetonin nën sovranitetin e Serbisë, të Maqedonisë e të Malit të Zi. 

Brezi ‘68 i demonstruesve u lind me kryengritjen shqiptare pas ripushtimit jugosllav të Kosovës e të viseve shqiptare, me tragjedinë e Tivarit, me plaçkitjen e shqiptarëve në emër të tepricave; u rrit me ndalimin e flamurit kombëtar, pa të drejtë gjuhe në administratë, me ndjekjet, burgosjet e pushkatimet  e pjesëtarëve të NDSH-së; e kaloi fëmijërinë në kohën e aksionit famëkeq të mbledhjes së armëve; e përjetoi dramën kolektive të shpërnguljes në Turqi dhe tronditjen kombëtare të pushkatimit të burrave të dalluar në kufi; u bë pjesë e traumës gjithëpopullore të burgosjeve së atdhetarëve të brezit të viteve ’50. 

Brezi ‘68 i demonstruesve e kaloi moshën e miturisë dhe iu bë krah brezit të viteve ‘60 të Adem Demaçit, duke shpërndarë flamurin kombëtar, të ndaluar me ligj, duke lexuar literaturën e ndaluar, sidomos Shqipërinë e Samiut dhe Lahutën e Fishtës, duke e dëgjuar fshehurazi Radio Tiranën, duke kënduar këngë atdhetare, po ashtu të ndaluara nga pushteti jugosllav, duke e adhuruar Skënderbeun dhe heronjtë e historisë, nga periudha ilire e deri te Rilindja Kombëtare, duke shkruar parullën ’’Rrnoftë Shqipnija’’ dhe  duke u krenuar se jemi shqiptarë. 

Viti 1968 i Demonstratave për Kushtetutë, Republikë e Vetëvendosje dallohet si vit i ngritjes së vetëdijes kombëtare për çlirim dhe bën të quhet hallkë historike e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për bashkimin e kombit të ndarë. 

Brezi ‘68 i demonstruesve ishte i lumtur vetëm për pak çaste kur klasa politike e Kosovës me ata pak intelektualë të asaj kohe kërkonin Kushtetutë, Republikë e Vetëvendosje, por u dëshpërua kur ata hoqën dorë nga kërkesat legjitime të popullit të tyre. Ai e mori në duart e veta fatin e Kosovës dhe u gatit që botërisht t’i thuhet ndal pushtetit jugosllav. 

Brezi ‘68 i demonstruesve shënon edhe fillimin e shpërbërjes së Federatës jugosllave, që ishte burgu kolektiv i shqiptarëve, të dënuar me qindra shekuj burg politik, që u mbyll pas luftës fitimtare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. 

Viti 1968 i Demonstratave për Kushtetutë, Republikë e Vetëvendosje ishte vit kur çështja e pazgjidhur kombëtare e shqiptarëve u shtrua guximshëm edhe në rrugë, me demonstrata të mëdha e të përgjakshme, si pasqyrim i vullnetit të së drejtës kombëtare dhe universale të bashkimit të popujve të ndarë. Ky vit bën të quhet vit shumë i rëndësishëm edhe i ndërkombëtarizimit të çështjes së pazgjidhur kombëtare shqiptare në qarqet politike dhe intelektuale evropiane e botërore dhe hallkë e re e fillimit të organizimit të kryengritjes së armatosur në vitet ‘90 dhe të luftës së tri ushtrive çlirimtare. 

Bibliografi

ABDYLI, Ramiz (2004). Lëvizja Kombëtare Shqiptare 1911-1912, libri 1, recensues prof. dr. Hysni Myzyri dhe prof. dr. Muhamet Shatri,  Prishtinë, Instituti i Historisë.

BABIĊ, Branko (1984). Polika Crne Gore u novo oslobođenim krajevima 1912-1914, Titograd, ‘’Pobjeda’’. 

BAJRAMI, Hakif (2002). Politika serbe për rikolonizimin e Kosovës me sllavë 1945-1948, redaktorë Ethem Çeku dhe Avdi Gjata, Prishtinë, ‘’Era’’.

BRAHA, Braha (1991). Gjenocidi serbomadh dhe qëndresa shqiptare 1844-1990, recensues Selami Pulaha, Gazmend Shpuza, Thimi Bare, Gjakovë, ’’Lumi T’’.

CANA, Zekeria (1997). Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin shqiptar 1912-1913 (dokumente), recensentë dr. Xheladin Shala dhe dr. Shkëlzen Raça, Prishtinë, Instituti Albanologjik i Prishtinës.

CULAJ, Lush (1997). Komiteti Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, rec. dr. Xheladin Shala dhe dr. Qamil Gexha, Prishtinë, Instituti Albanologjik i Prishtinës.

HARAPI, Zef Mark (2004). Ditt e trishtimit n’Pejë  e nder rrethe: 1912-1913, përgatiti dhe pajisi me shënime Nikë Ukgjini,  Pejë, biblioteka ”Fryma”, botues ”Dukagjini”. 

HOTI, Ukshini (1995). Filozofia politike e çështjes shqiptare, zgjodhi dhe redaktoi Bislim Elshani, recenzentë Shaban Sinani, Moikom Zeqo, Tiranë, shtëpia botuese ‘’Rozafa’’.

ÇEKU, Ethem (2003). Mendimi politik i ilegales në Kosovë 1945-1981, recensues prof. dr. Qamil Gexha, prof. dr. Jahja Drançolli, prof. dr. Arsim Bajrami, ‘’Brezi ‘81’’, Prishtinë, 2003.

Çështja kombëtare dhe vetëdija kritike (1998). Redaksia: Masar Stavileci, Agim Vinca, Abdyl Kadolli, Zymer Neziri, Prishtinë, Forumi i Intelektualëve Shqiptarë.

ČUBRILOVIĆ, Vasa (1958). Istorija političke misli u Srbiji u XIX veku, Beograd, ’’Prosveta’’. 

GJEÇOVI, Xhelal (2008). ’’Kosova, 3. Vështrim historik’’, në: Fjalori enciklopedik shqiptar, botim i ri, Tiranë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, f. 1297-1299. 

Demonstratat e vitit 1968, I, II (2018). Përmbledhje kumtesash nga konferenca shkencore, e mbajtur me rastin e 40-vjetorit, në Prishtinë, më 24-25.11.2008. Përgatitja për shtyp Zymer U. Neziri, Meriman Braha, , Prishtinë, Shoqata e të Burgosurve Politikë e Kosovës, Instituti i Historisë, Instituti Albanologjik i Prishtinës.

HADRI, Ali (1971). Lëvizja nacionalçlirimtare në Kosovë (1941-1945), Prishtinë, ‘’Rilindja’’.

Historia e popullit shqiptar, (2007) . vëllimi i tretë, periudha e Pavarësisë, 28 Nëntor 1912-7 Prill 1939, Grup autorësh, Redaksia: Kristaq Prifti, Gazmend Shpuza, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, Botimet Toena. 

KRIZMAN, Bogdan (1975). Vanjska politika jugoslovenske države 1918-1941: diplomatsko-historijski pregled, Zagreb, ‘’Školska knjiga’’.

’’Memorandumi për çështjen shqiptare’’ (1995). Forumi i Intelektualëve Shqiptarë, Prishtinë,  dërguar ministrave të Punëve të Jashtme të Britanisë së Madhe, të Francës, të Gjermanisë, të Rusisë, të SHBA-ve  etj., më 26.10.1995, në: Çështja kombëtare dhe vetëdija kritike, redaksia: Masar Stavileci, Agim Vinca, Abdyl Kadolli, Zymer Neziri, Prishtinë, botues Forumi i Intelektualëve Shqiptarë, 1998, f. 135-163.

NEZIRI, Zymer (1998). Intervistë: ’’Tridhjetë vjet nga demonstratat e organizuara në Pejë. Flamuri kombëtar ishte në ballë të turmës’’, intervistues Jeton A. Rexha, Prishtinë, gaz. ’’Bota e re’’, nr. 74, më 26 nëntor 1998, f. 24 e 25.

NEZIRI, Zymer U. (2000). Përgatitës për shtyp: Isa Demaj-jeta dhe veprimtaria atdhetare, redaktor prof. Ramiz Kelemendi, recensues dr. Sadri Fetiu dhe prof. Binak Ulaj, Prishtinë, NIB ’’Rilindja’’.

OBRADOVIĆ, Milovan (1981). Agrarna reforma i kolonizacija na Kosovu: 1918-1941, Priština, Institut za istoriju Kosova.

QOSJA, Rexhep (1992). Strategjia e bashkimit kombëtar, recensues dr. Sadri Fetiu dhe dr. Rrustem Berisha, Prishtinë, Instituti Albanologjik. 

RUSHITI, Liman (2004). Ndarja territoriale dhe rregullimi administrativ i Kosovës 1878-1941, recensues dr. Hakif  Bajrami dhe dr. Haki Kasumi, Prishtinë, Instituti i Historisë.

PUTO, Arben (2009). Shqipëria politike 1912-1939, Tiranë, Botimet Toena.

SHATRI, Muhamet (2012). Dokumente britanike për çështjen shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, 1912-1913, Tiranë, Instituti i Historisë, Qendra e Studimeve Albanologjike.

TIRTA, MARK (1999). MIGRIME TË SHQIPTARËVE TË BRENDSHME DHE JASHTË ATDHEUT (VITET ’40 TË SHEK. XIX – VITET ’40 TË SHEK. XX), TIRANË, SHTËPIA BOTUESE “SHKENCA”.

TROCKI, Leon (1980). The Balkan Wars, Monad, New York.

VERLI, Marenglen (2014). Aspekte rreth krijimit dhe zgjidhjes së çështjes shqiptare (shek. XIX-XX), Tiranë, Instituti i Historisë, Qendra e Studimeve Albanologjike, ’’Klean’’.

PILOTI SHQIPTAR I ULQINIT, VIKTIMË E PUSHTETIT KOMUNIST

by

-DOSJA E KRIMEVE TE KOMUNIZMIT-

(Raif-Rafo  Gorana 1916-1944)

Organizimi i takimeve përkujtimore kushtuar personave apo ngjarjëve të ndryshme paraqet moment nderimi  dhe vlerësimi si kudo në botën e qytetëruar. Përkujtimi për Raif-Rafo Goranën pas 76 viteve e vlerësojmë organizim i qelluar ndonëse i vonuar, duke dëshmuar se ai ishte në vetdijën jo vetëm të familjarëve dhe të afërmëve të tij, duke iu rikthyer  Ulqinit, vendlindjës së tij të dashur! Andaj, me këtë rast  nisma  për të paraqitur  të dhëna qofshin ato edhe modeste për jetën dhe veprimtarinë e tij, si dhe përfundimin tragjik, përkatësisht eliminimin  e tij pa gjyq nga pushteti komunist i kohës, është në favor të shpalosjes së vërtetës së munguar dekada më radhë në sajë të  rrethanave shoqërore e politike në Ulqin.

Dr.Nail  Draga

Në sajë të dhënave të cilat disponojmë del qartë së Rafo Gorana ishte  personalitet me dinjitet kombëtar i veçantë për kohën  e tij në Ulqin, si për ka profesioni por edhe qendrimi i tij shoqëror dhe kombëtar. Ishin pikërisht vlerat e tija personale e familjare që e bëjnë të dallohej nga të tjerët, andaj si i tillë nuk ishte i pranueshëm dhe i përshtatshëm për pushtetin e komunistëve, të cilët e morën pushtetin në Ulqin, nga nëntori i vitit 1944. Ishte pikërisht pushtetit i ri ideologjik, që nuk zgjodhi mjete për të eliminuar personat dhe familjet me autoritët në Ulqin. Kemi të bëjmë me  kohën e manipulimit ideologjik, sepse sipas  demagogjisë së tyre çdo gjë fillonte me ta, duke eliminuar traditën shoqërore në Ulqin dhe më gjerë. 

Piloti i parë shqiptar

Raif Gorana, lindin në Ulqin në vitin 1916. Rrjedh nga një familje qytetare me tradita tregtare. Babai i tij, Latif Gorana, kishte raporte pune tregtare si në Mal të Zi, Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e Bosnjë.

Raifi shkollën e mesme e ka përfunduar në Rajllovac afër Sarajevës. Ishte kjo shkollë profesionale e njohur në përgatitje të pilotëve. Aty ai u pajis më njohuritë profesionale teknike dhe të pilotimit, duke qenë i pari si i tillë në qytetin e Ulqinit. 

Me të filluar Lufta e Dytë Botërore ai  i është bashkangjitur lëvizjës kundër okupatorit. Në njësitet partizane ka pasur autoritet të jashtëzakonshëm. Madje në këto formacione ka qenë edhe në nivelin e komandantit.

Person me autoritet në Ulqin

Ai dallohej nga bashkëmoshatarët e tij në Ulqin, edhe për nga pamja antropologjike, por edhe nga veshja e uniformës së pilotit, duke qenë pasioni dhe  imazhi i tij profesional.

Por, si i tillë nuk ishte i përshtatshëm për pushtetin e ri komunist i cili u vendos,  në Ulqin, me 26 nëntor 1944. Për vrasjen e tij ekzistojnë varianta të ndryshme. Në lidhje me këtë çështje edhe pse ka pasur dëshmitar ne Ulqin është heshtur vite më radhë, duke mos dhënë informacione. Ishte koha e heshtjes dhe e frikës  dhe pasojave nga pushteti i kohës. Ai në shtëpi  herët në mëngjes  është marrë nga disa persona gjoja për një takim në Cetinë, për të festuar fitorën ndaj okupatorëve. Sipas të dhënës së bashkëshortës së tij në momentin  që do të largohej nga shtëpia, tre herë e përqafon djalin e vogël Agimin i cili ishte dyjavësh, duke mos e parë më. Ishte ky momenti i fundit i ndarjës nga familja, sepse kriminelet në vend që niseshin në drejtim të Cetinës shkuan në drejtim të Limanit në Ulqin.  

Ai u pushkatu në mengjesin e datës 27 nëntor 1944,   mbi Lima tek Çinari  duke shkuar për Valdanos. Aty është vra vetë i katërti: Hodo beg Bushati dhe i biri i tij  Ahmeti  i cili ishte notër i Gjykatës së Ulqinit dhe Radovan Aleksiqi. Ata u pushkatuan, dhe nuk i njoftuan fare familjet e tyre, për ti marrur e varrosur, e sot e asaj dite nuk dihet gjë për varrin, apo varret e tyre, duke mbetur enigmë deri në ditët tona(!.?).

Në lidhje me këtë çështje nga dita e nesërme bashkëshortja e Rafos, zonja  Halimja, ka shkuar në policinë e Ulqinit për të kërkuar bashkëshortin e saj, për të marrë ndonjë informacion gjatë tri javëve, por jo që nuk mori informacion, por ata i janë kërcnuar “së nëse paraqitesh përsëri këtu  do të vrasim ty dhe djalin e saj”. Nga një situatë e tillë tragjike, ajo nuk kishte pse të qendronte me tutje në Ulqin, por mori djalin e vogël Agimin dhe shkoj në Shkodër të gjinia e saj. 

Ishte kjo një ndarje tragjike familjare, e imponuar  nga pushteti i ri  i vendosur në Ulqin, i cili për 24 orë i ka pasur duart e lira për të arrestuar dhe pushkatuar kënd kanë llogaritur  si  armiq, apo pengesë kundër pushtetit të tyre. Duhët thënë me ketë rast se me vendosjen e pushtetit të ri në Ulqin, pushteti faktik ishte  në duar të OZN-ës/UDB-ës, ndërsa partia LKJ ishte fasadë formale, andaj edhe pasojat janë të njohura.

Pse u eliminua Rafo Gorana nga komunistët?

Por, me të drejt bëhët pyetja, cili ishte shkaku  që të eliminohet Rafo Gorana, nga komunistët, i cili ishte pjesëtar i njësive partizane, pra shok, dhe bashkëpunëtor i tyre në luftë kundër okupatorëve. Në lidhje me këtë çështje ka dilema të ndryshme që  si të tilla mbesin ende pa përgjigje definitive, sepse  nuk ekziston një  raport gjyqësor. 

Por, në sajë të një informacioni që disponoj, pakënaqësia e Rafos, u dëshmu më rastin e hyrjës së njësitëve partizane në Ulqin, në mengjesin  e 26 nëntorit të vitit  1944, dhe organizimit të ceremonisë së pritjës së tyre në Ulqin.

Kërkoj të vendosëj edhe Flamuri Shqiptar

Në Mëhallë të Re ku është mullini i vojit apo më mirë të themi të Mullini i Met Muharremit është organizuar një pritje nga qytetarët për brigadën partizane. Rafoja pasi kishte autoritet në popull, është pritur me brohoritje. Në atë takim ka folur edhe  Rafoja dhe janë shpalosur flamuri jugosllav, partiak dhe ai malazez. Por, nga një pamje e tillë i pakënaqur Rafoja ka thanë së duhet të jetë edhe flamuri  shqiptar. Pasi në pjesëtarët e partizanëve kanë qenë të pranishëm edhe nga Shqipëria, sepse kishin pikëpamje të njëjta ideologjike, pikërisht një ushtar i cili ishte nga Bregu i Matit,  e ka pasur më vehte flamurin shqiptar dhe e ka nxjerr nga çanta dhe ia ka dhënë Rafos, ku pasi i është vendosur shtiza edhe ai është vendosur për krah flamujve të tjerë. 

Dhe nuk ka dilemë së ky ishte shkaku  për eliminimin e tij fizik, por nuk  duhet përjashtuar autoritetin e tij në popull, qendrimin në njësitin partizan duke qenë edhe komandant, si dhe  parimet e tija shoqërore për barazi praktike nacionale të shqiptarëve në rrethana të reja politike. Më një fjalë ishte  personaliteti dhe karakteri i tij që ishte pengesë për pushtetarët e rinj,  për të realizuar qellimet e tyre  djallëzore kundër shqiptarëve në Ulqin dhe më gjerë.

Ishte i veçantë në kohën e tij 

Sipas dëshmive Rafoja, ka qenë trup madh, i pashëm dhe i veshur gjithmonë pedant. Ai mbante vazhdimisht me gjelozi uniformën e pilotit(çizmet  e lëkurës, një pallto të madhe të lekurës dhe helmetën e lëkurës në kokë. Po ashtu ka pasur edhe një orë dore me emrin “Bullova”, që e kanë pasur vetëm pilotët. Kur e kanë vra ia kanë marrë xhaketën dhe mantilin e lëkurës e po ashtu edhe orën e dorës.

Rafoja ka qenë i martuar me Halimën nga Shkodra. Kur e kanë vra Rafon, ka lanë vetëm një djalë Agimin, më moshë afër dy javësh. Më pas ajo është vendosur në Shkodër të familja e saj së bashku me djalin Agimin dhe është martuar me një person tjetër. Agim Gorana(1944-2010) ka qenë prof. i fizikës, ka jetuar dhe punuar në Shkodër, ndërsa pas vitit 1996, është vendosur në Tiranë. 

Me këtë rast dua të ceki se në Shkodër ka jetuar edhe një vëlla i Rafos,  Hyseni i njohur si Ceni. Ai ka vdekur në Shkodër në vitin 1947 ndërsa e kanë varrosur në Ulqin. Vdekja e tij atëher ka qenë e dyshimtë( pra jo e natyrshme).Ky ka qenë i martuar  me një shkodrane. Ka lanë dy djem dhe një vajzë.
C:\Users\Labi\Desktop\Foto R.Gorana.jpg

Rafo Gorana me bashkëshortën  Halimën

Arrestimet  në Ulqin

Me të vendosur të pushtetit komunist në Ulqin filloj  ndjekja  e figurave  kombëtare si Cafo Begu-Alibegaj dhe bashkëmendimtarët e tij. Kështu disa ditë më pas arrestohën persona të tjerë si: hafiz Hasan Llunji, Memin Resulbegu, Zydi Fici dhe Mustafë Canka, duke i trajtuar si armiq të pushtetit popullor, edhe pse ata ishin persona me dinjitet familjar dhe kombëtar. Por, pushteti ndaj tyre përgatiti një skenar tjetër, sepse pasi i kanë arrestuar ata  planifikojnë për ti çuar  gjoja për gjykim në Tivar, por të katërtit me duar të lidhura  i pushkatojnë pa gjyq të kthesa e Braticës që shkon për Valdanos, me 15.12.1944. Të gjithë i varrosën në një varr, ku janë edhe sot, por pa ndonjë shënjë  apo varr të ndertuar.

Veprimet e tilla të komunistëve dëshmuan se  ata kishin hartuar  më kohë lista për të eliminuar figurat e njohura me autoritet në Ulqin që i trajtonin si armiq të pushtetit përkatësisht si pengesë në realizimin e vendosjës së pushtetit sipas strategjisë së tyre politike. Ishte ky veprim patologjik  kundër shqiptarëve,  që u dëshmu me veprimet kriminale ku  për 18 ditë i pushkatuan 8 qytetarë të Ulqinit pa procedur gjyqësore.

Duhet thënë me këtë rast se tentimi nga familjarët  për zbardhjën e krimeve të pushtetit  ndaj pjesëtarëve të familjes në kohën e monizmit(1944-1990) ishte i ndaluar dhe  me pasoja, një qendrim i tillë pas rënies së sistemit socialist nga viti 1990 e më pas nuk mund të arsyetohet më asgjë(!?).

Sigurimi i Shqipërisë bashkëpunon me jugosllavët

Së burgosjet në Ulqin, kanë vazhduar dëshmon e dhëna së ndonëse ishte në Shqipëri, Hodo Alibegu, atje arrestohet nga Sigurimi i Shqipërisë dhe iu dorëzohet pushtetit jugosllav në Ulqin. Ati më vonë iu organizu një proces gjyqësor ku u dënu me 20 vite burg. Po aq u dënu edhe Selë Lamoja.Por, më pas gjykata e rishqyrtoj vendimin e tillë, ku Hodo Alibegun e denon me pushkatim, i cili u realizu me 17 mars 1948. Një e dhënë e tillë dëshmon se pushteti komunist në Shqipëri ishte i vërbuar nga ideologjia komuniste  dhe ka bashkëpunuar me pushtetin e Jugosllavisë, kundër interesave kombëtare që ishte me pasoja për shqiptarët për rreth pesë dekada. 

Ballafaqimi më të shkuarën obligim qytetar

Në rrethana të reja shoqërore pas dështimit të ideologjisë komuniste, nga viti 1990, është pritur me të drejtë që të punohët në ndriçimin e ngjarjeve dhe personalitetëve e individëve të ndryshëm të cilët u eliminuan nga pushteti i ri, pas Luftës së Dytë Botërore. Por, ndonëse kanë kaluar tridhjetë vite, ngjarjet nga viti 1944-45 kur është instaluar pushteti komunist në Ulqin, ende nuk janë hulumtuar me kompetencë profesionale  nga studiues të fushave të ndryshme. Nëse në kohën e sistemit monist trajtimi i temave të tilla ishte me pasoja, pas rënies së sistemit monist,  qendrimi  indiferent ndaj kësaj kohe nuk mund të arsyetohet më asgjë. 

Në lidhje me këtë përiudhë kohore, në mjediset e ndryshme në vendet e ish kampit socialist, janë hapur temat e tilla, duke prezantuar krimet e komunistëve me dokumente të dëshmuara. Por, në këtë aspekt përjashtim bën Mali i Zi, sepse këtu ende hezitojnë të ballafaqohen më të kaluarën, që është në kundërshtim më drejtat qytetare e nacionale të qytetarëve  që janë obligime  sipas standardëve demokratike europiane. 

Dy rezoluta nga Këshilli i Evropës

Edhe pse në Këshillin e Evropës janë miratuar dy rezoluta kundër krimeve të komunizmit, e para ajo  më  nr.1096 nga viti 1996,  “Masat për të çrrënjosur trashëgiminë e sistemeve totalitare komuniste”, dhe e dyta  nr.1481,  nga viti 2006 “Domosdoshmëria për dënimin ndërkombëtar të krimeve të regjimeve totalitare komuniste”, asnjëra prej tyre nuk është miratuar në Kuvendin e Malit të Zi. Një veprim i tillë refuzues dëshmon mos gadishmërinë e pushtetit aktual për tu ballafaquar më të shkuarën komuniste sikur kanë vepruar vendet tjera në Europën Juglindore.  

Nuk ka dilemë se një qendrim i tillë politik  dëshmon  në mënyrë transparente se këtu ka mbetur e ngulitur në psikologjinë e tyre sistemi monist, i cili për qellimet ideologjike dhe për pushtet  ka eliminuar individë të ndryshëm, ku as shqiptarët në Ulqin dhe më gjerë në Mal të Zi nuk ishin përjashtim.

Rishkrimi i historisë obligim qytetar 

Andaj është obligim moral e profesional  nga përfaqësuesit tanë politik, si përfaqësues në institucionët qeveritare në Mal të Zi, të riaktualizojnë  çështjen e zbardhjës së vertetës së eliminimit të qytetarëve tanë pa gjyqe nga pushteti komunist i kohës. Një veprim i tillë do të eliminonte  dilemat dhe spekulimet për temat tabu të cilat kanë qenë të pranishme për rreth pesë dekada. 

Ndërsa qendrimi refuzues pas dëshimit të komunizmit, dëshmon dobësi personale e familjare por edhe si qytetarë  që  nuk arsyetohet më asgjë. Në këtë aspekt, ne duhet të marrim shëmbuj nga vendet e tjera në regjion të cilët individët me dosje kriminale  i kanë shpallur heroj, ndërsa ne vazhdojmë të hështim për viktimat e pafajshme të komunizmit, të cilët ende nuk kanë  varre apo ndonjë pllakë përkujtimore.

Edhe pse të vonuar  siç është ky takim përkujtimor  për Rafo Goranën është koha për tu thënë e vërteta ndaj viktimave, familjarëve dhe brezave të tashëm dhe të ardhshëm,  andaj duhet angazhim politikë, intelektual  dhe guxim qytetar  sepse punët tona nuk na i kryejnë të tjerët. 

Duke marrë parasysh së këtë takim përkujtimor e vlerësoj si homazh për të gjithë viktimat, uroj dhe shpresoj  me misionin e ndriçimit të personalitetëve dhe ngjarjeve nga Lufta e Dytë Botërore e më pas pa paragjykime ideologjike duke shpalosur të vërtetën, përkatësisht rishkrimit të historisë si obligim profesional,  qytetar e kombëtar si  kudo në botën demokratike. (Fjala e mbajtur në Ulqin, më 6 mars 2020, me rastin e organizimit të takimit përkujtimor)