Avzi MUSTAFA/

Pjesa II

Përhapja e shkollës shqipe në territorin e Maqedonisë hov të madh mori pas Kongresit të gjuhës shqipe në Manastir më 1908 ku dita ditës interesi shtohej. Kështu, disa klube filluan të hapin shkolla në gjuhën amtare. Shkolla në gjuhën shqipe u hapën në: Dibër,  Rekë, Shkup, Manastir, Kërçovë,Tetovë, Gostivar, Kumanovë  e gjetiu. Vlen të përmendim se veprimtarë të shquar në këto qytete për shkolla shqipe ishin: në Kërçovë: Jusuf Turabi – Kërçova, Rexhep Fasku – Greshnica, Ali Drogomishti; në Strugë shquhen  Dervish Hima e Ibrahim Temo; në Dibër: Kadri Fishta e Said Najdeni; në Gostivar:  hoxha Afiz Lila;  në Patishka Rekë: hoxha i fshatit; në Shkup: Rok Berisha, Bedri Pejani; në Rekë: prifti Todor e Josif  Bageri; në Kumanovë: Jashar Erbara e Anastas Albanski e shumë të tjerë. 

Prifi Todor nga Reka e Epërme edhe para Kongresit meshën e  mbante në dy gjuhë: në bullgarisht e në shqip. Kur fliste në “shqyp” (shqip) ai përdorte pjesë nga “Psallmet” dhe “Dhjata e Re” të Kristoforidhit. Pagëzimet, ditën e emrit që zakonisht lidhej me ndonjë apostol kishtar, që çdo familje e ka të caktuar si dhe ditën e kishës e të fshatit, i bënte vetëm në gjuhën shqipe. Në familje ai u rrëfente të gjithë anëtarëve traditën e besimit ortodoks dhe e lidhte me jetën e shenjtorëve, për t’i motivuar besimtarët që të udhëhiqen sipas Krishtit. “Ata që lëvdojnë Krishtin dhe shenjtorët, Zoti familjeve u jep bekimin. Beni lutje për të qenë shtëpia e plotë dhe e shëndosh” (marrë  nga një fletore  lutjesh të protogjerit Çirko nga Reka). 

Pranë kishës ekzistonte edhe një shkollë në gjuhën bullare, por ajo nuk funksionoi sepse ishte vështirë të gjendet mësues. Prifti Todor këtë shkollë e përdorte herë pas here me fëmijët e fshatit për t’u mësuar shkrim-leximin në gjuhën shqipe dhe shumë dije për Zotin dhe kombin.

Kur filloi një luftë e ashpër midis ekzarkisë bullgare dhe kishës serbe, flitej se do të sillnin klerikë serbë. Serbia bashkë me Rusët bënin propagandë për të bindur hyqymetin Osman se viset me përkatësi fetare ortodokse janë serbë. Andaj, përhapja e shkollave të huaja në gjuhët greke, bullgare dhe serbe, shtroi nevojën e ngutshme edhe për hapjen e shkollave në gjuhë shqipe.

Kur bindet mitropoliti Kozmo se nuk mund të bëjë ballë serbëve, atëherë ai kërkoi që në Rekën e Epërme, predikimet në kisha dhe mësimi në shkolla të bëheshin në gjuhën shqipe. Dhe kështu me të ngut ndaj çështjes së gjuhës shqipe, autorizon Këshillin vendor kishtar për dhënien e lejeve për hapjen e shkollave në gjuhën të cilën ata duan. 

Në bazë kërkesave të vazhdueshme në fshatrat që kërkonin që të mësojnë në gjuhën e nënës lëshonte leje. Kështu ndodhi kur ai lejoi e shkollën e gjuhën shqipe, duke e autorizuar një administrator me emrin Iliev që të kërkojë nga prifti Todor, që të lus vëllain e tij Josifin i cili shpesh kishte dërguar kërkesa për hapjen e një shkollë në gjuhën shqipe në Nistrovë. Nga lutjet e Josifit kërkesa ishte që “ta lërë të lirë dhe t’ia japë bekimin që të rrëfejë shqiptarizëm dhe t’i mësojë shqiptarët në gjuhën shqipe në shkolla dhe në kishë të rrëfej në gjuhën shqipe.”

Me hapjen e një shkolle me leje, siguroi edhe një rrogë prej 18 lirash. Todori me gëzim të madh e njofton të vëllain dhe e lëshon shtëpinë e tij për shkollë. Pasi njoftohet Josifi për këtë detyrë, atëherë ai do të shkojë në Rekë, që të hapë shkollën laike në gjuhën shqipe. Shkolla u hap më 25 shtator 1908 në fshatin e lindjes.  Me pagesë prej dy lirash turke ai merr një leje edhe nga Këshilli i fshatit që të fillojë mësimin në gjuhën e nënës. Josifi me rastin e hapjes së kësaj shkolle do të  shprehet:….”Edhe kështu fëmijët zuna ti mësoj, se a.b.c. që kishnja 20 cop. Mirëpo në Malësiet e Dibrës kishte vojt zani se në Rek ka ardh njifar daskall..

Josifi punoi me shumë dashuri dhe me përkushtim. Që në ditën e dytë, ai përveç 8 nxënësve që mësonin gjuhën shqipe tek vëllai i tij prifti Todor, ai “do të grish disa prej fisit të vet të i çojn fëmin për me muet bashk me fëmin e vet.”

Josifi me pagen shumë të vogël nuk mund të siguronte mbijetesën e familjes, prandaj iu drejtua mitropolitit të Dibrës, Zotëri Zotëri Kozmës për t’ia rritur rrogën. Në bazë të një letre drejtuar në adresë të Josif Bagerit,  e protokolluar me nr. 326 me 19 janar të vitit 1909, mitropoliti i Dibrës Zotëri Zotëri Kozma e njofton Josif Bagerin se nuk mund ta ndihmojë në misionin e tij.

Josifi i mllefosur nga kjo përgjigje që mori, më datë 10.02.1909 kështu i përgjigjet mitropolitit të Dibrës: “I Lumturushëm … pse po brengoseni kaq shumë, qoftë bekuar Zoti, unë janë shëndosh si thënë! Juve ju vjen keq pse unë po kërkoj punë apo pse unë kam shprehur që të rrëfej në gjuhën amtare shqipe? Unë nga Ju nuk kërkoj ndihmë nga mitropolia, por zotëri Ilievi i juaj, administrator, më habiti për  shërbimin prej 18 lirash rrogë në vjet, ngase kishin thënë  se nëpërmjet vllahut Todor do të më jepni 30 lira në vit dhe se Ju i keni thënë se mund të kem liri edhe për gjithçka… Unë i besova, por duke iu falënderuar logjikës sime për të mos u ngutur, se përndryshe unë do të pësoja”. Mandej Josifi i thotë zotërisë: “Ju Zotëri mos brengoseni për ata që janë të shëndosh si thëna, por brengosuni për ata që ua grabisin jetët e njerëzve të cilët unë dua t’i arsimoj dhe t’i vetëdijesoj me ndihmën e Zotit.” Në fund në p.s. Josifi i kërkon falje kryesuesit të mitropolisë pse letrën nuk e ka futur në zarf dhe shpjegon se këtë e bën për arsye ekonomike.

Për hapjen e shkollave në gjuhën shqipe problem më vete ishte edhe sigurimi i kuadrit mësimor. Prandaj, punë e nevojshme dhe e ngutshme ishte hapja e shkollave të mesme, sidomos shkollat për përgatitjen e mësuesve.  Një shkollë për sigurimin e kuadrit ishte më se e nevojshme që do të përfshinte nxënës nga trevat e kësaj ane. Pas shumë kërkesave dhe lutjeve, me shumë vështirësi do të lejohet nga pushteti lokal i Dibrës që të hapet një shkollë normale. Shkolla u hap më 2 gusht 1910 në gjuhën turko-arabe, por si lëndë mësimore u fut edhe gjuha shqipe. Në fillim kishte dy klasë, kurse në vitin e dytë u formua edhe një klasë, me gjithsej 115 nxënës. Pas tri vitesh këtë shkollë e mbaruan me sukses 35 nxënës.  Këto nxënës të diplomuar u dëshmuan jo vetëm si mësues të mirë, por edhe si patriotë për ruajtjen e kauzës shqiptare pa dallim feje e krahine.  

Një veprimtar që sakrifikoi jetën pse hapi një shkollë nate në Kumanovë është Anasatas Albanski i lindur në fshatin Tërnicë të Rekës së Epërme të Dibrës.

Në Kumanovë ekzistonin dy shkolla serbe, të hapura që nga viti 1849 dhe një bullgare. Shkolla bullgare punën e saj në Kumanovë e ka filluar në vitin 1852 me një mësues dhe me 200 nxënës. Por, shkolla bullgare nuk ishte në gjendje që të qëndronte dhe të bënte ballë turbulencave të ndryshme që ndodhnin në Ballkanin e trazuar, ajo punonte me ndërprerje, sipas situatave dhe kushteve. Kjo shkollë bullgare u riaktivizua në vitin 1908, kur Bullgaria shpalli pavarësinë nga Turqia. 

Meqenëse popullata e kumanovare sllave më shumë anonte nga shkollat serbe, për të tërhequr sa më shumë nxënës edhe të nacionalitetit shqiptar, Anastasi ishte më i përshtatshmi sepse ai fliste gjuhën e nënës,  gjuhën shqipe dhe bullgare. Anastas Albanski (Arnaudov) në këtë shkollë emërohet mësues nga Klubi i Shkupit të nxitur nga Qemal e Emin bej Kumbara, Rrok Berisha, Ajdin Draga etj., e sidomos nga Bedri Pejani që ishte një ndër promotorët e mëdhenj në hapjen e shkollave me mësim në gjuhën shqipe. Meritën më të madhe për hapjen e kësaj shkolle e pati Jashar Erabara, i cili ishte edhe kryetar i klubit të Kumanovës dhe impakti kryesor ndërmjet patriotëve shqiptarë. Ky aktivitet në Kumanovë u arrit dhe nëpërmjet përkrahësve të vendit, si:  nga Galip Kumanova, Bajram Vranja,  e sidomos nga patrioti shqiptar Jashar Erebara, si një ndër organizatorët e jetës kulturore dhe  arsimore në Kumanovë. Patriotët shqiptarë mbështetje të madhe gjetën edhe te kajmekami i Kumanovës, Nexhib Basha Pejani, që në të njëjtën kohë i mbronte veprimtarët para pushtetit turk, tradhtarët e ndryshëm si dhe shpifjet e xhonturqve. 

Hapja e kësaj shkolle në Kumanovë ishte rezultat i përbërjes shumetnike të kësaj zone. Sipas një dokumenti që e posedojmë nga Arkivi  i Shtetit Shqiptar mësojmë për Kumanovën se “Gjysma e qytetit është shqiptare e gjysma bullgare dhe të gjithë janë të pasur. Qyteti ka mbi 1.500 shtëpij, me gjitha nga zullumi i serbvet, Shqiptarët jo vetëm të qytetit, po edhe të katundeve me shum lloj mjerimi i shtërgojnë të hikin në Turqi”.

Nuk ishte e rastit pse pikërisht në Kumanovë filloi një aktivitet kulturor dhe arsimor. Kumanova ishte e është qytet ku kryqëzohen të gjitha rrugët si në veri, lindje, perëndim e jug. Kumanova edhe atëherë paraqiste një nyje strategjike dhe ekonomike shumë të rëndësishme. Nga ky dokument mësojmë se në kohën e Turqisë shqiptarët e Kumanovës kishin hapur një klub me emrin “Bashkimi” me kryetar Jashar Erebarën,  impakti i lidhjeve me qarqet patriotike.  Falë këtij klubi, në korrik të vitit 1909 u hap “një shkollë nate në gjuhën amtare ku mësojmë më shumë se 80 djema. Mësues ishin Jashar Erabara si dhe Kryetar i klubit është edhe Anastas Arnaudovi ( Albanski). Në vazhdim të dokumentit marrin njohuri të sakta mbi prejardhjen e Anastas Albanskit ku thuhet.:”  mësues asht edhe Anastas Arnauti aranudov, cili ish nga Tërnica e Rekës e mësues në shkollën Bullgare në vend.”

Në faqen 2 të dokumentit shohin se si numri i nxënësve në shkollën e natës, ku mësimi zhvillohej në gjuhën shqipe po rritej, dhe për një muaj  numri arrin në 90 nxënës. Ky kurs nate ndikoi me të madhe që  shqiptarëve të këtij vendi t’u kthehej shpresa,  t’u forcohej shpirti e t’u ndriçohej mendja. Sepse “Shqipja filloj me u fol gjithkund nëpër qytet dhe kjo është një punë e madhe…. Me të vërtetë popullësija qytetare  bullgare  simpatizonte këtë lëvizje shqiptare, por serbët jo, do shkojshin se si tek me e pengue tuj u diftue autoritete turke aktivitetin e Shqiptarëve”.

Kontrtribut të madh në përfshirjen e nxënësve i takon po aq edhe  mësuesit Anastas, i cili me fjalën e ëmbël  shqipe dinte se si t’i tërhiqte nxënësit në shkollë. Sipas J. Erebarës thuhet se ky kurs nate në gjirin e vet arriti të tubojë 130 nxënës shqiptarë.

Rritja e numrit të nxënësve në këtë kurs nate ishte meritë e mësuesit Anastas , sepse ai dinte si t’i  bindte shqiptarët për shkollim në gjuhën amtare, meqë jo pak njerëz kishin ngatërruar problemin e fesë me çështjen e kombësisë. Ai për ilustrim e merrte veten dhe thoshte “Ja unë jam i krishterë, por gjuhën e kamë si të tujën dhe ne jemi vëllezër të një gjaku”. Asnjëherë nuk hoqi dorë nga gjuha, edhe pse shpesh binte në kontakt me njerëz që i kishte kapluar fanatizmi fetar, por ai bisedonte qetë dhe sepse detyrë vetes i kishte dhënë se krahas shkronjave të gjuhës shqipe, si tek nxënësit ashtu edhe tek qytetarët kumanovarë, të ngjallë dashurinë ndaj gjuhës shqipe si dhe të ngjallë ndenjën e vëllazërimit e të bashkimit,  pa dalim feje e krahine. Mësimi i gjuhës amtare për Anastasin ishte, siç thonë rekalitë një ‘ledh’ që na ndanë si nga serbët, ashtu edhe nga grekët e turqit.

Anastasi ra në sy të agjentëve turq e serbë. Atë e ndiqnin këmba –këmbës, e sidomos punën e tij që bënte në shkollë për t’u mësuar nxënësve gjuhën shqipe. Nga ky qytet, gjegjësisht nga fshati Llojan ishte një renegat turk e më vonë  edhe serb, Arif Hiqmeti, të cilit çdo gjë i pengonte që ishte  në gjuhën shqipe  dhe punën e  mësuesit Anastas do ta ndjek si hije. Arif Hiqmeti para hyqymetit turk do të deklarojë se në Kumanovë ka “ ardhur një Gjahur e asht ba tebdil dhe miletit u mëson shkronja kaure”.

Shqiptarët e Maqedonisë që tani rrojnë në këtë republikë, si të gjithë shqiptarët kudo që jetonin të ndarë në vilajete apo banovina, si edhe shqiptarët e zonave të tjera, dhanë kontribut të madh për hapjen e shkollave, ruajtjen e gjuhës e të kulturës shqiptare, për ngritjen e vetëdijes kombëtare dhe për të përballuar trysnitë shoviniste e asimiluese. 

Shkolla ishte gjuhë e gjuha shkollë. Andaj çmimi i sakrificës si kudo ishte tepër i madh. Me të drejtë mund të thuhet se nuk ka asnjë histori arsimore kombëtare në botë aq të përgjakur, siç është historia e arsimit dhe e shkollës shqipe. 

Profesor Ymer Berisha- 1912-1946

Prof. dr. Lush Culaj

    Luftëtar për çlirimin kombëtar në Kosovë, veprimtar i lëvizjes demokratike. Lindi në fshatin Gjurgjevik i Madh, komuna e Klinës  më 1912. Pas kryengritjes së vitit 1919 në Kosovë, për shkak të represionit, iku bashkë me të atin në Shqipëri. Shkollën fillore e filloi në Krumë dhe e përfundoi në Fushë Krujë. Ndoqi Normalen e Elbasanit ku pati mësimdhënës figura  të çmuara të arsimit kombëtar si Aleksandër Xhuvanin, Ahmet Gashin etj. Pas diplomimit në vitin 1932, punoi për një periudhë të shkurtër si mësues në disa shkolla të Shqipërisë. Me bursën e dhënë nga shteti shqiptar vazhdoi studimët në Itali, ku përfundoi Akademinë Ushtarake dhe Fakultetin e Histori-Gjeografisë. Pas kthimit punoi si mësimdhënës në disa fshatra të rretheve të Shqipërisë. Ishte ndër intelektualët më të shquar kosovarë në Shqipëri dhe aktivist i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”.

Në vitin 1941 pas okupimit të Jugosllavisë nga nazi-fashizmi prof. Berisha u kthye në Kosovë ku filloi punën si mësimdhënës në Gjimnazin “Sami Frashëri” në Prishtinë. 

Ymer Berisha ishte pjesë e Shtabit të Shaban Polluzhës në luftën e Drenicës në fillim-vitin e vitit 1945 dhe një ndër njerëzit më të respektuar të tij. 

Pas shuarjës të rezistencës të Shaban Polluzhës, Berisha mbeti njëri nga prijësit e dalluar të Rezistencës së Kosovës. Ai kaloi në malet e Llapushës dhe nga aty filloi përpjekjet për organizimin e  rezistencës. Konsiderohet njëri ndër ideologët dhe krijuesit e platformës politike për mbrojtjen e kufijve etnikë të trojeve shqiptare. Ishte luftëtar kundër fashizmit e komunizmit. Si truri dhe nervi dirigjues i levizjes ilegale siq e cil;sojn; edhe dokumentet e CIA-s amerikane. kishte dhenë kushtrimin për formimin e një fronti unik politiko-ushtarak të të gjitha rrymave. Ai  dhe organizata e tij Besa Kombetare ishin përcaktuar për luftë të armatosur  me program demokratik  properëndimor, duke promovuar kështu edhe nacional-demokracinë e Kosovës (e cila do të bëhet model edhe për lëvizjet e mëvonshme politike në Kosovë, si ato të viteve ’90). 

Kuvendi i Dobërdolit i gushtit 1945  e zgjodhi profesor Berishën udhëheqës politik. Në Kuvend prezantimi i problemeve që kërkonin zgjidhje nga prof. Berisha ishte shumë përbajtësor.

Prof. Berisha mbante lidhje  me forcat anglo-amerikane. Veçohen letrat e profesorit që i këmbente me misionin anglez, respektivisht me gjeneralin Hadson. Në një raport me 22 tetor 1945 prof. Berisha e informonte atë për situatën e rëndë politike në Kosovë. Peticioni në emër të shqiptarëve të Jugosllavisë së atëhershme për gjeneralin Hadson, kishte për qëllim që Britanisë së Madhe t’i ofrohej një pasqyrë reale mbi gjendjen e shqiptarëve. Lidhjet ndërmjet organizatës “Besa Kombëtare” dhe misionit anglez, mbaheshin me vështirësi të mëdha.

Në vitet 1945-1947, në radhët e LNDSH-së të udhëhequr nga Profesor Ymer Berisha, Halim Spahia, Gjon Serreqi, Selman Riza, Marije Shllaku etj, kishte në radhët e veta mbi 30.000 anëtarë aktivë në të gjitha territoret e Kosovës, Maqedonisë e Bujanocit me rrethinë. Kjo e dhënë flet qartë se çfarë rezervash kishin shqiptarët ndaj forcave komuniste.

Në Kongresin e Lipovicës (Blinajës) të 25 korrikut 1946  prof. Ymer Berisha u emërua Komandant i UPNDSH-së dhe Kryetar i tërë Lëvizjes Nacional-Demokratike Shqiptare. Në fakt detyra më e lartë komanduese e udheheqjes aë mbarë levizjes profesorit iu dha në mungesë, sepse ai tashmë ishte eliminuar fizikisht. Sipas të dhënave që i jep eprori komunist jugosllav Gojko Medenica, më 11korrik të vitit 1946 në malet e Hereçit të Gjakovës, Ymer Berisha u vra ku ishte se bashku me liderin e Lugut te Drinit Ndue Përlleshin. 

Ai vdiq si vdesin trimat dhe as sot nuk i dihet varri i saktë. Uroj që brezat e ardhshëm të mësojnë të vërtetën veprimtarinë e Komandantit të Maleve Dardane, Durim Vullnetit, alias Ymer Berisha, politikan, strateg, ushtarak, filozof, gjuhëtar, historian, gjeograf, arkeolog, e mbi të gjitha humanist.

     Lufta e NDSH-së është një kaptinë më vete e historisë shqiptare, ku forcat e rezistencës nacionaliste u thyen si rezultat i raportit të disfavorshëm të forcave si dhe të mospërkrahjes së mjaftueshme të faktorit ndërkombëtar. 

   Sipas propagandës komuniste, ata u trajtuan si element që mbështeteshin në reaksionin e jashtëm, e sidomos në atë anglez. Shqipëria në periudhën e parë të pasluftës ishte shndërruar në një satelit të Beogradit.

      Ymer Berisha dhe shumë intelektualë të tjerë në Kosovë bënin propagandë në Kosovë për lidhje bashkëpunimi me aleatët anglo-amerikanë.

Lëvizja e rezistencës shqiptare, qysh prej ditëve të para të formimit dhe të veprimtarisë, mbante lidhje të ngushta ndërmjet vete. Këto lidhje ndërmjet organizatës “Besa Kombëtare” dhe misionit anglez mbaheshin me përkushtim dhe sakrifica. Zakonisht ato udhëhiqeshin përmes lidhjeve, përmes ambasadave, që ndodheshin në Shkup e në Tiranë. Dëshmia më e mirë, e cila e shpjegon ketë gjendje të këtyre forcave është raporti i profesor Ymer Berishës dërguar gjeneralit anglez Hadgson më 22 tetor 1945. Njoftimi me kohë për gjendjen aktuale dhe për dhunën ishte i rëndësishëm. Jo pa qëllim Ymer Berisha i drejtohet Hadgsonit, në emër  të popullit të Dardanisë antike Iliriane për të dëshmuar lashtësinë dhe autoktoninë e këti populli. Duke përshkruar situatën e rëndë politike të shqiptarëve në Kosovë dhe Jugosllavi dhe vrasjët e  mijëra shqiptarëve theksohët se tash e 11 muaj janë duke luftuar  pandërprerë kundër partizanëve, duke vuajtur për mungesë të ushqimit dhe veshmbathjes. Ai konstaton se rreth 4.000 ushtarë të zgjedhur janë në male me armë në dorë dhe se i tërë populli i Kosovës,  është i gatshëm që në sinjalin e dhënë të çohet në këmbë që të luftojë kundër partizanëve.

Profesor Berisha në emër të shqiptarëve i lutët aleancës anglo-amerikane, që të ndërprerë dhunën partizane në Kosovë dhe se dëshira e  popullit është  për bashkim në një Shqipëri të lirë dhe demokratike.  Ushtria jonë është e organizuar në çeta. Me vete, me shpirt e me zemër e ka tërë popullin, mirëpo fatkeqësisht na mungojnë armatimi dhe pajisjet. Për këtë shkak presim nga ju ndihmë.

  Autori i kësaj përkujtese si dhe shqiptarët në ish-Jugosllavi, në përfundim të Luftës së Dytë Botërore po përjetonin çaste nga më të vështirat. Në rrethana tejet të vështira, një pjesë e nacionalistëve nuk u lëkundën, duke bërë përpjekje të vazhdueshme për shpëtim dhe liri. 

   Berisha me shokë nuk zgjodhën rrugën e servilizmit ndaj pushtetit të ri që do t’u siguronte pozita dhe privilegje. U përcaktuan për liri pavarësisht nga çmimi. Realisht Britania e Madhe nuk e shihte me sy të mirë regjimin e ri komunist shqiptar. Madje, raportet në mes dy vendeve ishin të tilla që i shkonin më për shtat gjendjes së luftës, sesa asaj të paqes.

Nga të dhënat e lartshënuara dhe burimet arkivore shihet se Hadgsoni kishte informata të shumta për gjendjen e shqiptarëve në viset shqiptare në Jugosllavi.

Ndonëse ishte i informuar për bashkëpunimin ndërmjet PKJ-së dhe PKSH-së, Ymer Berisha në promemorien e tij nuk flet dhe nuk e akuzon shtetin shqiptar. Në fakt Hadgsoni për gjendjen e shqiptarëve në Jugosllavi e fajësonte edhe PKSH-në dhe udhëheqjen e saj duke u deklaruar se “fakti që kanë rënë dakord ta humbasin këtë hapësirë me shumicë shqiptare konfirmon se sa të shitur janë tek Jugosllavia”. 

Formulimi i kësaj promemorieje ishte edhe një apel, në mënyrën më të civilizuar e humane, për situatën që përjetonte gjysma e kombit. Promemoria për Hadgsonin nga Berisha, në emër të shqiptarëve të Jugosllavisë së atëhershme,  kishte për qëllim që Britanisë së Madhe t’i ofronte një pasqyrë reale mbi vuajtjet e tyre. Duke e paraqitur qëllimin e Beogradit zyrtar, Mbretëria e Bashkuar do të informohej lidhur me veprimet që bënin pushtuesit e që ishin:

• persekutime të të gjitha llojeve për ta bërë të detyrueshëm nënshtrimin dhe pranimin e okupatorit të vjetër me emër të ri;
• akuza ndaj shqiptarëve se kishin bashkëpunuar me okupatorin dhe
• dhunë e vrasje për ata që nuk pranonin të nënshtroheshin.

Ymer Berisha e informonte Hadgsonin se nacionalistët e Kosovës, ndonëse bukur mirë të armatosur, duke parë se partizanët në atë kohë kanë qenë të ndihmuar nga anglezët, nuk iu kundërvunë atyre, duke shpresuar se nuk do të guxonin nga aleatët të shkaktonin dhunë ndaj shqiptarëve. Arsyetimi tjetër i Berishës ishte se rezistenca kundër partizanëve, derisa forcat gjermane ishin në trojet shqiptare, dukej e dëmshme për ushtrinë aleate.

Në fakt partizanët, duke e marrë pushtetin, i çarmatosën shqiptarët me premtimet se do t’u jepej liria e plotë. Por, në vend se t’u japin lirinë, filluan t’i robërojnë. Shtrohet pyetja: nga kush e kishin frikën pushtuesit e rinj komunistë? Pikërisht nga paria, nga familjet e mëdha e të njohura për tradita atdhetare, nga bajraktarët dhe familjet që kishin reputacion. Ata ishin të vetëdijshëm që me nënshtrimin e atyre familjeve me tradita  dhe autoritet nënshtroheshin shumë më lehtë familjet e vogla.

Duke e informuar gjenaralin për luftën e Drenicës, Berisha përshkruante fenomenin e ballafaqimit babë e djalë; se si babai ndodhej në ushtrinë çlirimtare të Shaban Polluzhës, kurse djali, i mobilizuar me dhunë, ndodhej tek ushtria partizane për të luftuar ndërmjet tyre.

Tashmë, pas rezistencës së njohur, më 18 shkurt 1945, kishin rënë në frontin e luftës edhe katër komandantët e rezistencës kombëtare: Shaban Polluzha, Miftar Bajraktari, Mehmet Gradica dhe togeri Gani Agaj i Llaushës. Të gjithë ishin atdhetarë të shquar dhe nga familje të mëdha me tradita. Profesor, Berisha, te raporti për gjeneralin anglez, për herë të parë, jep një shifër për numrin e të vrarëve të shqiptarëve të mobilizuar në Masakrën e Tivarit, ku thekson se numri i të vrarëve saktësisht nuk mund të dihet. Dihet vetëm se në Mal të Zi janë vrarë brenda 24 orëve 1670 njerëz.

Ai thekson, jo pa qëllim, se shqiptarët presin nga Anglia, si sjellëse e lirisë në Evropë, dritë dhe shpëtim. Shpresën shqiptarët e kishin orientuar në tërësi në drejtësinë anglo-amerikane. Duke i njohur shumë mirë qëndrimet antikomuniste anglo-amerikane, Berisha konkludon se shqiptarët e Kosovës janë të gatshëm të luftojnë kundër partizanëve.

Promemoria ishte shkruar në emër të Organizatës “Besa Kombëtare” dhe ishte nënshkruar nga vetë autori profesor Ymer Berisha si Kryetar i Kuvendit të Organizatës dhe Kryetar i Kuvendit të Ushtrisë Kombëtare si dhe nga anëtarët e kryesisë që ishin prezentë. Gjatë pasqyrimit dhe vlerësimit mbi gjendjen e rëndë të bashkëkombësve të tyre tek Ymer Berisha nuk manifestohej kurrfarë dashaligësie kundër popullit jugosllav, por dilte qartë revolta kundër dhunës që ushtrohej ndaj shqiptarëve dhe dëshira për lirinë e tyre. Prej aty kuptohet se shqiptarët e kishin kuptuar prej kohësh se, vetëm përmes qëndrimeve dinjitoze politike e njerëzore, akteve të mençura diplomatike e trimërisë qytetare e kombëtare, çështja shqiptare do të mund të merrej në konsideratë nga Qeveria e Londrës, çfarë ishte pikësynimi jetik i Ymer Berishës.

Me ndjesinë e thellë që e karakterizonte profesor Ymer Berishën, ai i parashtroi vetes dy misione. Së pari të demantonte përrallat serbe për respektimin e të gjitha të drejtave për shqiptarët dhe së dyti t’u binte kambanave për veshin e aleatëve anglo-amerikanë. Siç vërehet, nëpërmjet të dhënave të detajuara, Berisha përpiqet të gjejë forma më të avancuara shpjeguese, si orientim për udhëheqjen e aleatëve anglo-amerikanë drejt thelbit të këtyre problemeve. Gjatë paraqitjes së këtyre të dhënave, nuk është e vështirë ta dallosh intuitën e tij për të nxjerrë në pah telashet e të sotmes dhe dilemat e së ardhmes.

Se kush ishte realisht Ymer Berisha e dëshmon raporti i më vonshëm i CIA-s amerikane i datës 7 janar 1953 ku theksonte se: “Profesor Ymer Berisha ishte shpirti, forca dhe truri i rezistencës nacionaliste në Kosovë”.

Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj/

Taktika si nga forma dhe përmbajtja ishte orgjinale e mbështetur kryesisht në tabanin kombëtar dhe në përvojën luftarake shekullore. Taktika e kryengritjeve arriti zhvillimin më të madh në krahasim me të gjtiha format e përdorura më parë në luftën e armatosur të popullit shqiptar kundër sundimit otoman. Në kompleksitetin e veprimtarisë luftarake në këto kryengritje u shfaqën forma të larmishme luftimi mësymës dhe mbrojtës. Luftimi mësymës u zhvillua në vitet 1910-1911 dhe thujase gjatë gjithë periudhës së kryengritjes së përgjithshme në vitin 1912. Tipari i përgjithshëm i mësymjes ishte se ato fillonin nga rajone fshatare e zona malore dhe drejtoheshin mbi forcat turke në qytete dhe zona të ulta. Si rregull, pas dhënies së sinjalit ose lajmërimit disa çeta dhe grupe niseshin për luftë. Në rrugë e sipër ato bashkoheshin, ndanin e përcaktonin detyrat, i afroheshin objektivit dhe pastaj në kordinim me njera-tjetrën hidheshin në sulm. Pas kësaj në ndihmë të tyre shkonin dhe vullnetarë të tjerë të rrethinës së qytetit ose çeta e grupe krahinash të afërta. Si rrjedhojë e shpejtësisë, befasisë, shtimit gradual të forcave dhe sulmeve të shpeshta ato në shumë raste i detyruan forcat turke të tërhiqen.

Në prill të vitit 1910 grupet luftarake të kryengritësve kosovarë, fillimisht të përbëra nga disa qindra luftëtarë u nisën nga rajonet rreth qyteteve të Prishtinës, Gjilanit, Mitrovicës dhe brenda pak ditësh me rreth 30.000 luftëtarë krijuan epërsi numerike ndaj forcave turke. Në saj të manovrës, shfrytëzimit të terrenit dhe epërsisë në raportin e forcave u çliruan disa nga qytetet dhe u rrethuan plotësisht forcat e mëdha turke brenda qyteteve të tjerë.

Në vitin 1911 mësymja dhe sulmet e kryengritësve të Malësisë së Madhe patën zhvillime tepër të shpejtë, ishin të befasishëm, lëvizja e forcave u bë natën dhe fillimisht në më pak forca se ato të armikut që ishte objekt i mësymjes së tyre. Sulmet filluan natën në 24 mars nga një çetë prej 10 luftëtarë që kishte shtatë pushkë kundër postës turke që kishte 30 ushtarë. Në këtë ditë u hodh në sulm dhe një çetë tjetër po kaq e vogël, ndërsa deri në mbrëmje, numëri i luftëtarëve të këtyre çetave arriti në rreth 100 luftëtarë. Në mëngjezin e 26 marsit ishin formuar shumë çeta me rreth 800 luftëtarë, të cilët sulmuan të gjitha postat kufitare dhe repartet turke. Në kuadrin e këtyre sulmeve pak malësorë sulmuan natën afërsisht 350 ushtarë turq në fortifikatat e Malit të Deçiçit dhe u shkaktuan dëme të rënda e i detyruan të tërhiqen prej andej. Mbi bazën e sukseseve të sulmeve të para dhe të epërsisë numerike që arritën kryengritësit e Malësisë së Madhe formuan dy grupe të mëdha më 1.000 luftëtarë secili dhe zhvilluan mësymje prej Hotit e Grudës në drejtim të Tuzit e Krajës dhe prej Kastratit të Sipërm e Shkrelit drejt Koplikut. Ndërkaq në drejtimin e Vermosh-Selcë u kalua në mbrojtje ndaj forcave të shumta turke, afërsisht një divizion, të ardhura prej Rrafshit të Dukagjinit. Pasi çliruan rajonet e mësipërme u planëzua mësymja në drejtim të qytetit të Shkodrës.

Në vitin 1912 kryengritja e përgjithshme në pikëpamje të vijimësisë, të përmasave dhe të përgatitjes e organizimit të luftimeve u shndërrua në mësymje të përgjithshme. Ndonëse u zhvillua jo si një proces i pandërprerë dhe jo me një front të vetëm, por me rajone pak a shumë larg njeri-tjetrit, ajo përfshiu gjithë Shqipërinë, prej Kosovës deri në Çamëri. Qëllimi i saj ishte të dëmtonte rëndë dhe të thyente përfundimisht forcat turke. Në Kosovë mësymja filloi në maj me dy grupe prej 5.000 luftëtarë, rreth qyteteve të Gjakovës dhe të Pejës, kurse në korrik ajo u zhvillua nga tre grupime të mëdha. Grupimi nën drejtimin e Bajram Currit që mësynte në drejtimin Tropojë-Gjakovë-Drenicë-Prishtinë; grupimi nën drejtimin e Isa Buletinit në drejtimin Novipazar-Mitrovicë-Prishtinë, si dhe grupimi nën drejtimin e Idriz Seferit i cili pasi mbuloi e siguroi me në pjesë forcash mbrojtjen e Grykave të Kaçanikut e Caralevës, Bujanovës etj., me pjesën tjetër të forcave vijoi mësymjen drejt Prishtinës dhe Shkupit. Gjatë mësymjes u arrit bashkëveprim i mirë.

Për çlirimin e qyteteve kryesore të Kosovës (Prishtinë, Prizren, Mitrovic, Shkup etj) mësymja u zhvillua bashkëqendrore me manovra të shumta. Kjo ndikoi dhe në Shqipërinë e Mesme sidomos në luftën kundër forcave turke në rajonet e Lezhës, Krujës, Durrësit e Elbasanit, në Shqipërinë e Jugut, sidomos në rajonin e Korçës, të Vlorës e Fierit. Kryengritësit zhvilluan pa ndonjë mbështetje të rëndësishme me artileri lëvizjet për afrim dhe manovrat bëheshin në kolona e natën. Formacioni i luftimit në mësymje përbëhej nga çetat dhe grupet të vendosura në një vijë dhe kur forcat ishin të shumta, u krijuan dhe rezerva taktike.

Zhvillimi i luftimeve mbrojtëse

Luftimet mbrojtëse patën karakter të qëndrueshëm dhe aktivitet të madh. Mbrojtja në këto kryengritje synoi të ndalonte përparimin e armikut, ta dëmtonte rëndë atë, madje dhe ta azgjësonte. Në përshtatje me qëllim, ajo u organizua me forca të mëdha, u shfrytëzua me mjeshtëri terreni, u përdor mashtrimi i armikut, futja e tij në kurth etj. Kështu në vitin 1910 për të penguar futjen e grupimit kryesor turk nën komandën e gjeneralit turk Shefqet Turgut Pashës, u angazhuan në mbrojtje afërsisht 10.000 kryengritës, prej tyre 5.000-6.000 të grupimit të drejtuar nga Idriz Seferi, 2.000 kryengrites nga Isa Buletini dhe 2.000 të tjerë nga Hasan Budakovës. Duke filluar nga 24 prilli grupet e mësipërme zunë përkatësisht grykën e Kaçanikut, Caralevës dhe të Jezercës. Ideja e luftimit mbrojtës të tyre ishte që të dëmtonin rëndë dhe të detyronin të tërhiqej grupimi turk i Shefqet Turgut Pashës prej 16.000 vetë që u vendos në Ferizaj, ose dhe ta azgjësonin. Për azgjësimin e tij kryengritësit planëzuan dhe ardhjen e mëse 10.000 luftëtarë të tjerë nga Dibra, Luma dhe Rrafshi i Dukagjinit. 6.000 dibranë dhe lumjanë të mashtruar nga një tradhëtar u kthyen pa arritur në rajonin e mësipërm, ndërsa nga Rrafshi i Dukagjinit u grumbulluan forca, por dhe ato nuk shkuan në kohë, kështu kryengritësit që ishin organizuar për luftim rreth Ferizaj, zhvilluan fillimisht luftime mbrojtëse aktive dhe më pas luftime mbrojtëse manovrues. Në tërësi organizimi i mbrojtjes dhe manovrat e kryengritësve iu përmbajtën idesë për të futur armikun në kurth. Grupimi më i madh i kryengritësve, ai i Moravës që drejtohej nga Idriz Seferi i filloi luftimet i pari.

Një mashtrim i goditur me anë të zjarreve të shumtë që ndizeshin natën në malet në veri të Ferizajt, bëri që komanda turke të besojë se forcat shqiptare ishin në atë krah, ndërkohë që ato u hodhën në mësymje e kapën grykën e Kaçanikut, ku organizuan mbrojtjen. Ky grupim përballoi mësymjen e dyanshme të forcave turke: 16.000 prej Ferizaj dhe rreth 3.000 prej Shkupit dhe zhvilloi shumë luftime të përgjakshme në formë prita, sulme e goditje të pandërprera ditën dhe natën. Më pas u përhap në Malësinë e Moravës e Kaçanikut me grupe të vogla prej 150-200 luftëtarë dhe zhvilloi shumë luftime mbrojtëse e manovruese. Luftime mbrojtëse aktive zhvilluan dhe dy grupimet e tjerë, i Isa Buletinit dhe Hasan Budakovës kundër mëse 20.000 trupave turke. Pas thyerjes së forcave kryesore qëndresa e kryengritësve vazhdoi e shkëputur me grupe të vogla, por e ashpër në dy drejtimet e mësymjes së forcave turke, atij të Rrafshit të Dukagjinit-Malësia e Tropojës-Nikaj Mërtur dhe atij Prizëren-Lumë-Dibër. Luftime të ashpra u zhvilluan në Qafën e Morinës, në Qafën e Kolçit, në Reç e Dradh, në Qafën e Agrit, ku 250-300 malësorë të Nikaj-Mërturit, Shalës e Shoshit mbajtën për mëse dy javë të gozhduar një njësi turke prej 3.000 ushtarë deri sa i detyruan ata të kthehen prapa e të tërhiqen për në Gjakovë. Në tërësi në vitin 1910, kryengritësit e organizuan mbrojtjen në vija përballë frontit të mësymjes së forcave turke. Duke u tërhequr ata zinin vija më prapa duke i dhënë asaj thellësi.

Në vitin 1911 luftimet mbrojtëse të Malësisë së Madhe patën karakter të qëndrueshëm dhe veprues. Si rregull kryengritësit mbronin të gjitha drejtimet e kalueshme që çonin thellë në malësi duke i dhënë mbrojtjes formë rrethore. Vija e parë e mbrojtjes së tyre kalonte prej Tuzit, në Helm, gjatë bregut lindor të liqenit të Shkodrës, gjatë përroit të Thatë-Koplik dhe përpara Vermoshit. Në pamundësi që të zinin të gjithë këtë vijë, kryengritësit u mbështetën në përqëndrimin me grupe secili prej disa qindra luftëtarë në pika të caktuara si Deçiç, Dinosh-Millesh, Brizha, Bajzë, Vukëpalaj, Koplik, Selcë etj. Me dukjen e armikut në një drejtim, një ose disa grupe së bashku zinin një vijë mbrojtjeje të caktuar ose hidheshin menjëherë në kundërsulm dhe i vinin përpara forcat armike. Luftimet më të përgjakshme u bënë sidomos për malin e Deçiçit, ku zakonisht 200 luftëtarë dhe vetëm në raste të rralla arritën në 500-600, përballonin dhe thyenin sulmet e njëpasnjëshme të disa batalioneve turke. Gjatë luftimeve në vijën e parë të mbrojtjes, kryengritësit thyen disa herë dhe përpjekjet për zbarkim të reparteve të veçuara turke të ardhura nëpërmjet liqenit.

Kundërsulmet e goditjet e befasishme ditën e veçanërisht natën, kryengritësit dhanë pasi forcat turke u futën në rajonin e Hotit të Sipërm, thellë në Kastrat Shkrel e Selcë. Gjatë organizimit të luftimeve mbrojtëse, kryengritësit shfrytëzuan mirë terrenin si në pikëpamje të ruajtjes së forcave të veta, por edhe për të dëmtuar sa më rëndë e për të thyer armikun. Në Kaçanik-Caralevë dhe Jezercë, pozicionet e mbrojtjes së kryengritësve ishin në lartësi zotëruese ndaj rajoneve të mësymjes së forcave turke. Pozicionet e tyre ishin në pyje të fshehta e të maskuara. Kështu në Qafën e Morinës, Qafën e Kaloshit e të Kolosianit, kryengritësit ishin në pika më dominuese se armiku. Në Qafën e Agrit, në Selcë, Kastrat të Sipërm ata zunë shtigjet e vetme në kreshtat malore e shkëmbore ku ishin të detyruara të kalonin forcat turke.

Në saj të shfrytëzimit me mjeshtëri të vetive të terrenit malor të thyer, të maskuar, të pyllëzuar etj., kryengritësit e vunë armikun thuajse gjithnjë përpara të papriturave. Oficerë turq, pjesëmarrës në shtypjen e kryengritjes të vitit 1910 pohonin: “… ajo që ngjau atje ishte e tmerrshme. Trupat luftojnë kundër një armiku të padukshëm, të pakapshëm, ata shtinin nga prapa pemëve, prapa shkëmbinjëve, ushtarët tanë binin të vrarë. Ushtria jonë qëllon në tym. Kryengritësit nuk i shohim, numërin e tyre nuk e dimë… kishim të bënim me një armik që duket në një pikë, sulmon, pastaj zhduket për të dalë në një pikë tjetër…”. Në saj të qëndrueshmërisë dhe aktivitetit të madh që arriti luftimi mbrojtës në vitet 1910 e 1911, kryengritësit mjaft nga luftimet i përfunduan me ndeshje trup me trup. Kështu gjatë betejës së Kaçanikut më 1910 u zhvilluan luftime trup me trup në disa pika e secili prej tyre vazhdoi për disa orë rresht.

Formacioni i luftimit të kryengritësve për mbrojtje i përmbahej idesë për ta bërë mbrojtjen sa më të qëndrueshme dhe sa më dëmtuese për armikun. Forcat përgjithësisht vendoseshin në një vijë e mbanin rezervë. Në krahë dhe më përpara tyre vepronin çeta në formën e nënreparteve të sigurimit. Gjatë zhvillimit të luftimit, formacioni bëhej shumë elastik dhe pranonte ndryshime. Njësitë e dedashmentet e ndryshme manovronin sa në një krah në tjetrin nga thellësia në front e anasjelltas, zëvendësonin njeri tjetrin etj. Pasi thyheshin në një vijë kryengritësit në tërësi përhapeshin ose shpërndaheshin, tërhiqeshin me urdhër e të organizuar me grupe, duke e bërë kështu të pamundur ndjekjen nga ana e armikut. Në një dokument thuhet: “duke parë këmbënguljen me të cilën mbronin pozicionet kryengritësit, trupat turke u detyruan të përdornin artilerinë. Atëherë mbi kryengritësit ra një shi i vërtetë predhash. Këta, dhe kjo është një hollësi e çuditshme, nuk iknin në mënyrë të çrregullt, por u tërhoqën progresivisht, duke u mbrojtur me të shtëna pushkësh”. Gjatë kryengritjeve pati përpjekje dhe për koordinimin e veprimeve mësymëse të malësorëve me forcat popullore të qyteteve që mbaheshin nga forcat turke. Lufta e armatosur e popullit tonë gjatë kryengritjeve të mëdha 1910-1912, për nga fuqia dhe mjeshtëria shënoi shkallën më të lartë në krahasim me etapa e mëparshme. Këto përmbajnë vlera të artit ushtarak orgjinal shqiptar, dukuri dhe karakteristika që herë pas here ja vlen që t’u shkohet në thellësi të elementeve cilësorë të tyre.

Nga Hysen S. Dizdari

Studiues i Filatelisë Shqiptare/

KUSHTUAR HEROIT TË POPULLIT BAJRAM CURRI

Me rastin e 100 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë, më 27 Nëntor 2012, Posta e Kosovës emetoi një emision me pulla postare të emërtuar “100 VJET SHTET”.

Pulla postare e këtij emisioni paraqet tri nga figurat më të Ndritura të Kombit Shqiptar: të Bajram Currit, të Hasan Prishtinës e të Isa Boletinit, të cilët, jo rastësisht, e kanë origjinën e tyre nga trojet e lashta shqiptare të Dardanisë, pra nga Kosova e sotme heroike. Në vitet 1908 – 1912 këta tre atdhetarë bashkëpunuan ngushtë me patriotët e tjerë shqiptarë si: Ismail Qemali, Nikollë Kaçorri, Luigj Gurakuqi, Mehdi Frashëri, Lef Nosi, Rexhep Mitrovica, Dhimitër Berati, Murat Toptani, Thanas Flloqi, Nebi Sefa e të tjerë. Ky bashkëpunim i këtyre mbi 40 Burrave Atdhetarë Shqiptarë, firmëtarë të dokumentit të Shpalljes së Pavarësisë, ishte si ai i kohës së Lavdishme të Gjergj Kastriotit Skënderbeut më 2 Mars 1444, në Besëlidhjen e Lezhës, duke e Shpallur Pavarësinë e Shqipërisë, më 28 Nëntor 1912.

Për të nderuar këtë ngjarje të madhe historike të Kombit Shqiptar, Posta e Kosovës me të drejtë e ka emërtuar këtë emision me pulla postare: “100 VJET SHTET”.

Ky emision dhe kjo pullë postare ka vlerën tarifore : 1 Euro, dhe është pasqyruar e kataloguar edhe në Katalogët e pullave postare më të njohura të Evropës dhe botës si në katalogun -Michel/MO:237 dhe në atë -Yvert et Tellier/MO:124. Prandaj ky emision me pulla postare ka rëndësi të madhe historike dhe kulturore, sepse pullat postare vendosin gurët kilometrikë në historinë e popujve dhe të kombeve të ndryshme. Në këtë emision pasqyrohen edhe vlera të mëdha ideore e artistike, sepse në një pullë postare në përmasa të vogla (në disa cm) paraqiten të bashkuar, tri nga figurat më të mëdha Patriotike të Kosovës dhe Kombit Shqiptar: Bajram Currit, Hasan Prishtinës e Isa Boletinit.

Kjo pullë postare shpreh edhe Idenë e Madhe për të cilën punuan dhe luftuan këta tre atdhetarë, na jep idenë e bashkimit Kombëtar të Shqiptarëve kudo që ndodhen pa dallime ideje, krahine dhe feje, ashtu siç u bashkuan princat shqiptarë në kohën e Motit të madh të Gjergj Kastriotit Skënderbeut.

Në sfond kësaj pulle paraqitet Flamuri Kombëtar Shqiptar, me shqiponjën dykrerëshe dhe ngjitur me flamurin është Akti i Pavarësisë së nënshkruar nga mbi 40 patritotët shqiptarë, më 28 Nëntor 1912.

Ky emison me pulla postare është një nga emisionet më të bukura dhe të vlerësuara të pullës postare të Kosovës nga shqiptarët dhe të huaj kudo në botë, sepse shpreh vlerat më të larta kulturore, artistike dhe historike të popullit të lashtë shqiptar të Kosovës dhe të të gjithë Shqipërisë dhe përçon urat e miqësisë e bashkëpunimit midis popujve dhe kombeve të ndryshëm në mbarë botën.

Prandaj duhet t’i jemi mirënjohës edhe autores së kësaj pulle postare, znj. Hyrije Ademi për punën e saj profesionale në kompozimin artistik dhe për vlerat ideore dhe kombëtare që mbart kjo pullë.

Në kohën e sotme, kur zhvillimi i shkencës dhe i teknologjisë po ecën shumë përpara, pasioni i bukur i koleksionimit të pullave postare po venitet.

Prandaj është detyrë historike e Postës Shqiptare dhe e Postës së Kosovës që çdo vit të planifikojnë dhe të organizojnë më shumë promovime dhe ekspozita filatelike të përbashkëta, në shkallë kombëtare që të nxitin filatelistët (koleksionisët) për të koleksionuar, studiuar, shkruar e botuar më shumë libra mbi artin dhe shkencën e bukur të filatelisë shqiptare (në të dy shtetet) në Shqipëri dhe Kosovë. Por një rëndësi të veçantë duhet t’i kushtojnë kujdesit për të ngjallur, rritur dhe forcuar tek brezi i ri i sotëm pasionin e bukur të studimit e koleksionimit të pullave postare duke filluar me organizimin e ekspozitave filatelike nëpër shkollat 9 vjeçare dhe ato të mesme si në Kosovë dhe në Shqipëri, sepse brezi i ri, te pullat postare do të gjejnë dhe do të mësojnë vlerat tona kulturore, artistike dhe historike Kombëtare, pavarësisht që sot jetojmë në dy shtete, por që i përkasim të njëjtit Komb.

PRA, NË KËTË VIT JUBILAR :

NË 620 VJETORIN E LINDJES SË HEROIT TONË KOMBËTAR SKËNDERBEUT,

NË 582 VJETORIN E NGRITJES SË FLAMURIT KOMBËTAR SHQIPTAR

NË KALANË E KRUJËS,

NË 113 VJETORIN E SHPALLJES SË PAVARËSISË,

NË 100 VJETORIN E VRASJES SË HEROIT TË POPULLIT BAJRAM CURRI,

NË 92 VJETORIN E VRASJES SË HEROIT TË POPULLIT HASAN PRISHTINA,

NË 109 VJETORIN E VRASJES SË HEROIT TË POPULLIT ISA BOLETINI,

KËRKOHET QË TË DY SHTETET TONA TË PUNOJNË ME MOTON E VËLLEZËRVE FRASHËRI:

– NJË KOMB –NJË IDE –NJË FE–NJË QËNDRIM-

si në marrëdhëniet Kombëtare, ashtu edhe ato Ndërkombëtare.

Me këtë raste Ju Uroj të gjithë Shqiptarëve në të gjithë botën, me tekstin e një kënge kushtuar Heroit të Popullit Bajram Currit:

Pushkt e para që kan kris

N’Krumë të Hasit luftë është nis

Luftë e rrept me bajraktar

Luft e madhe me tradhtar.

Kush luftoi n’at majë t’gurit

Me shtat zemra Bajram Curri

Kush luftoi n’at majë t’kepit

O trimat tonë kundra mbretit.

O me vrap qeni kush po ik

Bajraktari më do zabit

Bajraktari ish kan i zi

Për do pare ik n’Serbi .

Kush luftoi për t’mirën tonë

Bajram Curri të tan thojnë

Ai luftoi për fukaranë

O për drejtësi e për vatanë.

O Bajram Curr mor trim, o burr

Emni yt s’harrohet kurrë

Populli i Hasit n’shenjë kujtimi

Lapidar i ngre ktij trimi

Se e pat lanë me gojë të tij

O n’Krumë të Hasit n’dhé me shti.

O bjeshkë e male rreth e qark

Se harrojnë atë bajrak

Se harrojnë at porosi!

Prof. dr. Lush Culaj

Puna për caktimin e kufijve ndërmjet Shqipërisë dhe Jugosllavisë nisi me krijimin e Zonës Neutrale të Junikut. Intervenimet e shumta të Ushtrisë jugosllave në territorin e Shqipërisë dhe sulmi grek në jug të vendit nga ana e tjetër, përbënin një rrezik permanent për shtetin shqiptar, i cili ishte në konstitutim e sipër, sikundër që edhe në aspektin ekonomik e dëmtuan shumë. Për t’i shmangur konfliktët e përmasave më të gjera, Fuqitë e Mëdha vendosën që të formohet Zona Neutrale e Junikut, e cila qëndroi si e tillë në vitet 1921-1923.

Ajo ishte një zonë damarkacioni në vijat e kufirit shqiptaro-jugosllav. Shtrirja gjeografike e kësaj zone ishte nga Qafa e Morinës deri në lumin Bistricë dhe në grykën e Deçanit. Fshatrat më të rëndësishme që i takonin kësaj zone ishin: Juniku, Mulliqi, Batusha, Brovina, Ponosheci, Shishmani, Popoci, Kosharja dhe Babajt e Bokës.

Mbretëria jugosllave ishte kundër krijimit të zonës neutrale në kufirin me Shqipërinë. Qeveria e Beogradit konsideronte se Konferenca e Ambasadorëve mori vendim mbi krijimin e kësaj zone nën presionin e Italisë dhe prandaj këtë zonë e konsideronte si “shtatanik të Konferencës së Ambasadorëve”.

Autoritetet jugosllave e çmonin këtë zonë si rrezik për shkak se në të jetonin dhe vepronin çetat kryengritëse shqiptare kundër sundimit jugosllav. Krijimi i kësaj zone i dha mundësi edhe Komitetit të Kosovës që të angazhohej maksimalisht për t’i jetësuar qëllimet e tij. Rrezikun më të madh, sipas mendimit të autoriteteve jugosllave, e përbënte Bajram Curri, për të cilin autoritetet policore dhe ushtarake përpiqeshin të grumbullonin sistematikisht të dhëna, qoftë lidhur më të, qoftë lidhur me lëvizjën e miqve dhe bashkëpunëtorëve të tij më të afërm. Si bashkëpunëtorë më të ngushtë të Bajram Currit, autoritetet jugosllave i konsideronin: Hasan Prishtinën, kapiten Zefin (duket se është fjala për Zefin e Vogël-vër. L. Culaj) dhe major Hysni Currin.

Angazhimi i Bajram Currit në kryengritjen e marsit 1922 ndikoi sado kudo në rënien e lëvizjes çlirimtare në Kosovë. Ishte ky një synim për ta rrëzuar me forcë Qeverinë e Tiranës, por forcat kryengritëse të Bajram Currit nuk arritën dot deri në Shkodër, ku edhe e kishin objektivin. Shtypi evropian i asaj kohe shkruante se opinioni publik ishte i tëri kundër rrugës jokushtetuese që po ndiqte Bajram Curri dhe ai, si patriot i vërtetë që ishte, u terhoq pa shkaktuar gjakderdhje. Shmangia e gjakderdhjes u mirëprit nga pjesa dërrmuese e popullit dhe nga kjo përfitoi Ahmet Zogu, reputacioni i të cilit u ngrit në një shkallë më të lartë. Nga Qeveria u krijua një gjyq ushtarak special për ndjekjen penale të kundërshtarëve qeveritarë. Kundërthëniet ndërmjet nacionalistëve kosovarë dhe Qeverisë shqiptare u ashpërsuan edhe më shumë. Nga ky shkak Bajram Curri dhe shumica e luftëtarëve të çetave të Kosovës në përpjekjet e tyre për rrëzimin e qeverisë ishin të ndjekur nga Qeveria shqiptare e Tiranës, pothuaj aq sa edhe nga Qeveria e Beogradit. Në vitin 1922 konsiderohej se në Zonën Neutrale të Junikut numri i të arratisurve ishte mbi 2.000 vetë.

Informacionët që i marrin përfaqësuesit jugosllavë nga të besuarit e tyre, të cilët ofronin direktiva se duheshin bërë përpjekje që Bajram Curri me shokë të likuidohej sa më parë. Nga fundi i vitit 1921 Komiteti i Kosovës forcohet aq shumë sa Qeveria shqiptare e Lushnjës, në shumë raste dhe rethana gjendej nën ndikimin direkt të Komitetit të Kosovës. Megjithatë, nuk shkoi kohë e gjatë dhe kjo qeveri u rrëzua nga Ahmet Zogu, me ç’rast pasuesit e ish-qeverisë dhe të Komitetit të Kosovës e fillojnë luftën kundër qeverisë së re. Në rrethanat e krijuara, Qeveria e Zogut nisi përndjekjen e anëtarëve të Komitetit të Kosovës, të cilët, sipas autoriteteve jugosllave, nuk vepronin në mënyrë gjithaq unike. Sipas informacioneve të atyre ditëve, theksohet se Bajram Curri, një ndër anëtarët më të besueshëm të Komitetit të Kosovës, ishte tërhiqur në mal së bashku më shokë dhe lëvizte afër zonës kufitare jugosllave. Një ndër informatat e shumta të Qeverisë jugosllave ishte se Bajram Curri dhe Hasan Prishtina kalonin herë pas here në Bullgari që të merrnin topa dhe mitraloza kundër Ushtrisë jugosllave. Marrja e informacioneve të tilla nga autoritetet jugosllave shpeshherë pretendohej që të shfrytëzohej për interesat saj, megjithëse e dinin se ato informata nuk ishin të vërteta. 

Pikëpamjet e nacionalistëve shqiptarë që problemi kombëtar në instancë të fundit të zgjidhej përmes luftës për qeveritarët shqiptarë ishte një politikë iluzore apo një aventurë politike. Rrymat e tilla niseshin nga parimi se Shqipëria si shtet i vogël dhe i paqëndrueshëm, duhej që ta ruante neutralitetin dhe të ndiqte politikë miqësie me të gjitha shtetet. Besimi i tyre për dallim nga nacionalistët ishte që Shqipëria e kufijve politikë mund ta ndërtonte një sistem të qëndrueshëm politik dhe të zhvillohej ekonomikisht. Duke u nisur nga këto divergjenca të theksuara rreth çështjes kombëtare, për politikanët qeveritarë të Tiranës të viteve 20 ishte më i përshtatshëm Nexhip Draga si politikan i moderuar sesa, p. sh., Hasan Prishtina dhe Bajram Curri si politikanë të pakompromis për çështjen e Kosovës. Divergjencat ndërmjet dy grupimeve politike u thelluan aq shumë sa në disa raste ishin të pakalueshme. 

Fillet e kundërthënieve në raportet ndërmjet dy grupimeve politike ishin edhe më të hershme, por ato u vërejtën qartazi me rastin e themelimit të kabinetit qeveritar të Hasan Prishtinës, më 7 dhjetor 1921. U trumbetua shumë për jokushtetushmërinë e këtij kabineti, apo për luftën për pushtet, ndërmjet forcave të ndryshme, por irritimi më i madh ishte se Hasan Prishtina ishte anëtar i Komitetit të Kosovës, që aludonte në vazhdimin e luftës për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, “në një periudhë kohore të cilën shumica e shqiptarëve e konsideronin të parakohshme dhe të pamundur për momentin vazhdimin e këtij kursi, që do të sillte ndoshta edhe shkatërrimin e Shqipërisë.” Për ta shmangur gjakderdhjen, kabineti i Hasan Prishtinës dha dorëheqje më 12 dhjetor 1921, sepse u krijua një situatë e rrezikshme.

Qysh më 10 janar 1922, pas ngjarjeve të dhjetorit 1921, disa deputetë opozitarë iu drejtuan me një letër Bajram Currit, përmes së cilës e informonin mbi ngjarjet e dhjetorit 1921 të zhvilluara në Tiranë dhe i kërkonin mendime për rrugët e stabilizimit të gjendjes. Njëkohësisht, duke shprehur besimin e tyre te Bajram Curri, i shkruanin se vetëm ai me popullin mund ta përmbyste situatën dhe ta rrëzonte Qeverinë e Xh. Ypit. Te personi i tij, që ishte në krye të malësorëve, shikonin një faktor të rëndësishëm për sigurimin e suksesit të lëvizjes antiqeveritare. 

Qeveria, nga ana e saj, i kushtoi një rëndësi të posaçme shtypjes së kryengritjës së marsit të vitit 1922. Në kuadër të kësaj, një rëndësi të veçantë e kishte plani për ndjekjen sistematike dhe në fund edhe asgjësimin e lëvizjes së organizuar nga Bajram Curri në Malësinë e Gjakovës dhe të Hasit. Planet për shtypjen e malësorëve të veriut, të cilët udhëhiqeshin nga Bajram Curri, ishin përpiluar dhe drejtoheshin nga qeveria.

Nga ana e tjetër, ishte më se e kuptueshme se Qeveria e Beogradit nuk do t’i respektonte vëndimet e Fuqive të Mëdha, nuk dëshironte krijimin e një qetësie qytetare, përkundrazi ishte e interesuar të ngjallte ngatërresa dhe një gjendje pasigurie që të ndikonte në pasigurinë e gjithmbarshme të shtetit shqiptar. Më 16.1.1922 një forcë ushtarake serbe e përbërë nga 100 ushtarë ishte drejtuar për në Qafën e Prushit dhe, pas kundërshtimit të popullit të Zonës Neutrale, qëndroi në katundin Prush.

Sipas të dhënave nga Ministria e Mbrojtjes e Shqipërisë, të cilat iu dërguan Komisionit të Lidhjes së Kombeve, njerëz të paguar nga Qeveria e Beogradit lejoheshin të hynin lirisht në Zonë në mënyrë që ata të krijonin gjëndje pasigurie, ashtu që përgjegjësia të binte mbi shtetin shqiptar, ndërsa akti final t’i shërbente Jugosllavisë për okupimin e Zonës Neutrale. Prandaj, Qeveria shqiptare luste që të merreshin masat e duhura diplomatike nga komisioni i Lidhjes së Kombeve kundër këtyre ngjarjeve.

Qeveria e Beogradit kishte informacione se, derisa në Shqipëri të jetë në pushtet Ahmet Zogu, Bajram Curri nuk do të udhëhiqte aksione në territorin jugosllav, sepse qëllimi i tij ishte që ta rrëzonte Ahmet Zogun nga pushteti dhe ta formonte një qeveri të re në Shqipëri. Po ashtu kishin të dhëna se Bajram Curri nuk planifikonte kurrfarë marrëveshjeje me Qeverinë e Tiranës, por me qëllim të mbajtjes së gjendjes së nderë ai flet se si “së shpejti do të vijë çasti i tij, pas çkajës Shqipëria patjetër do të marrë një fizionomi tjetër” se kryeqyteti i një Shqipërie të tillë do të jetë në Gjakovë, “në qendër të Shqipërisë”. Autoritetet e Beogradit ishin në dijeni për të gjitha këto, por ndodhte që të shprehnin dyshimin, se lufta ndërmjet Qeverisë shqiptare dhe Komitetit të Kosovës (në këtë rast dhe Bajram Currit – vër. L. Culaj) është ndonjë lloj demonstrimi në formë të mashtrimit të fqinjëve të tyre, sepse kurdoherë që është fjala për interesin e tyre të përgjithshëm, ata bashkohen si një trup i vetëm dhe grindjet e tyre të brendshme e marrin karakterin e dorës së fundit.

Në rethanat e krijuara Qeveria shqiptare ishte e interesuar jetësisht për mbarëvajtjen e qetësisë. Ministri i Brendshëm, Ahmet Zogu, më 17.6.1922, e informon Ministrinë e Jashtme mbi lëvizjët e patrullave serbe në Zonën Neutrale në pjesën e Prefekturës së Kosovës, ku theksohej: “Tue qenë se shteti shqiptar asht i lirë dhe independent, nuk mundemi me e pa me sy të mirë të hymen e ndonjë patrullës së huaj brenda kufinit të saj” Kjo ministry, duke konsideruar se populli i këtyre krahinave sjelljen e patrullave serbe në këtë mënyrë e merrte si krekosje para forcave shqiptare, i propozon Ministrisë së Jashtme që të bëhen demarshet diplomatike pranë Qeverisë jugosllave, ashtu që patrullat të ndaloheshin për të bërë sheti në Zonën Neutrale. 

Edhe shtypi i huaj gjatë atyre ditëve publikonte lajme mbi prishjen e qetësisë së brendshme në Shqipëri. Ndërkaq, kryeministri Xhafer Ypi e akuzonte Bajram Currin me shokë për përpjekje për prishje të qetësisë që mbretëronte në Shqipëri.

Për t’i realizuar qëllimet e tyre, Bajram Curri mbante çdoherë dhe rekrutonte vazhdimisht forca të armatosura. Më 28.4.1922 nga Shkodra informohej se Bajram Curri gjendej në Krasniqe, ku përgatiste një forcë prej 500 vetësh dhe se edhe Hysni Curri lëvizte me një fuqi luftarake prej 150 vetësh. Ndërkaq, më 6.5.1922 ministri i Jashtëm, Ahmet Zogu, e informon Kryeministrinë se Bajram e Hysni Curri po propagandonin se Qeveria e sotme shqiptare bashkëpunon me Serbinë dhe se është kundër shpëtimit të Kosovës. Nacionalistët e Kosovës kërkonin mbështetje dhe aleatë për jetësimin e qëllimit të tyre. Një mbështetje të tillë e gjetën tek Italia. Për shkak të rivalitetit me Jugosllavinë, Italia lidhi miqësi me Hasan Prishtinën, i cili, siç thamë, ishte në luftë të pareshtur me Qeverinë e Tiranës. Sipas gazetes së Beogradit “Novosti”, të datës 1 shtator 1923, në vitin 1920 Italia dhe Hasan Prishtina kishin lidhur një marrëveshje për rrëzimin e Qeverisë në Tiranë, gjë që më vonë do t’u mundësonte bashkimin e të gjithë shqiptarëve në një shtet.

Vërsuljet e herëpashershme të Ushtrisë dhe të Xhandarmërisë shqiptare në Zonën Neutrale i japin shkas prefektit të Qarkut në Pejë që ta përcillte më vëmendje prezencën e tyre, duke shprehur dyshimin se ato nuk vinin vetëm për t’i luftuar kundërshtarët qeveritarë, siç arsyetoheshin qarqet zyrtare shqiptare. Sipas ti, kishte mjaft dëshmi se Ushtria dhe Xhandarmëria shqiptare fare nuk ndryshonin nga të arratisurit të zakonshëm, kur ishte fjala për rendin dhe qetësinë në Zonën Neutrale, sepse në gjithçka ato e plotësojnë njëra-tjetrën dhe pajtoheshin plotësisht sa u përket si aksioneve në Zonën Neutrale dhe atyre në territorin e qeverisur nga Beogradi. Raporti i Vuksanoviqit është karakteristik edhe për nga këmbëngulja e tij: “Ndaj shqiptarëve nuk duhet të kemi besim”.

Ndërkaq Qeveria shqiptare përpiqej që ta ruante ekuilibrin e qetësisë së brendshme të shtetit, duke i ndjekur elementët që u bënë vegla të huaja dhe ata që prishnin qetësinë qeveritare, çetat luftarake të cilat ishin strehuar në Zonën Neutrale e që ishin bërë zot në këtë zonë ishin vazhdimisht në veprim. Ato herë sulmonin në thellësi të Kosovës, herë kundër forcave qeveritare në malësinë verilindore të shtetit shqiptar. Pa dyshim, që në keto veprime një kontribut të veçantë e jepte edhe Bajram Curri.

Autoritetet e Beogradit, që i përcillnin veprimet e Bajram Currit, e kishin të vështirë që ta zbulonin me saktësi vendin se ku gjendej Bajram Curri. Herë-herë shumë raporte theksonin se ai gjendej në malet e Nikajve jashtë territorit të Zonës Neutrale. Këto ishin më shumë supozime të prefektit serb të Pejës. Po më 19 korrik 1922, ky prefekt informonte eprorët se Bajram Curri me shokë kalon nga mali Theth në malin Debar- Doll, përmbi Plavë. Prefekti i Prizrenit gati në të njëjtën kohë, më 26 korrik, njoftonte se Bajram Curri gjendej në malin Theth. Përpos Bajram Currit, autoritetet e Beogradi vëmendje të madhe u kanë kushtuar gjithashtu edhe disa udhëheqësve të tjerë të çetave, para së gjithash Azem Bejtës, Sadik Ramës së Gjurgjevikut dhe Sali Ramës së Rugovës. As të dhënat mbi lëvizjen e tyre dhe aq më pak mbi pjesëmarrjen e tyre në aksione të ndryshme nuk janë të përpikta.

Kjo gjë i shqetësonte si Qeverinë e Beogradit ashtu edhe Qeverinë e Tiranës, andaj për likuidimin e prijësve të çetave u bënë analiza të ndryshme nga organët ushtarake. Komandës së Armatës së Tretë dhe kolonelit Kataniq, i cili ishte komandant i zonës kufitare me qendër në Prizren iu besua kjo detyrë. Bazuar në informatat e hollësishme, që i siguroi Ministria Punëve të Brendshme, i urdhëruan organet administrative të Qarkut të Dukagjinit, më 17. 11. 1922, që ta sulmonin Zonën Neutrale, t’i kapin dhe t’i likuidojnë forcat shqiptare, ndërsa rëndësi e veçantë t’i kushtohej Junikut, ku ndodheshin krerët e çetave çlirimtare të Kosovës (në mesin e të cilëve edhe Bajram Curri – vër. L. Culaj). Me gjithë këto përgatitjeve, aksioni ushtarak kundër Zonës Neutrale, që pretendonte likuidimin e prijësve të lëvizjes kosovare dështoi. Ai nxiti indinjatë të thellë në popull të kësaj treve, sidomos për shkak të plaçkës që u bë.

Me këtë rast Ministria e Luftës e Qeverisë shqiptare informonte më 19. 6. 1922: “Serbët nga Juniku u hoqën në pozicionet e para. Ushtria jonë është hequr më parë. Bajram Curri, Hasan Beu, Mustafa Kruja kanë ikur në Zonën Neutrale kah Gusinja me sa shokë tjerë. Kjo ngjarje e ndodhur në mes të ushtrisë sonë e të Serbisë nuk ka shkaktue ndonjë dam. Ketë ngjarje e ka shkaktue Bajram Curri me komitat e vet sepse vrau pesë ushtarë serbë.” Zëvëndësprefekti Krumës, A. Kastrati, më 26. 11. 1922, e informonte Ministrinë e Brendshme në Tiranë se Bajram Currit, Hysni Currit e Hasan Prishtinës nuk u dihej saktësisht vendqëndrimi. Kishte mosmarrëveshje edhe brenda vetë udhëheqësve të Zonës Neutrale. Nënprefektura e Pukës telegrafisht e informonte Ministrinë e Brendshme, më 28. 11. 1922, se në mbledhjen e Junikut ishte shkaktuar një mosmarrëveshje e madhe, mbledhje e cila përfundoi pa iu dhënë fund bisedimeve. Kundërshtar i kësaj mbledhje ishte bajraktari i Junikut, ndërsa për Bajram Currin thuhet se i dëshpëruar ishte kthyer nga Juniku në Krasniqe.

Këshilli i Lartë e caktoi më 2 dhjetor 1922 Ahmet Zogun në postin e kryeministrit. Në fjalën që kryeministri i ri mbajti në Parlament propozoi një varg masash për përmirësimin e gjendjes së brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë. Ai vuri në dukje se Shqipëria, si shtet i vogël që ishte, duhej të ndiqte një politikë të jashtme të qartë dhe pa iluzione. Ne duhet të jemi miq me shtetet fqinje, t’i respektojmë dhe të kërkojmë që të na respektojnë pavarësinë dhe integritetin e shtetit tonë dhe bashkë me ketë edhe pavarësinë ekonomike. Pavarësia është një fjalë qe e dimë të gjithë, por për ta gëzuar atë duhet një qetësi e plotë, theksoi ai.

Qeveria e Beogradit dhe ajo e Tiranës, në fund të dhjetorit të vitit 1922 dhe në fillim të janarit të vitit 1923 i kishin kërkuar Konferencës së Ambasadorëve shqyrtimin e Zonës Neutrale. Të dy qeveritë ekzistimin e kësaj zonë dhe veprimet antiqeveritare kundër tyre i konsideronin të dëmshme për stabilitetin e brendshëm shtetëror.

Mirëpo, që më parë Konferenca e Ambasadorëve, e kishte dhënë sinjalin për heqjen e Zonës Neutrale. Këtë e kishte pasqyruar para opinionit vendas edhe shtypi beogradas. Gazeta “Pravda”, e datës 28 dhjetor 1922, theksonte ndër të tjera: “Ajo çka është karakteristike dhe që godet shumë kaçakët është lajmi se do të prishet Zona Neutrale. Kjo i bëri kryetarët e çetave që të mendojnë thellë. Sipas disa të dhënave ata e kanë humbur fare kokën”. Me sinjalin e Konferencës së Ambasadorëve dhe për të siguruar stabilitetin e brendshëm shtetëror, Qeveria shqiptare dhe ajo jugosllave u morën vesh për bashkërendimin e veprimeve. Qeveria e Beogradit i lejoi Qeverisë së Tiranës që t’i fuste forcat e saj ushtarake në Zonën Neutrale në përpjekje për ta shkatërruar lëvizjen kryengritëse antiqeveritare. Ministri i Jashtëm jugosllav, Ninçiq, nënvizon se ishte domosdoshmëri që të shpejtoheshin përpjekjet për caktimin sa më parë të kufirit me Shqipërinë, çka nënkuptonte zhbërjen e Zonës Neutrale. Autoritetet e Beogradit vlerësonin se në kohën e ofensivës kundër Zonës Neutrale, armiku kryesor i Jugosllavisë dhe Ahmet Zogut, Bajram Curri, kishte në rrethinën e Krumës rreth 1000 kryengritës shqiptarë. Më 14 janar 1923 ministri i Luftës, Ismail Tatzati, e informonte ministrin e Punëve të Brendshme se Bajram Curri dhe Hasan Prishtina po përgatisnin një lëvizje në malësi të Gjakovës. Po atë ditë filloi operacioni ushtarak qeveritar brenda territorit të shtetit shqiptar. Lëvizja kryengritëse në Junik e ndodhur mes dy zjarresh, me gjithë qëndresën e saj, u shtyp. Fatkeqësisht me këtë u hoq edhe Zona Neutrale e Junikut. Shikuar në kontekst të rrethanave ndërkombëtare përkrahja e kancelarive perëndimore për ta zhbërë Zonën Neutrale në favor të Jugosllavisë pritej dhe dihej edhe nga vetë shteti shqiptar. Asnjë shtet, qoftë edhe në bisedime secrete, nuk e përkrahte politikën e atdhetarëve kosovarë për çlirimin e Kosovës dhe bashkimin e saj me Shqipërinë.

Për dallim nga nacionalistët shqiptarë nga Kosova, të cilët problemit i qaseshin më zemër, qeveritarët e Tiranës nga presioni ndërkombëtar dhe duke analizuar rrethanat në vetë Shqipërinë problemin shqiptar e shikonin duke e bazuar në një logjikë tjetër. Rruga e ndryshme dhe mendimi i ndryshëm për zgjidhjen e problemit kombëtar krijoi rivalitete ndërmjet këtyre dy grupimeve. Filluan dhe akuzat e ndërsjellta, të cilat, siç u theksua më lart, çuan në situatën më të padëshiruar në luftën shqiptaro-shqiptare, ku nacionalistët kosovarë luftonin në emër të çlirimit dhe bashkimit kombëtar, kurse forcat qeveritare në emër të vendosjes së rendit, qetësisë dhe ruajtjes edhe të asaj Shqipërie që kishte mbetur nga pushtimi. Kjo situatë e tendosur, pa dyshim, që do të kalonte edhe në kokëfortësi dhe inate shqiptare, që u ndërlidhën edhe në inate personale, të cilat nuk mund të gjenin kompromis as në favor të çështjes kombëtare.

Shuarjen e Zonës Neutrale dhe luftën ndërmjet nacionalistëve të Kosovës dhe të qeveritarëve të Tiranës e pasqyron edhe gazeta “Vreme” e datës 24 janar 1923. Gjithashtu shtypi i Beogradit, sipas Legatës shqiptare në Beograd, lansonte lajme, më 17 mars 1923, se edhe pas zhbërjes së Zonës Neutrale, nacionalistët shqiptarë ishin këmbëngulës në idenë e tyre dhe se Hasan Prishtina e Bajram Curri po përpiqeshin të dërgonin njerëz në Itali me qëllim të kërkimit të të hollave në përkrahje të tyre. Ndërkaq gazeta “Radikal” e Beogradit, e datës 18 mars 1923, informonte se Bajram Curri dhe Hysni Curri në kundërshtim me Qeverinë e Shqipërisë, po përpiqeshin ta turbullonin Shqipërinë e Veriut.

Për veprimtarinë e tij antiqeveritare Bajram Curri ndiqej këmba-këmbës. Për faljen e tij për veprimet antiqeveritare u diskutua edhe në Parlamentin shqiptar. Deputeti Ali Këlcyra, duke kërkuar faljen e Bajram Currit, do të veçonte: “Shërbimet që i ka bërë atdheut janë të njohura nga të gjithë. Curri është fytyrë historike në fushën e patriotizmit. Mendoni vetëm ato male ku sot Bajram Curri fshihet ta shpëtojë jetën e tij nga ushtria kombëtare që e ndjek.”