Histori – Page 393 – Dielli

Esad Mekuli, poet dhe bir besnik i popullit te vet

October 16, 2016 by dgreca

Me rastin e 100 vjetorit te lindjes te poetit, shkencetarit, intelektualit, Esad Mekuli (1916 – 1993)/

Nga Sadik ELSHANI*/Fidalefia/

Esad Mekuli me te drejte konsiderohet babai i poezise shqiptare te Kosoves dhe gjithe trojeve shqiptare ne ish Jugosllavi. Esad Mekuli ishte poet, shkencetar, ntelektual dhe burre i rralle dhe i guximshem i Kosoves. Ai eshte misherim i guximit intelektual e burreror, guxim qe e pershkon tere jeten e tij dhe pasqyrohet qart edhe ne krijimtarine e tij artistike dhe ne angazhimet e tij publike. Ishte nje figure e gjithanshme: poet, shkencetar, perkthyes, redaktor e kryeredaktor gazetash e revistash. Se bashku me Hivzi Sulejmanin, Mark Krasniqin, Idriz Ajetin, Anton Cetten, Skender Rizajn, Ali Hadrin e disa te tjere, perbejne brezin e pare, brezin e arte te intelektualeve shqiptare te Kosoves qe barten barren me te rende per ta arsimuar, edukuar popullin e Kosoves, duke u bere keshtu edhe bartes te zhvillimeve te jetes kulturore, artistike e shkencore te Kosoves.

Esad Mekuli lindi ne Plave, Mali i Zi, me 17 dhjetor te vitit 1916 ne nje familje te ardhur nga fshati Nokshiq. Shkollen fillore e kreu ne Plave, ne gjuhen serbe, sepse ne ate kohe shkollimi ne gjuhen shqipe ishte i ndaluar. Gjimnazin e kreu ne Peje, po ashtu ne gjuhen serbe. Pas mbarimit te gjimnazit, ne vitin 1936 ai u regjistrua ne Fakultetin e Veterinarise ne Beograd, per ta vazhduar pastaj ne Zagreb e Itali. Diplomoi ne vitin 1947, ndersa doktoroi ne Universitetin e Beogradit me 1959. Qysh si nxenes i shkolles se mesme, e pastaj si student deshmoi se ishte guximtar e perparimtar duke e kritikuar vazhdimisht regjimin e kohes, regjimin e Kralit te Serbise. Per keto veprimtari ai u perndoq dhe u burgos disa here. E perjashtonin nga shkolla, prandaj ai shpesh detyrohej t’i nderronte edhe shkollat. U angazhua ne Luften e Dyte Boterore, duke iu bashkuar aradhave partizane ku ishte redaktor i gazetes ilegale “Liria”.

Pas luftes punoi si veterinar dhe ishte redaktor i gazetes “Rilindja”, te vetmes ne gjuhen shqipe. Nga viti 1947 deri me 1960 ishte shef i repartit te parazitologjise te Institutit te Veterinarise ne Prishtine. Ne vitin 1949 e themeloi revisten letrare “Jeta e re” te cilen si kryeredaktor e drejtoi per nje cerek shekulli. Esad Mekuli ishte kryetar i pare i Shoqates se Shkrimtareve te Kosoves, nismetar, themelues dhe kryetar i pare i Akademise se Shkencave dhe Arteve te Kosoves. Botoi 11 punime shkencore profesionale ne revistat jugosllave dhe te huaja dhe botoi dy libra dhe broshura nga lemia e veterinarise. Botoi 5 permbledhje me poezi: “Per ty” (1955), “Dita e re” (1966), “Avsha Ada” (1971). “Vjersha” (1973), “Brigjet” (1981), “Rini e kuqe”. Ka perkthyer nga gjuha serbokroate ne gjuhen shqipe dhe ka perkthyer letersi shqiptare ne gjuhen serbokroate. Ka botuar edhe me pseudonimet Sat Hoxha e Sat Nokshiqi. Vdiq ne Prishtine me 6 gusht 1993.

Veprimtarine letrare e filloi qysh kur ishte na bankat e shkolles se mesme. Qe ne krijimet e para deshmoi se ishte nje lirik i holle, duke u kenduar bukurive te Kosoves, sidomos, Rrafshit te Dukagjinit. Por edhe ne keto krijime ai shpreh shqetesimin e tij per gjendjen e rende te popullit shqiptar.. Ne kete periudhe ai ka bashkepunuar me shume revista te kohes ne gjithe hapesiren e ish Jugosllavise: “Venac” (Beograd), “Mladost” (Zagreb), “Novi Behar” (Sarajeve), “Granit” (Podgorice).

Esad Mekuli ishte poet dhe intelektual i angazhuar, me ndergjegje te larte kombetare e shoqerore. Ne tere krijimtarine e tij letrare dhe veprimtarite shoqerore ai e mbajti gjalle flaken e qiririt qe ndezi poeti yne kombetar, Naim Frasheri, dhe flaken e zjarrit te madh te Rilindjes sone Kombetare. Me fjalen e tij, me vjershat e tij donte t’i printe popullit te vet, ta zgjonte nga gjumi shekullor, t’i hapte rrugen drejt perparimit. Ky ishte misioni i shenjte i poezise se tij qe shprehet fuqishem dhe ne menyre te drejtperdrejte ne poezine “Popullit tim”:

“Deshta, shum’ kam dasht- dishirue,

Qe me kange te trimnoj, me fjalen tande te ndrydhun

Te ngre fuqite prej gjumit…

Kendova (edhe kur m’ishte ndalue)

Se liria do te vinte edhe per ty te perbuzun”.

Poezia e Esad Mekulit ishte bere nje ze i fuqishem i nje populli te vuajtur, populli te shtypur. Githmone me guxim, pa u perkulur kurre edhe ne rrethanat me te veshtira historike, ai luftoi per te drejtat e popullit te vet. Ai e ngriti zerin kunder padrejtesise, dhunes, shtypjes qe ushtrohej ndaj shqiptareve. “Ai ishte njeri i cili s’dinte te frikesohej”, eshte shprehur shkrimtari dhe i burgosuri politik shumevjecar, Adem Demaci. Revolta e tij mund te krahasohet me ate te poezise se Migjenit. Kur mesoi per Memorandumin famekeq te akademikut famekeq serb, Vasa Cubriloviqit, (7 mars, 1937) qe bente thirrje per debimin e qindra mijera shqiptareve nga Kosova per ne Turqi, Esad Mekuli shkroi poezine “A asht fajtor shqiptari”:

“A asht fajtor shqiptari pse syte flake i vetojne

Tue shikue se si tjetri nga plangu e shtepia e debon

A asht fajtor pse asht dhe kur te mos jete deshirojne

Pse per vater derdh gjak dhe i gjalle nuk e l’shon.

……………………………………………………………

A asht fajtor pse perkunder dhunes qendron

Nen qiellin e Kosoves loke, ne trollin e te pareve te vet”.

Esad Mekuli perms poezise se tij “Porosia e nenes” e ngriti zerin edhe kunder shpernguljeve me dhune te shqiptareve per ne Turqi ne vitet e 50-ta. Nuk qendroi indifferent as gjate Aksionit per Mbledhjen e Armev ne vitin 1956 kur UDB-ja u kerkonte shqiptareve armet qe nuk i kishin – Esad Mekuli shkroi poezine “I varuri i kendon lirise”. Ne poezine “Mos me thirr me emen te huej”, ai e ngre zerin kunder fyerjes qe serbet shoviniste u benin shqiptareve duke i quajtur ata me emrin perbuzes, “shifter”. Me dhimbje i perjetonte vuajtjet e popullit te vet dhe ne vjershen “Une” shprehet: “Une nuk njoh lumni shqetesimet ne zemer me lulezojne”. Ne epiqender te krijimtarise se tij letrare i vuri te gjitha ceshtjet e ndjeshme, shqetesimet qe e mundonin popullin shqiptar te Kosoves dhe qendresen e tij kembengulese per te mbijetuar ne trollin e vet. Permbledhjen e tij te pare me poezi, “Per ty” (1955) ia kushtoi popullit te Kosoves. Pra, “Per ty populli im”, “Per ty Kosove”.

Poezia e Esad Mekulit eshte poezi e fuqishme qe pershkohet nga ndjenja te thella e te pastra atdhedashurie dhe nuk shprehet me parulla, thirrje e brohoritje bombastike, por me shprehje e fjale te zgjedhura te shprehura me mjeshteri te rralle artistike, me nje figuracion shume te pasur qe perforcon thellesine e mendimit te tij. E ngriti letersine shqipe ne nje shkalle me te perparuar duke perdorur vargun e lire, metaforen. Poezia e Mekulit eshte e drejtperdrejte, por eshte edhe nje poezi e fuqishme si ne stil, ashtu edhe ne permbajtje dhe mund te krahasohet vetem me poezine e Migjenit. Ja si shprehet vete poeti per poezine e tij ne nje interviste dhene gazetes studentore, “Bota e re” te Prishtines ne vitin 1983: “E keni pare se ne poezine time nuk ka asgje te komplikuar, asgje qe nuk kuptohet, te paqarte. Mirepo, nuk mund te thuhet se nuk kane qene edhe te pamenduara mire, te paangazhuara. Une e kisha para vetes nje popull analfabet, te roberuar. Prandaj, fjala qe i drejtohej atij populli duhej te ishte e paster, e afert, e qarte, e drejtperdrejte dhe e kuptueshme edhe per bariun, punetorin, per te gjithe. E kjoi eshte bukur e veshtire qe te shkruash vjershen ose prozen, e cila, ne fillim te duket e thjeshte, por qe ka domethenie te caktuar edhe ne letersi. Krijimet e paqarta tregojne se krijuesi nuk i ka bash te qarta fenomenet, sepse, po t’i kishte te qarta, do t’i kishte te qarta edhe shkrimet. Kur nuk i ka te qarta, i komplikon sa per t’ia mbushur mendjen dikujt se eshte i mencur, di dicka…” Keto jane edhe botekuptimet, pikepamjet e Esad Mekulit per rolin, misionin e artit, letersise se angazhuar. Esad mekuli ishte krijues dhe njeri i madh. Studiusi dhe kritiku letrar, Rexhep Qosja, eshte shprehur, se: Fama e Mekulit mund te matet me famen e Majakovskit, Lorkes, Apolinerit ose Jeseninit ne vendet e tyre”. Ndersa njohesit e mire te poezise se Esad Mekulit mund te verejne se motivet, tematika, stili i poeteve te lartpermendur pasqyrohen dhe gershetohen mire ne tere poezine e tij. Keta te kater jane shkrire ne personalitetin krijues te Esad Mekulit.

Sikur Rilindesit tane nje shekull para tij, edhe Esad Mekuli ishte i shumeanshem, sic u permend ne fillim te ketij shkrimi. Ne vitin 1949 ai themeloi revisten letrae “Jeta e re”, te cilen edhe e drejtoi per me shume se nje cerek shekulli. Kjo reviste u be nje vater e ngrohte ku tuboi te gjitha forcat e reja krijuese, u be nje tribune. Aty i bene sprovat e para dhe u rriten te gjitha penat qe krijuan ne gjuhen shqipe. Ai i nxiti dhe i inkurajoi keta krijues te rinj qe ta vazhdonin rrugen qe kishin nisur, te mos ndaleshin, Esad Mekuli ishte bere per ta burim frymezimi, mesues, udhezues e keshilltar besnik (mentor), shpesh edhe duke u dale ne mbrojtje kur ballafaqoheshin me sulme e akuza nga regjimi jugosllav. Poeti Ali Podrimja e ka quajtur ate “Engjulli im shpetimtar”.

Esad Mekuli e vleresonte lart cilesine e letersise sone: “Ata – te tjeret (e ka fjalen per popujt tjere te ish Jugosllavise,S. E.), deri tash kane menduar se poezia jone, proza jone, eshte e dobet, eshte e ngarkuar. Po, te mos harrojme se poezia jone e mban nivelin e poezise evropiane, e edhe proza. Shkurt, te them – tashme dihet se krijimtaria jone mund t’u beje konkurence letersive me tradite te madhe. Duhet te na perkthejne me shume, pale…” Prandaj, si nje perkthyes i talentuar qe ishte, vete iu pervesh punes per ta bere letersine tone te njohur edhe per te tjeret, duke perkthyer vepra te autoreve shqiptare ne gjuhen serbokroate, si: poezite e Migjenit, romanin “Gjenerali i ushtrise se vdekur”, e shume te tjera. Eshte hartues i disa antologjive me poezi te autoreve nga Kosova, njera nga te cilat e mban titullin, “Kange te ithta e krenare” (serbokroatisht, “Pesme gorke i ponosne”). Vete tituli e pasqyron qart karakterin dhe porosine e asaj poezie.

Esad Mekuli ishte poet i poeteve e poet mbi poet, por mbi te gjitha, ai ishte bir besnik i popullit te vet qe me tere qenjen e tij prej krijuesi e veprimtari iu perkushtua ceshtjeve jetike te popullit te Kosoves, clirimin, emancipimin, afirmimin dhe perparimin e tij. Gjithmone luftoi qe edhe shqiptaret t’i gezonin te gjitha te drejtat qe i gezonin popujt tjere te ish Jugoslavise. Asgje me shume e asgje me pak. Gjithmone e ngriti zerin kunder se keqes, kurre nuk heshti. Se bashku me bashkeshorten e tij, profesoreshen e Fakultetit te Mjekesise, Sahadete Mekuli, haptas i perkrahu dhe i mbrojti demonstaratat e studenteve te vitit 1981. Esad Mekuli ne rinine e tij, sidomos gjate diteve studentore ne Beograd, e perkrahu dhe u angazhua ne levizjen komuniste qe per kohen konsiderohej perparimtare, sepse ata propagandonin te drejtat e barabarta, lirine per te gjithe popujt e shtypur ne ish Jugosllavi. Kjo e terhiqte Esad Mekulin, sepse ai vete i perkiste popullit qe ishte me i shtypuri, me i perbuzuri dhe nuk gezonte asnje te drejte njerezore. Por pas te ashtuquajturit clirim, Esad Mekuli u zhgenjye, u deshperua, sepse shovinistet serbe e kishin nderruar vetem ngjyren, por jo edhe zakonet e tyre te mbrapeshta, urrejtjen e eger e te shfrenuar ndaj shqiptareve. Prandaj, ai me tere qenjen e tij e ngriti zerin edhe kunder ketij regjimi dhe i doli ne mbrojtje popullit te vet, me krijimtarine e tij artistike, punen shkencore dhe angazhimet e tij publike. Esad Mekuli famen e tij e shfrytezoi, e vuri ne sherbim te popullit te vet dhe jo per interest e tij vetjake (personale). Ai i ka refuzuar te gjitha pozitat e larta politike e administrative qe i ofroheshin. Edhe sot intelektualet shqiptare duhet te marrin shembull nga Esad Mekuli dhe te mos heshtin para dukurive negative qe e kane kapluar shoqerine shqiptare.

Pa figuren, pa krijimtarine e Esad Mekulit, poezia dhe letersia shqipe ne pergjithesi qe krijohet ne Kosove nuk do te ishte ajo qe eshte sot. Se bashku me shoket e brezit te tij e mbajti gjalle letersine shqipe, kulturen shqiptare dhe qenjen shqiptare. Prandaj, ne me nderim e kujtojme dhe i shprehim mirenjohjen dhe falenderimet tona Esad Mekulit ne njeqindvjetorin e lindjes se tij. Krijimtaria e tij eshte per te gjitha brezat, per te gjitha koherat. Per ndihmesen e tij te madhe ne zhvillimin e letersise, kultures, shkences ne Kosove dhe per angazhimin e tij te gjithanshem per perparimin e Kosoves dhe popullit te saj, kryetari (presidenti) i Shqiperise duhet t’ia ndaje Urdherin, Nderi i Kombit. Te pakte jane ata njerez qe e meritojne kete nderim me shume se Esad Mekuli. Esad Mekuli rrezatonte vlerat dhe virtytet me te larta njerezore e kombetare: burrerine, trimerine, guximin, besnikerine, mencurine, intelektin, perkushtimin.

Philadelphia, tetor 2016

*Saik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

NIMAN FERIZI, PISHTARI I ARSIMIT SHQIP

October 15, 2016 by dgreca

Nga Kadri Tarelli/

Monografi nga Shevqet Canhasi/

Pak kohë më parë, Shoqata e intelektualëve “Jakova” në Gjakovë botoi librin: “Pishtari i arsimit e i demokracisë, Niman Ferizi. (1883 – 6 Korrik 1937)” me autor Dr. Shevqet Sahit Canhasi. Një libër monografi kushtuar atdhetarit dhe misionarit të arsimit shqip në Kosovë e Shqipëri, i cili u bë pishtari i hapjes së shkollës së parë shqipe në Gjakovë, në vitit 1915.

Që në nisje të shkrimit, më takon të shpreh mirënjohje dhe falënderim për autorin, sepse na sjell një dhuratë të çmuar për intelektualët shqiptar dhe në veçanti për mësuesit dhe veprimtarët e arsimit shqip, pasi jeta dhe vepra e Niman Ferizit është model frymëzimi i një njeriu të mësuar e fisnik, mësuesit guximtar e vizionar, mëmdhetarit të ndershëm dhe luftëtarit atdhedashës, që gjithë jetën e shkriu në përpjekje: “Me pushkë e penë, për mëmëdhenë”.

Jam i kursyer në përshtypjet lidhur me përmbajtjen e librit, pasi mendoj se lexuesi ka mundësi dhe të drejtë të gjykojë për çka lexon. Vetëm ai mund të ndajë egjrën nga gruri, të ndjejë peshën e mundimit të luftës, dhe të shijojë nektarin e fitoreve, të orientohet në detin me stuhi edhe në netët e errta që sjellin ngjarjet e historisë, që për ne shqiptarët kanë qënë e janë tepër të trazuara. Lexuesi i nderuar ka qasje që të pasurojë e shëndoshë mendjen dhe qëndresën, që të mos joshet nga dhuratat e premtimet dhe as të thyhet para vështirësive e tallazeve që sjell koha, ashtu siç jetoi, punoi dhe luftoi Niman Ferizi. Nëpërmjet materialit dokumentar historik e arkivor të bollshëm, të sjellë me mjeshtëri qëndistari nga autori dhe të shoshur e qëruar me durim skllavi për gati 57 vjet studim, lexuesi mund të fisnikërojë shpirtin me ndjenja njerëzore e atdhetarie, njëkojhësisht të trimërojë e forcojë zemrën për vepra të larta në dobi të atdheut dhe kombit.

Më pëlqen ta citoj fjalën e urtë të Kosovës: “Shkund njëqind shosha byk për një kokër grurë”, pasi i shkon përshtat punës kërkimore dhe shkencore të autorit, për të sjellë në dritë jetën dhe veprimtarinë e vërtetë të heroit tonë Niman Ferizi. Kështu vepron çdo krijues dhe historian, që guxon dhe merr përsipër t’i hyjë punës për të nisur e bitisur një monografi, që kërkon kohë e mundim të madh. Në këtë hulli edhe unë bashkohem me çdo lexues, që ta përgëzoj dhe admiroj autorin për vullnetin dhe durimin që ka treguar, duke gjurmuar e grumbulluar nëpër arkiva dhe biblioteka dokumenta e fotografi, një pjesë e tyre të panjohura më pare. Nuk mbaron këtu udha e mundimit, pasi autorit i është dashur të udhëtojë gjatë në Kosovë e Shqipëri edhe më tej akoma, për të takuar e mbledhur kujtimet e bashkëkohësve, si “Arkiv i gjallë” i kujtesës popullore. E për të shtuar më tej, se ky “thes” i mbushur duhet lëçitur dhe çveshur me kujdes e pa anësi nga subjektivizmat.

Niman Ferizi jetoi në një periudhë mjaft të trazuar për fatet e shtetformimit dhe të mbijetesës së kombit shqiptar, ku ai nuk qëndroi si sehirxhi, por veproi me guxim dhe trimëri, veçori të një shqiptari me ndjenja të forta atdhetarie dhe të një luftëtari të orëve të para. Në libër jepen si në një filmë dokumentar ngjarjet kulmore të historisë sonë, ku i pranishëm është edhe Niman Ferizi, i cili përjetoi kongresin e alfabetit shqip të manastir dhe më pas çeljen e shkollës normale në Elbasan, kryengritjet e fuqishme të viteve 1910 – 1911 – 1912, dhe shpalljen e pavarëisë. Me shpirt të plagosur përjetoi coptimin e trojeve shqiptare dhe ndarjen e kombit me kufinj. I’u përgjigj thirrjes për të qënë mësues në disa qendra të vendit si në Berat, vlorë, etj. Nuk na çudit fakti se është pjesëmarrës në luftimet për mbrojtjen e qeverisë së Princ Vidit në Durrës, nga rebelizmi i Haxhi Qamilit.

Nimani me vizionin e një intelektuali të sprovuar, kuptoi dhe realizoi porosinë e rilindasve, se nuk mjafton vetëm trimëria dhe pushka për të fituar e mbrojtur lirinë, duhet edhe arsimi dhe dituria për ndërgjegjsimin e kombit, ndaj ai së bashku me plot atdhetarë të tjerë u vu në ballë të përpjekjeve për hapjen e shkollës së parë shqipe në Gjakovë, më pas edhe në qytete e fshatra të tjerë. Këtu qëndron edhe merita e tij dhe e bashkëluftëtarëve, sepse shfrytëzuan me mençuri rastin më të parë, kur Serbia gjatë luftës së I-rë botërore, u pushtua nga AustroHungaria dhe Kosova fitoi lirinë e arsimimit në gjuhën shqipe. Vetëm për këtë gjest të lartë atdhedashurie, ai meriton një përmendore në mes të Gjakovës, pse jo edhe në qendra të tjera ku ai punoi me përkushtim.

Fatkeqësisht, unë e quaj fatkeqsi në historinë tonë kombëtare, që pranvera e kësaj lirie zgjati shumë pak. Kam përshtypjen se kjo përvojë e punës dhe e luftës, i mësoi intelektualët e Kosovës që pas gati 100 vjetësh, më 1999, të bëjnë bashkë diturinë e trimërinë, librin dhe pushkën dhe të vihen në ballë të luftës për liri dhe të fitojnë. Megjithatë, siç theksohet edhe në libër Nimani ishte personazh aktiv në përpjekje për liri dhe bashkimin e trojeve shqiptare, ndaj është anëtar i Komitetit “Mbrojtja kombëtare e Kosovës”, më pas deputet i parlamentit shqiptar pas qeverisë së dalë nga Kongresi i Lushnjës. Ka qëndruar e luftuar përkrah Bajram Currit gjatë gjithë kohës, edhe në kryengritjen e vititi 1922, e më pas në të ashtuquajturin Revolucioni Demokratik i Qershorit, që solli në fuqi qeverinë e Fan Nolit. Për të gjitha këto, besoj se fjala e urtë popullore: “Po nuk je i mënçur nuk të dërgojnë për krushk”, është çelsi që hapi shtigjet në të gjithë rrugëtimin jetësor të Nimanit, për të qënë pjesëmarrës në ngjarjet e mëdha.

Në këtë libër, besoj se jam në një mendje me lexuesin, se sipas të gjitha fakteve që renditen për të, Nimanin duhet ta kundrojmë në disa drejtime dhe ta portretizojmë të plotë, ashtu siç është në të vërtetë, me të gjitha cilësitë e bukura që ka një burrë shteti, një idealist dhe atdhetar i betuar.

Më së pari, si portret mësuesi, si pishtar i shkollës dhe gjuhës shqipe, si misionar i dijes dhe edukimit atdhetar të fëmijëve dhe rinisë shqiptare. Për këtë mjafton të ngulemi pak në periudhën kur punoi si shtetar në zonën e Tropojës, Hasit dhe Kuksit, ku problemin më të parë, që ngulmonte ta vinte ne jetë, kishte hapjen e shkollave shqipe në këtë zonë të largët e të prapambetur.

Më tej e shikojmë si veprimtar politik, duke qënë i parnishëm dhe veprimtar në të gjitha ngjarjet e mëdha të historisë sonë kombëtare në katër dekadat e para të shekullit të XX. Ai ishtë pjestar dhe organizator i disa shoqatave atdhetare, kulturore dhe politike, duke mbajtur njëkohësisht lidhje të forta me personalitete nga më të njohurat e kombit.

Më lart akoma, i çmuar dhe i vlerësuar edhe si poet e krijues. Niman Ferizi punoi me përkushtim e durim studjuesi, për botimin e librit historik “Familja Curri”, një punim shkencor që është gur themeli për të gjitha shkrimet dhe librat kushtuar Bajram Currit dhe pinjollëve të fisit të tij, njëkohësisht edhe pjesë e vyer e historisë sonë kombëtare.

Së fundi, si njeri i ndershëm dhe burrë shumë i qendrueshëm, besnik i fjalës dhe idealeve atdhetare, që nuk thyhet para vështirësive e as u josh nga paratë dhe nga premtimet për ofiqe dhe pasuri. Viryte të bukura e të admirueshme, që do deshironim t’i kishin edhe shtetarët e politikanët tanë të sotëm.

Lexuesi, shpresoj që të jetë në një mendje me mua, kur po shkruaj se autori i librit ka merita të spikatura në trajtimin shkencor të jetës dhe vepërs së Niman Frizit. Nuk do shumë mundim të arish në këtë përfundim, pasi duke shfrytëzuar disa arkiva, përfshirë këtu edhe të komuniteteve fetare, na jepen njoftime dhe hollësi për shumë ngjarje që nuk janë njohur më parë, ose janë anashkaluar nga punëtorët e letrave.

Një dukuri me interes në libër është se, e gjithë veprimtari e Nimanit jepet e lidhur edhe me veprimtarët e tjerë, qofshin ata pozitiv ose negativ, në qendrimin ndaj personit, apo ndaj çshtjes sonë kombëtare, që gjithsesi duhen parë e gjykuar në rrethanat dhe kohën kur kanë ndodhur. Besoj se kjo qasje i ka dhënë më shumë vlerë dhe hapsirë librit, e ka bërë më të plotë, pasi kështu njohim edhe shumë figura të tjera në kompleksin e ngjarjeve që ndjekin njëra – tjetrën.

Ajo që më ngazëllen pasi lexova librin, është se përjetova të drejtën që kanë të mençutit kur thonë se: “E vërteta vonon, por nuk harron”. S’ka pse të hallakatemi për të nxjerrë këtë përfundim. Ka afro 80 vjet që Nimani është shuar nga jeta dhe nuk kemi patur një studim të plotë të jetës dhe veprës së tij. Kështu shkruajnë në recencën e tyre, që në hyrje të librit edhe Prof. Dr. Shukri Rahimi dhe Prof. Dr. Bedrush Shehu: “Studimi shkencor i jetës dhe veprimtarisë së Niman Ferizit…. Ishte lënë pas dore në historiografinë tonë”. Dhe ja ku e kemi në dorë këtë vepër të shkruar me dashuri e përkushtim nga Shevqet Canhasi, si një premtim dhe amanet të munguar ndaj heroit tonë Niman Ferizi dhe ndaj historisë së arsimit dhe të kombit.

Kur lexoj libra të tillë, sidomos për veprimtarët e çshjes kombëtare, më pëlqen të përmend fjalët e shkrimtaritë të madh Viktor Hygo: “Njerëzit e mëdhenj e bëjnë vetë piedestalin, e ardhmja u ngre statujën”. Ndërsa unë do të shtoj, se Niman Ferizi e ka ngritur vetë edhe piedestalin edhe përmendoren, ndërsa Shevqet Canhasi me këtë libër, vetëm sa e gdhendi dhe e vendosi në mes të sheshit, për t’u parë dhe për t’u kujtuar e nderuar në përjetësi, nga të gjithë brezat.

GUSHT 1806 : CHATEAUBRIAND DHE BUKUROSHJA SHQIPTARE

October 15, 2016 by dgreca

Nga Aurenc Bebja*/ Francë/

Në librin « Album de Chateaubriand – 1862 » gjejmë një shkrim të shkurtër në faqen n° 98 me titull « Chateaubriand i sëmurë tek një shqiptar ».

Shkrimtari dhe politikani i njohur francez, François René de Chateaubriand, në zhegun e muajit gusht të 1806, niset për vizitë tek një shqiptar që banonte në « Kératia » (në periferi të Athinës) dhe që njihej me konsullin francez të kryeqytetit grek.

Gjatë udhëtimit, atë e kapin ethet dhe detyrohet të kalojë natën në banesën e shqiptarit.

Në vijim, autori na rrëfen gjendjen e tij shpirtërore (fizike dhe emocionale) në praninë e bukuroshes shqiptare :

« Të nesërmen, e kalova ditën i shtrirë mbi shkorsën time, ndërsa të gjithë kishin dalë në ara ; Edhe vetë Jozefi kishte dalë ; Ishte aty vetëm vajza e mikpritësit tim. Ishte një vajzë shtatëmbëdhjetë apo tetëmbëdhjetë vjeçe, mjaft e bukur, që ecte këmbëzbathur dhe në flokë kishte plot medalje dhe monedha të vogla argjendi. Ajo nuk më shikonte fare dhe punonte sikur të mos isha aty.

Dera ishte e çelur, dhe nga aty hynin rrezet e diellit. Ishte i vetmi vend i ndriçuar në dhomë. Herë pas here më zinte gjumi ; Zgjohesha dhe shihja sërish vajzën shqiptare, të merrej me diçka tjetër, duke kënduar me gjysëm zëri apo duke rregulluar flokët e saj. Ndonjëherë i kërkoja ujë dhe ajo më sillte një vazo të mbushur plot ; duarkryq, ajo priste me qetësi të shuaja etjen, dhe pasi kisha mbaruar, ajo më pyeste : Ju bëri mirë ? Dhe pastaj u kthente në punën e saj.

Në heshtjen e mesditës dëgjohej vetëm gumëzhima e disa insekteve në banesë dhe disa gjela që këndonin jashtë. E ndjeja kokën bosh, siç ndodh shpesh pas një temperature të lartë ; sytë e mi të lodhur shikonin të fluturonin rreth mej një sasi shkëndijash dhe flluskash drite. Unë kisha vetëm mendime të turbullta por ama të ëmbla. »

* Aurenc Bebja, Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania : http://www.darsiani.com/

Francë – 14 Tetor 2016

Atë Shtjefën Gjeçovi, kolosi i Fesë e Atdheut

October 14, 2016 by dgreca

Më 14 tetor, kujtojmë vrasjen mizore të fratin e studiuesin e madh, Atë Shtjefën Konstandin Gjeçovin, në vitin 1929 në fshatin Zym të Hasit. Atë Shtjefën Gjeçovi, françeskan shqiptar kosovar, është një nga figurat vigane që krishterimi i fali kulturës kombëtare shqiptare, i cili për kontributi e tij, radhitet përkrah gjenive të tjerë të krishterimit ndër shqiptarë, si imzot Pjetër Budi, imzot Pjetër Bogdani, imzot Gjon Kazazi, Atë Gjergj Fishta, Atë Anton Harapi e shumë e shumë të tjerë.

Sapo kujton emrin e Atë Shtjefën Gjeçovit (1874-1929), edhe më të fundmit të shqiptarëve që ka pasur rastin të bëjë qoftë edhe dy klasë shkollë, do t’i vejë menjëherë mendja te “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, mbledhur e kodifikuar nga frati i madh.

Po Atë Shtjefni ishte shumë më tepër se kaq. Një nga figurat më poliedrike që njeh historia e kulturës shqiptare, ai pati etjen e pashuar të gërmonte nga pak në të gjitha fushat e diturisë. Mahniti me kulturën e tij Faik Konicën, i cili e përshkruan me nderim e simpati të thellë në parathënien e Kanunit; la pa mend shkrimtarin e ri modern të Shkollës letrare të Veriut, Dom Lazër Shantojën, edhe ky martir i krishterimit gjatë diktaturës, i cili i kushtoi portretin më të bukur që është shkruar për të, duke e radhitur përkrah Fishtës e Harapit. Ai mbeti në kujtesën e të gjithëve si një nga historianët, etnografët dhe arkeologët e parë shqiptarë.

Atë Shtjefën Gjeçovi lindi më 12 korrik 1874, në Janjevë të Kosovës në një familje thellësisht katolike. Në pagëzim ia vunë emrin Mëhill e shkurtimisht e thirrën Hilë. Që i vogël shfaqi shenja jo të zakonshme zgjuarsie, prandaj famullitari françeskan, me leje të prindërve, e mori një ditë për dore dhe u nis bashkë me të për në Shkodër, në Kolegjin françeskan. Gjeçovi ishte vetëm 10 vjeç kur veshi zhgunin e murrmë, të lavdishëm, të fratit. Vijoi mësimet në Troshan, Fojnicë, Dërventë, Kreshevë, përgjithësisht në Bonjë-Hercegovinë, ku është përgatitur një pjesë e mirë e françeskanëve shqiptarë, ndërmjet të cilëve, Fishta. Më vonë françeskanët e rinj do të merrnin rrugët drejt Austrisë e Italisë.

Nisi të interesohej për gjithçka kishte të bënte me historinë e popullit të vet: për fillimet e krishterimit, për arkeologji, etnografi, gjuhësi, letërsi e natyrisht edhe të hidhte në letër shkrimet e para, pa harruar kurrë se detyra e tij kryesore do të ishte predikimi i Ungjillit të Krishtit.

U kthye në Troshan më 1896, 22 vjeçar, famullitar i ri me fe të gjallë e kulturë të thellë. Atë Shtjefën Gjeçovi predikoi Ungjillin në Rubik, Pejë, Laç-Sebaste, Zarë, Sapë, Theth, Prekal, Vlorë, Shkodër, Gjakovë e Zym, ku u ndal për pushimin e mbramë! Kulmin e krijimtarisë e arriti në vitet 1900, kur u bë i pranishëm në të gjitha fushat e kulturës e të arsimit.

Shkroi në të tria gjinitë letrare, mblodhi këngë, përralla, mite, doke e zakone popullore e, mbi të gjitha, atë që do ta pavdekësonte, “Kanunin e Lekë Dukagjinit” monument i gjuhës e i kulturës së Kombit Shqiptar, për të cilin Universiteti i Lajpcigut i dha titullin “Doktor i shkencave in honoris causa”.

Po kujtojmë disa prej veprave të tij: “Dashnia e atdheut”, drama “Agimi i qytetnisë”, “Shqiptari ngadhënjyes”, “Përkrenarja e Skënderbeut”, botimi i “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, vepra “Trashëgime trako-ilire”, “Atil Reguli”. “Shna Ndou i Padues” mbas Dal-Gal ); përkthim i lire i dramës me 3 akte të Pjetër Metasatasit,“Vajza e Arleans-it a Joana d’Ark” mbas A.F. prej Bergamos dhe vepra e fundit teologjike “Shpërblesi i botes ase Jeta e Jezu Krishtit”, të cilën e shkroi me qellim që të mësojë dhe edukojë popullin në frymën e gjuhës shqipe dhe në frymën e dashurisë së Jezusit.

Shumica e veprave i mbetën në dorëshkrim. Madje edhe “Kanuja” u botua pas asaj dite ogurzezë të vitit 1929, kur ra nën plumbat e tradhtarëve, duke shuguruar me gjakun e vet bucat e asaj toke, për të cilën kishte shkrirë jetën, të cilat nuk lageshin për herë të parë me gjak frati.

Ai vetë pati mbledhur, sipas të gjitha kritereve, të dhënat për të lartuar në altar një tjetër frat shqiptar, Atë Luigj Paliqin, martir i fesë e i atdheut. E ndërmjet shkrimeve të shumta kushtuar Atë Gjeçovit, po kujtojmë se për të është shkruar edhe një monografi me titull “Shtjefën Gjeçovi: Jeta, vepra” me autor Ruzhdi Matën. Gjithsesi shkrimet më të besueshme për të janë ata që mbajnë nënshkrimin e sivëllazënve të tij françeskanë, të cilët e njohën nga afër, sidomos Atë Pashkë Bardhit, historianit të fretërve.

Duke përkujtuar sot Atë Gjeçovin, bëmë vetëm një skicë të shpejtë të një figure që i ngriti vetvetes me vepra një monument të pashterueshëm nga koha, sepse françeskani Atë Shtjefën Gjeçovi ishte dhe mbeti pishtar i gjallë i ndriçimit të historisë dhe kulturës së kombit të tij, të cilat u bënë për të pajë shpirtërore dhe qëndrese deri kur dha edhe frymën e fundit.

****

“Takimet e Gjeçovit 2016″ më 15 tetor në Zym

Më 15 tetor, në Zym të Hasit, mbahen manifestimi i përvitshëm kulturor i njohur si”Takimet e Gjeçovit 2016”. Ja njoftimi i Nikollë Kërhanajt nga fshati Zym:

TË BASHKUAR NË KUJTIM TË GJEÇOVIT

Në muajin e përgatitjeve për shënimin e 45-vjetorit të manifestimit letrar, kulturor e shkencor “Takimet e Gjeçovit 2016” që sivjet mbahet më 15 tetor (ditë e shtunë) kujtojmë 142-vjetorin e lindjes dhe 87-vjetorin e vrasjes së françeskanit të madh shqiptar, Atë Shtjefën Gjeçovit, nga dora katile, më 14 tetor 1929.

Të kujtojmë se françeskani e studiuesi i jashtëzakonshëm atë Gjeçovi ka lindur dhe është rritur në gjirin e popullit, me vegjëlinë e popullit, e, jo me qeveritë e pushteteve në kalim duke rrëshqitur si në akull, gjithnjë duke e ndjekur deri në vrasje në tradhti e pritë

Atë Shtjefën Gjeçovin e ka mbrojtur populli e jo pushtetarët që ndërroheshin si figurat në shah. Populli e ka ruajtur emrin dhe veprat e tij, duke i aplikuar e zbatuar në jetë. Kështu, Gjeçovi nga populli është rritur e ngritur në martir të kombit. Kanuni i mbledhur e kodifikuar nga françeskani atë Gjeçovi u ruajt dhe u zbatua në jetë nga populli. Andaj, tani në manifestim marrin pjesë qytetarë e pushtetarë, sepse kaluan kohët e katilave që ishin për Gjeçovin, Fishtën e të tjerë që ndiqeshin e anatemoheshin deri në fundshekullin XX-të.

Tani, të gjithë të bashkuar në kujtim të Gjeçovit në fshatin Zym të Hasit!

12 tetor 2016 – Nikollë Kërhanaj

LETËR GAZETËS “FIGARO” NGA PRINCI ALBERT GJIKA ME 12 DHJETOR 1912

October 13, 2016 by dgreca

GAZETA PRESTIGJOZE FIGARO : LETRA E 12 DHJETORIT 1912 PËR SHQIPËRINË NGA PRINCI PATRIOT ALBERT GJIKA/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 8 Tetor 2016

Gazeta prestigjoze franceze « Figaro » ka botuar në faqen e parë të saj, me 16 dhjetor të 1912, letrën e princit patriot me origjinë shqiptare, Albert Gjika. Shqipëria sapo kishte shpallur pavarësinë dhe marrëdhëniet me fqinjët ishin të tensionuara. I shqetësuar nga rreziku i përçarjeve të territoreve shqiptare nga sllavo – rusët, princi Gjika i drejtohet gazetës për të mbrojtur interesat tona kombëtare.

Letra e tij :/

« I nderuar Zoti Calmette,/

I ndodhur në Trieste, para se të nisem për Shqipëri, u hodha si një i uritur mbi gazetën e parë Figaro që më ra në dorë. Ju i njihni mendimet e mia ndaj Francës tuaj të bukur, të cilës i detyrohem për shkollimin dhe trajnimin tim, dhe ky fakt shpjegon dëshirën time për të lexuar dhe gjithmonë lexuar gjuhën frënge.

Por, në numrin e gazetës tuaj të hënës së 9 dhjetorit, me titullin « Çfarë mendojnë në Rusi për çështjen e luftës », Zoti René Marchand publikon një intervistë të shkëlqesisë së tij, Gjeneralit Parensoff.

Kjo intervistë, e cila tregon qartë qellimet sllave, nuk mund të na përshtatet neve shqiptarëve, krenarë për origjinën dhe historinë tonë. Gjenerali Parensoff flet për Shqipërinë, të cilën ai nuk e njeh, me terma fare pak të sjellshme dhe shprehet kundra autonomisë së saj.

Sipas tij, « Shqipëria nuk ekziston ». Por atëherë, pse ai pranon se shqiptarët janë pasardhësit e Pellazgëve ? Pasardhësit e Pellazgëve janë të përhapur në Spanjë, Itali, madje në Britani dhe Irlandë, por një grup prej 3 milion shpirtrash gjenden në vilajetet e Shkodrës, Janinës, Manastirit dhe Shkupit. Kjo është provë se shqiptarët ekzistojnë dhe janë të vetëdijshëm për kombësinë e tyre…

Katolikët e Shqipërisë Veriore, të njohur ndryshe si Malësorët, kurrë nuk kanë kërkuar aneksimin e tyre nga Mali i Zi. Që prej tërheqjes së Malësorëve nga lufta dhe me kthimin në vatrat e tyre, sa fitore kanë korrur malazezët ? Arsyeja se këta malësorë të vrazhdë janë tërhequr është se ata e kanë kuptuar më në fund – dhe në kohë – rrezikun e premtimeve sllave gjithmonë të rreme.

Krijimi i mbretërisë së Shqipërisë siguron paqen në Ballkan. Akordimi i daljes në Adriatik për Serbinë shkakton përçarjen e një vendi dhe një populli, dhe i bie të ndërrohet një tiran me një tjetër.

Pra vendet ballkanike janë të ndara në bazë të parimit të kombësisë, dhe në qoftë se gjenerali Parensoff do e njihte më mirë historinë e vendit të tij, ai do të dinte se Katerina e Madhe (Catherine La Grande) kishte studiuar krijimin e një mbretërie shqiptare, ku djali i saj, Duka i madh, Konstandini, do të ishte sovrani.

Po, por ja që shqiptarët nuk duan të dëgjojnë të flitet për një princ sllav, dhe menjëherë thuhet se Shqipëria nuk ekziston…

…Unë nuk jam sllavofob. I dua të gjithë popujt që mbështesin kauza të cilat janë të drejta. Para luftës, kam publikuar disa artikuj që profetizojnë suksesin e aleatëve ballkanikë dhe shkatërrimin e Turqisë.

Por gjithçka e ka një kufi dhe zelli për shkatërrimin e Shqipërisë dhe shqiptarëve i ka kaluar të gjitha përmasat.Dhe ekziston prova se ka një Shqipëri, sepse ka një qëveri të përkohshme, e kryesuar nga Ismail Qemali, një nga diplomatët më të talentuar, i rrethuar nga patriotë të flaktë dhe të sinqertë. Prova se ka një Shqipëri tashmë të pavarur, e dëshmon edhe flamuri kombëtar, i cili valvitet kudo dhe ne do të dimë ta mbrojmë atë kundra çdo armiku.

Trieste, 12 dhjetor 1912

Një ushtar i thjeshtë shqiptar

Princi Albert Gjika »