Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“LE TË USHTOJË KAMBANA E LIRISË”- 50-VJETË NGA FJALIMI HISTORIK I MARTIN L. KING-UT

by

Nga Frank Shkreli/

Ishte muaji gusht i vitit 1963.  Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, lëvizja për të drejtat civile e udhëhequr nga prifti protestant, i përndershmi Martin Luther King, kishte arritur kulmin.  Ajo ishte një lëvizje, misioni i së cilës ishte për të siguruar të drejta të barabarta për shtetasit zezakë afrikano-amerikanë  dhe kundër diskriminimit të tyre në aktivitetet e jetës së përditshme në këtë vend.  Ishte në përpjekje e Martin Luther Kingut, si udhëheqsi kryesor i kesaj lëvizjeje që t’i siguronte popullit të vet të pakën mundësinë për të marrë pjesë në të ashtuquajturën  “ëndërrën amerikane.”Qendra Martin L. King në qytetin Atlanta të shtetit Xhorxha, në një njoftim për mediat në lidhje me këtë pëvjetor,  shpalosi planet për festimin prej dhjetë ditësh të këtij përvjetori, njëkohësisht u bën thirrje komuniteteve në Amerikë dhe anë e mbanë botës që të marrin  pjesë në përkujtimin e këtij përvjetori duke u rënë kambanave, (me 28 gusht,në ora 3 pa dreke, sipas orës së Uashingtonit), në kujtim të njërit prej fjalimeve më historikë të shekullit të kaluar, fjalim ky që ndryshoi  përgjithmonë Amerikën dhe pati jehonë anë e mbanë botës.

Vajza e Martin L. King-ut,  Bernice King u bëri thirrje komuniteteve të ndryshme anë e mbanë botës që të adaptojnë programe përkujtimore, që sipas saj, “të bashkojnë njerëzit me pikpamje të ndryshme politike dhe kulturore, ashtuqë të festojmë humanizmin e përbashkët në mënyra krijuese dhe shpresëdhënse, në frymën e “ëndërres” së Martin Luther King-ut.

Fjalimi u mbajtë në datën 28 gusht, 1963 në përmbyllje të të ashtquajturit , “Marshimi në Uashington”,  ku morën pjesë mbi 250-mijë marshues, përfaqsues të të gjitha racave, para monumentit të presidentit Abraham Linkolnit në Uashington.   Marshimi ishte pa dyshim demonstrata më me rëndësi në historinë e lëvizjes së të drejtave civile në Amerikë, dhe fjalimi i Martin Luther Kingut ishte kulmi i atij marshimi.   Thirrja e marshuesve ishte “për punë e për liri” dhe për të drejta të barabarta, por ishte toni i shpresës në fjalimin e Martin L. King-ut ai që, sipas historianëve, e dallon atë fjalim klasik dhe për këtë ai mbahet mend dhe kujtohet.

Sipas historianëve dhe bashkpuntorve të ngushtë të tij, Martin Luther Kingu e kishte përgatitur më përpara fjalimin për këtë rast të rëndësishëm, megjithëse ai rrallë herë, sipas tyre, i shkruante fjalimet dhe predikimet e tija, por fliste gjithmonë pa letër.  Por pjesën më të rëndishme, për të cilën ky fjalim mbet në histori, ai nuk e kishte të shkruar.   Atje nga fundi i fjalimit, thuhet se ai largon mënjanë fjalimin e shkruar dhe i drejtohet turmës me këto fjalë:

“Unë u them ju sot miqë të mi se ndonëse përballemi me vështirsitë e mëdha të sodit dhe të nesërmës  – unë gjithnjë ëndërroj.  Është këjo një ëndërr që i ka rrënjët e saja thellë në ëndërrën Amerikane. Është një ëndërrë, se një ditë ky komb do të zgjohet dhe do të  jetojë sipas, nenit themelor të kushtetutës, se ‘Ne i konsiderojmë këto të vërteta si provë dhe dëshmi se të gjithë njerërzit janë krijuar me të drejta të barabarta.’

Atëherë  sikur deshti që pësëri  të theksonte ‘ëndërrën’’ e tij përtej drejtësisë dhe barazisë midis racave, ai foli për një të ardhme që tejkalonte edhe ndryshimet raciale, duke thënë se, “Ëndërrojë se një ditë në kodrat dhe logjet e shtetit Xhorxha, bijtë dhe bijat e ish-skllevërve dhe bijtë e bijat e ish-skllavo-pronarëve do të kenë mundësinë të ulen së bashku në të njëjtën sofër të vëllazërimit….Ëndërroj se një ditë, katër fëmijtë e mi do të jetojnë në një vend, ku ata nuk do të gjykohen për nga ngjyra e lëkurës së tyre, por për nga karakteri i tyre.”

Ishte shpresa biblike e Martin Luter Kingut 50-vjetë më parë, që pothuaj askush nuk e parashikonte atë ditë të nxehtë të gushtit, të vitit 1963.  Ishte e vështirë të parashikohej  50-vjetë më parë – ndoshta edhe për vet Martin Luter Kingun — se, sot në 50-vjetorin e këtij fjalimi historik,  do të ishte një president i Shteteve të Bashkuara me origjinë afrikano-amerikane, ai i cili do të kryesojë festimet me rastin e këtij përvjetori, ku sipas organizatorëve, do të fillojnë në Atlanta dhe do të vazhdojnë në Uashington për gjithsejt 8 ditë, dhe ku pritet të marrin pjesë me qindra mijëra veta nga Amerika  dhe qindra mijëra të tjerë anë e mbanë botës.  Përfshirë ish-presidentë, kongresmenë e senatorë dhe zyrtarë të qeverisë federale,  si edhe përfaqësues të lartë ndërkombtarë dhe të organizatave kombëtare dhe ndërkombtare.

Më 28 gusht, ditën aktuale të 50-vjetorit të mbajtjes së fjalimit historik, do mbahet një shërbim ndër-fetar në Uashington para ceremonive dhe para se  Presidenti Barak Obama të mbajë fjalimin e rastit,  në shkallët para monumentit të Abraham Linkolnit, ekzaktërisht aty ku 50-vjetë më parë mbajti fjalimin e tij i Përndershmi Martin Luter King, duke i deklaruar kombit dhe botës, se “ Ëndërroj se do vijë dita kur të gjithë bijtë dhe bijat e Perëndisë, të bardhë e zezakë, hebrejë dhe të tjerë, përfshirë katolikët dhe protestanët do të bashkohemi dhe dora dorës të këndojmë së bashku se më në fund jemi të lirë, jemi të lirë më në fund – dhe falenderojmë të Madhin Zot, se më në fund me të vërtetë jemi të lirë.”

Për lexuesit anglisht-folës do të rekomandoja që pot ë kenë mundësi të  ndëgjojnë këtë fjalim në youtube. Është 17-18 minuta i gjatë por është me të vërtetë një fjalim klasik për nga përmbajtja po se po, por edhe për nga mënyra e të shprehurit të këtij oratori të madh.  Është një fjalim plot pasion që të frymëzon për të mbrojtur drejtësinë, është si një gjëmim kundër padrejtësisë, por është njëkohsisht  edhe një fjalim shprese për një ditë më të mirë për të gjithë  bijtë dhe bijat e Perëndisë.  Është këjo një thirrje nga një gjuhë biblike që mundë të keqen me të mirën, nga goja e një predikatori Baptist protestan, por edhe një udhëheqsi moral kombëtar, i cili tani me të drejtë e ka monumentin e tij ball për ball me monumentet e themeluesve dhe baballarëve të kombit amerikan, në kryeqytetin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Uashington, në mirënjohje të kontributeve të tij ndaj këtij kombi dhe mbarë njerëzimit.

 

 

 

 

 

 

HASAN DOSTI,NJË JETË NË LUFTË

by

Shkruan Eugen SHEHU/

Lindur e kaluar në paqë e begati , një jetë  natyrshëm ka hiret e veta. Lindur e kaluar në luftëra, megjithë privacionet e mëdha sërish ka hiret e saj. Për më tej , kur këto luftëra i frymëzon ideali hyjnorë i lirisë së kombit , atëherë jeta e njeriut gjen kuptimin e saj më të shenjtë. Një jetë e tillë është ajo e Hasan Dostit ndryshe e thirnin Hasan Kosova.

I lindur në fshatin Kardhiq të Gjirokastrës , në vitin 1895 , Hasani që në fëmijëri do të tregonte dashuri të madhe për librat. Prindërit e dërgojnë në Janinë e posaçërisht në gjimnazin e dëgjuar „Zosimea“ aty ku vite më parë ishin shkolluar edhe Frashërllinjtë. Spektri i gjërë i kulturës që përmblidhte gjimnazi,ndikuan në formimin e një edukate të fortë morale të Hasan Dostit deri sa mbylli sytë në moshën 96 vjeçare. Janina përveç asaj diturie të marrë prej bangave të shkollës , e paisi Hasanin e vogël nga Kardhiqi edhe me një sqisë tjetër,atë të krenarisë kombëtare. Kënga e Birbilenjëve,historinë e trimave shqiptarë të detit , kalaja krenare e Ali Pashë Tepelenës,do të shoqëronin netëve pothuaj gjithë djalërinë e „Zosimesë“ duke iu kujtuar një histori sa tragjike aq edhe krenare të kombit të tyre.

Më pas,gjithmonë me nota të larta , Hasani mbaron gjimnazin turk. Diçka ka filluar të zgjohet tani në shpirtin e trimit Kardhiqas. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore solli një det trazirash e vuajtjesh për shqiptarët. Coptimi tragjik i kufijve të cilit 1913 , sulmet e shkallëzuara të andartëve grekë në Jug dhe egërsia e sllavëve në brigjet e Drinit e komplikonin më tej situatën. Po t’i shtosh këtij tërbimit të fqinjëve pushtues edhe anarkinë e mbrendshme, do të mund të kuptosh fare lehtë se Shqipëria i ngjante një varke prej druri lënë nën mëshirën e dallgëve të rrezikshme mes oqeanit të trazuar.Pa mbrojtje , pa timonier , e vetme , kjo varkë natyrisht që do të bënte çfarë ish e mundur të delte nga vrundujt e stuhisë.

Andartët grekë , ndërkohë djegin më tepër se gjysmën e shtëpive të Krdhiqit. Ata po përparonin drejt Tepelenës duke vaditur ëndrrën e tyre të „Vorio-Epirrit“ me gjak të pastër e të pafajshëm shqiptarësh. Familja e Hasanit , së bashku me qindra të tjera gjirokastrite detyrohet të marrë udhën e të largohet prej „tokës së djegur“ që praktikuan ushtritë greke në territorin shqiptar shekullorë. Ata vendosën në Vlorë ku zjarri i shovenëve grekë gjithsesi nuk kishte mbërritur. Tanimë jeta e Hasan Dostit kishte marrë një udhë tjetër. Intuitivisht,djaloshi prej Kardhiqi po e kuptonte se brezit të tij përpos trimëria e dituria do t’i duhej të ushqeheshin parreshtur me ndjenjat e nacionalizmit të ndershëm.Miqtë dhe shokët e Hasan Dostit do të ishin tani djelmëria atdhetare e Vlorës,ata që organizuan dhe udhëhoqën rezistencën greke,ata që në krah të baballarëve shkruan me gjak epopenë e luftës së Vlorës.

Duke parë në karakterin e Hasanit mjaft virtyte , Qeveria nën udhëheqjen e Sulejman Delvinës, e emëron djaloshin prej Kardhiqi në detyrën e sekretarit të përgjithshëm të Prefekturës së Gjirokastrës.Këtu , Hasani shquhet jo vetëm për ndershmëri por edhe për korrektesë e maturi ndaj disa elementëve shqiptarë me qëndrime filogreke. Miqtë e tij të kësaj kohe janë Bajo Topulli dhe Kolë Tromara. Së bashku organizojnë edhe një shoqatë,programi i së cilës kishte të bënte përpos të tjerave,me nxitjen e ndjenjës kombëtare,me njohjen e historisë dhe të traditave të krejt trojeve etnike shqiptare,me idenë e bashkimit sa më të shpejtë të këtyre trojeve në trungun e shtetit amë.

Ka qënë viti 1922 kur Hasan Dosti merr prej shtetit shqiptar një bursë për të studiur në Francë.tanimë ai është i pjekur në gjykime dhe tepër i aftë të kuptojë gjëndjen aktuale dhe rrugët e ndryshimeve për të ardhmen e Shqipërisë. Mbaron me rezulltate të shkëlqyera degën e drejtësisë në Francë dhe përfundon studimet duke mbrojtur gradën e Doktor në Drejtësi. Gjatë viteve të studimeve,në rrethet intelektuale franceze debaton mbi të drejtat e nëpërkëmbura të popullit të vet duke rikujtuar shpesh historinë. Së bashku me nacionalistë të tjerë që s’ishin pajtuar me regjimin monarkik,Hasan Dosti hedh idenë e një lëvizjeje popullore demokratike ku liritë e njeriut të zinin vëndin që meritonin në jetën sociale.Sado që sfondi social i Shqipërisë në monarki ishte tepër i errët,idetë dhe veprimtaritë e nacionalistëve të emigracionit nuk kaluan pa u vënë re.

Me ardhjen në Shqipëri,Hasani realizon një ëndër të vjetër të tijën.Pikërisht t’i shërbejë popullit të vet duke i dhënë (brënda kuadrit ligjor) drejtësinë aq të mohuar nëpër vite.Por duhet thënë se në një masë hierarkitë e shtetit të atëhershëm shqiptar,natyrshëm vuanin prej atij mentalitetit  të rryshfeteve dhe pazareve.Kështu,duke mos qenë dakord me qëndrimin e shtetit ndaj të drejtave elementare të individit,Hasan Dosti kundërshton hapur disa urdhëra arbitrarë. Për më tej i paisur me llogjikë e guxim,Dosti preferon të gjykojë e publikojë mjaft shkelje me gjykatën e Diktimit ku punonte.Është kjo arsyeja që rebeli Hasan Dosti pushohet me disa kolegë të tij nga puna në këtë gjykatë. Sidoqoftë,idetë e nacionalizmit,nuk do ta dekurajonin askurrë Hasanin.Ai përmes tyre do të lidhej këtej e tutje me burra trima e të mënçur,fjala e të cilëve do të skalitej thekshëm në konturret e viteve të 30-ta.Së bashku me Hysni Lepenicën,Bilal Golemin,Skënder Muçon e të tjerë,në fillim të viteve 30-të,Dosti ndërmerr krijimin e organizatës „Lëvizja e Vlorës“.Përpos kërkesave për demokratizimin e krejt aspekteve shqiptare të kohës,kjo organizatë duke kthyer sytë nga perëndimi,parashihte Republikën si regjim më të përshtashëm të qeverisjes në Shqipëri. Këtë regjim pjestarët e kësaj shoqate e lidhnin sidomos me mentalitetin dhe traditat e popullit tonë.

Goditja që mori më pas „Lëvizja e Vlorës“ tregoi për atë çka forca të caktuara në Shqipëri,të përkrahuara edhe prej zyrtarëve dhe ushtarakëve të lartë të administratës,ndosht nuk ishin të afta të kuptonin prosperitetin e kombit të tyre. Për më tej,këto forca shihnin interesat personale duke harruar interesat madhore të atdheut.Në rradhët e të dënuarve të kësaj organizate ishte padyshim edhe Hasan Dosti i cili që nga 15 vjet vuajti më shumë se tre vjet burg,falë amnistive të herë pas hershme të dekretuara prej Mbretit Zog.

Ora e madhe e nacionalizmit bie në fillimprillin e vitit 1939.Castet në rrokullime të kohës,kishin mbi supe peshën e madhe të tragjedisë dhe historisë së re të shqiptarëve.Një dokument i zbuluar kohët e fundit hedh në dritë mbi datën e vërtetë të krijimit të „Ballit Kombëtar“ duke përgënjeshtuar historiografinë komuniste që e shpie këtë ditë në fundin e vitit 1943.Në këtë dokument përpos të tjerave thuhet ;“, Siç është e ditur,Shqipëria në 7 prrill 1939,ditën e premte të zezë,u invadua prej italisë fashiste.Menjëherë që në javën e dytë të atij muaji,u formua në Tiranë një Komitet i mshehtë nën kryesinë e patriotit Mid’hat Frashërit i pagëzuar me emrin „Balli Kombëtar“.Komiteti harton një program veprimi që ka përbrënda kufijve të mundësive një farësoj rezistence …. Një nga anëtarët thmelues të Komitetit ka qënë H.Dosti …(„Koha“ 30 maj 1998-„Hasan Dosti ose historia e vërtetë „).

Tanimë rruga e patriotit nga Kardhiqi i Gjirokastrës,ishte përcaktuar plotësisht.si një ndër udhëheqësit e „ Ballit Kombëtar“ai dëgjohet kudo ku vete.Fjala e tij ka forcën e gjykimit.Veprimi i tij është i prerë dhe në kohë.Në miqësi të ngushtë me Mid’hat Frashërin dhe Faik Qukun,Hasan Dosti punon për vënien në jetë të programit të tetë pikave të nacionalizmës më vonë me disa korigjime kohore programi i quajtur DEKALOGU,si një ndër thirrjet më të fuqishme të kohës, aktualiteti i së cilës mbetet akoma për ne shqiptarët në këtë fundshekull. Edhe pse kish studiuar për drejtësi, gjeografia dhe historia e lashtë e arbërorëve do të mbeteshin pasioni i madh deri në fund të jetës së tij.Në vitet e okupacionit fashist,krahas detyrave të ngarkuara prej „Ballit Kombëtar“,Hasani bashkëpunon ngushtë me atdhetarin,studiuesin e palodhur dhe nacionalistin Ahmet Gashin dhe të dy së bashku përpilojnë hartën e parë etnike të Shqipërisë.Juristët e Kosovës,do të mbeteshin gjithashtu ndër shokët dhe miqtë më të afërt të Dostit.

Mukja do të ishte një pikë kulmore në jetën dhe veprimtarinë e krejt nacionalistëve shqiptarë. Të bindur për një bashkim të plotë,të krejt forcave politike kundër okupatorit,nacionalistët u ulën në tavolinën e bisedimeve me disa prej udhëheqësve komunistë njëlloj si vëllai me vëllanë. Ata nuk paragjykuan askënd,por përkundrazi gjetën gjuhën e përbashkët duke rikujtuar kuvendet e mëdha të besës shqiptare. Mukja vendosi krijimin e Komitetit për Shpëtimin e Shqipërizë dhe njëzëri,nga të gjithë pjesëmarësit,unanimisht u votua në krye të këtij Komiteti,Hasan Dosti.Nacionalistët dhe komunistët e Mukjes,parapanë tek Hasan Dosti jo vetëm trimëria  e guximi djaloshar por edhe aftësinë e veçantë të tij për gjykimin e ftohtë të krejt stuatave.

Ajo çka ndodhi më pas me Mukjen,dihet. Miqësia e komunistëve shqiptarë me ata jugosllavë do të shërbente si thikë në shpinë të vëllazërisë shqiptare.Gjaku i rrjedhur prej asaj plage akoma edhe sot nuk ka të ndalur.Plaga rrjedh e rënkon.Brenda këtij rrënkimi që nuk soset kurrë janë jetët e mijëra shqiptarëve të marra prej dhelpërive sllavo-komuniste.

Së bashku me ata që muarën rrugët e mërgimit në vjeshtën e vitit 1944 ishte edhe Hasan Dosti Gjermanët,në largimin e sipër i djegin nacionalistit të shquar shtëpinë e vet në Tiranë dhe i pushkatojnë gruan dhe vëllain.Kjo do ta ligështonte trimin e pafrikshëm.por gjithsesi ai ndjen ngrohtësinë e bresit të tij të nacionalistëve që i ngjante atij zjarri të pafikur në ngricat e jetës. Në  kampet e refugjatëve kudo ku ish, Hasani do të ulej të punonte,të shkruante,të hidhte dritë mbi të vërtetat. Veçmas,për nacionalizmin shqiptar do të gjente dhe ndriçonte të gjitha rrugët për bashkimin e forcave të djathta si të vetmen mundësi për të luftuar komunizmin.

Me vdekjen misterioze të Mid’hat Frashërit,ai do të zgjidhej në krye të Komitetit „Shqipëria e Lirë“. Ky Komitet u bë çerdhe e ngrohtë e krejt shqiptarëve të mërguar dhe bazë e luftës kundër rregjimit komunist.Në funksionin e kryetarit të Komitetit „Shqipëria e Lirë“,Dosti luajti një rol të madh për demaskimin e regjimit të Tiranës Ishte krahu Radikal i Ballit Kombëtar. Në një mesazh të transmetuar në Radio Londrën në vitin 1950 , me atë zërin e tij burrërorë,me duart që i dridheshin prej emocioni ai u drejtohej shqiptarëve :

„Një vit tmerri komunist,disa vite torturash,gjakësish e vuajtjes,kaluan në kalendarin shqiptar si në kohët më të zeza që ka njohur historia jonë.As vrulli i barbarëve nuk shkatoi kaq mjerime përmbi tokën tonë ku mbretëron uria dhe frika e keqe prej ditës fatale që një grup agjentësh të egzaltuar hipotekuan Shqipërinë në kadastrën e Beogradit eMoskës .. »(Fjalimi në BBC.1950).

Kudo në Itali,Francë,Gjenevë e deri në Los Anxhellos,veprimtaria e këtij nacionalisti ishte e ndjeshme.Zemra natyrisht i dhimbte sepse Qeveria e Tiranës i kishte mbyllur në brigje djemtë e tij duke mbajtur peng për idetë dhe veprën e të jatit.Por ai s’i shkëmben për asnjë çast hallin e madh të Atdheut me interesat vetiake të çastit.Kështu,derisa zemra i pushoi së rrahiri në janarin e vitit 1991.

  Cka ndjerë ajo zemër e madhe në rrahjet e fundit të saj ? Vështirë të përgjigjesh.Por sytë janë mbyllur me imazhin e bukur të demokracisë që po vinte në Shqipëri.(Ne Foto:Hasan Kosova Dosti- 1895-1991)

     Bern-Zvicër

OTTO WITTE, ISH -MBRETI I SHQIPËRISË ?

by

Rrena edhe në gurin e varrit /

Nga Rafael Floqi/ Michigan/

Shqiptarët më 1913 kërkonin të kishin një sundimtar islam të nipin e sulltanit Halim Eddine  dhe kur të dy austriakët, Otto Witte dhe Max Hoffmann erdhën në Shqipëri të maskuar si Halim Eddine dhe adjutanti i tij  u pritën si prijësit e rinj. Kurorëzimi ishte madhështor. 48 orë pasi të dy cubat zbarkuan  në Shqipëri u arratisën me thesarin e shtetit pasi i shpallën luftë Malit të Zi dhe  kaluan dy net të shkëlqyera në harem, duke qesëndisur tërë konsujt. Me sa duket, shumë njerëz e hëngrën historinë, duke përfshirë edhe revistën “ Time Magazine”, e cila e raportoi historinë e Ottos si të vërtetë, kur ai vdiq në vitin 1958.

Data 13 gusht, kujton një personazh interesant të gjithë historisë evropiane, i panjohur në Shqipëri por që lidhet me Shqipërinë, një akrobat me një shtëllungë-mustaqe me emrin Otto Witte, për të cilin kjo datë ka pasur domethënie të veçantë. 13 gushti i vitit 1913, ishte dita në të cilën Herr Witte pohonte se kishte pas qenë kurorëzuar “Mbret i Shqipërisë”.
I lindur në vitin 1872, Otto Witte kishte punuar gjithë jetën e tij si interpretues në cirk dhe thuhej se kishte bërë shfaqen e tij të parë në moshën tetë vjeçe. Në kohën e tij të lirë ai ishte i njohur si një përrallëtar e trillues me aventura, ku ai falë aftësisë së tij si magjistar –shaman  ishte bërë kryetari i fisit i një tribuje  pigme nga Afrika dhe se si, ai një herë u përpoq të arratisej me vajzën e perandorit së Etiopisë. Megjithatë, rrëfimet për përvojën e tij në Shqipëri në 1913 ishin nga më këmbëngulëset nga tregimet e tij.
Atë vit, më 1913,  sipas rrëfimeve të tij, ai ishte duke punuar në Budapest, kur një mik i tregoi  një artikull në lidhje me Shqipërinë, e cila po shkëputej nga Perandoria Osmane. Artikulli përmendte se një grup shqiptarësh ishin në kërkim të një princi mysliman me emrin Halim Eddine, të cilit ata dëshironin t’i jepnin kurorën mbretit. Në gazetë ishte dhe një fotografi e Halim Eddines, i cili ngjasonte dukshëm me pamjen e Ottos.
Plani shpejt mori formë. Otto Witte do të udhëtonte për në Shqipëri së bashku me kolegun e tij të  cirkut, gëlltitësin e shpatave Max Schlepsig dhe aty Otto do të shtirej si Halim Eddine-ja dhe do të bëhej mbret. Dhe sipas Witte, ky plan kishte pasur sukses.

Kjo histori duket se është e sajuar, por Otto Witte insistonte gjithmonë që t’i adresoheshin si ‘Ish-mbreti i Shqipërisë’ dhe kjo ishte arsyeja, pse policia në Berlin e kishte lejuar atë, që t’i përfshinte këto fjalë në kartën e tij zyrtare të identitetit. Ai thoshte se pasi u kurorëzua më 13 gusht, ai mbretëroi për pesë ditë, gjatë së cilave ai dëfreu në harem, shtiu në dorë pasuritë e thesarit mbretëror dhe i shpalli luftë Malit të Zi. Por ai u arratis nga pallati vetëm pak  kohë para se dinakëria e tij  të zbulohej.

Kjo mund të jetë krejtësisht sajesë, por gjatë gjurmimeve në internet ndeshëm këtë dëshmi në biografinë e diplomatit dhe ushtarakut austro hungarez Alfred Rappaport, i cili kishte qenë  shef i përkohshëm ndërmjet konsullatave të Maqedonisë, në Shkup dhe Cetinjë  dhe si konsull shëtitës  nëpër vendet e Ballkanit jugor, sidomos Shqipëri. Në ministri më vonë ai ishte shefi i departamentit për Shqipërinë dhe zëvendësi i shefit të departamentit oriental.

Në vitin 1912 kur Ismail Qemal Beu shpalli Pavarësinë e Shqipërisë nga Perandoria Osmane, fuqitë e mëdha u bënë papritmas shumë të interesuara për të. Austro-Hungaria shpresonte të siguronte një influencë të madhe mbi shtetin e ri dhe kërkonte që të dërgonte instruktorë për këmbësorinë, ndërsa Italia u përpoq të bënte të njëjtën gjë.  Edhe diplomatët britanikë gjithashtu dërguan instruktorë. Një major italian u dërgua në Shqipëri dhe menjëherë u bë një qytetar i saj. Drejtimi i xhandarmërisë ishte nën kujdesin e oficerëve holandezë. Kontaktet bënë të  të mundur që Austro-Hungaria të merrte megjithatë kontrollin përfundimtar të zhvillimit të artilerisë, disa instruktorë u dërguan nga  Shqipëria blerë disa topa malorë nga fabrika “Skoda”. Shqiptarët kërkonin të kishin një sundimtar islam të nipin e sulltanit Halim Eddine  dhe kur të dy burrat, Otto Witte dhe Max Hoffmann erdhën në Shqipëri të maskuar si Halim Eddine dhe adjutanti i tij dhe u pritën si prijësit e rinj. Kurorëzimi ishte madhështor, diplomatët e të gjitha fuqive të mëdha ishin të pranishëm me një përjashtim, të përfaqësuesit të Austro-Hungarisë! Rappaport ishte i vetmi që i zbuloi ata para të tjerëve, pasi kishte dërguar udhëzimet e tij në kohë. 48 orë pasi të dy cubat zbarkuan  në Shqipëri duke u arratisur me thesarin e shtetit,  pasi i shpallën luftë Malit të Zi dhe kaluan dy net të shkëlqyera në harem, qesëndisën tërë shoqërinë diplomatike atje! Alfred Rappaport, ndërkohë promovohet si Konsull General  dhe merr kryqin kalorës e Rendit të Leopoldit më 30 dhjetor 1913.
Pas kësaj fatkeqësie diplomatike fuqitë e mëdha ranë dakord që të ishte  Princi Vilhelm Wied që do të emërohej i “Mbret” ose sovran të Shqipërisë. Dhe mbretërimi i tij zgjati nga marsi deri në shtator 1914.  Shih http://www.austro-hungarian-army.co.uk/biog/Rappaport.htm

Ata që qenë të pabindur për vërtetësinë e pretendimeve Witte ndaj mbretërisë shqiptare kanë theksuar se nuk ka as më të voglën gjurmë e ndonjë dëshmi historike lokale për ta mbështetur atë, pasi as vendi ku ka ndodhur nuk thuhet, por dikush në perëndim mund ta kuptonte se shqiptarët heshtën të turpëruar nga një mashtrim kaq i madh. Ata gjithashtu mund të pyesin, në qoftë se historia ishte e sajuar, pse Otto Witte insistonte  gjithmonë që t’i adresoheshin si ‘ish- mbreti i Shqipërisë’ dhe pse policia në Berlin e pat lejuar atë që ta përfshinte këtë titull në kartën e identitetit të tij zyrtar.
Madje edhe varri i tij në varrezat Ohlsdorf në Hamburg është i stolisur, me epitafin, me “Ehem  Konig V. Albanien “(shkurt për Ehemaliger von Albanien Konig  – Ish- Mbreti i Shqipërisë).
Kjo histori e pothuajse e harruar e Otto Witte, gjithashtu duhet të shihet në lidhje dhe me mashtrimin tjetër të kontestuar në mënyrë të njëjtë se gjoja, ishte ofruar Froni i Shqipërisë rreth vitit 1920 lojtarit të madh të kriketit në Angli, CB.  Por fakti që Witte këmbëngulte që t’i adresoheshin me  “Madhëria juaj”, dhe refuzonte  të pranonte postën që nuk i është adresuar atij si mbret, ka bërë , me sa duket që shumë njerëz ta hanë historinë, duke përfshirë, me sa duket, dhe revistën “ Time Magazine”, e cila e raportoi historinë e Ottos si të vërtetë, kur ai vdiq në vitin 1958.  Shih http://timemarcheson.wordpress.com/2012/08/13/1913-king-otto-of-albania-or-not-almanac-of-absurdities-flashback-8-13-2012/

Shumica e pjesëve të këtij sajimit të tij janë të paqena. Nuk ka pasur asnjë Halim Eddine, dhe djali i Sulltan Abdul Hamid II, Burhan Eddine të cilit i ishte ofruar froni  nuk erdhi asnjëherë, në Shqipëri. Por ai mund të ketë qenë modeli për këtë histori të sajuar. Fillimisht Otto pretendoi se kjo kuturisje kishte ndodhur në shkurt 1913, kur Shqipëria ishte ende nën pushtimin serb, pastaj ai e ndryshoi datën në gusht të 1913-tës.

Si çdo mashtrim qe qëndron me mirë i bazuar në gjysme të vërteta data 13 gusht 1913 që vërtet Otto mund ta ketë lexuar në ndonjë gazetë ajo është data se kur “Kongresi xhonturk më 13 Gusht 1913 vendosi që të çonte në Shqipëri si Princ te vendit, ministrin Osman të  luftës, Izet Pashën – qe ishte me origjine shqiptare. Por përpara dërgimit te tij në Shqipëri, ne vend u dërgua Beqir Gebrene Aga që do binte dakord me liderët shqiptarë për planin në fjalë dhe për dërgimin e armatimeve dhe ushtarëve shqiptarë nga Turqia për reprezaljen e përgjithshme kundër pushtimit pan ortodoks Ballkanik. Esat Pashë Toptani, Ismail Bej Qemali dhe shume udhëheqës të tjerë shqiptarë të kësaj kohe ranë dakord me planin e Beqirit.

Përpjekja për të siguruar administrimin e fatit te popullit shqiptar nga shqiptarët (myslimanë që përbënin shumicën) u pa edhe në bashkëpunimin që Ismail Qemali dhe kampi Esadist i Durrësit i ofruan Beqir Gebrenesë, për të sjellë në Shqipëri Izet Pashën si princ te vendit. Nga propagandistët më të zjarrte shqiptarë qe deshën te shihnin ne Shqipëri ardhjen e një princi mysliman me origjinë shqiptare, ishin njerëz si: Dervish Bej Biçaku, Kadri Bej Peqini, Faik Konica etj.” Ata mendonin se kërkesa qe Shqipëria te udhëhiqej nga një princ mysliman ishte një kërkesë jetike e popullit shqiptar, i cili e kishte pare tashme sesi ishte fati i kom patriotëve te tyre qe kishin rene nen sundimin e mbretërive kristjane të Ballkanit. Por Austro– Hungaria dhe Italia, qe tashme kishin marre ne duart e tyre frerët e Shqipërisë nuk i përfillwn kërkesat e shqiptarwve. Ne te kundërt, fuqitë ne fjale parapanë këta princa te mundshëm që mund te instaloheshin ne Shqipëri për te trashëguar vendin: princ Gjika i Rumanisë, duka Ferdinand i Montespierit, princi Karl von Urach, princi Maurice von Schaumburg-Lippe, konti i Torinos, princi Artur i Connaugh-it.

Por le të kthehemi tek mbreti ynë. Ka shumë të ngjarë Otto të ketë vuajtur nga pseudologia fantastica pasi , për shembull, ai deklaronte se kishte themeluar një parti politike në Gjermani dhe se ai thoshte se ishte një kandidat për presidencën gjermane në vitin 1925, duke fituar 25.000 në 230.000 vota në raundin e parë, por dha dorëheqjen në favor të Paul von Hindenburg. Të dhënat e votimit nuk e mbështesin fare këtë.

Njohja e Shqipërisë në atë kohë ishte vogël ( dhe ka pasur mjaft aventurierë pretendentë për fronin e Shqipërisë disa me kontribute si : Alejandro Castriotta apo konti Gjika, etj. dhe interesi për Shqipërinë ishte e madh në botën gjermanisht-folëse, sepse Fuqitë e Mëdha kishin zgjedhur një princ gjerman për t’u ulur mbi fronin e Shqipërisë, Wilhelm Wied-in të cilit iu ofrua posti në vitin 1913 dhe sundoi për gjashtë muaj në vitin 1914.

Ngjashmëria në emrin mes Wied dhe Witte mund ta ketë frymëzuar Witte për të sajuar këtë histori me dokrra hini. Historia Otto Witte u përshtat nga Harry Turtledove për romanin e tij fantastik  “Në çdo inç një mbret”. Historia e Witte mbart një ngjashmëri të fortë me romanin më të shitur me aventura “ I burgosuri i Zendas” (1894), nga i cili u përshtat si film që u shfaq në vitin 1913. Koncepti qendror i romanit është sesi Zenda një njeri i thjeshtë, merret gabimisht si mbret dhe më pas i zë vendin mbretit. http://en.wikipedia.org/wiki/Otto_Witte

Gazeta dhe revista të ndryshme perëndimore e morën historinë e Ottos si fakt duke e përsëritur atë, duke përfshirë revistën prestigjioze “Time”, e cila botoi një artikull në lidhje me këto gjepura në vitin 1958. Nuk është e rastit që në biografinë e diplomatit austro hungarez Alfred Rappaport përmendet si ndodhi kjo pallavër.

Pseudologia Fantastica, mitomania, apo gënjeshtra patologjike përcaktohet si “falsifikim tërësisht disproporcional pa asnjë bazë reale evidente me pikëpamje, që mund të jenë të gjëra e shumë e komplikuara, dhe të manifestuara gjatë një periudhe të gjatë prej disa vitesh apo gjatë gjithë  jetës, por në këtë rast u përcoll edhe pas saj, në varr. Individët e prekur mund të jenë të vetëdijshëm se ata janë duke gënjyer, ose mund të besojnë se ata janë duke thënë të vërtetën, duke qenë në dijeni se ata janë të lidhur pas fantazive. Witte e kishte besuar gjer në fund rrenën e vet dhe provë për këtë është data e tij e vdekjes, e regjistruar në gur varrin e tij: 13 Gusht 1958, saktësisht 45 vjet pas “kurorëzimit” të tij.

Pse ta zgjidhte atë ditë për të vdekur, apo mos e ka sajuar dhe atë?

Me shqiptarët e Ukrainës. A shqyptoni si ne ?

by

Zgjimi i ndjenjës kombëtare ndërshqiptare,ndjenjë kjo shumë e brisht e aspak bindëse deri me sot , kërkon ngritjen e ndergjegjës tek institucionet mbarëshqiptare qe më seriozisht të mirren me problemet e kombit .(FXh)/

Shkruan Fahri XHARRA/

Qëllimi i shkrimit eshte te njihemi edhe me shqiptarët e Ukrainës dhe të Bulgarisë,të cilet që heret ikën nga trojet e tyre nga zullumi turk  (mbi500 vjet), se kur ata erdhën këndej pari,dhe mos të bijmë pre e spekulimeve greke dhe bulgare për arsyen e vendosjës së tyre në ato dy shtete , dhe ky është një rrëfim për shqiptarët që beshkëjetojnë mes dy kulturash të largëta nga njëra-tjetra

Studiusi Ukrainas Jaranov shkruan se arnautët e Bullgarisë janë të shpërngulur nga Korça, Ohri, Elbasani, Çermenika, Golloborda, diku nga shekulli i 15-të deri në shekullin e 19-të. , dhe pastaj jane bartur ne Ukraine para 300 vjete dhe takimi me ta të prekë shumë .E kanë ruajtur dhe dashur gjuhën në shekuj, edhe pa e shkruar kurrë. Ata janë shqiptarët e Ukrainës, një komunitet, që kur shkon t‘i takosh, të mbulojnë me dashuri dhe mall për mëmëdheun që nuk e kanë parë kurrë. Dhe të befasuar të pyesin: Ti shqypton si ne ?

Veten e quajnë arnautë.Gjatë shekujve shqiptarët janë martuar vetëm me shqiptaret. Që nga vitet ‘50 të shekullit njëzet martesat e përziera me rusët dhe ukrainasit u rritën, martesa, të cilat deri në vitet ‘70 të shekullit njëzet ruanin elementet e kulturës tradicionale shqiptare si dhe ritualet e tyre. Mjaft kohë e gjatë për t`u ruajtur pa u perzier me vendasit ,por gjithashtu kohë shumë e gjatë pa e pasur kujdesin e shtetit amë.,kujdes qe mungon ende.

 

Janë katër fshatrat që janë të banuara nga Shqiptarët që jane vendosur rreth shekullit – XVII-XVIII- dhe ato quhen Karakurt (sot Zhovtnjovoje), Devneskoje (Taz), Gjeorgjevka (Tyshki), dhe Gamovra (Xhandran). Fshati kryesor eshte Karakurt. Keto kater fshatra shqiptare mbijetojnë ende dhe sot. .Ndërtimi i shtëpive të tyre është me material të thjeshtë, shtepitë fillimisht qenë ndërtuar prej balte të pjekur, me pastaj u perdor guri i gdhendur dhe shtepitë u bënë më mbresëlenëse. Dhoma e zjarrit është hyrja e shtepisë ku ne njëren anë e ka dhomën e vogël të ndenjes dhe në anën tjetër e ka dhomën e madhe të miqve.Në këto shtepi gatuhet me oxhak,aty është furra dhe pranë saje minderi prej balte.Pjesa e mbrendëshme zbukurohet me qylima të bukur,dhomat kanë mobilje druri. Por, edhe në oborr te shtepise e kane edhe një furrë.

Pra që të katër fshatrat e kanë ritin fetarë lindor ortodoks.Popullsia shqiptare e këtyre fshatrave i ruajnë traditat e veta, si dhe folklorin gojor dhe te veshjeve ..Gratë thurrin qilima me motive shqiptare dhe perdorin zbukurimet prej argjenti me motive të vjetra

Ruhen me xhelozi një numer i madhë fotografish tëvjetra dhe kostume nga 195 vjetesh qe kur kanë ardhur këtu.

Eshtë për të ardhur keq që dijetarët shqiptar te Kosovës apo Shqiperisë nuk shkojnë në fshatrat shqiptare te Odeses. Aty ka shume çka ,për tu hulumtuar. Së fundi fundit një falënderim simbolik per ruajtjen e gjuhës dhe zakoneve tona të vjetra të cilat te ne ketu po sterkeqen. Lehtë dhe mashtruese është te jepen teori te thata mbi gjuhën tonë ashtu si nën qiellin e hapur por duhet ballafaquar dhe ruajtur shënime të gjalla nga njerëz të gjallë. Tezat e Majerit për gjuhën shqipe, e gjejnë provën në gjuhën e shqiptarëve të Ukrainës.

Ti shqypton si ne ? te pyesin kur ndëgjojnë duke iu folur shqip,por iu duhet folur ngadalëdhe te marrin vesh se çka je ka thue.

Festa më e madhe e tyre është festa e Shën Gjergjit, në kujtim të heroit kombëtar Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Ata janë takuar me Fan Nolin më 1911, kur ai bëri një udhëtim në Odesa dhe e mbajti meshën në kishë per shqiptaret e Odeses

Të gjithë mundohen të tregojnë dicka, për kohën e veshtirë që e kane kaluar që kur kanë mbërritur në keto zona, madje problemet duket se nuk kanë mbaruar edhe tani që kohët kanë ndryshuar rrenjësisht. Janë të varfër. Kanë nevojë për nderhyrjë në riparimin e shtëpive të tyre, për riparimin e kishave. Madje edhe uji i pijshem që ata e perdorin është jashtë kushteve higjeno-sanitare. Edhe kjo bëhet me qellime te caktuara ashtu si per shqiptaret Hundezakë ,në mënyrë që të zhduken Ata kerkojnë ndihmë. Vendi ynë nuk e di se sa shqiptarë janë në Ukrainë dhe a do të mund te ndihmohen ata. Që të mos harrohet gjuha e të parëve atyre iu kishin ndihmuar abetaret dhe mesuesit shqiptarë Për këta njerëz të harruar këto jane kërkesa shumë të vogla dhe te përballueshme nga trevat mbarëshqiptare. Janë pra 5 mijë shqiptarë që 300 vjet jetojnë larg atdheut të tyre Shqipërisë dhe për 300 vjet jetojnë në mes të 48 milion ukrainasve.,ne rrezik te perhereshem nga asimilimi.

Nje fshat i asimiluar tërësisht por që i ruan karakteristikat shqiptare është fshati Arbanasi në Bulgari . Ky vendbanim është krijuar nga shqiptaret te cilët erdhën në këtë vend në vitin 1538 nga trojet e tyre etnike. Është fshat i vogël turistik me vetëm 291 banorë (2005). Arbanasi eshte vendbanimi me pitoresk i Bulgarisë i vendosur mbi shkembinjt me të njejti emër që poshtë shikon në qytetin Veliko Tërnovo.Arbanasi është i famshem për shtëpite e tij me konstrukt te posaqem dhe kishat me freska te panumerta. Regjistruersit turq ne vitet 1541-1544 e pershkruanin si Arnavud-Kyj ,nje fshat me 63 shtëpi.

Kurse nje fshat tjetër shqiptar ne Bulgari në tokat e tyre thrake është Mandrica në Bullgari .Mandrica është një fshat shqiptar në Bullgari që gjendet në pjesën më lindore të maleve Rodope pranë kufirit bullgaro-grek. Ndodhet 15 kilometra larg qytetit Ivajllovgrad, në qarkun e Haskovos. Sipas të dhënave të regjistrimit popullsia e fshatit në vitin 2006 ka qenë 75 banorë, shumica prej të cilëve – gra. Edhe vetë bullgarët e pranojnë sot, se ne Mandrica flitet toskeërishtja. .Eshtë i njohur si i vetmi fshat shqiptar i Bulgarisë .Por sigurisht duhet te kete dhe ndonje fshat tjetër që eshte i banuar me shqiptar në Bullgari.

Toponimi iliro-thrakas i Mandrices sipas Çabejt është prej fjalëve shqipe: mana (peme e eger)+drize (ferre)=manaferre e baras vlefshme me Manadrica. Gjuha e përdorur prej tyre është shumë arkaike. Studime shkencore mbi të ka bërë doktor Bojka Sokolova. Më shumë hollësi për gjuhën mund të lexoni në librin e saj kushtuar dialektit shqiptar të Mandricës. Banorët e sotëm të fshatit përbëjnë brezin e fundit që e flet këtë dialekt. E konsiderojnë veten si shqiptare, por shumica prej tyre nuk kanë vajtur në Shqipëri kurrë. Nuk e dinë as të shkruajnë, as të lexojnë në shqip. Dijne dhe ekzekutonje disa këngë, që i mbajnë mend për jetën e përditshme të popullin shqiptar.Banorët e fshatit Mandricë dinë shumë pak për heronjtë e lavdishëm të Shqipërisë. Kanë dëgjuar pak për Skënderbeun, kurse për historinë e sotme shqiptare – pothuaj asgjë. E quajnë Shqipërinë Albania, ndërsa gjuhën shqipe “arnautçe”.

E ne ku jemi? Sa na intereson e kaluare e jonë? Ku është ndjenja e jonë kombetare,ndjenjë kjo shumë e brisht e aspak bindëse deri me sot ?

Zgjimi i ndjenjës kombëtare ndërshqiptare,ndjenjë kjo shumë e brisht e aspak bindëse deri me sot , kërkon ngritjen e ndergjegjës tek institucionet mbarëshqiptare qe më seriozisht të mirren me problemet e kombit .
Unë dhe të gjithë ne i nderojmë këta fisnikë që nuk e harruan vetën për 500 vjet largë atdheut; nderimet tona duhet të jenë të sinqerta që në marrëveshje me qeverinë e Ukrainës dhe institucioneve të saja të bëjmë atë që duhet bër që kjo fymë e tyre shqiptare mos të shuhet.

 

 

 

 

NË GUMENICË E LARTË/-HIMARË ËSHTË ÇDO FSHATË….

by

…OSE/Himarë,Kaninë,Drashovicë/Tepelenë,Kardhiq,Nivicë/Nga një farë e nga një fis……./

* Si e vlerësonte Petro Marko prejardhjen e tij?/

Shkruan: Gëzim Llojdia*/

Në Gumenicë e lartë/-Himarë është çdo fshatë….Kështu këndonin lebërit ose një tjetër vjershërim lebërish është ky: Himarë,Kaninë,Drashovicë/Tepelenë,Kardhiq,Nivicë/nga një farë e nga një fis…..

Ku gjendet Himara?

Pozicioni i Qarkut Vlore dhe përshkrime te shkurtra

(Guida  e trashëgimisë kulturore të qarkut Vlorë). Qarku Vlore është i përberë prej rretheve:Vlore, Sarande, Delvine. Shtrihet ne pjesën jugperëndimore te vendit dhe laget nga deti Adriatik dhe deti Jon. Qendër e Qarkut është qyteti i Vlores, e cila është qendër tregtare, industriale dhe e ndërlidhjeve te shumta.Himara .Ne krahinën e Himarë bëjnë pjese qyteti  i Himares se bashku me fshatrat Palas, Gjilek, Dhermi, Iliaz, Vuno, Qeparo, Kudhes, Piluri. Krahina e Himares shtrihet përgjatë bregdetit te detit Jon, duke filluar nga veriu ne Llogora e deri ne lumen e Borshit ne Jug. Nga veri- lindja, lindja dhe jug-lindja rrethohet nga vargmali  i Akroceraunit me majën me te larte atë te Çikës me lartësi 2045m mbi nivelin e detit. Ne krahinën e Himarës rrjedhin përrenjtë e Ksarrollakos, të Polopotamo, të Gjipes,të Vishes dhe të Qeparoit, të cilët në periudha shume të nxehta te vitit mund dhe te shterojnë. Gjiret kryesore ne det janë ato te Spilese dhe te Panormit (Porto-Palermos).

Pasuritë kulturore, historike dhe artistike  tw Himarws

Në territorin e Bashkise Himarë objektet kryesore te cilat përbejnë pasuri kulturore, historike dhe artistike janë: Ne Gadishullin e Karaburunit: gurorja romane Gramata, kisha e Shen Adreas.

Ne Dhërmi: Manastiri iPanajase (Shën Mërisë), Manastiri i Shen Thodhorit, kisha e Shën Stefanit, Shpella e Pirateve, shpella e Parashqevise, kisha e Shën. Nikolles, lagjia e vjetër e fshatit Dhërmi me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, Kulla e fisit Vretos dhe Kulla e fisit Kumi etj. Ne fshatin Iliaz: manastiri  iStavridhit. Në fshatin Vuno: shtëpitë me arkitekturën karakteristike te zonës. Ne fshatin e vjetër  Himarë: Kalaja e Himarës është një fortifikim qe i përket shekullit te 3-te para erës sonë dhe vazhdon ne periudhën e mesjetës. , Kisha e Akipeshkopise, kisha e Kasiopise, kisha e Shen Pandon, kisha e Athalit, lagja e vjetër me shtëpitë me arkitekture karakteristike. Në qytetin Himarë:Shpella e Omerit e cila i ka dhënë dhe emrin qytetit (Spile), kisha e Shën. Marinës. Ne Panormi: Kalaja e Porto-Palermos dhe Kisha e Vasilikes (gruas se Ali Pashes). Kjo kala thërritet ndryshe edhe Kalaja Pashe Tepelenës, ndodhet ne afërsi te Himarë, ne gjirin me te njëjtin emër. Kjo kala u projektua nga një inxhinier francez ne formën e një pesekendeshi. Porta e hyrjes ndodhet nga ana e lindjes. Muret janë te trashe 1.6m. Në shënimet e tij konsulli francez Pukevil shënon se me 1806 ali Pashe Tepelena, i rezervoi atij një pritje ne kalanë e Kastrise, Himarë. Sipas studiuesve te quajtur te bregdetit Janko Palit, ne ballin e portës te kësaj kalaje jene te gdhendura me germa greke ne stilin bizantin.  Ne Qeparo: fshati  i vjetër Qeparo me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, shtëpia e Ali Pashes, Manastiri i Shen Dhimitritit, Kembanaria e kishës se fshatit Qeparo, Kalaja e Vjetër etj.

Hulumtimet kryer  në këtë zonë flasin për disa ekspedita dhe shënime udhëtarësh,gjeograf apo arkeolog. Ne vitin 1939, arkeologët kryejnë  gërmimet e para në shpellën e Spilesë (Himarë), botuar nga .Domeniko Mustilli, gërmimet para ne shpellën e Spilese (Himarë), botuar nga D.Mustili, provoi se shpella ishte banuar ne Epokën e Neolitit te Ri(3000-2100 p.Kr.)Një fakt që njihet është se për   Cardinin kemi një i formacion të bollshëm  nga arkeolog dhe studiues të Institute of Ëorld Archaeology, University of East Anglia, Norëichtë , shprehen se ka  regjistruar mbi 60 shpella natyrore në fshatrat lumit të Vlorës  e Vlorës  më saktësisht 10 shpellat e Velçës  dhe Sarandës më shkoqur në pjesën jugë-perëndimorë nga shpellat e Karaburunit në Sarandë. 1971-1990 Jano Koci drejton gërmimet në fortifikimet prehistorike ne Karos, Ngure e Kukum.(Qeparo). Në kodrën e Sopotit zbulon, fortifikimin parahistorik dhe akropolin, banesat dhe nekropolin e qytetit antik. parahistorik, linjën e murit, hyrjet, dhe banesat e qytetit antik si dhe varet me ndërtim monumental. Ne kalanë e Himarë, zbulon, fortifikimin ne Kastane. Një banese antik te fortifikuar ne Borsh, një vile e romake, dhe një vendbanim mesjetar Qeparo. Arkeologet N.Ceka viti 1984, Muzafer Korkuti 1981 drejtojnë respektivisht gërmimet ne një banje romake ne Spile dhe ne fortifikimin parahistorik ne Badher të  Borshit. Në vitin 2002-2003Ilir Gjipalit me gërmimin shqiptaro-anglezë në  shpellën e Spilesë provuan banimin e saj që në epokën e mezolitit (8000 vjet p.kr ). Përmendet për herë te parë në mbishkrimet e Theorodokëve te Delfit.  Ne shek. I m.Kr., PLINI referon fortesat Himara dhe Meandria(Sopoti) Akrokerauneve. Ne shek. III-IVm.Kr,ne tabelën Peutigeriana Acrocceraunia përmendet si një stacion i rëndesishëm ne rrugën  ne Foinike .Vitet(527-565). Himara, përmendet nga Prokopi i Cezarese si fortesë, ndërtuar nga Justiniani. Ne vitet 528-548. Stefan Bizantini i fundit, përmend krahinën me emrin Kaonia. Mbas këtyre viteve krahina do përmendet me emrin e Himarë. Burimet e shkruara, dëshmojnë se Himara ne lashtësi ishte vendi   i fisit të Kaoneve, fisi rëndësishme i Epirit,krahas Molloseve dhe Thesproteve. Fiset Kaone zotëronin Epirin para mollosëve. Plini (referon se emri Kaoni, vinte nga kaonet e bregdetit te Akrokerauneve, ku ndodheshin fortesat Himaira, poshtë se cilës ndodhej burimi i ujit mbretëror, e me tej Meandria(qyteti antik ne Borsh), Kestrina etj.

 

Si e vlerësonte Petro Marko prejardhjen e tij?

 

….Por historia me poetin dhe shkrimtarin Petron për ne që e lexonim nëpër këndime ishte si me Lasgushin. Përmende fare pak ,aspak madje dhe nuk dihej ishte i gjallë apo I vdekur,vetëm kur vdiste e mbulonte nuri i bukurisë që ja kishin fsheshur ja kishin marr ose ja kishin ndryshuar qëllimisht. Sidoqoftë unë e dija se nga fshati im Progonati në Himarë kishte plotë ,por besohet edhe historikisht nga një fis i kaonisë  ridhnin,madje në shek 15 Himarë quheshin jo vetëm trevat e sotme,por edhe Lumi I Vlorës dhe Kurveleshi dhe diku aty nga shek 17-18 në letrat që himarjotët u shkruanin fuqive të mëdha se Lidhja himarjote shkonte deri në Tepelenë,Butrint,Sarandë,bregu i Jonit dhe përfshinte rreth 53 katunde,ndërsa në një akt Zyrtar të M.Argiroit shënoheshin 38 katunde., deri para myslimanizmit te Lum te Vlorës e Kurveleshit, kane qene te krishtere, te traditës iliro-arbëreshe. Një pjese e madhe e fiseve te Himarë (sotme) kane ardhur aty nga Kurveleshi e Lumi i Vlorës. Ne Himarë e madhe, ne shume dokumente dali emrat e fshatrave: Piliureus, Drimades (Dhermi), Nivicë Pallasa, Pikern (Piqeras), Llukova, Vunoi, Dukat Radhim, Gjonboqari (Tragjas), Gumenica, Durbag (Terbaq), Kudesi (Kudhes), Liopes (Lopesi), Mavrove Vranishta, Smokthina, Kallazherates (Kallarat Zgugliati, Vermiki, Lepenica, Progonates,,Tepelena,shprehet pikërishtë pak a shumë kështu një studiues dhe në mos gaboj është Sh.Delvina tek ‘Epiri… Mbi kurrizet e Çikës godiste me… ‘Vetëtima Zeus (mitologji, te vjetrit)…. Nëse Homeri do te kishte zgjedhur malet e Himarë për skenën e Iliades, gjerat do te kishin marre rrjedhe tjetër gjate periudhës 3000 vjeçare shprehet Pukvil.”Kaonia (Himara)  vendi ku Circet porositen Odiseun të ruhej prej sirenave… malet mbi Himare quhen “te Vetëtimave”?  Zeusi leshonte ato nga qielli siper saj… (Emri Himare-Himera (edhe Kimera)… perfytyrohej i qenie mitologjike me trup dhie e koke luani, me bisht dragoi… qe villte zjarr nga goja (Zjarri nga flaket e  vullkani, tashme te shuar, ne Llogora… ) Deti Jon. Legjenda thotë se Jonin, birin e Dyrrahut, pas vrasjes tij ne lufte e hodhën ne det, i dha emrin .Varianti tjetër: Deti Jon=Deti ynë.

Fiset epirote kane banuar qe ne lashtesi: Kaone Himara, Thesprotet, camet, molloset – Janina, amantët – Lumi i Vlores…Kaonia (=ka hone) shtrihej nga lumi Aos, Aosta (Vjosë deri ne lumin Thyamis (Kallamas) një Juge. Straboni dhe Tukididi thone se: “Pellazget e Ankandes quheshin Kaonë.Variant i emrit Kaon: “ka hone”, dhe varianti tjetër Kaoni, biri i Priamit… Kaonet zinin pjesën me te madhe  te Epirit. Nga Himara pellazgjike  shkuan në Itali etruskët,japigët,mesapët……shprehet një studiues i këtyre anëve tek gazeta Demokracia e vitit ’95…Mirëpo vetë  poeti dhe shkrimtari Petro,ç’thotë për origjinën e tij dhe të fisit

Me sa kam dëgjuar, me sa di unë rrjedh nga një  familje qe ne fshatin Dhërmi quhet Bua. Shekuj më parë ne fshatin tone erdhi për tu strehuar Gjin Bue Shpata. nipi i luftëtarit Gjin Bue Shpata. Ai, nipi, siç; thonë pleqtë, banoi ne një vend midis Shenapremtes dhe Shën Theodhorit, aty ku kishte nomenë Zhupa dhe qe quhet Paloshpita… Pastaj erdhi dhe ndërtoi një konak,nën Qëndushen, aty ku ende i themi Konaku i Gjinit. Aty i linden dy djem: Markoja dhe Gjoni. Pak metra poshtë ngriti një kishe te vogël: Shen Janin, qe është ende.

Djemtë e tij u rriten dhe ndërtuan shtëpi te tjera  të vogla nen shpellën e Pano Gjinit. Markoja dhe Gjoni i bene pranë e pranë. Aty, ne atë vend, Markajt Gjanet bene shtepi te tjera, se u shtuan. Edhe Buajt shtëpi pranë Konakut te Gjinit. Kështu qe, shekuj me radhë  Markajt, Gjonet, Buajt ishin një bark, një fis gjer vone, sa isha unë i ri, nuk martoheshin me -tjetrin. Kishin te drejtën e gjakut për njeri-tjetrin….

Mirëpo Petron unë,sot nuk kam ku ta gjejë ,ndritë veçse shpirti tek varrezat. Aty paqësisht ai fle,në ditë të mira dhe të këqija ,në dimër ,në verë, në stërbima  ,llohëra e zheg,pra ka kohen   e prehjes së madhe. Petrua ishte një shqiptar i mirë,që shprehte vetë dhe mburrej me këtë,kishte edhe një ideal ,por Petro ishte me gjak e kockë të vërtetët shqiptari .Në të vërtetët figura e tij është një lloj ndriçimi  yllësor,dhe ylli i tij tashmë ndriçon në planetin tonë të letrave. Ai është udhërrëfyesi i poetëve dhe shkrimtarëve, është njeriu që sakrifikoi kur regjimet i kërkuan gjithshka deri në zhdukjen fizike,por poetët mbesin ,sepse pavdekësia tek ata është lexuar qartësisht që ditën kur vijnë,Mirëpo a kishte pranga për të burgosur Petron,a kishte kurthim për zemrën e poetit,a kishte hekura për ti lidhur duart,ndonëse dhimbshëm  e lanë të presi,ku poeti i robëruar nga ai realitet më mirë thotë të vdesë.Edhe deti I gjorë sot fle si Petro. Në tablonë e portretit të tij anija petrojane ecte në detin e gjerë të letrave .Deri në palcë i futën hekurin dhe deri në kockë e ndjeu thikën. Viktimë e këtij shekulli ,që kurrë se humbi muzën edhe nga gjumi zgjohej,në detin pa rërë e guaska,në natën pa hënë  e yje në atë botë thashethemesh,ku ishte Petro perverse lundronte në dallgët e regjimit që e shtynin andej ,këtej lart,para dhe gjithkohës. Për jetën e këtij poeti mund të thuhet se e mbuloi një oqean vuajtjesh,kur regjimi e shtrëngonte çdo ditë drejt vdekjes,kush do ta shpëtonte këtë vend kur fytyra  nxinte nga kroma e socializmit mashtrues. Kështu ai priti gjallërimin e kohëardhjes pranverë sepse kishte vite e vite, që nuk e ndjente mungesën e reve të shiut edhe mungesën e vrapit të erës së re.

*Msc.Anetar i Akademise Evropiane te Arteve