Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Who are the Albanians?

by

Human Rights Institute at Kean University to host panel discussion featuring H. E. Ferit Hoxha, Ambassador and Permanent Representative of Albania to the United Nations, among others/

UNION, N.J. – During World War II, countless Albanians placed their lives at risk by sheltering Jews, both Albanian nationals and refugees from neighboring countries, from harm at the hands of the Germans.

Besa, the Muslim religious belief of honor, requires an Albanian to endanger his or her own life if necessary to save the life of anyone seeking asylum. This ancient code, which literally translates as “to keep the promise” is the basis for these righteous deeds—and which make up part of the hidden history of the Holocaust.

The Human Rights Institute at Kean University will host a lecture and discussion, titled Who are the Albanians? onThursday, November 14, at 6:30 p.m. in the University Center Little Theatre. His Excellency Ferit Hoxha, Ambassador and Permanent Representative of Albania to the United Nations, will discuss the political history and culture of Albania, Dr. Anna Kohen, president of the Albanian-American Women’s Organization, will share her and her family’s experience during the Holocaust, and Mr. Endri Merxhushi, chair of the Albanian-American Organization Chameria, will speak about his growing up during the communist regime as an Albanian with roots in Chameria. Dr. Gilbert Kahn, professor of political science at Kean, will moderate the panel.

“At this moment in history, when the media is filled with examples of human rights abuses taking place around the globe, it is inspiring to see how an entire nation placed their own family’s lives in danger to fulfill a religious and cultural commitment to protect strangers in need,” said Dr. Hank Kaplowitz of Kean’s Human Rights Institute. “We hope that the moral lessons from this thought-provoking lecture and discussion will motivate attendees to consider the plight of refugees and recognize how individual families can make a difference.”

Following the presentation, guests are invited to a reception at the The Human Rights Institute Gallery where they can view BESA: A Code of Honor-Muslim Albanians Who Rescued Jews in World War II, an exhibition of photographs byrenowned New Jersey-native photographer Norman Gershman. BESA features images of Albanian and Kosovar Muslim families who sheltered and saved Jews during the Second World War. BESA will be on exhibit until December 20, Mondays through Thursdays, 11 a.m. to 6 p.m., and Fridays, 11 a.m. to 4 p.m.

Sponsored by Kean’s Human Rights Institute, Master of Arts in Holocaust and Genocide Studies program, Holocaust Resource Center, Human Rights Club, Muslim Student Association, Jewish Studies program and Jewish Faculty and Staff Association.

The event and exhibition are free and open to the public. Educators are encouraged to bring their classes. For more information, please contact the Human Rights Institute at (908) 737-4670.

THE HUMAN RIGHTS INSTITUTE AT KEAN UNIVERSITY broadens Kean’s longstanding efforts to promote the awareness of human rights issues and violations across the globe and to develop initiatives designed to eradicate these atrocities and their root causes. The Institute sponsors a broad range of activities, including seminars and conferences that promote conflict resolution, and works with school districts to train teachers and produce curricula for New Jersey school children.

SPEAKER BIOGRAPHIES

H.E. Mr. Ferit Hoxha, Ambassador and Permanent Representative of Albania to the U.N, has been active in foreign affairs and international relations for more than 20 years. He has been a director for multilateral relations at the Albanian MFA, Ambassador to the European Union (1998-2001) and Ambassador to France (2001-226), while also covering other countries. H.E. Mr. Hoxha has served as Secretary General of the Ministry of Foreign Affairs (2006-2009). During this time he served also as National Coordinator for the Alliance of Civilizations and as Albania’s Governor to the International Atomic Energy Agency (IAEA) Board of Governors. H.E. Mr. Hoxha was awarded the Dignity of Grand Officer of the French National Order of Merit. He has served in his current position since 2009, and since January 2013 he serves also as vice president of the Economic and Social Council of the United Nations.

Dr. Anna Kohen, D.D.S., is president of the Albanian American Women’s Organization (AAWO). She was born in Vlora, Albania, after World War II. She left Albania in 1966 with seven family members and went to Greece. After earning her dentistry degree at the Ethnikon and Kapodistriakon University of Athens in 1970, she moved to the U.S. and earned her D.D.S. from New York University in 1976. She taught there for 10 years and has been practicing general dentistry ever since.
In 1990, Dr. Kohen brought 37 Jewish-Albanian relatives (a total of 10 families) to the U.S. The following year, she was invited to Albania to celebrate the formation of the Albanian-Israeli Society where she has been elected an honorary member. In 2004, the president of the Albanian Republic, Alfred Moisiu, recognized Dr. Kohen with a Special Civil Merits medal honoring her “valuable contribution to helping Albanians during the Kosovar humanitarian crisis; for precious aid given to the new Albanian emigrants in the United States of America.” In 2006, the Mayor of Vlora named Dr. Kohen “Honored Citizen of Vlora.” Recognizing the benefits of collaboration, Dr. Kohen has partnered with other nonprofit organizations to help improve the health, education and wellbeing of Albanian Americans.

Mr. Endri Merxhushi, born in the city of Tirana, Albania, with roots of Cham Albanian origin, migrated to the U.S. at the age of 18. He attended Pace University and graduated from Kean with a degree in political science. Merxhushi is the chair of the Albanian-American Organization Chameria (AAOC), a nonprofit organization whose mission it is “to promote and preserve the cultural, historic and ethnic heritage of Albanian-Americans from the region of Chameria who also seek justice via the American democratic standards of citizenship for the condemnation of the forced displacement of ethnic Albanians from Chameria and facilitate their return and resettlement in Chameria.

_____

Founded in 1855, KEAN UNIVERSITY has become one of the largest metropolitan institutions of higher education in the region, boasting a richly diverse student, faculty and staff population. Kean continues to play a key role in the training of teachers and is a hub of educational, technological and cultural enrichment serving more than 16,000 students. The Nathan Weiss Graduate College offers two doctorate programs and 35 graduate programs, professional diploma or state certification options, while the university’s five undergraduate colleges offer 50 undergraduate degrees over a full range of academic subjects. Visit us online at www.kean.edu, friend us on Facebook/KeanUniversity or follow us on Twitter @KeanUniversity.

BAJRONI PER SHQIPERINE DHE SHQIPTARET (SIPAS ANDRE MORUASE)

by

Solli ne Gjuhen shqipe:SPIRO GJIKONDI/ New York/

 Shkrimtari francez Andre Morua (Andre Maurois, 1885-1967,) midis veprave te shumta letrare, monografike e memoriale, ne vitin 1930 botoi librin “Bajroni”, kupershkruan e analizon jeten dhe veprimtarine letrare te poetit te madh anglez Xhorxh Gordon bajron. Libri u perkthye ne anglisht nga Hamish Miles dhe u botua ne Amerike ne vitin 1964. Sipas nje reviste te kohes se botimit te pare, kjo eshte monografia me e sakte dhe me e lexueshme per poetin romantik te Anglise. Ne nje kapitull te vecante te librit pershkruhet udhetimi i pare i Bajronit ne vende te ndryshme te Evropes, ne te cilin vend te vecante i ka lene autori kalimit te poetit neper Shqiperi. Me poshte po japim te perkthyer nga anlishtja pjese qe permbajne opinione dhe detaje te autorit per Shqiperine dhe shqiptaret qe mendojme se jane me interes edhe aktual.

   ***

Me 26 qershor, 1809, te dy shoket, Bajroni dhe Hobhauz 1) hypen ne anijen “Bijte e Kapitenit”, qe shkonte ne Lisbone. Hobhauz, te cilit i silleshin neper tru copeza shenimesh arkeologjike, kishte mare me vete rreth njeqint pena, dy gallone boje shkrimi dhe disa pako me letra te bardha. Ndersa Bajroni ishte shnderuar ne nje “magnet natyror” per nje trupe te tere shoqeruesish. Meri plak, do te ishte me ta gjer ne Gjibraltar, pasi era e detit i bente shume mire shendetit te tij. Detyrat e tanishme te sherbetorit te trupes i ishin besuar Flecerit, garderobistit te Njustedit, icili kohet e funddit ishte martuar dhe qahej shume se po ndahej nga gruaja e tij, Sely. Vargu plotesohej nga Robert Rashton, nje pazh i ri i njohur si Bob, djale fermeri qe Bajroni e pelqente “sepse, ashtu si une, edhe ai duket si nje “kafshe pa shoqeri”, si dhe nga nje garderobist gjerman qe ja kishte rekomanduar dr. Batler i Harrout.

            Hoxhson mori nje pershkrim ne vargje heroiko-komike per kete prag-udhetimi dhe per Hobhauz qe villte here ushqimin e mengjezit dhe here pershtypjet e tij per ate udhetim te pare. “Donte Providenca te futej midis tij dhe njerezve te tjere qe vuanin, duke i cuar nje here ndrydhjen e kycit te dores dhe nje here derdhjen e bojes se shkrimit, qe ai te mos shkruante.” “Po e le Angline me keqardhje, ( do shkruante Bajroni, shen.yni S.Gj).- Do te kthehem serish pa qejf. Une jam si Adami, i denuari i pare per tu larguar, por une s’kam Eve dhe s’kam ngrene molle te ndaluar, por dicka qe eshte me e tharte se gaforja.” Edhe Zonjes Bajron ai i shkroi letren e ti te lamtumires: “Bota eshte e gjitha para meje dhe po e le Angline pa keqardhje e pa ndonje deshire per te vizituar serish c’permban ajo, vec teje dhe baneses tende te tanishme.” E kishte lene ate te kujdesej per arushen, qenin e gjahut dhe vajzat gazmore…

Ne pershkrimin e kalimit te bajronit ne Shqiperi Morua thote:

Shqiperia ne ate kohe ishte nje vend pothuajse i panjohur. malet e eger i kujtonin Bajronit Skocine, te cilen ai e kishte njohur qe ne femijeri. Burrat vishnin fustanella qe u shkonin deri ne gju, jo tamam si keltet, si dhe guna te dhirta. Aliu, Pashai i Janines, nje burre i njohur per guximin dhe ashpersine e tij, ishte njoftuar prej Ministrit Anglez per ardhjen e xhentelmenit te ri prejfamiljeje fisnike dhe e ftoi per vizite ne sarajet e tij. Cdo gje qe e rrethonte e magjepste Bajronin. Shqiptaret e veshur me tunika te qendisura, Tartaret me kapucet e gjate, sherbetoret zezake, kuajt, daullet, madje edhe muezini qe therriste nga maja e minarese se xhamise: “Nuk ka Zot tjeter vec Allahut.”

(Te plote mund ta lexoni ne numrin shume faqe te DIELLIT me 28 Nentor)

TREGIMI I HISTORISË NËPËRMJET LETËRSISË

by

Rreth romanit te Laureta Petoshti  “Rikthim në Ventotene” , Tiranë 2012/

Nga Enver Memishaj/

Laureta Petoshati, e njohur sot si përfaqësuese e femrës vlonjate ne fushën e kulturës dhe të artit, ka dalë para botës shqiptare me romanin voluminoz “Rikthim në Ventotene”, dedikuar: “Të gjithë atyre që u persekutuan nga diktaturat” me një parathënie vlerësuese të Dr. Alisa Velaj.

Laureta ka lindur  në qytetin bregdetar të Vlorës dhe është lauruar në Universitetin e Tiranës inxhiniere hidroteknike.

Ka provuar jetën e vështirë të emigrantes në SHBA, por vështirësitë nuk e mposhtën. Atje është një ndër themelueset e shoqatës kulturore –atdhetare “Bijtë e Shqipes” me qendër në Filadelfia, një nga nismëtaret e para për hapjen e shkollës në gjuhën shqipe. Aktiviste e çështjes kombëtare, për lirinë e Kosovës, në demonstrata, në intervista në radio, ABC, në gjuhën italiane. Aktivitetet e shoqatës, por dhe mendimet e idetë e saj i ka pasqyruar në gazetën shqiptaro-amerikane “Illyria”. Në vitin 2005 u kthye në Shqipëri, por vazhdoi korrespodencën me këtë gazetë prestigjioze.

Sot, Laureta është një publiciste e njohur  me botimet në shumë gazeta e revista brenda dhe jashtë vendit si: “Jeta Arbëreshe” dhe “Rrënjët”në Itali, “Ndryshe”, “Nacional”, “Republika, etj., në Shqipëri. Në Vlorë ka qenë fillimisht  gazetare e më pas kryeredaktore e gazetës “Vlora” si dhe gazetare e televizionit Vlora Channel.

Letërsia dhe publicistika kanë qenë dhe mbeten jo vetëm pasion, por edhe në mision të jetës së saj.

Librin e sajë të parë “Perëndesha e Parajsës” e botoi në fillim të vitit 1997 një përmbledhje me poezi.

Laureta është e njohur edhe si përkthyese, njohëse e katër gjuhëve të huaja, ndër të cilat spikasin italishtja dhe anglishtja.  Ka marrë tre çmime të para kombëtare për përkthime të poezive në gjuhën shqipe nga italishtja dhe anglishtja, por dhe nga shqipja në anglisht.

Në vitin 2008 është vlerësuar nga Shoqata  kulturore mbarëkombëtare“Ismail Qemal-Vlora” me titullin “Personalitet i Shquar i Kulturës Mbarëkombëtare”.

Studimi sajë mbi rrymën e re letrare, të lindur në Shqipëri e të quajtur prej saj “Spiralizmi” është botuar në disa gazeta brenda dhe jashtë vendit.

Ka në proces botimi tre libra të tjerë: vëllimin poetik “Spirale”, kritikë letrare dhe arti për autorë bashkëkohore dhe publicistikë e reportazhe.

*       *       *

Romani voluminoz, historiko –letrar, që do të analizojmë, “Rikthim në Ventotene” , është botuar në fund të vitit 2012.

Ndërsa Dante Alighieri flet për personazhe realë që kanë shkuar në ferr për fajet e tyre, Laureta Petoshati në këtë roman flet të dënuarit e ferrit Ventotene se janë atje për motive të larta: për lirinë dhe drejtësinë shoqërore, luftën kundër shtypjes e shfrytëzimit.

Edhe pse romani flet për një shtrirje të madhe kohore në historinë e Shqipërisë, Laureta Petoshati ndalon në vitet e Luftës së Dytë Botërore dhe na njeh me ngjarje dhe personazhe realë që kanë jetuar në ato vite të vështira. Si pikënisje kemi vendlindjen e sajë, qytetin e Vlorës.  Bukuria e romanit qëndron në faktin se autorja nuk merr si pikënisje një personazh të vetëm, por një familje të tërë, familjen Leka, me origjinë nga Mbishkodra, me banim në Vlorë pasi kryetari i familjes Zef Leka, mësues i gjuhës shqipe është emëruar aty, nga Luigj Gurakuqi, dy vjet para Luftës heroike të Vlorës të vitit 1920. Familja e Zefit ishte shuar e tëra, nga shovinizmi serbo-malazez, në mbrojtje të trojeve tona, e kështu Zefi jetim u rrit dhe u edukua nga françeskanët.

Pali, djali i madh i Zefit, i rritur në një mjedis sa atdhetar, po aq edhe fetar, pa dallime raciale e fetare, merr pjesë aktive në demonstratat kundër  pushtimit fashist të Shqipërisë dhe arrestohet.

Pas proceseve gjyqësore ai internohet në ishullin e Ventotene-s në Itali, më pas në kampin e përqendrimit  Arezzo d’Angari e mbas këtij kampi merret nga gjermanët që e shfrytëzojnë atë dhe shumë shqiptarë e italianë për ndërtimet e tyre ushtarake. Pali kudo ku shkon mban të fshehur disa faqe të shkruara me dorë që ia dha një shok i tij shqiptar në Ventotene: Manifesti i Ventotenes, që flet për bashkimin e Europës, u përpilua nga disa intelektualë italianë në bashkëpunim me disa shqiptarë si Llazar Fundo e Stavro Skëndi. Intelektualët shqiptarë u bënë pjesë e debatit, rrahën mendime, por kushtet e vendit të tyre të pushtuar shtronin si detyrë kryesore çlirimin e vendit, vendosjen e demokracisë dhe pastaj realizimin e bashkimit të Europës.  Madje. për arsye të daljes në dritë të Kartës së Atlantikut që fliste për vetëvendosjen e popujve, Llazar Fundo që ishte shoku më i ngushtë në Ventotene i Altiero Spinelli-t që sot quhet si Babai i Europës së Bashkuar, nuk firmosi. Ai e parashikoi i pari atë që do të ndodhte në Kosovë e Çamëri, ndaj jo më kot Isuf Luzaj, që e kishte njohur herët në Francë e më pas në internim në Ventotene e quan “filozofin më të madh që ka pasur raca shqiptare.”

Libri të mbush me informacion të bollshëm, pasi Laureta ka ditur në mënyrë racionale dhe pa e lodhur lexuesin, të nxjerrë nga pluhuri i kohës ngjarje dhe personazhe interesantë dhe na i ka sjellë në ditët tona përmes një origjinaliteti befasues, çka ka shkaktuar një habi të jo të zakonshme për guximin e saj për ti treguar ngjarjet dhe njerëzit që i kanë përbërë ato ashtu siç kanë qenë.

Në Ventotene, Pali njihet me njerëz të tillë që më vonë do të bëheshin drejtues lufte , shteti, e idealesh humaniste si Sandro Pertini, Altiero Spinelli, Eugenio Colorni, Ernesto Rossi, Giorgio Braccialarghe, Luigi Longo, etj. Por ai nëpërmjet rrëfimit dhe kontakteve njihet dhe me shqiptarë të mëdhenj në mendje e vepra, pavarësisht bindjeve politike .

Autorja flet për epokën e fashizmit, nazizmit dhe madje komunizmit stalinist në mënyrë të tillë sa bota bëhet aq e vogël dhe njerëz me kulturë, gjuhë, kombe të ndryshme lidhin miqësi e njihen me njëri-tjetrin nëpërmjet luftës së përbashkët kundër këtyre mortajave të njerëzimit. Këta njerëz të vuajtjeve, zgalemë të lirisë i bashkon qëllimi përbashkët, njohja reciproke, pavarësisht se janë ndryshe nga njeri tjetri nga kultura, historia familjare e kombëtare.

Rëndësia, ose ç`farë të rejash na siell ky roman.

Dr. Alisa Velaj e shpreh idenë kryesore dhe rëndësinë e këtij romani të Laureta Petoshatit me këto fjalë, që janë botuar edhe si parathënie të romanit: “ Të përpiqesh të rindërtosh historinë e një kombi nëpërmjet letërsisë është pa dyshim një akt sa i lartë, po aq dhe tepër i ndërlikuar. Laureta Petoshati ka ditur ta realizojë në mënyrë mjeshtërore të gjith këtë proçes. Romani “Rikthim në Ventotene” është fryt i një pune të lodhëshme, hulumtuese, disavjeçare në lëmin e historisë dhe për më tepër në hulumtimin  dhe gjurmimin e përpjekjeve të intelektualëve shqiptarë të periudhës së Luftës së Dytë Botërore, kryesisht atyre të internuar nga fashizmi në ishujt e Italisë, si pjesë e debatit për përpilimin e dokumentit historik të “Manifestit të Ventotenes”, që do të ishte bërthama e realizimit të ëndrrës së Europës së Bashkuar.

Ky mozaik i jetës shqiptare në bashkëveprim me kombe e popuj të tjerë, për më shumë se një shekull, ngërthen në vetvete dramën e madhe të kombit tonë përgjatë historisë, drama të shkaktuara nga gabimet e politike të kohës kur ndodhin, por edhe drama të shkaktuara nga vetë shqiptarët!

Laureta Petoshati e rimerr këtë temë duke e zhvendosur paralelisht në Ventotene dhe Renicci di Anghiari në Arezzo mes jetës së të internuarve me kombësi të ndryshme dhe në jetën qytetare të Vlorës, ku bashkëjetesa ndërmjet vendasve, italianëve dhe hebrejve ka qënë e shkëlqyer.

Diktatura komuniste në fillimet e sajë përbën një nga analizat më të thella të këtij romani”.

Kështu e përcakton Dr. Velaj idenë e këtij romani.

Po ta lexosh me vëmendje romanin sheh se kemi të bëjmë me një letërsi origjinale që shpreh një kulturë të thellë dhe shumëplanëshe.

Autorja zhbiron pa kompromis dhe i shkon së vërtetës deri në fund duke shfrytëzuar jo vetëm arkiva, libra e kujtime të personazheve historikë, por dhe aftësitë e saj si gazetare investigative dhe këtë të vërtetë mundohet ta japë nëpërmjet një stili tejet origjinal dhe një leksiku që ndërthur si të folurën e përditshme të njerëzve të thjeshtë e deri tek ngjyrat më të stërholluara e filozofike të personazheve të saj.

Vetë përshkrimi i jetës në Ventotene flet për një botë poliedrike dhe për mendje të hapura që përsiatin dhe reflektojnë mbi të ardhmen e tyre, por dhe të kontinentit.

Mbas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore të gjithë kthehen në shtëpitë e tyre, ndërsa Pali jo. Historia e kësaj familjeje gërshetohet me jetën e disa familjeve të tjera në Vlorë dhe në Shqipëri dhe autorja i bën një përshkrim të hollësishëm regjimit diktatorial të Enver Hoxhës, që u vendos me dhunë e banja gjaku.

Është një lloj rrëfimi që ka si qëllim kryesor nxjerrjen e të vërtetës historike në maksimumin e mundshëm dhe pikërisht këtë të vërtetë mund ta konsiderojmë si mesazhin e veprës, një mesazh i qartë për të gjithë lexuesit.

Hera-herës nga erudicioni i veprës autorja Laureta Petoshati i drejtohet një lexuesi të zgjedhur pasi kemi një vepër me një informacion të pasur,  kompleks dhe të thellë, të përshkruar hera-herës dhe me realizëm psikologjik.

Në të gjithë librin, në pothuajse të gjitha ngjarjet kemi si shoqërues dhe të pranishëm detin, natyrisht një vlonjate nuk mund ta kuptojë botën pa detin, pa fund e pa anë, siç thoshte Maksim Gorki, ai det që e ka bërë edhe shpirtin e autores të gjerë e të thellë.

Ngjyrat e detit transmetojnë gjendjet shpirtërore të personazheve dhe i japin gjallëri përshkrimit.  Tek deti shihet dashuria për jetën dhe lirinë, hapësira që jep qetësinë dhe lumturinë.

Peizazhe të magjishme, të rrëshqitshme si dritat në ujë, lutje që e lidhin njeriun me Zotin me dashuri, butësi dhe shpresë ku shumëkush mund drithërohet, madje mund të tronditet kur lexon romanin “Rikthim në Ventotene” të shkrimtares vlonjate Laureta Petoshati, e cila di ti thotë gjërat troç dhe pa frikë dhe di ti qëndrojë besnike historisë gërshetuar aq bukur me letërsinë moderne.

*     *     *

Përse, Laureta Petoshati e ka titulluar romanin e sajë  “Rikthim në Ventotene”?

Është rikthim tek ëndrra e vjetër e shqiptarëve për të hyrë në Europën e bashkuar, ëndërr e pasqyruar tek “Manifest i Ventotene-s”, që personazhi kryesor i romanit Pali, e kishte fshehur nga brenda atij xhubi të gjakosur nga plumbat, e që erdhi në Shqipëri pas rënies së diktaturës.

Cili ishte fati, personazheve historik, të të internuarve të Ventotenes?

Autorja  e përmbush edhe këtë kuriozitet të lexuesit me epilogun në fund të librit. Disa nga të internuarit në Ventotene gjatë viteve 1939 – 1943, jepen në fund të këtij shkrimi.

Romani ka afro 600 faqe. Kopertina paraqet statujën e njohur “Rrethi i jetës”, që gjendet në Oslo Suedi e që i jep kuptim përmbajtjes së romanit.  (Wheel of life, Monolith statue, Vigeland Park, Oslo Norvegji)

Disa nga të internuarit në Ventotene, gjatë viteve 1939 – 1943, që janë personazhe të romanit të Laureta Petoshatit “Rikthim në Ventotene”.

Të gjith të dënuar dhe persekutuar nga diktatura komuniste.

1.Llazar Fundo, i rrahur barbarisht dhe i tërhequr pas kalit nga krimineli legjendar Shefqet Peçi, i cili pushkatoi pa gjyq.
2. Stavro Skëndi, u shpallur armik populli nga komunistët, u arratis në Sh.B.A. ku punoi si profesor universiteti.
3. Isuf Luzaj,u shpall armik populli, u arratis Sh.B.A. ku punoi profesor universiteti.
4. Fazlli Frashëri, u pushkatua pa gjyq.
5. Selman Riza, shkencëtar, gjuhëtar i shquar u dënua me burg nga komunistët shqiptar dhe sllavë. U përndoq deri në fund të jetës së tij.
6. Safet Butka, nuk mund të shihte dhe të pranonte luftën vëllavrasëse që shpallën komunistët në vitin 1943,  dhe vrau veten.

7. Izet Bebeziqi, u dënua me burg dhe u përndoq gjatë gjithë jetës.

8. Abaz Ermenji , u shpall armik populli, u arratis në Francë ku punoi si profesor letërsie.
9. Ndue Pali, u pushkatua si antikomunist.
10. Myzafer Pipa, vdiq në tortura pa dalë në gjyq.

11. Sinan Gjoni, u pushkatua me urdhër të Enver Hoxhës.
12. Gani Kryeziu – torturuar e vdekur në burgjet e ish Jugosllavisë nga klika e Tito-Rankoviçit.
13. Hasan Kryeziu – pushkatuar nga klika e Tito-Rankoviçit.
14. Said Kryeziu – arratisur në Itali e pastaj Sh.B.A.
15. Zef Mala – i burgosur dhe i internuar disa herë me urdhër të Enver Hoxhës.
16. Maku Koçi, u dënua  me 30 vjet burg me urdhër të Enver Hoxhës. Nuk mundi të krijojë familje, vdiq në vetmi në një azil pleqsh.
17. Abdurrahman Kreshpa, ende djalë i ri u internua në Ventotene dhe që mbas moshës 20 vjeç është dënuar e burgosur disa herë nga komunistët vlonjatë. Etj…

 

 

Leximi dhe familjarizimi me poezine

by

Shkruan: MSC Ermelinda KASHAHU*/

Njohja ime me prof.Sali Bytycin ka qenë krejtësisht rastësore, ku për here  të parë jemi takuar në qytetin tim të Gjirokastrës dhe në takimin e parë më la mbresat e një njeriu kureshtar dhe ambicioz. Padyshim që u trondita nga një njeri që përmban nje  gjenialitet ballkanik, gati sa për një moment e fajësova kohën edhe pse të gjithë ecim mbi baltë dhe humbasim në orbitë.Ndonjëherë e fajësoj kohën për fatin që ndjek njerinë. Pasi kisha lexuar për të, desha të njoh me shume  poetin, e bindur se lidhja e brendshme e imja do më pajtonte natyrshëm me formën njerëzore dhe artistike të njeriut që krijon. Mesaduket, gjërat që të zgjon leximi janë një copëz e thjeshtë, por e besueshme letrare. Që rroba poetike të ketë një pamje të thjeshtë, por të pranueshme, kjo duket tej e tej vëllimit edhe pse në këtë rrobë ka disa përshkënditje teminash. Ndodh ndonjëherë që në qerre me mjegull të udhëtojmë të gjithë pa e ditur. E shesim vuajtjen a e blejmë, ky është sunduku i brengës së kyçur.

Ndoshta kjo qe dhe arsyeja që unë iu futa detit me këmbë, pasi prof.Saliu s’është vetëm emri i poetit të vargut  të qëndisur me merakun e nuses për pajën e saj, s’është vetëm miku i këndshëm që di seç thotë me penën e matur. Poet që nuk u thye dhe që drita jeshile iu hap shumë vonë. Gëllltiti ajzbergët që i rënduan në stomak, si gurët e ujkut të përrallës në menunë e përhershme dhe që sot me ekicët e vegjël thërrmoi ajzbergët e fjalëve. Mu desh ta lexoja dhe ta ristudioja krejt shkrimtarinë e tij, të shihja se farë shpreh vargu i tij lapidar apo kredoja e tij krijuese. Dhe u binda.Nuk ka poet tjetër që t’i qaset bindshëm këtij përcaktimi: “ Energjia e pashtershme kërkon terren” “Laboratori krijues dhe gjigant i autorit me të vërtetë shte një perlë  nga më vepruesit dhe më prodhimtarët në tërë këto vite. Por personalisht vlerësoj, kohën dhe durimin e poetit ku paraqet interes njohja e këtyre vlerësimeve, ballafaqimi i tyre me atë që është për ne sot, kthimi te poezia.Poezia e tij është e kalibrit europian, një poet guximtar, i talentuar, me një mjeshtëri që ne shqiptarëve na mungon.

Vargjet flasin për një men uri të adhurueshme dhe brilante. Që të mbërrinte deri këtu, patjetër që autori ka bërë shumë rrugë. Patjetër është lodhur pas hapit të rëndë të pleqve dhe e ka lehtësuar barrën shekullore duke hedhur në letër maturinë e tij, patjetër është lodhur dhe pastaj është lodhur, si njeriu me dallgën dhe fati me shkëmbin. Vargjet më zgjojnë emocione shpirtërore dhe ky libër e vendos autorin në krye të odës si një kuvendar që di të bëjë biseda të holla. Duke qenë intelektual por dhe një vëzhgues i mprehtë i jetës, si një bletë e re që të kujton Thimi Mitkon, arrin me sukses të dalë para lexuesve, bindshëm, plot bujari e talent gjeniu, dhe kjo i lë hapur dritësoret e pallatit të poezisë ku epokat do t  hyjnë natyrshëm, pa rrëzuar asnjë orendi. Mesaduket, trajtimi i mjaft kategorive të përjetshme si : dashuria, vdekja, familja, qëndrimi ndaj shoqërisë, etj, e parapëlqente këtë lloj ndërtimi letrar. Pa ekzagjerim, themelet e këtij libri kanë frymën e kohës dhe mua më kujtojnë themelet Deradiane. Bota e brendshme plot delikatesë përshkruhet me luhatjet dhe dridhjet më të holla, si një krijues që nuk mban gjë tjetër mbi supe, ve se pelerinën e poetit me stilin hijerëndë të barokut dhe ndjeshmërinë e hollë romantike, përthyen melankolinë dhe dëshpërimin e poezisë së kohës, e cila përcjell fatin e njeriut përballë kështjellave të ideologjive dhe teknikave të cilat kishin marrë vrull të frikshëm gjatë asaj kohe.

Interesant. Më kujtohet një poezi nga Lasgush Poradecit ku përcillej një klithmë torturuese e njeriut të vetmuar në fillim shekulli, që kërkonte të largonte errësirën pa adresë universale, që po e mbyllte atë si pellgu i zi.             Citoj…Folmë mik /se dua të dëgjoj zë njeriu / dua ta ndiej veten të gjallë/ A do mbajë shumë ky zi/ kjo natë a ka të sosur/ apo jemi në atë natë pa mëngjes ? Heshtje të tilla,  kaq  të gjata, kanë dhe një lloj shanci tek ky libër. Ato sot janë një sprovë për të matur vlerat dhe cilësitë e këtij njeriu. Të mos harrojmë se këtij ishulli njerëzor iu desh t’i rezistojë me stoicizëm të admirueshëm dallgëve dhe ndikimeve që e miklonin cdo anë.

Kujtesa- e bukura

Përfytyrimi njerëzor i këtij autori të on larg, shumë larg, në luftën e trojës, ku një luftëtar i thjeshtë, Tersiti, duke folur p r qëllimet e vërteta të prijësve, u godit pas shpine nga Odisea në skeptrin e tij. E kështu, Tersiti për udi tek Iliada quhet inat i sepse ka admirimin e brezave njerëzorë. E njëjta gjë ndodh këtu. Krijohet  modeli i shkrimtarit që jo vetëm lexohet, por edhe përpihet si rrallë kush tjetër. Aspekti letrar,  ideologjikisht dhe emocionalisht, më përcjell këto ndryshime, në kohërat e ndërrimeve dhe shpresave të ndryshme që reflektohet në poezi,e  cila megjithëse deri në njëfarë mase ka qënë e censuruar, përsëri shfaq idetë, emocionet dhe vlerat artistike. Autori fut në përdorim një numër të dukshëm, fjalë të rralla, me mjete të ngjyrimeve të spikatshme stilistike, të mendimeve dhe ndjenjave, për shkak se përdor gjuhën me një përpikmëri të jasht zakonshme, për shembull : tek  poezia e titulluar: “ Kur e dënojnë poetin”,  ndeshim shprehjen e rolit të forcuar, ritmit dhe trajtës poetike. Prej mënyrës së përdorimit të lëndës gjuhësore, prej ndërtimit ritmik të vargut, prej llojeve të strofave, përforcoj mendimin tim se: poeti është krijues i njohurive të caktuara teorike për poezinë.

Këtu, m  ngjan me Horacin, Lukrecin apo Ciceronin, që përcaktojnë qartë kornizën e përmbajtjes në këtë fushë, m  ngjan me Podrimen  i cili në disa prej poezive të tij nuk preferon të krijojë tablo me korniza të gjera të jetës, nuk sendërton objekte me pamjen e tyre të jashtme. M ngjan me të madhin Umberto Ego, ku përjetimi ndjenjës së bukur njerëzore ka një shndritje të mrekullueshme shpirtërore, brengosje  dhe dhimbje të fuqishme. Ato shpalosen qetë, pa u ndier, me një forcë të brendshme dhe filozofi të thellë. Prurja që sjell poeti është organike, me vlera origjinale në letërsinë shqipe, e cila arrin të shfaqet e pasuruar me përvojat më moderne të ligjërimit artistik.

Simbolika e muzgut njer zor

Poeti e ka plazmuar organikisht materien virtuoze të universit folklorik dhe kjo materie artistike nuk është artificialisht dhe e pamotivuar. Poezia ka koherencë apo vijueshmëri në mjaft ve ori stilistike, të cilat kanë qarkulluar në kohë të ndryshme të kësaj krijimtarie.. Më kujtohet  poeti rumun, Kita Stanesku, i cili  thoshte:

“Mos e besoni poetin kur qan

Asnjëherë loti nuk është i tij

Ai ka shtrydhur lotin e gjërave

Ai qan me lotin e gjërave”

A thua kjo poezi ka vulën e skamjes, poshtërimit dhe robërimit ? Kujtojm  k tu poezin  me titull: “Qyqe guri”, e cila fillon me idetë utopike për të ardhmen, më shfaq brengën e dëshpëruar të tij se duke rendur do ditë në linja të ndryshme, poeti nuk kishte as gjumë, as ëndrra,  ku herë –herë cdo gjë i dukej si fantazma Makbethiane. Fjalët kuptimplota: dimër, robëri, vdekje, janë oksimoroni që shënon kohën në rininë e poetit edhe pse na duket se ndonjëherë nuk jepet saktësisht e konkretisht koha reale në disa poezi. Ajo ndjehet dhe këto figura të kobshme vijnë dhe derdhen mbi njeriun e kohës fatkobe të tij, pa mëshirë, e duket sikur thonë:  “Tani shko, je i lire.” Motivet e poezisë nuk  lindën nga udhëtimi imagjinar në një vajtje – ardhje metafizike. Këtu s’ka antitez  ekuacionore sepse mali i errësirës është rob i parandjenjave  dhe kjo duket në ciklin e dytë  përfshirë prej 17 poezish ku  shpirti i poetit ende nuk ndihet mirë. Citoj :

“ Shpëtuam prej asgj simit

Shqyr zotit

Edhe ne hymë në ligjin për mbrojtjen e specieve të rralla

Jetojmë  n’rezervat

Të sigurt se nuk mund të na asgjësojnë”

Marr shkas nga k to vargje prekëse, por më duhet ta them me plot bindje se : këtë kostatim e kam lexuar tek Umberto Ego në veprën “Mendime të Pakrehura”.

Citoj… “ Sikur të mund të shlyhej vdekja duke e p rgjumur me këste !

Pashë në ëndërr realitetin.

’lehtësim, kur u zgjova !

Susam… hapu- dua të dal”.

Pa rënë në një admirim të rehatshëm për jetën  e shkrimtarit që edhe sot shkruan, unë gëzohem kur konstatoj se poezia  është respektuese e të drejtave individuale. Ky konstatim ka ndikimin e vet në përzgjedhjen e qasjes sime  të letërsisë:  “Mendimi dhe vlerat që përmban poezia nuk janë më të burgosura në një hallkë ideologjike të paracaktua dhe nuk ka më arsye që ne ta injorojmë këtë poezi si dikur”. Jo. ështjet e interesit ende janë zhdukur,dhe tani e vërteta që jepet në poezi  është pasqyrimi i realitetit objektiv. Jam ndier e joshur prej këtyre formave që përdor poezia, e këto nuk janë në dëm të letërsisë, sepse poezia  e Saliut nuk është zbrazëti, por është kuadri i një terësie diskursesh të gjalla, me të cilat ajo ndan shumë karakteristika dhe kufijtë janë të ndryshueshëm. Më vjen keq që shkrimtari i ka përjetuar ngjarjet e që poezia  zbulon dimensione të panjohura të botës dhe kjo më trondit por edhe me nxit për të menduar. Tani poeti plot finesë dhe zgjuarsi ,i mënjanon ato plagë që ka marrë nga përvojat e jetuara dhe kjo është radikalisht e ndryshme, ku na nxit të imagjinojmë akoma mënyra të tjera për ta organizuar atë. Larg të qenit, një argëtim, një dëfrim i rezervuar vetëm për personat e edukuar, na mundëson që t’i përgjigjemi më mirë prirjes personale të të qënit njeri.  Historia për poetin nuk është një grumbull datash dhe emrash që i përkasin së kaluarës. Ajo vazhdon sepse kondicionon estetizmin e botës së asaj kohe, e angazhuar në idenë e madhe se poezia nuk ekziston jashtë jetës, ajo ka pasur dhembjet e veta së bashku me poetin, si një ift udhëtarësh që të kujtojnë frazeologjinë e vjetër shqiptare:   “Burri dhe kali vdesin në rrugë.

P rfundim:

Sa m  lart të ngjitet njeriu në piramidën e diturisë, aq më të paktë janë njerëzit e men ur që i takon .Koha po tregon se poeti po ndri on në kualitetet  e platformës së mendimit. Jo dokush i ngjit shkallët me sukses. Njerëz të tillë që ndërmarrin apo korsojnë në korsi të tilla, kanë frymëzim të mbarë dhe guxim të madh.Origjina e tij duhet të krenohet për mendimtarin e thellë, i cili po jep kontribut në fushën që kërkon zotësi, një thesar me t  vërtetë,men urie.

I uroj poetit punë të mbarë dhe suksese. I uroj gjithashtu të tregojë në jetë, se letërsia ka për detyrë, dëshiron dhe mundet të punojë, për një botë më pak njerëzore, e cila jo pak e ka tronditur poetin n  fjal Me kalimin e viteve poeti na ka lënë gjurmët e një jehone tronditëse të tij, jehonë edhe me veprën, edhe me shembullin e jetës së tij.Sot kuptova se bota letrare ka njerëz të mëdhenj, ka poet të mëdhenj, ku rrallë i plasarit n fjalët, rrokjet e kalbura dhe diftongjet e vetmuara. Gjej rastin ta uroj për një periudhë të bukur, pa ngrica, një periudhë të gjatë lulëzimi. Uroj që dielli të mos t’i perëndojë dhe të mos të ndihet më era e tërbimit që mbrëmësoi idenë racionale.

*Pedagoge n  Universitetin “Eqrem abej”. Universiteti “Eqrem abej”

Fakulteti i Edukimit dhe Shkencave Shoq rore

Departamenti i Let rsis

Gjirokast r,Albania.

Gjirokast r m  1.11.2013

RRËSHQITJE E ËMBËL NË FAQET E ROMANIT “VAJZA E KYÇUR”

by

Nga Vjollca PASKU/

 Udhëtoj duke rrëshqitur nëpër fletët e romanit “VAJZA E KYÇUR” të shkrimtarit Vullnet Mato. Retinat e syve të mi ndërrojnë ngjyrë sipas refleksit të ngjarjeve, me të gjitha nuancat e spektrit të dritave qiellore.Një adoleshent që rritet në varfëri të plotë për shkak të biografisë, ecën nëpër duhmat e stinëve, duke kërkuar pak dashuri në jetën e tij, pak njerëzi nga yjet e kuq përvëlues të sistemit monist. Një ëndërr e parë nga babai tij sikur fluturonte me kalë të bardhë hapësirave te Greqisë, u bë shkak i burgosjes së tij për vite me radhë. Kjo ëndërr e gjumit dogji të gjitha ëndrrat reale të familjes së tij që u dënua me mizerjen e varfërisë. Për të lehtësuar disi varfërinë, personazhi kryesor, Veno nga Saranda shkon në stabilimentin e sharrës në Hotolisht, ku punon si operator kinemaje dhe elektriçist njëkohësisht. Dy punë për një pagë të ftohtë. Diell ngjyrë vjollce ishte dhe për të gjithë të përndjekurit e tjerë politikë, zhytur në errësirën e vetmisë,përgjuar nga veshët spiunë. Pikërisht në kushte të tilla, një agim i papritur,grisi errësirën dhe zbardhi magjinë e orakullit të qiellit. Një kambanë me tonalitete dashurie, rrahu  tinguj emocionesh. Një shtat i brishtë, me një fytyrë lakore të butë, me buzëqeshjen e zambakut të bardhë lindur nga dy sytë liqenorë,ndezën fenerët e kuq të ndjenjave. Karta e dashurisë, vijëzuar në të gjitha fletërudhosjet e trurit të saj, kishte vetëm një emër Klea. Autori e përshkruan atë: e mprehtë, ironike, e përmbajtur, e rreptë, tunduese, gjithë kripë, gjithë sheqer, gjithë uthull, gjithë mjaltë teksa nëpër retë e qiellit të saj,cicëronin harabelat gëzueshëm. Në ditët e bardha të këtyre ndjenjave rinore, së pari në stabilimentin e sharrës së Hotolishtit, e më pas në atë të Stravajt, ku transferohet, harqet e degëve të pyllit formonin zemrën dhe era e gjetheve luante ritualin e dashurisë. Një mbështetje e dorës së tij, mbi dorën e saj të butë, ishte njësoj si zënia e një fluture. Një puthje e rrëmbyer, ishte një kristal çasti, që ndriti në rrjedhën pasionante të ajrit. Autori shprehet: “Sa herë mendoja për të, më dukej sikur në kokë më tingëllonin zile të argjenda dhe më drithëronin tela të ëmbël kitarash. Kjo ndjenjë e fortë lulëzonte pranverë.”Këtë dritë pranvere, u munduan ta shuajnë prindërit e vajzës me dy duhmat më të acarta të dimrit. E para feja dhe e dyta, qenia e tij i deklasuar. Por a mund të thahet pranvera e lindur mes dy shpirtrave, vetëm nga dy duhma të acarta dimri. Ligji i pranverës është lulëzimi. Tashmë fati ishte i shkruar. Edhe për Klean, vetëm një emër mbante esencën e dëlirësisë së dashurisë,”Veno” E gjithë kjo dashuri kalon nëpër linjën e provës mes dy të dashuruarve. Egërsia dhe keqtrajtimi që i bëjnë prindërit Kleas, nuk ndryshuan destinacionin e dashurisësë saj. Dhe ja një fragment nga një dialog fantastik, ku autori shpalos ndjesitë e holla mes dy te rinjve: “Pas pak, nga ahu aty pranë, ku midis gjetheve dukeshin dy çerdhe zogjsh familjarë, ra një zog sqepverdhë me krahët gjysmëlakuriq. Ai cicërinte vajtueshëm dhe unë shkova e mora në dorë. Klea kureshtare erdhi në çast dhe u ul përballë meje, me gjunjët bashkuar fort pas njëri-tjetrit. U përkul mbi zogun aq pranë, sa ndjeva frymëmarrjen e saj të vakët. Dhe të bashkuar në keqardhjen e përbashkët u ndeshëm në mënyrë të pavetëdijshme sy më sy. – Çudi, babai yt nuk i ka sytë në ngjyrë kaq të bukur !- mora zemër nga afrimi i saj. – Pse, për këtë je bërë merak ti ? – tha duke u tërhequr pak më prapa, pa iu larguar vështrimit tim. – E kam vrarë mendjen shpesh, se më kujton detin… – I ka mamaja. – tha ajo dhe rregulloi fustanin te gjunjët. – Asaj nuk ia kam vënë re. – Si ka mundësi, ti vë re çdo njeri… -Vë re atë që më pëlqen shumë… – Kuptohesh nga sytë edhe pa folur. – Ah, sa do doja që në këtë botë të më kuptoje vetëm ti!… Ajo shtrëngoi buzët me një trazim të dukshëm. – Edhe sikur të ishte ndonjë tjetër, këto fjalë do thoje ti…- Nuk ia kam thënë asnjërës deri tani dhe nuk kam për t’ia thënë sa të jemgjallë… – Mirë, mirë. Mjaft tani ! – tha për të ndërprerë trashjen e bisedës,duke e shoqëruar edhe me një lëvizje koke, që nuk kuptohej ishte pohim a mohim.- Mjaft është për ty, se për mua ka mbetur mangët e tëra… – i thashë zë ulur teksa kërkoja me ngulm një pohim të qartë. Por e mbylla gojën. Komandat e saj ishin supreme. Pas pak zbatha këpucët. Mora zogun e vura në xhepin e këmishës dhe u ngjita në pemë. Pasi e vendosa në fole, më shkrepi të bëj një lojë majmunësh. Lëshova duart nga dega ku isha varur dhe u hodha një degë më poshtë,duke shkaktuar në pemë një lëkundje të fortë. Ajo ngriti sytë e tromaksur. -Mami, moj ! – klithi padashur dhe kafshoi dorën. Po kur më pa që qesha, i erdhi turp për atë dhembshuri që tregoi padashur. Unë zbrita shpejt. U zgjata më pranë saj dhe i thashë gati duke mërmëritur: – Kaq desha të di, që ty të vjen gjynah për mua. – Gjynah më vjen edhe për atë zogun që vure atje lart, – tha ultas. – Unë jam më keq se ai. Pa fole!… – i pëshpërita sërish.” ………Pas dështimit të rastit të parë të rrëmbimit të vajzës, 25 tetori shënoi datën e paharruar të bashkimit të dy shpirtrave për të nisur udhën e përjetësisë tokësore të dashurisë. Ndërmjet qiellit dhe tokës ka vetëm një zjarr.Frymëmarrja, ajri, çastet, dihasin…Petalet e zemrës luajnë muzikën më të ëmbël të ndjenjave njerëzore. Nga ngjizja e tyre, u formua një dritëz. Parajsa e krijuar dhuron një krijesë jete, Mondën e vogël. Të gjitha zemrat e tronditura,u përulen para saj, si përpara një hyjneshe engjëllore. Ndoshta, sepse një grimcë ajri e Krijuesit të madh, ka brenda forcën e një krijese të vogël, por tepër të fuqishme, që të gjithë armiqësinë e mëparshme ta kthej në dashuri familjare. Zëri i saj ishte si belbëzimi i gonxhes së trëndafiltë. Kjo mrekulli ishte pikërisht prekja e lumturisë. Ditët galoponin nëpër erëra te ftohta diktature dhe here pas here, frika ndaj gjitarëve të kuq kthehej në makth.Ndryshku i amortizuar i luftës së klasave godet, dhe pret fatet e jetës njerëzore. Zonja Polikseni, apo mama Pola, si e thërrisnin ishte një intelektuale, që kishte mbaruar shkollën e lartë në Itali me rezultate të larta për mjekësi. Por në vend që të ishte një pedagoge e shkëlqyer, tani pastronte fjetoret e sharrëtarëve. Bashkëshorti i saj ishte arratisur në Itali. Ajo u internua fillimisht në Savër të Lushnjës bashkë me djalin e vetëm Bertin. Një tentative e bashkëshortit për t’i rimarrë fshehtas në bregdetin e Divjakës, i çon ata në Stravaj, ku  ruheshin nga milingona sigurimsash. Bertin e saj të mrekullueshëm, i cili priste të shkollohej, e vranë pabesisht në repartin ushtarak me pretekstin “se donte të arratisej” kur kishte dalë nga gardhi i rrëzuar për të shkuar në kinema fshehurazi me dy shokë ushtarë.Vajtimi i mama Polës është vajtimi i Ajkunës së regjimit komunist. Dhimbja ngre stuhi lotësh dhe shtrëngata rënkimesh,dallgëzojnë ajrin. Zemra e kryqëzuar pikon helmin e qiellit të kontaminuar nga sëmundja e murtajës së kuqe. Zemërimi shkumëzon vajin dhe nata përpëliste krifën e erës.Britmat binin të copëzuara në tokë, ku ravijëzoheshin plagët e shpirtit. Ajo i drejtohet Venos, i cili kishte shkuar fshehurazi mbi varr me një kurorë të madhe, për ta ngritur mama Polën që dergjej përmbys. “Nuk kam ku shkoj… Si t’a lë djalin vetëm…Si ta lë Bertin të ma nxjerrin ujqërit nga varri…E ka gjoksin copë e çikë nga plumbat…Gjoksin që mezi ja bëra burrë. Ah, si s’vdiqa unë e para… Gjynahu ka vdekur, i pushkatuar si Berti im. Jemi një brez për të ardhur keq. Si mund të vrasë ushtari shokun e vet?… Këtë s’e bëjnë as kafshët.” Kjo copë Shqipëri e kuqe e shtyn nënën fatkeqe me zell të madh të ushtrojë vetëvrasjen e saj. Dhimbja për të fshikulloi terrin, gjethet, pemët…asnjë organizëm nuk gjente prehje. Britmën vullkanike të çangave të dhimbjes e përpiu toka. Ajo fluturoi pa aguar në përjetësi për të fertilizuar vuajtjen në paqe. Kjo ngjarje tragjike shtoi urrejtjen jo vetëm te individëve që ishin të prekur në biografi, por edhe të njerëzve të thjeshtë që kuptonin padrejtësinë e luftës së klasave. Jeta vazhdon me transferimin e Venos në Librazhd, e më pas ushtar. Por edhe në atë repart pune, e ndjekin vuajtjet e panumërueshme e të stërmundimshme të punës së rëndë në turnet e natës së kanalit, vetëm për të damkosurit në biografi. Klea pret fëmijën e dytë, jeta vazhdon me lumturinë dhe shqetësimet e vazhdueshme nga squfuri në zbehje i rendit në fuqi, deri kur diktatura mori fund me përmbysjen e statujës së udhëheqësit. Një vend të rëndësishëm në këtë vepër, zë përshkrimi mjeshtëror i peizazhit të natyrës, e cila pikturohet me puhizën e gjelbërt të flladit pyjor. Petku i saj është i çelur dhe plotë dritë për dashurinë, i errët dhe i zymtë me pëlhurë vajtimi për kobin.Shifra e deshifrimit të saj konsiston, në varësi të gjendjeve shpirtërore të personazheve të krijuar me ekspresivitet. Gjuha e komunikimit është një instrument muzikor i dashurisë, si violina e zogjve të mëngjesit që luajnë në partiturën e kohës dhe të hapësirës, mrekullinë e dashurisë. Dialogu i dashurisë eshtë i ndërtuar me drithërimat e emocioneve që përcjell drejt përdrejt transparenca e kopshtit të dashurisë. Romani ecën në dy linja,atë dashurisë, dhe të përndjekjes së rëndë klasore, e cila shoqërohet me varfërinë e sistemit. Autori është jo vetëm një kronist i gjeneratës që përjetoi sistemin më të rëndë të kohës, por edhe transmetues i mesazhit social.“Kurrë mos u përsërittë ajo kohë!” Libri “Vajza e Kyçur” është një joshje historike, që i fton lexuesit në një romancë ëndrre, ekuivalente me botën evuajtjeve. Një pol i fuqishëm magnetik, i cili me emocionet që krijon, e përpin lexuesin deri faqen e fundit. Origjinaliteti i artit të papërsëritshëm në këtëvepër, mban vetëm një vulë, atë të mjeshtërisë Mato.