Kulture – Page 485 – Dielli

Poetët e Marsit, 21 mars 2013

March 20, 2013 by dgreca

Nga Bedri Blloshmi/

Vilson Blloshmi sot do të ishte 65 vjeç, ndërsa kushëriri i tij Genc Leka do të ishte 72 vjeç./

Të dy nga fshati Bërzeshtë, filloren e mbaruan po në Bërzeshtë. Genci duke qënë më i madh disa vite, shkoi dhe ndoqi arsimin në qytetin e Elbasanit, madje dhe e ushtroi profesionin e mësuesit deri në vitin 1967. Vilsoni, edhe ky e mbaroi pedagogjiken në Elbasan më 1966, por me një ndryshim nga kushëriri i tij. Vilsoni nuk dha asnjë orë mësimi. Ishte një periudhë kur lufta e klasave ishte në kulmin e saj, në lulëzim e sipër përsa i përket terrorit që u zhvillua mbi klasën e përmbysur në Shqipëri.

Genci do të rropatej në punët më të rënda në fermë, pyjore e gjithëkund duke u survejuar , duke u ndjekur këmba-këmbës nga minjtë e gjerizave, komunistët e gjerizave dhe sigurimi famëkeq. Genci ndiqej nga ky llumb shumkëmbshësh që nga viti 1959 deri më 31 gusht 1976, ditën që i hodhën prangat. Po ashtu Vilsoni. Të njëjtët zvarranik filluan ta survejojnë që nga viti 1963 deri më 5 gusht 1976, ditën që e prangosën.

Vilsoni do të punonte në kooperativë, në ndërmarrjen -Stavraj- dhe në minierën e Përrenjasit 1500 metra në thellësitë e nëntokës. Edhe në këto kushte këta iu nënështruan fatit duke ulur kokën, duke patur shok dhe bisedonim vetem me librin . Ata studionin përkthime, krijonin sipas mënyrës së tyre, ashtu gjithmonë në heshtje pa kundërshtuar asnjëherë dhe kur i ndëshkonin apo provokonin aty ku punonin. Ata të dy diskutonin me njëri-tjetrin dhe xhaxha Hasanin. Mirëpo terroristët koministë përsëri nuk i lanë atje ku u rezervuan atë fat për të dy intelektualët dhe poetët. Intriguan, shpifën, sajuan me shkresa që nga kriminelët e Tiranës Hysni Kapo, Ramiz Alia, Nauka Bozo, një Miti e ku di unë lloj-lloj plehërash, për t’i shpërndarë dhe për t’i bërë të besueshme në komitetet e partive të rrethit dhe në organizatat bazë të kriminelëve të partisë terroriste komuniste. Sajuan çfarë iu deshë, mbasi na ndërruan dhe akt akuzat, gjetën një formul tjetër e cila u garantonte vdekje të dy poetëve Genc Leka dhe Vilson Blloshmi.

Gjyqin e bënë me dyer të mbyllura. Aty posht mësova se Vilsoni dorën e majtë e kishte gati të paralizuar nga torturat me pranga në birucat e Tiranës (tek rruga Mine Peza). Më 17 korrik, mbas 35 ditësh të lidhur kokë e këmbë me pranga e me zinxhirë i marrin në mes të natës, i pushkatojnë dhe i grposin në buzë të një përroi me emër të çuditshëm “Përroi i Firarit”.

Genci e Vilsoni tani ju duhet ta keni marrë vesh se unë i kam zbuluar të gjithë ndyrësirat e komunizmit në bashkëpunim me sigurimsat. Kam zbardhur tërë rrjetin e organizuar që në Bërzeshtë e deri në Librazhd, Tiranë, Elbasan dhe Lushnje. Të gjithë bashkëpuntorët e sigurimit, të gjithë informatorët, rezidentët, forcat e lira deri tek dëshmitarët që ju i pat me sytë tuaj që flisnin me kokën ulur duke u ngatërruar me gënjeshtrën. Genci dhe Vilsoni shumë nga këta sigurimsa, hetues, operativë e plot këlysh të tjerë të komunizmit i ka marrë në mbrojtje partia demokratike, I ka punësuar, i ka pasuruar duke i çuar në ato vende pune ku grabitet e vidhet më shumë. Madje o Genci, përkrahje shumë të veçantë i kanë dhënë informatorit, spiunit, dëshmitarit dhe hajdutit Aqif Leka. Niti nga hajdut pulash në fshat i cili akuzohet dhe për një vrasje, e caktojnë në Librazhd kryetar partie të PD. Për ta ndihmuar e caktuan dhe drejtor të elektrikut ku mori veten shumë mirë duke vjedhur me faturat e energjisë elektrike. Mirëpo sigurimi e ndiente veten brrxhli ndaj kësaj familje hajdutësh, spiunësh e vrasësish dhe e bën dhe nënprefekt.

Pra, o Genci dhe Vilson dijeni mirë se me ne të tër (anëtarët e dy familjeve tona) zhvillohet një lloj lufte klasash, por e një lloji tjetër nga ajo e mëparëshmja. Ndërsa personat janë të ndryshëm, me të njëjtën partishmëri, sekretarët e partisë komuniste që zhvillonin luftën e klasës para ’90 –tës edhe tani po koministët (sekretarët e partisë) zhvillojnë luftën e klasave,duke i dhënë prioritet neo-komunizmit dhe sigurimit.

Pra shkurt o Genci e Vilson po nuk pate lidhje me komunizmin, po nuk pate lidhje me sigurimin, po nuk je bashkëpunëtor informator, denoncues apo të kesh kryer ndonjë krim, PD nuk të përkrah ky është realiteti i sotëm që po jetojmë. Asgjë nuk u vu në praktikë në ndryshimin e sistemit nga ato që më shpjegonit ju të dy nga leksionet e demokracisë. Këtu po përpiqen të ndryshojnë kapitalizmin komunistët e jo ashtu siç e mendonit ju.Cone më 7 Mars ne përcollëm Tetën në banesën e fundit.Tani ata janë bashkuar të gjith Gjyshi, xhaxhi Hasani të kam thënë më përpara se ndërroj jetë në kampin shfarosës të Spaçit. Në krah të tyre është gjyshja që ti e varrose vet me ato duar në 27 Korrik 1967,kohë kur babai jonë ishte në burg. Në krah të gjyshes o Vili është mamaja jonë e cila për pak muj mbush 10 vjet që ka ndrruar jetë. Natën e 29 Marsit 1991 më lëshuan se skishte kush të më mbante më në burg. Kur vajta në shtëpi rreth orës 00 1 të mesit të natës Maman e gjeta zgjuar e di çfar tha kur më pa te dera e konakut-:Au erdhi Bedriu shyqyr o zot, a të ishte gjall dhe ai tjetri ”u ngrit nga vendi ku rrinte pas zjarrit nxitoj të më përqafonte por nuk mundi u shëmb në mes të konakut .U ula kur e kapa për ta ngritur pash se ajo ishte zverdhur, i kishte rënë të fikt…Ndësa ti Genci e di se Gjikën e ke në krah shumë afër ndërsa babain (Bardho Leka )shkrihet dalë nga dalë në një vend disa kilometra larg .Jam interesuar e kam gjetur vend-varrimin në varrezat e Prizrenit, të kam shkruar më parë.Të kam thënë se miqët e tij më dhanë orën e cila vazhdon të punonjë, e ju o të shkret vazhdoni të kalbeni para kohe sepse dora gjakatare terroriste- komuniste ua këputën jetën në moshën më të mirë dhe ju groposën buzë një prroj të shkretë….Tika dhe Tina janë gjallë me shumë vështërsi jetojnë. Zhulli është shumë e lodhur .Vili Eni vazhdon e smurë lëngon në spitalet jasht vendit duke u torturuar nga kimioterapia. Diana e thinjur dalë nga dalë po jeton.Tani Gëzuar ditëlindjen 18 dhe 23 Marsin .Mos kini merak se prap do ju shkruaj kurrë nuk do ju harroj .Gëzuar gëzuar o vëllezer o drita e jonë e përjetëshme.

Qëkur na mallkoi Zoti, s’kanë ç’na bëjnë munxët e robit…

March 4, 2013 by dgreca

Fragment nga romani “ Lumi i Vdekur “/

Nga Jakov Xoxa /

I/
Koha, atë mëngjes, aty qante, aty qeshte.
Karvani dy qerresh i të zbuarve posa kishte lënë pas mullirin e beut, kodrën e Shkozës dhe kishte hyrë në Fier. Qerret ndaluan përpara urës së gurtë e të ngushtë të Gjanicës dhe po pritshin të kalonte përtej vargu i gjatë i grave. Me kanistrat bosh në duar, po me gojën plot llafe, ato kthehesin nga kisha e Shën-Gjergjit për në shtëpi. Shiu sa kishte pushuar, megjithatë, nga ijet e teruara të buajve, nga halat e gjata të qepallave të tyre, nga lelet e shkurtëra, nga veshët llapushë të qenit që kishte zënë vend atje poshtë qerres, rrëshqisnin rrëke të holla uji që vinin e binin mbi llucën e rrugës. Rrogozet prej kashte frytje, që mbulonin qerret dhe ruanin robt e plaçkat nga kullimi i reve, si kishin pirë e ishin fryrë tërë rrugës me shi, të ngopur, po villnin tani ujët e tepërt. Lart, në qiell, nga një dritare e madhe hapur përmes reve, dielli po vërviste mbi qytet tufën e rrezeve të tija, që ngjanin me vandakë zhukash të thata, të arta, që një dorë e fshehtë i flakë poshtë në fushë.
-Tyt, të marrtë djalli, të marrtë!… foli Pilo Shpiragu, në krye të qerres, kur bishti i kaut, ngarkuar me një baltë, i spërkati mustaqet. Po kafsha s’i kishte faj. Një mizë kali, e kishte gudulitur keq nën vehte.
Qetë, sikur t’u kishte folur njeri në gjuhën e tyre, morën përpara. Qerrja hyri në urë. Gratë, që ndjenë në vithe frytjen e vakët të kafshëve, bënë mënjanë të lemerosura. Një kanistër fluturoi në lumë. Një tufë borziloku mbetur nga gjithë ç’pati ena e përshpëritjes, shkoi të pagëzohet në ujët e turbullt të Gjanicës.
-Po këta të flamosur nuk shikojnë njëherë ç’kanë përpara, po çajnë kështu si të ndërliqur!… foli një nuse duke hequr mënjanë vjehrën.
-Sikur i preu gjëkafshë, që i preftë pika, i preftë!… mallkoi plaka.
– Na hodhët në lumë, o të mallkuar, që më ju hedhtë perëndia në ndonjë hendek, o zot!… Që mos i vafshi të gjallë, O Shënmëri!… truante e nëmte një tjetër, duke u mbajtur fort pas telave të çkundisur të parmakëve të urës, kur Gjanica e trubullt, që shkonte atje poshtë, po ia mirrte mëntë me vehte.
Qerret vazhduan në udhë të tyre, si lumi atje nën urë, që shkon pa i vënë veshin njeriut. Vetëm kur dolën përtej e morën drejt rrugën e Semanit, Piloja hoqi frymë e mërmëriti me vehte, sikur në qerre të mos kishte tjetër veç tij:
– Qëkur na mallkoi zoti, s’kanë ç’na bëjnë munxët e robit… – Mos, mos, o bir, mos truaj dhe ti; kemi nusen në të dhëmburat e lindjes e s’është mirë… S’bën të na gjejë ajo orë me mallkim në buzë.
Kjo që foli ishte plaka e Pilos.
Në qerren e parë të karvanit, ngushtuar nga rregullinat e shtëpisë, përveç Pilos që e ngiste, ishte edhe e reja me të vjehrën. Plaka e ndënjur te koka e nuses, te koka i thënçin, se gruaja që po çaplehej në të dhëmburat e hidhura të lindjes (ku vinte kokën, s’vinte këmbët) kishte kryqosur duart në krahëror me një pikëllim të madh dhe s’dinte ç’të bënte. Vetëm kur ranë kambanat e Shën-Gjergjit, që lajmëronin se po dilte kisha, plakës iu kujtua zoti i madh dhe filloi t’i lutej shenjtit t’i lehtësonte dhëmbjet së resë e t’i ipte lirim të mbarë. Me gjithë të keqtë e atij çasti nuk harroi të falej që t’i gëzonte shtëpinë me një djalë.
Të gjithë këto i bëri me mënt e saj, vetëm këtë të fundit e tha me zë, sikur kërkonte që ta dëgjonte dhe e reja.
Nusja që kishte rënë një hop në atë qetim të shkurtër në të cilin bien rëndom gratë shtatzëna kur janë duke mbledhur fuqi për shtërzimin e fundit, u dha buzëve të mavijosura një fije gazi të hidhur. -Ashtu, vërtet, moj nënë, djalë qoftë, çupë mos u bëftë, se ne gratë na ka nëmur zoti qëkur na bëri gra…
Qerrja që hidhej sa më një krah, më një krah nga një herë në tjetrën, po bënte të sajën, lehtësonte dhe afronte orën e madhe të dritës e të qetësisë.
Atë hop, kur Piloja shpoi rëndë kazilin që të bënte djathtas e të linte mënjanë një pellg të thellë me ujë, nusja lëshoi një klithmë të thekëshme:
– Uf, nëno moj! – sikur hosteni të ishte ngulur në trup të saj e jo në lëkurën e argasur të kaut.
Kio ndjenjë e çuditshme e zaptoi menjëherë Pilon, që në hop hoqi hostenin nga vithet e kafshës dhe ktheu kokën të shikonte ç’kishte e shoqja. Qetë, lënë në punë të tyre, i ranë lerës përmes.
Shtatzëna në të dhëmbura e sipër, u shpëtoi duarve të plakës që e mbanin të mos briste e ta dëgjonin bota dhe u kthye më krah, sikur ashtu do të gjente lehtësimin që kërkonte. Gjunjët, mbledhur mbi bark, iu përpoqën në faqen e një dengu me plaçka. Rrangullat e shtëpisë u rrokullisën nëpër qerre dhe një trastë shkau e ra në tokë. Trahanaja e imët dhe e thatë kërckë u përhap mbi baltë.
-Uaha kazil, uaha kuqo! U foli Piloja qeve që të ndalojnë dhe vetë, si pështeti hostenin në tokë, u hodh poshtë.
Edhe qerrja e dytë pushoi së qari. Qetë duke shfryrë jashtë avullin e dendur e të ngrohtë, zhytën turinjtë në trahana dhe nisën të përtypen me qejf. Një shkumë e bardhë filloi t’u rrjedhë si zlnxhir i hollë nga të dy anët e bulgive.
Nga bishti i qerres së pasme kërceu në rrugë dhe ndau drejt së parës një vajzë nja gjashtëmbëdhjetë vjeçe. Pa ngjeruar asgjëkundi, i ra baltës përmes dhe doli në krye të karvanit. Ishte Vita, çupa e madhe e Pilos.
– Ç’kërkon, moj bijë, që erdhe!… i foli gjyshja. – Nuk bën të rrish, këtu, po shko… je çupë e rritur tashti…
-Nëna, ç’ka nëna?,…
Prindi, pasi u vuri qeve përpara e më këmbë hostenin e gjatë, si shënjë që s’duhej të lëviznin nga vendi, i ra qerres rrotull dhe doli në bisht të saj.
_Po ty, moj, kush të thirri të vish?
Kur vajza pa t’anë kaq të ngrysur e tek vetulla e mëngjër i epte fët-fët poshtë e lart si për kohë të lirë, uli kokën dhe mërmëriti:
-Erdha se mos më do gjëkafshë nëna… dhe, sikur të kishte në duar ndonjë palë kriga, kapërceu gishtërinjtë me njëri-tjetrin pa ditur ç’të bëjë tjetër.
-Shko, shko te qerrja, se s’mbeti jot’ëmë për ndihmën tënde! i foli i ati, duke i bërë me kokë, sikur kërkonte ta shtynte tutje.
Si u largua çupa, Piloja iu afrua s’ëmës.
-E, plakë, si duket puna, a do të mbajë dot gjer në Seman?
-Zor, o bir.. Më duket se po e mundojmë e po hyjmë në gjynah me zotin dhe me të… Ktheje më mirë qerren për në Bishtanakë, tek hani. Gjyshja ngriti kokën dhe pa të birin në sy, si për t’i zgjidhur mendjen.
-Ma desh zemra të lindte fëmija në dhè të ri, se, kush e di, mund të na sillte të mbarë… Po, nejse, kur s’do perëndia, s’ka ç’bën robi… – tundi kokën dhe u largua drejt kreut të karvanit. Mori hostenin, hodhi lart dhe shpoi kuqon që të kthente, më të djathtë.
Qerrja e parë u nis. Me të luajti nga vendi dhe mori rrugën edhe e dyta.
Vita, si ngriti fustanin nja një pëllëmbë mbi gju, pështeti kërcinë mbi kapitalin e pramë, mbërtheu shtizën e madhe, i dha vehtes dhe u hodh brenda. Mori pastaj në dorë tërkuzën me të cilën ishte pas rrapinës lopa e vetme e shtëpisë dhe e tërhoqi për të shkurtuar pashin e lirë. Qerrja po kthente udhë dhe ishte frlkë mos lopa mirrte nëpër hendek.
-Pse qan ata, mos e rrahu tata?… pyeti vëllai i vogël zgjuar në kohën kur qerrja kishte pushuar së tunduri e përkunduri.
-jo, vëllaçko, nuk qan ata, por prit dhe pak, të shohësh se kush do të qajë:vëllai apo motra… iu përgjigj Vita, duke tërhequr me një dorë tërkuzën e lopës dhe me tjetrën duke shtrirë të vëllanë.
Qerrja filloi të lëkundej përsëri dhe boshti i palyer ia nisi vajit të tij: “criu-criu flq…” avaz që po e mbante që atë mëngjes kur i zoti i harroi, apo s’pat nge, t’hedhë masën e katranit. Kjo e qarë zvarrëzvarrë, si ajo tërkuza e lëshuar e lopës që Vita e kish lënë nga dora, shiu i imët i fushës së Myzeqesë, që s’priti gjersa karvani të zinte Kilin e vogël. Koka, lëshuar gjumit dhe ëndrrave, po i shkonte sa mënjanë nga troshitja.

Reja e dëndur e shiut, që sa vinte e po afrohej qerreve që çanin në mes të fushës së shkretë, kishte mbuluar si në një shparg me thekë të thinjtë gjithë ç’la pas karvani atë mëngjes: Tomorin, Shpiragun, Shën-Kollin, Fierin. Sytë e vajzës, si kaluan një çast vështrimin e plogët e të qullët të kafshës që vinte pas, u mbushën përnjëherë me lot. Bulzat e ujit mbi faqen e një pellgu të rrahur nga shiu, dukeshin si barka të vogla që kishin ngritur velat për udhëtim, ashtu si lotët e vajzës që kishin marrë teposhtë faqeve. Kapur fort pas hunjve të qerres, kokën pështetur mbi faqen e rrogëzit që mbulonte plaçkat dhe binte gjer poshtë, vështrimin mbytur në atë re të madhe shiu, as Vita s’e kuptonte dot kush ja ndillte gjithë këtë trazim e pikëllim: arratia nga fshati ku kishte lerë e ishte rritur, lëngimi dhe dhembjet e nënës, apo ndonjë duf i ri që s’e pati ndierë gjer atë ditë në kufijt e fshatit të saj, në gjerdhet e kasolles së saj.

II
Vita, si të gjitha vajzat e bujqve myzeqarë, ishte rritur në mes të pocaqisë dhe varfërisë. Po jeta ka rrugën e vet, që e ka filluar kush e di se ku e kush e di se si, saqë njeriu ngre supet përpara çudive të saj. Grizarakja ishte zhvilluar aq mirë, sa që të kujtonte atë lekoin e bukur të kënetës, që çel si për mrekulli të botës mbi ujët e pocaqisur të moçalit.
Shtatin e kishte pak si më të vërvitur për moshën e saj dhe për kockën pakëz të shkurtër të femrës myzeqare. Këmbët e gjata, (ja, tani, atje, në buzë të qerres, kërcinjtë e saj të varur jashtë sa nuk mirrnin dhè), i dukeshin akoma më gjatë nën fustanin e vjetër, shkurtuar shumë, se shumë ishte rritur brënda këtij viti të fundit. Thimkat e gjinjëve të vegjël, si ai bisku i fasules që ngre kokën e fryn tokën e ardhur nga vakësia e pranverës, ia kishin hedhur kraharorin përpjetë. Vetëm kurrizi i mirrte pak përpara, sikur t’i ishte thyer nga barra e punëve të shtëpisë. Po jo, në këtë moshë, s’ka çi bën puna shtait të një vajze si Vita. Shpatullat e mbledhura varfërisht e sipër të futur e të fshehur nën vehte krahërorin e përhedhur, do të kenë ndonjë shkak tjetër.
Vita ishte vajza më e madhe e shtëpisë së Shpiragajve. Si vajza më e rritur në mes atyre djemve në moshë, ajo ndjente një lloj drojtje, turpi, për ato shenjat e femrës që me ditë po i piqeshin e me orë po i shquheshin. Andaj nisi, një nga një, t’ia fshehë botës: në fillim, nën qepallat e gjata, si halë gruri, mbuloi sytë levarashë, pastaj zgjati fustanin nja dy gisht, për të fshehur kufíjtë e kofshëve dhe më vonë, kur pa se s’po ia dilte me të ndrydhur e me të shtypur të gjoksit që po shpërthente pa e pyetur atë, përktheu kurrizin përpara dhe mundi,
një farë kohe, t’i bëjë ballë sulmit të moshës së bukur, po të paturpshme. Po a e dini? … Vita sikur t’i kishte bërë të gjitha këto për të hequr më tepër sytë e botës: Qerpikët e ulur përgjysmë mbi gropëzat e syve, që lëshuan mbi mollëzat e faqeve një hije të lehtë, thelluan akoma më tepër gjallërinë e bebzave të saj të zjarrtë, pothua ashtu si thellon e nxinë nata grykën e pusit; teksa kurrizi, përkulur pakëz përpara e pajtuar aq mirë me sytë e ulur përgjysmë, i mësoi një të ecur të drojtur, që mori, me kohë, hijen e nazes.
Gjithë djelmuria e Grizës shkallonte pas asaj çupe. Duke fshehur bukuritë që natyra ia kishte falur me të dy duart ajo shtonte akoma më shumë, pa e ditur, nepsin e çapkënëve dhe remashëve të fshatit. Por gjer ahere asnjë s’ia kishte ngritur dot sytë dhe shtatin: siç duket, qerpikët e Vitës kishin qëlluar shumë të rëndë.
Çuditej e linte mëndjen vajza me ato çupat e qytetit: Si bajamet e pranverës edhe ato… që s’presin sa të çelin lulet e para, për të ndjellur në gjirin e tyre bletët që do t’i trazojnë dhe gudulitin!…
Kurse ajo?… Ajo turpërohej edhe nga njerëzit e shtëpisë, edhe nga vehtja e saj.
Po gjer kur do ta fshihte e ndrydhte kraharorin?…
Ja pse buza e poshtme, shpërveshur posi fiera e njomë e trëndafilit në pisk të vapës, po i mirrej atë kohë; ja pse po i mbusheshin me lot atë orë. Shiu i dendur që po fshinte qiellin, fushën, rrugën, thua se donte ta shuante nga bebëzat e vajzës gjithçka që kishte gëzuar e jetuar gjer atë ditë, (njëlloj si shuhen nga dërrasa e zezë, me një të fshirë, shkronjat e bardha) i bëhej se po ja ndrydhte akoma më shumë gjirin, zemrën.
Më duket sikur po e marrim kot nëpër gojë myzeqarkën e vogël. Gjer më sot asaj s’i kishte rrahur zemra për asnjë nga djemtë e fshatit…
Po ah!… Kjo drita e bardhë e dashurisë së parë është posi rrezia e yllit të ditës: duket në qiell e mbush botën me dritë edhe pa dalë dielli mirë…
Karvani i qerreve qëndron përpara hanit të Bishtanakës.

E ku kuptohet ndonjëherë nga çastisin rrëketë që mbushin lumin dhe e bëjnë të buçasë nga shtrati dhe udha e tij!…

PENGU I DASHURIVE

March 2, 2013 by dgreca

Tregim nga Arjan Th. Kallço/

Rafti i librave atë ditë po më tundonte marrëzisht, me një nostalgji që nuk e kisha provuar kurrë më parë. Shkëndijën e saj ma dha një sekuencë filmike që më zgjoi atë dëshirë të ndrydhur nga koha dhe që kërkonte vetëm një ngacmim. Ishte natë vonë dhe shpirti po dyluftonte në një përleshje krenarish të kuptueshme midis qëndrimit në shtrat, të ftohtit përjashta sikur ta zbehte lëvizjen dhe mankthit të shfernuar se ndoshta ajo që kërkoje nuk ekzistonte më diku mes librave të shumtë. E ndava mendjen se njëra prej tyre duhej ndrydhur, sepse të dyja nuk mund të vazhdonin të përlesheshin gjatë atë natë. Fitoi qëndrimi në shtrat mes mbulesave që nxirrnin nga brenda një afsh të ngrohtë dhe përkdhelës, një lloj avulli kur temperaturat janë në zero që tek e mbështillte trupin, nuk të bëhej ta shqitje. Mbetesh zbuluar apo siç i themi lakuriq dhe përveç ndjenjës se je i pambrojtur, të shpaloset dhe fanepset edhe një tjetër, lakuriqësia si imazh i vetëm real i asaj që gjatë ditës apo natës, me ndonjë përjashtim kur epshet të futin në kurth, e mbulon me veshje të ndryshme, ndonjëherë edhe hipotetike. Mendimi i parë që të kalon nëpër mend është shprehja lakuriq si të ka bërë nëna.

Nuk ka njeri në botë – mendova- që do ta pëlqente gjithmonë atë moment tepër intim, kur nuk je i rrethuar nga të tjerë, por i dukshëm, i prekshëm edhe pse perceptimi i kalon caqet, në një mjedis tjetër. E nuk bëhet fjalë për lakuriqësinë trupore, pasi nëse nuk përjetësohet nga ndonjë klik i papritur, është gjysma e së keqes. Për një tjetër lakuriqësi e kam fjalën, atë kur del krejt i zbuluar, pa më të voglin sekret të jetës tënde, të cilin do të deshe ta ruaje që të mos ia shikonte fytyrën askush. Nëse nuk e nxjerr vetë, nuk e di askush, herët a vonë do ta nxjerrin të tjerët, nëse kanë ndarë me ty copëza jete, edhe pse të shkurtra. Kur koha kalon e fshehur edhe vetë ajo pas sekretit, lehtësimi të shoqëron gjithmonë edhe në ato momente të pakuptimta, i zhytur në qetësi dhe larg zhurmave të botës. Jeta merr kuptim vetëm kur jeton edhe ti bashkë me të njerëzit e qytetit tënd, i mposhtur nga egoizmi cmirëzi i qënies që s’lë gur pa lëvizur, me qëllim që për disa kohë t’u fshihet syve djallëzorë të qytetërimit.

Nata kaloi e qetë dhe pa shumë përpëlitje dhe ëndrra të llahtarshme, shpesh të çuditëshme, me ndonjë bisedë ku të kërkonin arsyen e mospërfshirjes së opsionit tjetër në prioritete. Aty ndaj mëngjezit, gjumi që sapo ishte larguar me një ëmbëlsi të pashpjegueshme, drita e natyrës sikur m’i risolli në mendje të gjitha përsihatjet e një nate më parë. Ndeza televizorin për të parë nëse kishte lajme të orëve të fundit që mund ta kishin tronditur botën dhe kur ke jetuar disa dhjetëvjeçarë, e kupton se tronditja depërton edhe në ndërgjegjen tënde. Pezmatohesh aq shumë, saqë ndonjëherë disa currila të vogla loti ta lagin dukshëm fytyrën. Tek i sheh në imazhet e përshpejtuara të lajmit, të ngjajnë me tipare të njohura të njerëzve që deri dje i përshëndetje kur kaloje rrugës. U uroje ditë të mbarë në atë përthyerje të vullnetëshme të kujtimeve. Pasi i rilexova edhe një herë, një lloj gëzimi ma pushtoi shpirtin dhe u duk sikur dita do të fillonte me lajme të mira. Kur mëngjesi nis me humor të paprishur të botës, atëherë ky humor sikur të imponohet edhe brenda teje dhe një atmosferë tjetër ta rrethon jetën. Ngazëllimi udhëton nëpër shpirt, ia shkel syrin zemrës si për t’i thënë që sot mos bëj naze, nuk ia hedh fare sytë urrejtjes dhe vëmendja përqëndrohet tek disa tela të ndjeshëm që sapo dëgjojnë një rezonancë jehone, ia marrin këngës. Është kënga e parë e një shpirti të çlirë. Kënga e dytë sjell të tretën e ky zgjim të ndjek pas, të shoqëron kudo edhe në rrugë. Edhe punët duket se i bën me dëshirë, edhe qëndrimi ndaj jetës aty afër është më human. Përshëndetjeve nuk mund t’ua fshehësh sytë e qelibartë të paqes së dhuruar nga heshtësia e detyrueshme e disa konvencioneve planetare.

Hapa kanatin e faqes së murit dhe futa dorën thellë midis librave të vendosur në këmbë. Pa e parë fare se cili libër ishte, mendja e drejtoi dorën pikërisht tek ai vend. Fotografia kishte kohë që priste të dilte në dritë, të thithte pak ajër të pastër, të ndryshëm nga ai i një ere të një mjedisi të mbyllur.

E gjeta më në fund – thashë – dhe ftohtësia e letrës dhe e dorës u bashkuan në një takim të papritur, por shpjet raportet filluan të ndryshonin, sepse një ngrohtësi trupore po drejtohej dhe kondesohej tek fotografia. Disa bulëza uji të papërfillta u kristalizuan poshtë mollëzave të gishtrinjve. Pakti ishte firmosur.

Ishte po ajo fotografi me ngjyra që me shumë kujdes dhe fshehtësi që ruante imazhet e një çasti të papërsëritshmë idili në disa përqafime romantike. Djali ishte fiksuar në përpjekjen e tij finale të puthjes, por që buzët ndaleshin vetëm disa centimetra nga ato të vajzës. Vajza me sytë gjysëm të mbyllur dhe me trup të dhënë plotësisht në krahët e djalit, ishte në pritje të prekjes së tyre për të treguar se ia kishte falur të gjithë dashurinë dhe pasioni mund të ndizej që në atë shkrepje. A kishte ndodhur ai takim buzësh? A ishte transmetuar ai shkëmbim pasionesh? Këtë djali nuk e tregoi kurrë. I dukej se do të zbulonte një sekret për të cilin ishte betuar që ta ruanin të mbërthyer fort në dy zemra.

Unë ti dhe gjithësia e pagojë sipër nesh – e kishte shqiptuar pa ndojtje këtë fjali me nëj frymë.

Unë ti dhe dashuria jonë e madhe – ishte përgjigjur me të njëjtin ritëm vajza.

Tani ajo fotografi nuk e kishte më kuptimin e dikurshëm, shumë gjëra kishin marrë një rrjedhë tjetër, të ndryshme nga betimi solemn dysh dhe pa dëshmimtarë, përndryshe do të gjendeshin bashkë si dikur.

Më mirë që nuk pati dëshmimtarë – belbëzova – sepse kjo fotografi nuk do të më kishte rënë në dorë. Nuk e mbaja si një peng të një dashurie që nuk jetoi gjatë apo të një betimi të mbetur jetim. Ndodhej aty si një shenjë e një lumturie që po ngrihej në fluturim, por vetëm kaq. Iu prenë krahët pak metra mbi ajrin që thithim ditëve, mbeti pezull si ai imazh i ndërprerë në mes i fotografisë dhe që u tret ngadalë në kujtimet e viteve. Sa deshën që t’i fshinin përgjithmonë kujtimet, ta zhduknin çdo gjurmë të mbetur mbi dhe’! Fluksi i parë i ideve që ta mësym mendjen mban urdhërin: harroje dashurinë, harroje gjysmën e zemrës që huajte tek e jotja! Harrimi të duket hakmarrja më e drejtë ndaj asaj lumturie që u pre’ me një goditje.

Kjo fotografi nuk ka më ngjyrime çastesh të dy qënieve të shndërruara në një shpirt të vetëm dhe me identitete të qarta. Me pak kujdes dhe ndonjë retushim linjash dhe ngjyrash, do të ishte reklama më e mirë e ndonjë filmi me zemra të thyera të një dashurie që u këput ashtu papritur, në një ditë shkurti. A thua se gjithçka ishte e shkruar me kaq saktësi në ndonjë faqe skenari dhe që duhej të përfundonte sipas këndvështrimit të regjizorit? Sot ata janë larg në të tjera dashuri duke fluturuar.

Shkurt 2013

PËRSE PENA E AKADEMIKUT SHABAN DEMIRAJ ËSHTË MË E VLEFSHME SE NJË GJERDAN VLERASH

March 1, 2013 by dgreca

Ç’gjuhë kane folur banoret e gjirit te Vlorës gjate shekujve?/

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Në historinë e gjuhës shqipe është i vijëzuar,rrugëtimi i Prof Shaban Demiraj, frymësjellësit të një grushti diell,nga diellzimi i shqipes .Shtrirja e shqipes dhe rrugëtimi i saj përmes hapësirave të reja ka meritën edhe të prof Demiraj. Kur rezidenca qendrore e Universitetit të Tiranës u vendos të ngrihet në kryeqendre e Shqipërisë,në kodrinat e buta të periferisë së Tiranës,në fillim të viteve 50,shqiptarët nuk u befasuan për ekzistencën e saj. Përkundrazi, banorët e këtij trualli që quhen shqiptarë si trashëgimtare e tij ,pra edhe të gjuhës së mëmësisë së tij këtij thesari të shenjtë,dëshmoi fuqinë tonë shpirtërore. Historia e gjuhësisë sonë e lashtë sa bota. Që kur mori formë trualli ynë shqiptar,kur u mblodhën dhe u bënë bashkë dhe funksionimi i tyre ishte i plotë,u pa se çdo të thotë gjuha shqipe,në këtë truall .Ajo na mbajti nëpër kohëra, llohra e shekuj për të mos u rrëzuar .Kjo është simetria, që mbante kahje të kundërt me të tjerët. Kjo ishte njëkohësisht ngritja në sytë e të tjerëve .Me forcën e shpirtit mendimtarët ngrohën venat e ngrira të kombit. Sa të rrojë kombi,do të rrojë edhe gjuha. Një patriot shqiptar ka thënë këtë pasazh dashurie për vendin e tij:”Neve s’na sos Perëndia,se na ka ngjizur vetë / Do të rrojë Shqipëria,sa të përmbyset kjo jetë.” Kjo nuk është muzë. Ajo është përpjekja e atyre rilindësve,që në çdo ditë e çdo stinë ,plotësuan kronikën e madhe të përndritjes kombëtare shqiptare. Ajo është “vula”, për kombin tonë. Jemi këtu ,thotë ky dervish,që kur s’mbahet mend. Ky dervish është Meleq Shëmbërdhenji , rilindas i shquar. Nga thellësia e kohës dëgjojmë klithmën e rilindësve. Gjuha shqipe është gjuhë indoevropiane, thotë Ëikipedia, që flitet në Shqipëri, Kosovë,Republikën e Maqedonisë, Serbinë jugore dhe nga shqiptarët etnikë në pjesë të tjera të Ballkanit jugor. Gjuha shqipe flitet gjithashtu edhe përgjatë bregdetit lindor të Italisë dhe në Sicili, në jug të Greqisë si dhe në Gjermani, Suedi, Shtetet e Bashkuara, Kanada, Ukrainë dhe Belgjikë. Shqipja është një ndër gjuhët moderne që përfaqëson një degë më vete në familjen e gjuhëve indoevropiane.

Është përdorur ky postulat:”Pena e studiuesit është me e vlefshme se gjaku i derdhur i dëshmorit”.Sqarim tek një religjion fetar. Për studiuesin e gjuhësisë Shaban Demiraj duhet thënë se ai është një rilindas i kohëve tona. Faktet,që prof Demiraj sjell për gjuhën amtare nëpër shekuj janë ndriçime, që zbardhërojnë errësirën e ngucur nga kohët e zymta. Një ndër studimet më me vlera për krahinën tonë është ajo për gjuhën se çfarë gjuhe amtare përdorej në Gjirin e Vlorës gjatë shekujve. Vërtetësia dhe argumentimi shkencor që sjell prof Demiraj përbënë një vlerë për banorët e gjirit të Vlorë,lidhur me të djeshmen dhe të sotmen e gjuhës .Prania e vendbanimeve të lashta në gjirin e Vlorës ka gjetur si burim argumentimin shkencor të akademikut Demira,j që ti vrojtoj me lupën e tij shkencor. 2 qytet antike, Oriku dhe Treporti,Aulona më tej në gji me 18 km gjatësi dhe 16 km gjerësi. Të dhënat historike tregojnë shumë por ajo që lëvron akademik Demiraj është fokusimi te gjuha që kanë folur në këtë zonë. Ç’gjuhë kane folur banoret e gjirit te Vlorës gjate shekujve?
Kjo pyetje, shprehet akademiku Demiraj ,natyrisht parakupton qe te sqarohet me pare nëse ata banore gjate shekujve kane folur një apo me shume se një gjuhe ne rrjedhe te kohës. Këtu është fjala për gjuhet e folura pas ardhjes se tribuve indoeuropiane ne Gadishullin Ballkanik, sepse gjuhet jo-indoeuropiane te folura para ardhjes se tribuve ne Ballkan dhe ne Evrope ne përgjithësi janë sot te panjohura për ne, me përjashtim te gjuhës se Baskeve, qe flitet ne viset kufitare midis Spanjës dhe Francës. Sqarimi i pyetjes se mësipërme edhe për periudhën pas ardhjes se tribuve i.e. ne viset e banuara sot nga shqiptaret paraqitet bukur, i vështire, sepse jo vetëm për kohërat e hershme, por edhe për periudhën e Mesjetës nuk mund te flitet për popullsi krejt te papërziera, jo vetëm ne gjirin e Vlorës dhe ne viset e banuara nga shqiptaret, por edhe ne Gadishullin Ballkanik e me gjere. Mjafton te kujtojmë dy periudhat e sundimit te mbretërisë Bullgare gjate shekujve IX –XIII dhe te mbretërisë Serbe te nemanjideve gjate shekujve XII – XIV, qe kane lënë gjurme te shumta jo vetëm ne fjalorin e gjuhës shqipe, por edhe ne emrat e vendeve, gjurme këto qe te lënë përshtypjen e një kolonizimi te pjesshëm te viseve shqiptare nga ana e pushtuesve sllave. E njëjta vërejtje vlen edhe për periudhat me te hershme, sidomos për periudhën e sundimit te gjate romak, qe solli si pasoje romanizimin e një pjese te mire te popujve te Ballkanit, si edhe për periudhën me te hershme te themelimit te kolonive greke ne brigjet e Mesdheut, te Adriatikut e gjetke. Si rrjedhim i këtyre ngjarjeve historike për periudhën e lashtësisë dhe te mesjetës, është e vështirë te flitet për një popullsi krejt homogjene ne viset e banuara nga shqiptaret, duke përfshirë edhe vendbanimet e gjirit te Vlorës. Akademik Sh.Demiraj shtron pyetjen se ç’gjuhë është folur ne vendbanimet e gjirit te Vlorës: ne lashtësi dhe ne mesjete, ne mungese te dhënash te dokumentuara me shkrim për periudhat e hershme, mund te ndriçohet kryesisht nëpërmjet te dhënave te tërthorta, qe mund te nxirren nga analiza e disa fakteve te gjuhës amtare, qe flitet ne këto vise, ne periudhën e dokumentuar historike. E ne këtë rast, shqipja si gjuhe amtare e vendbanimeve te gjirit te Vlorës, nuk mund te veçohet nga gjuha amtare e banoreve te Shqipërisë Jugore ne përgjithësi. Mençuria e akademikut Demiraj shfaqet qartësisht tek teza që ai përfshinë në këtë studim kur thotë se : Gjithsesi, mendimi qe, Shqipëria Jugore ne përgjithësi dhe i ashtuquajturi Epir ne veçanti, ishin te helenizuar ne lashtësi, nuk ka asnjë mbështetje dhe për këtë arsye është kritikuar me te drejte edhe nga një studiues specialist i kësaj treve, siç ishte dijetari anglez N.G.L Hammond, i cili ne faqen 423 te Vëllimit te Pare te veprës se tij madhore Epirus (1967) shkruan: “Dëshmitë arkeologjike tregojnë se, kultura Greke, siç shfaqet ne poçeri dhe objekte te tjera, nuk depërtoi ne Epirin e brendshëm me përjashtim te Dodonës dhe atje vetëm ne një mase te kufizuar deri ne Shekullin IV. Dëshmitë historike ne përgjithësi dhe përshkrimi i tribuve te Epirit te brendshëm si barbare (d.m.th jo Greke – Sh.D) nga Tukidi janë ne harmoni me dëshmitë arkeologjike. Prandaj, nuk mund te merret seriozisht ideja, qe gjuha greke u përhap prej qyteteve greke ne bregdet dhe zëvendësoi një gjuhe jo greke gjate shekullit V ose VI. Iliria qendrore ishte gjeografikisht shume me e hapur për depërtim nëpërmjet Epidamit (=Durrësit ), Apolonisë dhe Bylysit, por gjuha greke nuk e zëvendësoi gjuhen ilire atje ne shekullin IV ose me vone”. Gjithsesi, arsyetimi i mësipërm është një argument ex silentio. Prandaj, ne këtë rast është e nevojshme te parashtrohen edhe disa te dhëna konkrete, qe do te dëshmonin për një prani te hershme dhe te vazhdueshme te popullsisë autoktone ne Shqipërinë Jugore ne përgjithësi dhe ne vendbanimet e Gjirit te Vlorës ne veçanti. Parashtrimi i këtyre te dhënave do te kërkonte një monografi te gjere, prandaj ne këtë kumtese do te kufizohemi vetëm ne disa emra njerëzish tipike, qe dëshmojnë për një vazhdimësi te pandërprerë te popullsisë autoktone shqiptare ne trevat e tyre te sotme. E për këtë qellim, do te nisemi nga periudha e dokumentuar historike, për t’u ngjitur shkalle – shkalle ne periudhat me te hershme. Dhe po e nisim me periudhën e pushtimit osman te Shqipërisë, kur turqit për qëllimet e tyre pushtuese bënë regjistrime te herëpashershme te popullsisë se viseve te pushtuara. Ndër emrat e banoreve te qytetit te Vlorës dhe te Kaninës ne këto regjistrime dalin rregullisht edhe disa emra te vjetër tipike shqiptare si, Gjon, Gjin, Gjike, Gjergj, Pal etj që ndeshen dhe ne regjistrimet osmane te popullsisë se viseve te tjera te Shqipërisë Jugore dhe Veriore. Akademiku Demiraj zbërthen edhe burimin e emrit Gjon.Emrat Gjon dhe Gjin, shkruan ai, kane te njëjtin burim dhe përfaqësojnë trajtat shqiptare te një emri te krishtere me origjine hebraike, qe është përhapur nëpërmjet romakëve ne te gjitha gjuhet e Evropës dhe me gjere.Emri Gjon është përftuar nga evolucioni i trajtës latine Joannes, qe ne gjuhe te tjera paraqitet me trajta fonetike te ndryshme si: italisht Giovanni [Xhovanni], frengjisht Jean [Zhan], spanjisht Joan dhe Ion, anglisht John [Xhon], rusisht Ivan, serbo–kroatisht Jovan, greqisht Janis etj. Ne shqipe, a me sakte ne gjuhen “nene“ te shqipes, ky emër duhet te ketë depërtuar shume herët, qysh ne shekujt e pare te erës se re, për çka dëshmojnë disa dukuri te lashta fonetike karakteristike për mbare shqipen si evolucioni /j/ > /gj/ dhe zhvendosja e theksit mbi rrokjen nistore. Për depërtimin e hershem te këtij emri ne viset e banuara nga te paret e shqiptareve te sotëm dëshmon edhe përhapja e tij e gjere e dikurshme si ne viset veriore, ashtu edhe ne viset jugore te Shqipërisë. Mjafton te përmendim këtu Gjon Kastriotin dhe Gjon Buzukun nga veriu dhe Gjon Muzakën e Gjoleken < Gjon Leka nga Jugu. Emri Gjon ndeshet edhe sot ne qytetin e Vlorës dhe ne rrethinat e saj, madje kryesisht nder banore myslimane. Mjafton te kujtojmë këtu se, ne fshatin Tragjas Gjon ne brezin e vjetër ndeshet edhe si emër personi edhe si emër fisi si p. sh Gjovarfi < Gjon Varfi etj. Ne Tragjas kishte dhe një lagje me emrin Mehmet Gjoni. Natyrisht, ky emër dëshmohet relativisht më dendur ne defterët e regjistrimit te popullsisë te periudhave te ndryshme te sundimit osman dhe kuptohet vetiu qe dikur ai është përdorur nga pjesa e krishtere e popullsisë. Por edhe midis te krishterëve te jugut ne përgjithësi nen ndikimin e kishës greke kishte nisur prej kohesh te përhapeshin trajtat greke si Jani, Jorgo, Pavllo etj. Ne vend te trajtave te vjetra shqiptare Gjon, Gjin,Gjergj, Pal etj. Kështu, ne regjistrin turk te vitit 1520 për qytetin e Vlorës, ashtu si për qytetin e Gjirokastrës, emrat Gjon dhe Gjin ndeshen me rralle, kurse për qytetin e Kaninës ndeshen disi me dendur. Edhe me dendur ndeshen këta emra ne regjistrimet turke për fshatrat e bregdetit (Himare, Dhërmi e Palasë) si edhe për fshatin Goranxi e sipërme etj. Gjithsesi, ne regjistrimin turk te vitit 1520 ne qytetin e Vlorës ndeshet, nder te tjera : Gjon Mostura, ndërsa ne qytetin e Kaninës ky emër ndeshet disi me shpesh; Jorgo Gjon-i, Gjon Spiri, Andria Gjon-i, Gjon Miho, Kalo Gjon-i, Gjon Nikolla, Gjon Dhimo, Gjon Boriq-i.
Vlen te shënohet se emri Gjon ne rrethin e Vlorës ka lënë gjurmë edhe ne toponimi.
Kështu, emri i fshatit Gjorm ne defterin e regjistrimit osman te vitit 1431 shënohet ne trajtën Gonemi [Gjonem – i] si një vendbanim i Vilajetit te Kaninës. Ne këtë rast kemi te bëjmë me një trajte me te hershme te këtij fshati ku ruhet /n/-ja ndërzanore e paevoluar ne /r/. Te kihet parasysh se ne te njëjtin regjistrim janë shënuar edhe dy vendbanime te tjera me te njëjtin emër dhe pikërisht Gonom–a [Gjon-em-a, sot Gjorm]ne Vilajetin e Pavllo Kurtikut [Kerrabes ] dhe Gjon-om-i [=Gjon-em-i] ne Vilajetin e Krujës. Ne këtë rast bie ne sy se për fshatin e Vlorës dhe atë te Krujës regjistruesi ka përdorur nyjën shquese /i/ te rasës emërore te gjinisë mashkullore, kurse për fshatin e vilajetit te Kërrabës ka përdorur fundoren/a/.M tej akademiku shqyrton edhe rastin e emrit Gjin etj.

Akademik Shaban Demiraj sot mund të konsiderohet një perlë ndër gjerdanët e margaritarëve të shkencës gjuhësore. Mendimtarët shqiptare vunë në lëvizje mekanizmin e kësaj orës. Ç’prej kësaj kohe,lëvizi ora e ndriçimit. Midis atyre të shumtëve gjuhëtarë të sotëm njihet edhe akademik Prof Shaban Demiraj. Nëse nuk do të ekzistonin këta heronj apo ,dëshmorët të fjalëve dhe germave, nëse nuk do të do të gjendeshin mendimtarët,patriotët e djeshëm , armiqtë ishin gati ta shkatërronin embrionin e lules,nëse e gjithë kjo aradhe e përbërë prej trimash dhe patriotë, mendimtarë e shkencëtar nuk do ta përballonin shkëlqyeshëm,sulmet që kanë ardhur nga pushtuesit, gjuha do të kishte ngecur e pluskuar. Rajvizimi i portretit të tij është i ndërlikuar .”Akademik Sh.Demiraj është një figurë e pazakontë. Prof Sh.Demiraj shkruan prof..Dr R.Përnaska, i përket në yllnajës më të lartë të albanistëve dhe albanologëve të të gjithë kohërave.” Në të gjitha periudhat e vështira të rezistencës më të fortë të saj, kanë qenë së pari patriotët, e mendimtarë ,që kanë ruajtur pagabueshmërinë e gjuhës me sakrificën e tyre. Kush me shpirt,dikush me trup,kush me influencën e tij,një tjetër me jetën e tij e ruajtën gjuhën nga rreziqet,që kanë qenë jo të pakta dhe shumë kanosëse. Këta heronj të gjuhësisë tonë nuk vdesin, emrat dhe kontributi i tyre mbetet i skanuar në mendjet dhe shpirtin e një kombi,andaj nuk gremiset gjuha jonë në greminë si shumë gjuhë të tjera që sot gjenden veçse të harruara,pra të vdekura kësisoj.

*Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

PUBLICISTIKA E PROF. SHEFIK OSMANIT, SIDOMOS ARSIMORE DHE PEDAGOGJIKE

March 1, 2013 by dgreca

Në prag të 7 Marsit, “Dita e Mësuesit”/

Nga: Prof. Murat Gecaj/

Të shkruash e të flasësh për udhën e botimeve arsimore e pedagogjike dhe të autorëve të tyre, duhen faqe të tëra. Por, më shumë mund të lexonim për to, në veprën “Historia e Arsimit dhe e Mendimit Pedagogjik Shqiptar”(Tiranë, 2003). Ajo kishte redaktor përgjegjës, të ndjerin Prof. Bedri Dedja dhe prof. Shefik Osmanin, bashkautor.

Siç dihet, më 1 shtator 1961 nisi udhën e saj gazeta me emrin kuptimplotë “Mësuesi” (tani, revistë, po me këtë emër). Në këto afër 52 vite vite të jetës së saj, ajo u bë mjaft e dashur dhe e vyer për mësues e pedagogë, nxënës e studentë, për prindër e mbarë lexuesit shqiptarë. Me rastin e 40-vjetorit të botimit të kësaj gazete, në mesazhin e tij përshëndetës, ndër të tjera, kryeredaktori i parë i saj, prof. Bedri Dedja shkruante: “Gazeta “Mësuesi” zgjoi aftësitë krijuese të dhjetëra mësuesve, gjer në fshatrat më të largët, të cilët nisën të bashkëpunojnë me endje me të…”. Ndërsa, për arsye të ndryshme, ende nuk ka një historik të plotë të kësaj gazete. Por, një ndër ish-redaktorët e kryeredaktorët e saj, Prof.as.Dr. Ilir Kanini ka botuar librin e tij, me titullin “20 vjet, nga jeta e një gazete”(Tiranë, 2004).

Megjithatë, në faqet e gazetës “Mësuesi”, janë të fiksuara puna e djersa e derdhur, nga breza redaktorësh e drejtuesish të saj. Ata janë gjithësej 23 redaktorë, 5 sekretarë kolegjiumi e 9 kryeredaktorë dhe, ndër të parët, ishin emrat e njohur: Prof. Bedri Dedja-Akademik, Mustafa Gerxalliu, Jakup Mato e Sofokli Afezolli e me radhë. Nga redaktorët e parë, që shërbyen në gazetën “Mësuesi”, ishin: Myzafer Bejleri, Sami Xhango, Bekim Çomo, Dhurata Xoxa, Sadie Agolli, Nako Bezhani, Ramadan Pasmaçiu dhe i ndjeri Muhamet Ndrita. Në vazhdimësi, në gazetën “Mësuesi” u caktua të punojë redaktor Shefik Osmani (Shkodër,1923-Tiranë, 21 korrik 2012). Ai shkonte aty pas një periudhe relativisht të gjatë pune, në fushën e arsimit dhe të pedagogjisë. Kishte shërbyer drejtues i shkollave pedagogjike, që përgatisnin mësues për arsimin fillor, në Shkodër, Peshkopi e Tiranë . Pra, e njihte nga afër jetën e shkollës sonë, të mësuesve e nxënësve dhe të prindërve. Prandaj në shkrimet, që redaktoi, por edhe në ata që publikoi me emrin e tij, gjatë asaj periudhe, u vërejt pjekuria dhe aftësitë profesionale të një drejteusi, mesimdhënësi, pedagogu e didakti. Nuk është vendi të përmendim të gjithë arsitikujt që ai shkroi në atë gazetë. Por dhe as të flasim për aftësinë e tij të veçantë redaktuese, ku dëshmëroi qartë aftësitë e tij dhe, në një fomë ose në tjetrën, në shkrimet e bashkëspunëtorëve futi e pasqyroi me mjeshtëri edhe shpirtin, mendimin dhe përvojën e tij në fushën e arsimit, pedagogjisë e mësimdhënies. Në ato vite të punës redaktor në gazetën “Mësuesi” ai u dallua edhe për taktin e dshamirësinë e shprehur jo vetëm ndaj kolegëve dhe bashkëpunëtorëve, por edhe në marrëdhëniet me mësuesit, nxënësit e prindërit, kur shkonte me shërbim nëpër rrethe.

Duke folur për lidhjet e vazhdueshme, që mbajti prof. Shefik Osmani me gazetën e dashur të tij, “Mësuesi” edhe pasi u largua në punë të tjera ose doli në pension,, një nga redaktorët e saj dhe shkrimtari Viron Kona, tani kujton: “Në dhjetëra takime me të, në zyrën e redaksisë së gazetës “mësuesi” ose në kafe, duke shëtitur në këmbë ose në vizita në shtëpinë e tij, gjithnjë e pashë atë Njeri, koleg e mik të mirë, që të lumturohej dhe të ngazëllehej, kur vinte biseda te arsimi dhe librat, te kultura kombetare dhe vlkerat e gjuhësisxë e të shkrimtarisë shqiptare. Arsimi ishte motive I tij udhëheqës e kryesor, deviza e jetës dhe e veprës së tij madhore”.

Në vitet e mëvonshme, prof. Shefik Osmani shërbeu në Shtëpinë Botuese të Librit Shkollor dhe në Institutin e Studimeve Pedagogjike. Siç dihet, në atë periudhë dilnin disa organe tjera shtypi, si “Arsimi Popullor” (më pas u emrua “Revista Pedagogjike”) dhe buletine të ndryshme, me të cilat ai bashkëpunoi rregullisht, pra aty botoi mjaft shkrime e studime. Po të hedhim një vështrim në gazetat e kohës, si “Drita”, “Bashkimi” e “Zëri i Rinisë” , “Rilindja Demokratike”, por dhe në gazeta të Kosovës e Maqedonisë etj. dhe në revistat tona: “Nëntori”, “Ylli”, “Shkenca dhe Jeta”, “Shqiptarja e Re”, “Studime historike” dhe “Kultura Popullore” , do të gjejmë shkrime e studime të tij për ngjarje të shënuara arsimore dhe për figura të ndritura të arsimit, kulturës dhe shkencës sonë kombëtare. Të tillë ishin punimet për: Mësonjëtoren Shqipe të Negovanit dhe Kongresin e Elbasanit, për shkollën Normale “Drita” të Bukureshtit, për Kongresin e Arsimor të Lushnjës, për shkollat e para shqipe në Shkodër, për disa konferenca kombatare arsimore e pedagogjike të viteve të fundit të shek. të kaluar, Por ai shkroi edhe për Universitetin e Tetovës e Fakultetin Filologjik të Shkupit, me mësim në gjuhën shqipe, si dhe për shkollat shqipe me mësim plotësues: në Zvicër, Gjermani, Suedi e tjerë. Gjithashtu, ka shkruar me dashuri edhe për figura të shquara, që iu përkushtuan me të gjitha dijet e forcat e tyre, mësimit në gjuhën amtare dhe shkollës sonë kombëtare. Nga ata po përmendim shkrimet e tij për: Ibrahim Frakullën e Beratit, Muhamet Çamin-Kyçykun, Naum Veqilharxhin, Naim Frashërin, Petro Nini Luarasin e Ibrahim Dalliun; për Nikolla Lakon, Daut Boriçin, Luigj Gurakuqin, Hasan Prishtinën e Aleksandër Xhuvanin: për Gaspër Beltojën, Vehbi Dibrën, Hafiz Ali Korçën, Kolë Kocin etj.

Vëmëndje të veçantë i ka kushtuar prof. Shefik Osmani, “Mësues i merituar”, edhe historikut të hartimit dhe botimit të abetarave për shkollat shqipe. Pra, ai shkroi e publikoi disa punime të tij në këtë fushë, siç janë: “Abetarja shqipe e Anastas Kulluriotit”, “Abetarja shqip e Jani Tërrovës, e vitit 1887”, “Një abetare shqipe e vitit 1911” ose edhe: “Pellazgjika shqip, një abetare pak e njohur deri më sot”, “Vështrim historiko-pedagogjik rreth abetareve, me autor Sami Frashërin”, “Tri abetaret e Parashqevi Qiriazit” dhe më tej: “Abetaret e gjuhës shqipe në Kosovë, Maqedoni e Mal i Zi”, si dhe ato për disaporën shqiptare.

Interes të veçantë studimor e pedagogjik paraqesin punimet dhe studimet e publikuara nga prof. Shefik Osmani, në buletine të ndryshme shkencore të Institutit të Studimeve Pedagogjike ose jo. Të tillë mund të përmendim këtu buletinet: “Probleme të shkollës tetëvjeçare”, “Gjuha shqipe dhe letërsia në shkollë”, “Kultura fizike dhe sporti” etj. Një pasuri interesante dhe më vete përbëjnë mbi 62 “zërat”, që hartoi e u botuan, lidhur me çështje të arsimit tonë kombëtar, për ngjarje dhe figura të shquara tij, në “Fjalorin Enciklopedik Shqiptar”, botuar më 1985 dhe ribotuar në vitet e fundit.

Për disa vite radhazi, prof. Shefik Osmani ishte edhe në redaksinë e revistës shkencore e kulturore “Univers”, botim i Institutit të Mendimit dhe Qytetërimit Islam, ku publikoi shkrime të vlefshme, nga fusha e arsimit dhe pedagogjisë.

Po t’i shfletosh koleksionet e gjithë atyre botimeve, që përmendëm më lart, aty gjen mjaft artikuj e studime të thelluara të tij, për çështje të mësimdhënies, historisë së arsimit e të mendimit pedagogjik shqiptar, për figura të njohura të arsimit e pedagogjisë etj. Kështu, me mjaft interes janë edhe shkrimet për Pjetër Bogdanin, Pestalocin, Luigj Marlekën e Motrat Qiriazi, të cilëve u kushtoi edhe libra të veçantë. Siç thekson prof. Pajtim Bejtja, në një shkrim kushtuar prof. Shefik Osmanit, një pjesë e artikujve të tij janë botuar si parathënie, hyrje dhe esè, në veprat e autorëve të ndryshëm.

Me inters janë edhe recensionet e shkruara prej prof. Shefik Osmanit, lidhur me temat e disertacioneve, të cilat u shkruan dhe u mbrojtën nga kolegë të Institutit të Studimeve Pedagogjike ose bashkëpunëtorë të jashtëm të tij.

Por, prof. Shefik Osmani nuk kufizohej me shkrimet dhe studimet e tij, vetëm në gazetën e revistat, që përmendëm më lart. Emri i tij u bë i njohur, pothuajse, në të gjitha gazetat e revistat e kohës, si dhe në emisone të radios e televizionit shqiptar. Një pasqyrë të plotë, të tërë atyre botimeve e shkrimeve të thelluara, gjuhëisht e profesionalisht të larta dhe të bukura, e gjejmë në librin e prof. Njazi Kazazit, ”Në gjurmët e një didakti” (Tiranë,2005). Ato e kanë zanafillën që në vitin 1940 e 1941 dhe vijojnë, qindra pandërprerje, deri në vitin 2010, kur sëmundja e ndau atë përgjithnjë, nga puna dhe pasioni i veçantë për t’i shërbyer, me atdhetarizëm e përkushtim të dalluar profesional, shkollës sonë amtare, Arsimit Kombëtar Shqiptar.

Edhe me këtë skicim të punës dhe veprimtarisë së gjerë të prof.Shefik Osmanit, si redaktor dhe bashkëpunëtor i shypi arsimor e pedagogjik, por dhe më gjerë, krijojmë bindjen e një personaliteti të shquar të vendit tone. Prandaj kujtimi dhe vepra e tij do të ruhen gjatë dhe do të çmohen e njihen, jo vetëm sot, por edhe nga brezat pasardhës.( FOTO-ARKIV: Prof.Sh.Osmani, duke folur në një takim me studentët, në Tiranë, me rastin e fillimit të vitit të ri akademik 2007-2008)

Tiranë, 1 mars 2013