NGA MAKENSEN BUNGO*/Nju Jork/

Atë  ditë   Edmondi,  kur  u  kthye  nga  puna, rrugës  për  në  shtëpi,   u  takua  me  Nafizin. U  përshëndetën  dhe  vazhduan    rrugën   bashkë. Duke  ecur në rrugën  afeër   burgut,  ndëgjuan    thirrje  dhe  brohoritje “ Poshtë  armiqtë!  Me  vdekje !…

…Në  litar! “ dhe  këngë  revolucionare  të  koihës.  Ndaluan. Thirrjet dhe  brohoritjet nuk  pushonin.

– Nxjerrin  të    burgosurit   në  ballkon,-tha   Nafizi  dhe  u  zvedh.

Herë  mbas  here   Komiteti i  Rinisë  antifashiste  i  atij  qyteti   organizonte    para  Burgut  të  Madh demostrata  me   të  rinj   dhe  me  kandidatë  për  anëtarë  partije     për të  nxitur  urrejtjen  kundër  të  burgosurve  polikë  .

Edmondi e  pa  Nafizin  që u  sverdh   dhe  bëri  të  largohet , por   ai    e  ndaloi  dhe  i  tha  :

– Jo  ! Shkojmë  andej  !

Edmondi  e  kuptoi  ,  se  Nafizi  mendoi  ,  se  mund  të  shikonte  atje  babanë  e  tij    .  Ate  e  kishin  dënuar për  axhitasion   e  propogandë     me  shtatë  vjet  burg  e  punë  të  detyrueshme  dhe  ato  ditë   nga  hetuesia   e  kishin   dërguar  në  burg  .

U  nisën  të  dy  në    heshtje  . . .

Sheshi  para  burgut  ishte  mbushur  plot  .   Ata  thirrnin  me  të  madhe  ,  këndonin  pa  pushim  këngë  të  luftës  ,  valëvitnin  flamuj  shqiptar  me  yllin  e  kuq  mbi  kokën  e  shqiponjës    ,   flamuj  të  Jugosllavisë  e  të  Bashkimit  Sovjetik   ,  ngrinin  sa  më  lart  portretet  e  Enver  Hoxhës  e të  Koci  Xoxes  ,  të  Titos  e  të  Stalinit  dhe  tundinin  pankarta   të mëdhoja  me  parulla   të  ndryshme.

Ngjitur  me  burgun  ishte  drejtoria  e  burgut  ,  një  ndërtesë  dykatëshe  me  një  ballkon  në  mes  përballë  sheshit  .

Ata  të  dy   shkuan  te    sheshi  para  burgut ,  ndëgjuan  këngët  dhe  thirrjet  ,  panë  flamujt  ,  portretet  e  parullat  e  shumta   ,  por  nuk  u  cuditën ,  se  c’po  ndodhte  . Ata  kishin  mësuar  , se  të tilla  demostrata  ishin  zhvulluar  edhe  më  parë  përpara  burgut  dhe  prej  andej    pastaj  manifestuesit   duke    manifestuar  kishin   shkuar  edhe      para  Gjykatës  Ushtarake  .    Ata  të  dy  nuk    u  cuditën     edhe  ,  kur  në  mes  të  demostruesve  panë  nëndrejtoreshën  e  shkollës  Normale  të  atij  qyteti  e    kujdestarin  e  konviktit  ,  që   nxitnin   konviktorët   ,     të    bërtitnin  sa  më  shumë  e  të  ngrinin sa  më  lart    portretet  dhe   pankartat    me  parulla  .

Nafizi  i  shikoi  ata  të  dy  dhe i   tha    Edmondit  :

_  Eee ,  i  vështron  ?

Edmondi  ,  pa  u  shqetësuar  fare  ,  iu  përgjigj  :

_  Këto  kuadro  i  drejtojnë  sot  shkollat   tona  .

Mbas  pak    filluan  të  nxjerrin  në  ballkon  të  burgosurit   .

Nxuarrën   të  dënuar  e  të  pa  dënuar  ,   një  nga  një    me  duar  të  lidhura  me  pranga  ,  që  të  mos  hidheshin  nga  ballkoni  dhe  me  dy policë  anash  ,  që  të  mos  arratiseshin  .    Sa  nxuarrën  të  burgosurin  e  parë , sheshi  para  burgut  ushëtoi  me  të  madhe  :

_ Hakmarrje  !  Hakmarrje  !  Në  plumb    !  Në  litar  !   Poshtë   tradhëtarët  !

Dhe  valëvitën     flamujt   sa   më   shumë  e  i   ngritën    portrtetet  e   parrullat  sa  më  lart  dhe    sheshi  gjëmoi  nga  kënga  “ Hakmarrje  ,  rini  / dëshmori   thërret  ,/ që   ra   për   liri  /  dhe  truallin   e  vet ! “

Të  burgosurit   rrinin  pa  lëvizur  ,  e  në  heshtje  ,  se   i  kishin  porositur ,   që  të  mos  thonin  asnjë  fjalë .  Ata      ndëgjonin  këngët  e  shikonin  flamujtë  ,  portretet  e  parullat  dhe  i  vështronin  demostruesit    me  mëshirë  .  Me  atë  qëndrim    ata  të  burgosur   të  prangosur    ,   midis   policëve  të  diktaturës  ,  lart   në  atë  ballkon  , dukeshin  si  buste  që  sfidonin  diktaturën    .

Ishin  djem  të  rinj  ,  ishin  burra  të  pjekur  ,  ishin  pleq  të  thinjur ,  nga  qyteti  ,intelektualë  ,  tregtarë ,  ushtarakë e  pasunarë    dhe    fshatarë  nga  krahina  të  ndryshme  , që  kishin  marrë  pushkët  e  kishin  luftuar  kundër  fashizmit  e  nazizmit  dhe  ishin   prangosur  ,  se  nuk  kishin  pranuar  që  në  Shqipëri  të  vendosej  një  diktaturë  .

Demostruesit  ulurinin  , të  burgosurit  heshtnin  .  Demostruesit  poshtë  thirrnin  për  gjak  ,  të  burgosurit  lart  në  ballkon  me  qëndrimin  e  tyre  të heshtur  hymnizonin  paqën  .

Nafizi    i  shikonte  ata   dhe  priste me  padurim   dhe   ankth   ,  që  të  nxirrnin  edhe  babanë  e  tij  .

Mbas  disa  të  burgosurve  e  nxuarrën  edhe   ate   .

Nafizi  sa   e  pa  të  atin  të  prangosur  ,  u  tmerrua , nuk  e  përmbajti  veten  dhe  thirri  me  sa  fuqi  që  pati  :

_  Baba  !

Edmondi  e  kapi  për  krahu  dhe  e  porositi , që  të  pushonte  .

Ai  duke  psherëtitur  ,  i  tha  :

_  Babai  !

Kur  e  vështroi  mirë  dhe  e  pa  me   flokë  të  qethur  e   të    pa  u  rruar  prej  shumë  ditësh  ,  të    dobësuar  ,   e    të   sverdhur  ,   të  rraskapitur  dhe  të  plakur  , tha  :

_  Sa  paska  ndryshuar !

Dhe  filloi  të  shtërngojë  grudshta

Demostruesit  bërtitnin  e  ulurinin  ,  tundnin  flamurët  e  portretet  dhe    thirrnin  me  këngë  vdekjen  .  Babanë  e  tij  ishte  hera  e  parë  , që  e  nxirrnin  në  ballkon  dhe    i    ndëgjonte  dhe  i   shikonte   demostruesit    i habitur ,  se  si  ishin   ndërkryer    ata  njerëz  .

Mbas  pak  policët  e  muarën  dhe  e  futën  në burg  .  Nafizi  duke  psherëtitur  ,  tha  :

_   Sa  do  të  ketë  vuajtur  !

Dhe  shtoi  :

_  Ne  e  kuptonim  ,  që  në  hetuesi    e   torturonin    ,  nga    që     teshat  e   tij  ,  që  i  merrnim  të  gjakosura  , por   jo   kaqë   shumë    .

Mbas   pak nxuarrën  në  ballkon  një  të  burgosur  tjetër  .  Ishte  i  moshuar  ,  i  kërrusur  nga  vitet  dhe  i  prangosur  si  të  gjithë  të burgosurit   e  tjerë  . Ishte  dënuar  me  shumë  vite  .

Ai  kishte  studjuar  në  Stamboll  për     avokat   .Ishte   një  ndër  atdhetarët  më  të     përmendur    të  atij  qyteti  . Ishte  i  njohur sidomos   për  hapjen  e  shkollave  shqipe  gjatë  sundimit  turk  .  Ishte    përpjekur  edhe    për  hapjen  e  shkollës  Normale  në  atë  qytet  dhe  më  vonë   kishte  qenë   për  një  kohë   edhe   profesoir  në  atë  shkollë       Për  këtë  veprimtari  qeverria  turke  e  kishte  burgosur  në  burgun  e  atij  qyteti  .  Kishte  marrë  pjesë   në  mbledhjen   e   Vlorës  në  vitin   1912     dhe  kishte  nënshkruar  Shpalljen  e  Pavarësisë    .Kishte  kundërshtuar  pushtimin  fashist  dhe  italianët  e  kishin  internuar  në  një  ishull   të  largët   tok  me  disa  atdhetarë  të  tjerë  . Në  parlamentin  shqiptar  kishte  qenë  deputet  i  atij  qyteti në  dy   legjislatura  .  Gjatë  luftës  ,   në  vitin  1943 ,  kur   ishte  bashkuar  Kosova  me  Shqipërinë  ,  ai  kishte  shërbyer  atje  si  prefekt  dhe  kishte  punuar  me  mish  e  me  shpirt  për  hapjen  e  shkollave  shqëipe  atje     . Për  veprimtarinë  e  tij  në  Kosovë  Qeverria  shqiptare  që  në  ditët  e  para  mbas  lufte   e  kishte  arrestuar    , e  kishte        burgosur  po në  atë  burg  ,  ku  e  kishin  burgosur  turqit   dhe   e  kishte  dënuar  . Tok  me  atë  i   kishin  burgosur  edhe  të  birin  ,  dy  dhëndurrët  e  tij  dhe  njërën  nga  vajzat  .

Kur  e   nxuarrën  ate   në  ballkon   ,  sheshi  para  burgut  gjëmoi   fort  nga  thirrjet  ,  flamujt e  Jugosllavisë  dhe  të  Bashkimit  Sovjetik  tok  me  flamurin  shqiptar  me  yllin  e   kuq   te  koka  e  shqiponjës  u  valëvitën  me  forcë   ,  katër   portretet   e  udhëheqësve  komunistë     dhe  pankartat me parullat  e  ndryshme   u  ngritën    sa  më  lart  e këngët  ushtuan  më  shumë . Ai  në   mes  dy  policëve  të  diktaturës  i  prangosur  si  një  kriminel  , ndëgjoi  thirrjet   e  demostruesve  për  vdekjen  e  tij  ,  shikoi    flamujt,  vështroi  portretet  , lexoi   parrullat  te  pankartat    ,    ndëgjoi  dhe    këngët  ,  që  nxisnin  gjakdedhjen  midis  shqiptarëve   dhe  psherëtiti  .  Pastaj    kujtoi  përpjekjet  e  tij  për  Shqipërinë  ,  si  kishte  menduar  ai  të  ishte  Shqipëria  dhe  si  ishte  katandisur  ajo   .   Shikoi edhe    prangat  në  duarët  e  tij  ,  shikoi  edhe  dy  policët  ,  që  ruanin  ate   e   u    mendua   tristueshëm  . Psherëtiti  thellë  .  Pastaj        i  ngriti   duarët  lart  ,  i  tundi  fiort   dhe  thirri  me  sa  fuqi  që  pati  :

_  Rroftë  Shqipëria   !

Sheshi  ,  sa  ndëgjoi  thirrjen  e   tij  ,  ushtoi  nga  ulurimat  e  demostruesve  :

_ Vrajeni ! Në  litar !  Vrajeni  tradhëttarin  !  Kuislingun ! Të  poshtërin  ! Armikun   Kriminelin  !

Ai   i  shikoi  ata  me  keqardhje  dhe  tundi  kokën  me  hidhërim  .   .

Policët  sa  ndëgjuan  thirrjen  e  tij  ,  e  qëlluan   me  grushta   dhe  i  ranë  me  shqelma      e  ai  i   gjakosur  u  përplas  në  tokë  .

Nafizi  mbylli  sytë  ,  që   të  mos  e  shikonte        atë   krim   të  shëmtuar    ,  ndërsa  Edmondi  bërtiti  :

_  Mosni  !  Mosni  !

Pastaj  policët  e  tërhoqën  rrëshqanthi  duke  e  shqelmuar  dhe  e  cuan    në  burg  gjysëm   të  vdekur  .

Ata  të  dy  shikuan njëri  tjetrin  në  heshtje  . Të  dy  ishin  svedhur  .  Asnjëri  nga  ata  të  dy  nuk  tha   një  fjalë  .  Nuk  qëndruan  më  aty  . Ulën  kokën  dhe  u  larguan  ngadalë  .  Si ecën  ca  ,  Edmondi  tha :

_  Vaj  medet  ,  moj  Shqipëri !

*( Fragment   nga  romani  i  pabotuar  “ LEGJENDA   E    NJË    DASHURIJE )