LETERSI – Page 233 – Dielli

LUMI I ANTON GOJÇAJT

August 29, 2016 by dgreca

… Lumi i Anton Gojçajt e ka gjetur shtratin e vet, një shtrat ku ai si mjeshtër, do të vazhdojë të përpëlitet natë e ditë në një shqetësim të pagjumë për fjalën e zgjedhur dhe magjinë e poezisë./

Nga KOLEC TRABOINI/

Anton Gojçaj, jo vetëm që është një poet e prozator që nuk le motiv pa e thurur mjeshtërisht e fjalë që i buron nga shpirti pa e gdhendur me pasion, por ka edhe një përmasë tjetër që nuk bie aspak më poshtë dy të parave. Është tepër njerëzor, i komunikueshëm, e ka dëshirën e mirë të kërkojë e të zbulojë vlera tek krijuesit shqiptarë të letërsisë së sotme në gjithë përfshirje, them kombëtare sepse kam parasysh hapësirën Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Mali i Zi dhe Diasporë, sa mund të thuash pa e tepruar se janë të paktë ata që mund ta mbërrijnë me iu afruar në atë cak të atyre tre dimensioneve që e karakterizojnë Anton Gojçajn. Ai është gjurmues i palodhur e këmbëngulës, ndjekës hap pas hapi i letërsisë së mirë. Zbulues i vlerave ndër shkrimtarë të tjerë, kërkon libra, e në mes të librave, vazhdon si të ishte një gjahtar perlash që flenë në fundin e deteve e veç presin daljen në dritë. E sikur u thotë lexuesve shih sa bukur e bëjnë përthyerjen e rrezeve të diellit. Kjo është bukuria e jetës, e reflektimit të saj nëpërmjet artit. Anton Gojçaj do të mund të mbetej në dy dimensionet e tij si poet e eseist. E nisi udhën e krijimtarisë me vëllimin poetik “Poezi” (Illyricum, Tuz 2001) dhe duke kërkuar një shtrat më të gjerë, vërshimi i lumit të tij kaloi në prozë: “Qengji i harruar në mal”, tregime, (“Shpresa”, Prishtinë 2003). Pas kësaj në rend vjen i treti libër me ese në kërkimin e Anton Gojçajt që nuk ndalet: “Tema e heroit nacional në Letërsi”, (AIKD, Prishtinë 2004). Erdhi dhe “Passio” Buzuku 2004 Prishtinë, si një rrëke malore me ujëra të kthjellëta për të mbushur shtratin e vet krijues si për të na thënë se të gjithë lumenjtë rrjedhin në vendlindje. Një roman ky model për dramën e njeriut larg atdheut, mishëruar në kthimin e piktorit të famshëm në Amerikë Jozef Montanaro si një Odise i përhumbur në botën shqiptare, ku kish harruar edhe emrin e vet. Ky kthim në trojet e veta, tek fëmijëria, tek emri i tij Zef Gjoni, ishte rrugëtimi i fundit për ta mbyllur jetën në qetësi e në paqe. Thirrja e tokës e kushtrimi i të parëve qenka një tundim i madh për njeriun. Ky subjekt që punon në 90 faqe libër thotë më shumë se ca prej romaneve që janë në modë prej trashësisë, por që nisin e kurrë nuk mbarojnë me shkakun e thjeshtë se lexuesi i lodhur skajshëm i lë për gjysmë. Anton Gojçaj parapëlqen fjalën e saktë, të shkurtër, figurative, si e folura e pleqve të Malësisë, të cilët urtia i bën më të kursyer, sikur fjalën ta nxirrnin nga pusi. Jo më kot në një prej eseve të tij për letërsinë, në librin “Fakticiteti në letërsi” (Buzuku, Prishtinë 2007), Anton Gojçaj shkruan plot pasion për prozën letrare të Pater Anton Arapit, i cili në kryeveprën e vet “Andrra e Pretashit” trajton jetën e malësorëve të një shekulli më parë, por aty gjen aq dritë sa për të ndriçuar e parë jo vetëm të shkuarën por edhe të ardhmen. Ëndërrimet për jetë nuk kanë të shuar në këto troje malësorësh me karakter të fortë, ku, sa shuhet një ëndërr ndizet një tjetër si pishtar i pashuar brezash. Anton Gojçaj, ky autor në një rrjedhë që nuk ka as kohë e as dëshirë të ndalet, vjen me “Shijen e librit” (AIKD, Prishtinë 2009), një vëllim me recensione, interpretime dhe ese. Edhe në këtë libër Anton Gojçaj vazhdon zbuluesen e vet në krijimtarinë letrare pa u kufizuar, në hapësirën ballkanike e gjithkund ku letërsia shqipe kultivohet, por me vështrime edhe në letërsinë botërore. Kështu krahas shumë emrave të krijuesve shqiptarë që nga Ismail Kadare, Nikollë Berishaj, Alfred Çapaliku, Gjek Marinaj, Xhevdet Bajraj, Ndue Ukaj, Anton N. Berisha, Fran Camaj, Nik Ukgjini, Lumnije Hoxha, Nail Draga, Ibrahim Berjashi, Basri Çapriqi e tjerë gjen vështrime dhe ese për veprat e botuara në shqip të Platonit, Charles Bukowskit, Ezra Poundit, Gynter Grasit, Italo Zvevos, si dhe mbi pikëpamjet estetike të Shën Tomë Akuinit, estet i dritës diellore e tjerë. Pavarësisht se Anton Gojçaj, një autor si kalliri me shumë bukë që e mban kokën ulur, shprehet modestish për krijimtarinë e vet në librin “Shija e Librit” ku shkruan: “T’i shkruaj dhe t’i botoj përshtypjet e mia për librat kam filluar gjatë studimeve. Si duket, unë qysh atëherë e kam pasur të qartë se në letërsinë artistike s’do jem i suksesshëm”, por me çfarë tregon në vazhdimësinë e tij krijuese koha nuk i dha të drejtë. Talenti para se të jetë vepër është një shfaqje. E atë shfaqje Anton Gojçaj e kishte pasur që në librin e parë. Ndaj prurja e veprave të reja cilësore nga ky autor, për lexuesit apo kolegët shkrimtarë nuk është e papritur. Madje edhe ribotimi i romanit “Passio” në Podgoricë në vitin 2015 dhe interesi i lexuesve që u shfaq për të, vërteton saktësinë e mendimit të studiuesit dr. Anton Berishaj: “Passio paraqet një kryevepër “të vogël” të mirëfilltë të letërsisë bashkëkohore shqiptare”. Po do të ishte i mangët vlerësimi për autorin pa këqyrjen e ashtit të poezisë së tij, që edhe ajo është e vogël në volum por origjinale, me individualitet e ndjesi të thellë. Autori Anton Gojçaj siç shfaqet mjeshtër i fjalës së zgjedhur e ndërtimit të subjekteve e karaktereve në prozë, ndjehet po aq mrekullisht në poezi. Tek poezia e Anton Gojçajt gjen motive hapësinore deri përtej oqeanesh, nuk ka kufizim në këndvështrimin e tij, por poezia e tij gjithherë shfaqet atje ku ndjehet më mirë, në shkëmbinjtë e malit të Hotit, ku dëgjohet kënga e fëllanxave të malit e ku autori lëshon thirrjen e tij dashunore: “Vrapo e dashura ime”: buka e bardhë përngjasim vetëtime me shpejt se yjet e hëna vrapo e dashura ime shirat në ty lahen flakërojnë vegime dhelpër është klepsidra vrapo e dashura ime pritjen zjet thellimi ngutuni gëzime herët bëhet vonë vrapo e dashura ime Që nga koha kur botoi vëllimin e parë poetik e deri tek “Dëgjohet një violinë, në suferinë…” poezi, (Enti botues “Gjergj Fishta” Lezhë 2011), kishte kaluar plot një dekadë, por poezitë e Anton Gojçajt vijnë po aq emocionuese, të thella nga mendimi, puhizë në ndjesi, që para se të shkojnë e kërkojnë motive larg në kohë e hapësirë, më së shumti ngulmojnë në zbulimin e vetvetes, në përjetime që gjithçka e kalojnë në filtrin e shpirtit. Le të sjellim poezinë e cila është përzgjedhur si titull libri “Dëgjohet një violinë, në suferinë…” Qielli është një portë e mbyllur. Pas portës gjithmonë ka diçka. Qielli është bordel i pafund Miliarda yje si miliarda gra të zhveshura e joshin udhëtarin e lodhur të shtrihet mbi ta. Dëgjohet një violinë… Fryn Një suferinë. Qielli shkundet. Yjet bien një e nga një. Si gjethet. Si mbretër të posarrëzuar prej fronit. Si mbeturina të sofrës parajsore. Qielli është dritare e hapur kudo. Më kot autori Anton Gojçaj e paragjykonte prozën e artin e tij poetik siç e cituam më lart. Ato vërtetë nuk flasin zhurmshëm, nuk buçasin, nuk thërrasin t’u bësh eho, siç u bëjnë ca autorë krijimeve të tyre, por janë si ato lulet e vogla apo fijet e barit që me qetësinë e brishtësinë e vet, pak e nga pak, bëjnë shteg e lulëzojnë në shkëmb. Dhe jo pak herë lulet e shkëmbit janë po aq të bukura, madje shpesh edhe më të bukura se ato që rriten në lëndina të buta e ku qëllon të shkelen me këmbë. Kush ka shëtitur në mal, ku të duket gjithkah thatësirë gri, ka vënë re një aromë të magjishme të cilën askund tjetër nuk e ndjen. Janë aromat e luleve te malit. Vargjet e tij rrjedhin natyrshëm, zbresin si petale që rrëzon era në pranverë, herë-herë të bëhen si fluturzat e borës që shkrijnë në buzët e nxehta të vajzave. Të asaj që i jep titullin një prej poezive të tij më të bukura, një perlë dashurie e denjë për çdo antologji lirike të poezisë kombëtare por edhe ndërkombëtare: “Vajza që ecën me ombrellë nëpër borë”: sa shumë që duheshim atë mbrëmje me borë si s’ta bëra me dorë si s’ma bërë me dorë kur luanim qiellorë me djallëzoren ironi si s’ma bëre me sy si s’ta bëra me sy do të duhemi përsëri netëve pa orë do të vishemi me florë do të shkrihemi në bore Aq e mbyllur është kjo poezi, po dhe të tjera si kjo në krijimtarinë e Anton Gojçajt, sa të duket si një perlë me të cilën të dashurohen sytë, aq sa autori nuk ia ka ndjerë nevojën as shenjave të pikësimit sepse ato tre strofa në 12 vargjet përbëjnë një unitet mendimi e fjalësh, konfigurimi estetik, të cilat lexohen me një frymë, madje ajo nëpër eter sikur të sjell edhe tingujt e një muzike në imagjinatën tënde si lexues, e ndoshta ky instrument mund të jetë ajo që autori e thërret në titullin e librit, një violinë në suferinë. Shumë prej poezive mbresëlënëse të Anton Gojçaj lënë poetikisht pa frymë për nga shkalla e lartë e përjetimit emocional. Gjithçka zhvillohet shpejt, aq shpejt sa të përngjan sikur je me vështrim në qiellin mbrëmësor. Sheh një yll që këputet tek lë një vrragë të thellë si prush zjarri, e ani pse ylli është shuar, vazhdon të lërë gjurmë dritë në sytë e tu, në kujtesën tënde. Pikërisht për këtë thonë se poezia ka magji, është dehja e fjalëve, është fryma e shpirtit që të prek edhe atëherë kur mendon se je larg prej botës së emocioneve dhe frymëzimit. Ajo të vjen pa pasur nevojë ta thërrasësh. Ajo vjen tek njeriu në shumë trajta por në rastin më fatlum kemi metamorfimin poetik të fjalës si drithërimë drite Por a është kjo arritje e mjaftueshme për ta konsideruar se autori është në pikën më të lartë të trajektores së vet krijuese, aq më tepër se tashmë ai është një nga autorët më të veçantë që e pasurojnë letërsinë shqipe. Duke e ditur psikologjinë e Anton Gojçajt, marrëdhëniet e tij me artin, rrethanat e jetës ku formohen prirjet dhe karakteri, do të thosha se vetë autori do ta konsideronte të pamjaftueshme rrugëtimin e tij të deritashëm letrar. Sepse ja çfarë thotë në poezinë e tij “Energjia e poezisë”: “Universit i duhet edhe një vers”. Pra çdo përkryerje është një shteg i ri për të vazhduar udhën e guximshme të artit, një rrugëtim ky që nuk ka fund. Ajo çfarë dimë apo hamendësojmë për krijimtarinë e larmishme të shkrimtarit është se lumi i Anton Gojçajt e ka gjetur shtratin e vet, një shtrat ku ai si mjeshtër, do të vazhdojë të përpëlitet natë e ditë në një shqetësim të pagjumë për fjalën e zgjedhur dhe magjinë e poezisë.

Zëri i Ndërgjegjes

August 28, 2016 by dgreca

Nga Reshat Kripa*/

Një mbrëmje, Hektori mori fletoren me poezitë dhe shkoi në shtëpinë e Petritit. E gjeti me penel në dorë. E vetmja gjë e mirë që kishte bërë, pasi ishte liruar nga burgu, ishte se ishte martuar me një vajzë të shtresës së tij. Kishin një djalë dy vjeç. Banonin në një shtëpi private, së bashku me dy prindërit, punëtorë në ndërmarrjen bujqësore. Kishte filluar punë si murator në ndërmarrjen e ndërtimit. Profesionin e kishte fituar qysh në burg.

– Çfarë po pikturon? – e pyeti Hektori.

– Jetën time, – u përgjigj dhe i tregoi konturet e një pikture që ende nuk ishte mbaruar.

Hektori e vështroi. Ishte portreti i një personi që i drejtohej dikujt me duart përpjetë. Shprehja e fytyrës së tij dukej sikur lutej. Piktura kishte nënshkrimin; “Mëshirë për atë që rrëzohet!”

– Çdo të thotë kjo?

– Nuk e kupton?

– Më duket si ndjesa që kërkon ndonjë që ka kryer ndonjë faj.

– Unë do ta quaja krim.

– Krim, përse?

– Sepse faji mund të shlyhet me disa vite burg ndërsa, nëse ke kryer ndonjë krim, atëherë ndërgjegja të bluan zemrën dhe shpirtin. Ndjenja e përgjegjësisë të bren vazhdimisht.

Petriti fliste me një zë të tillë, thuajse ishte ai që e kishte kryer atë krim. Ishte hera e parë, pas kaq vitesh, që Hektori dëgjonte mikun e tij të fliste në këtë mënyrë.

– A të ka takuar rasti të njohësh ndonjë kriminel që ka vrarë dikë? – vazhdoi Petriti. – Unë kam njohur një të tillë në burg, një që ishte penduar për atë që kishte bërë por që nuk mund ta kthente më prapsht. E kishte ndërgjegjen të copëtuar. Ajo e gryente vazhdimisht. Nuk gjente qetësi as natën. Ngrihej nga shtrati dhe thërriste: –“Falmë, falmë!”- por asnjë nuk i përgjigjej. Atëherë dergjej përsëri në shtrat duke qarë me ngashërim. Portretin e këtij njeriu kam dashur të paraqes në këtë pikturë.

Hektori filloi ta vëzhgojë portretin me një vëmendje akoma më të madhe. Për një çast iu duk se tiparet e saj i ngjanin fytyrës së një të njohuri. Po vriste mendjen se kujt. Së fundi e gjeti. Tiparet e fytyrës në pikturë ishin të njëjta me ato të Petritit. Këtë dyshim e shprehu.

– Doja një fytyrë për këtë portret, – u përgjigj Petriti. – Fytyrën e të njohurit tim nuk mund ta pikturoja. Kjo do të thoshte ta dënoja atë edhe një herë. Mund të sajoja një fytyrë çfardo, por më dukej se kjo nuk do të ishte e plotë. Ndaj i dhashë tiparet e mia portretit.

– Je piktor i madh, miku im. Portreti yt është një kryevepër në pikturë. Ky portret mund të konkurojë në çfardo lloj ekspozite në botë.

– Për mua, ato dyer do të qëndrojnë vazhdimisht të mbyllura. Si shkruante Migjeni? –“Vetëm unë me ju po knaqem si fëmija”- Edhe ne jemi të detyruar të kënaqemi vetëm ne me veprat tona. A nuk po të ndodh edhe ty me poezitë kështu?

Hektorit iu kujtua poezia që ia kishte dërguar gazetës “Letrari i ri”, e cila nuk denjoi as t’i kthente përgjigje. Këtë ia tha edhe bashkëbiseduesit. Ai e dëgjoi dhe i tha:

– Sidoqoftë të mos na mposhtë pesimizmi. Unë kam bindjen se më në fund e vërteta do të triumfojë. Për këtë duhet të kemi besim. Do të vijë dita kur veprat tona do të publikohen botërisht.

Fjalët e mikut të tij e ngrohën Hektorin. Kishte nevojë për fjalë të tilla. I tregoi fletoren me poezi.

– Lexoi! – i tha.

Petriti mori fletoren dhe filloi ta lexojë. Ishte një tufë me njëzetepesë poezi. I

kushtoheshin atdheut, dashurisë, familjes, shoqërisë. Ato ishin shkruar me ndjenjë. Në mënyrë të veçantë aty ku shprehej dëshira për liri.

– Të lumtë, miku im! – i tha. – Dëgjoje këtë strofë: Në këtë kaos, këtë vend të nxirrë,/ Nga këta “bandillë” këta “xhevahirë”,/ Zërat tanë të fortë, zërat tanë të mirë,/ Zërat tanë të lirë, Zë në shkretëtirë! A nuk të duket e goditur?

Fjalët i pasoi një heshtje. Secili sillte në mendje vargjet e kësaj poezie. Së fundi Hektori foli:

– Si thua?

– Një medalion për shumë gjëra. Një medalion për kohën, politikën, njerëzit dhe tërë sfumimin e njeriut. Poezia ka stil, patos, lirizëm, por edhe një lidhje historike mes fjalës dhe kohës që përcillet. Mesazhi i kësaj poezie është se, edhe pse je “zë në shkretëtirë” e ke thënë fjalën tënde jashtë kësaj shkretëtire. Muzikaliteti i kësaj poezie, nuk vjen vetëm nga rima, por nga fuqia e fjalës dhe nga mesazhi metaforik që ajo përcjell. Ata që kanë vesh dhe ata që kanë sy e ndiejnë me tërë kompleksitetin e shqisave fuqinë dhe moralin e fabulës. Ju keni përjetimin e një zëri “luanor” në këtë “shkretëtirë”, ku forca e zërit u premton më shumë se sa pakësia njerëzve të mavijosur nga dhjami politik. Në këtë mesazh janë ëndrra të ardhura në mes trazimesh, por janë edhe trysni që flaken dhe çlirohen mjeshtërisht nga “brumbulli” i karshillëkut dhe shpërdredhjes njerëzore, që gjen përshtatjen në hapësirën e mjerë dhe të shkretë të politikës zhargone. Një poemë prekëse, tema e së cilës i përshtatet çdo situate tjetër që njeriu me vullnet e synime të qarta i përballon. Urime, miku im.

Petriti heshti. Një kritik i vërtetë letrar nuk mund të fliste më mirë.

– A e dini se jeni një analist i vërtetë letrar? – i tha Hektori. Ju falënderoj së tepërmi. Por, më thoni, a nuk janë një zë në shkretëtirë pikturat e tua të mrekullueshme?

– Po, jetojmë në një epokë të gabuar, në një epokë kur do të mësosh dhe nuk të lejojnë, do të punosh dhe nuk të lejojnë, do të jetosh dhe nuk të lejojnë edhe për të jetuar.

– Megjithatë ne duhet të vazhdojmë të krijojmë. Të krijojmë deri sa të vijë dita jonë, dita e demokracisë së vërtetë. Atëherë t’i nxjerrim në dritë për të shpërthyer.

Ky ishte si një betim i dytë që bënin për të qëndruar në ballë të rezistencës aktive kundër përbindëshit që kishte zaptuar atdheun. Pas kaq kohësh e ndienin veten të lirë ashtu si “Herkuli” i pikturës që i kishte dhuruar Petriti, ditwn qw u lirua nga burgu, që shpërtheu zinxhirët me të cilat e kishin lidhur.

U përqafuan me njëri-tjetrin ashtu si nuk ishin përqafuar kurrë.

***

Një trokitje në portë e zgjoi Hektorin nga ëndërrimet ku ishte zhytur. U ngrit dhe e hapi. Para tij qëndronte Bledari.

– Ç’kërkoni? – e pyeti me një ton mospërfillës

– Dua të bisedojmë.

– Ju kam thënë, ndërmjet nesh ka mbaruar gjithçka.

– Ju lutem, vetëm pak minuta dua të më kushtoni.

Hektori u mendua për disa çaste, pastaj u tërhoq mënjanë për t’i hapur rrugën. Bledari hyri në dhomë.

– Flisni! – foli Hektori pasi zunë vendet.

– E di që nuk do të më besoni. E di që do të mendoni se më kanë futur për t’ju spiunuar dhe keni të drejtë. Megjithatë dua, për herë të parë në jetë, të jem i sinqertë me ju. Unë kam nënshkruar deklaratën e bashkëpunimit me Sigurimin e Shtetit para një jave. Nuk munda të rezistoja më. Kështu jam gatuar. Detyra që më kanë ngarkuar është pikërisht vëzhgimi juaj. Por kam një brengë. Më bren ndërgjegjja për fajin e kryer ndaj jush para shumë viteve.

– E pastaj? – e ndërpreu Hektori.

– Pastaj? E di që nuk do të më besoni, por unë e ndiej për detyrë t’ju lajmëroj: Ruhuni! Jeni vënë në shënjestër. Tani do të iki, por e di që dikush tjetër më ndjek nga prapa. Ndaj kur të dalim do të më shtysh që të besojnë se ti nuk më pranove.

U ngrit dhe u drejtua nga porta. Hektori e ndoqi.

– Hap portën dhe më shty me forcë, – tha Bledari.

Hektori hapi portën dhe i dha një të shtyrë të fort që e rrëzoi për tokë.

– Shporru dhe mos të të shoh më! – thirri me zë të lartë.

Bledari u ngrit dhe u largua. Një hije lëvizi pas tij. Hektori mbylli portën dhe u kthye në dhomë. Ndodhia i kishte ardhur papritur. Të ishin vërtetë të sinqerta fjalët e tij apo vazhdonte ende lojën? Nuk ishte në gjendje t’i jepte përgjigje kësaj pyetjeje. Kishte nevojë të këshillohej me ndonjë. Po me cilin? Përveç Petritit ai nuk kishte shok tjetër. Të shkonte tani atje druhesh se mos e survejonin. Tashmë nata e kishte mbuluar qytetin. Ishin orët e vona të saj. Në atë kohë nuk kishte ku të shkonte. Vendosi ta linte për të nesërmen. Por edhe të nesërmen nuk bëri gjë. Përvoja e kishte mësuar që të ishte shumë i kujdesshëm.

Te Petriti shkoi pas një jave. E gjeti vetëm. Gruaja me djalin kishin shkuar për një vizitë. Sa u ulën i tregoi ngjarjen me Bledarin. Ai e dëgjoi me vëmendje dhe nuk fliste. Nuk i ndërhyri në asnjë frazë.

– Po ti, pse nuk flet? – e pyeti Hektori.

– Të flas? E çfarë të flas?

– Petrit, ku e ke mendjen? – pyeti Hektori duke kuptuar se miku i tij kishte fluturuar diku larg.

Petriti u ngrit dhe doli nga dhoma. Pas pak u kthye. Në duar mbante disa nga pikturat e tij. Ishin pikërisht ato, për të cilat Hektori mendonte se kishin një kuptim alegorik. Tema kryesore e tyre ishte brejtja e ndërgjegjes. Kjo kuptohej edhe nga titujt që kishte zgjedhur autori.

– I shikon këto, – foli më në fund Petriti. – A mund të më thuash se çfarë shprehin?

Hektori qëndronte i habitur para tyre. Çfarë lidhje kishin këto piktura me ngjarjen në fjalë? Këtë nuk e shpjegonte dot.

Petriti e vështronte. Një psherëtimë i doli nga gjoksi i tij.

– Përse? – pyeti më në fund Hektori.

– Plagë zemre, – u përgjigj Petriti.

Hektori kuptoi që miku i tij fshihte diçka. Patjetër kjo duhej të ishte mjaft e rëndë, të cilën ai nuk guxonte ta shprehte.

– Petrit, – iu drejtua mikut të tij, – Çfarë të mundon? Fol dhe do të shohësh se do të lehtësohesh.

– Të flas? Edhe unë dua të flas por a mund të tregohet dobësia e karakterit?

– Patjetër.

Fjalët e Hektorit ngrohën zemrën e Petritit. Filloi të fliste. Në fillim pak i drojtur dhe me një zë që mezi dëgjohej. Me kalimin e kohës sikur u çlirua nga ankthi dhe fjalët i shqiptonte më rrjedhshëm. Çuditërisht, kur përfundoi, e ndjente veten krejt të çliruar. Kishte hequr nga zemra një brengë të madhe.

Petriti kishte lindur në vitin e fundit të luftës, njësoj si Hektori. Ishte djalë i vetëm. Zoti nuk u kishte falur prindërve fëmijë të tjerë. Në përgjithësi familja e tij nuk ishte përzierë në mosmarrëveshjet e kohës së luftës, por biografinë ua “prishte” një kushëri i babajt, pjesëtar i çetave nacionaliste që, me mbarimin e luftës, ishte arratisur jashtë shtetit me shumë të tjerë. Kjo gjë bënte që peshorja, kur vinte puna për ndonjë vlerësim, të anonte nga i arratisuri. Megjithëse rridhte nga një familje e ndershme, që nuk i ishte dëgjuar zëri ndonjëherë për keq, ata shikoheshin pak shtrembër nga qeveritarët dhe kjo vetëm për faj të atij kushëririt.

Me gjithë këto, i ati bëri si bëri, duke ndërhyrë sa te njëri aq dhe te tjetri, mundi t’i nxirrte të birit të drejtën e studimit në fakultetin e pikturës. Para Petritit ishin hapur rrugë të reja. Ishte një nga studentët më të shkëlqyer të fakultetit, një as i vërtetë që i kishte mbaruar studimet me rezultatet më të larta. Bënte pjesë në dy apo tre studentët më të mirë të universitetit dhe kishte të drejtë të krenohej.

Si i ri që ishte kishte plot ëndrra. Mendonte se do të emërohej në ndonjë vend me rëndësi në kryeqytet. Ndoshta mund ta mbanin edhe si pedagog në universitet. Këtë mendim ia kishin shprehur edhe nja dy pedagogë që ia njihnin aftësitë. E ëndërronte veten ndoshta edhe në postin e ndonjë drejtori drejtorie ose edhe atë të ndonjë zëvendësministri. Ishte në moshën e rinisë, në moshën e iluzioneve.

Por hija e zezë e kushëririt të largët e ndiqte hap pas hapi. Ajo hije çuditërisht afrohej aq shumë dhe zmadhohej pambarimisht, sa e tmerronte kur mendonte pasojat. I duhej patjetër të gjente mënyrën për të shpëtuar prej saj

Dikush i kishte thënë se paskësh dëgjuar diku se do të emërohej mësues në një shkollë fshati të largët, diku në veriun e vendit. U mendua dhe u mendua gjatë për këtë çështje. Vendosi të kërkonte ndihmën e kryetarit të degës së Punëve të Brendëshme të qytetit. Kishin qenë shokë bange në shkollën shtatëvjeçare. Kur Petriti kishte filluar gjimnazin, shoku i tij kishte kaluar në shkollën e Sigurimit të Shtetit. Megjithatë shoqërinë e kishin ruajtur. Në pushimet e verës shoqëroheshin vazhdimisht.

Shkoi. Do të bisedonte hapur. Besonte se do ta kuptonte. Ai i kishte të gjitha mundësitë për ta ndihmuar.

Kryetari sa mori vesh kush e kërkonte, urdhëroi ta fusnin brenda.

– Ç’ e mirë të solli sot këtu? – e pyeti.

Petriti i shpjegoi hollësisht hallin e tij. I tha se për shkak të kushëririt të largët, me të cilin nuk kishin pasur lidhje fare, rrezikohej të emërohej në një fshat të largët, në një kohë që kishte përfunduar studimet me rezultate të shkëlqyera. I tregoi edhe diplomën me notat . I foli, gjithashtu, edhe për ëndërrimet e tij për poste më të larta.

Kryetari e dëgjonte me vëmendje dhe e la të fliste pa e ndërprerë. Hera-herës vinte buzën në gaz, sidomos kur pa diplomën. Kur mbaroi, i tha me një zë të qetë:

– Ik tani dhe do të lajmëroj unë!

Petriti u largua me shpresë se puna do të rregullohej. Këtë ia tha edhe të atit. Ai e shikoi ndër sy dhe i tha

– A e mendove mirë?

Nuk e kuptoi se çfarë donte të thoshte i ati me këto fjalë. Megjithatë nuk e zgjati.

Pas dy javësh një polic u paraqit në shtëpi.

– Ju kërkon kryetari në turizmin e qytetit, – i tha.

U nis. Sapo mbërriti atje gjeti shokun e tij, i cili e shpuri në një dhomë të veçantë. Kryetari porositi dy dopio konjak. Nuk kishin filluar ende të pinin kur ai i tha:

– Dëgjo Petrit, e bisedova çështjen tënde me shokët dhe ata janë dakord. Do të emërohesh drejtor në një shkollë të rëndësishme në qytet. Pas disa vitesh mund të shkosh edhe më lart. Varet nga puna jote.

Fantazia e Petritit filloi të fluturonte. Ëndrra e tij po realizohej. Po i hapeshin horizonte të pafund ku do të shpërthente talenti i tij.

– Falemnderit, – i tha me zërin që i dridhej nga emocioni. – Nuk e di në se do të më jepet mundësia t’jua shpërblej.

– Ajo varet nga ju, – vazhdoi kryetari.

– Në ç’mënyrë?- pyeti pa vetëdije Petriti.

– Të bashkëpunosh me ne.

Një mjegull e mbuloi. Sytë filluan t’i errësohen. Veshët t’i buçasin. Shoku i kishte kërkuar të bëhej bashkëpunëtor i Sigurimit të Shtetit. I dukej sikur e kishte goditur rrufeja.

– Po unë jam mësues, – mundi t’i thoshte

– Kjo s’do të thotë gjë, – iu përgjigj ai. – Ju mund të punoni në profesionin tuaj dhe kjo nuk ju pengon që të kontribuoni edhe për partinë dhe pushtetin popullor. Kjo është detyra kryesore e çdo shqiptari. Shpejt do t’ia shihni hairin kësaj pune.

Petriti nuk dinte çfarë t’i përgjigjej. Kryetari e vuri re një gjë të tillë dhe nuk e zgjati më tej, por iu drejtua:

– Mirë, për sot e lemë me kaq. Do të takohemi përsëri. Mendohuni për çfarë ju propozova dhe… – Zëri i tij u rëndua – mos bëni gabim ta bisedoni me njeri, as edhe me prindërit tuaj.

U ndanë.

Kaluan dy javë. Një korrier e lajmëroi se duhej të paraqitej në të njëjtin vend të nesërmen në orën 22.00. Shkoi. E priste një fytyrë e panjohur që iu prezantua me emrin Filip. Në dhomën e barit ishin edhe dy operativë sigurimi të tjerë. Kësaj here nuk kishte më biseda midis miqsh. Zotëronte gjuha e kërcënimeve. Emërim në ndonjë zonë të humbur të vendit, internim e ndoshta edhe burgim.

Para syve i qëndronte një letër e shkruar me makinë shkrimi. Sytë i ishin veshur. Nuk lexonte dot. Truri i rrihte si çekan. Megjithatë, me vështirësi, mundi të dallojë një fjalë, në krye të letrës, të shkruar me shkronja të mëdha: DEKLARATË

E kuptoi se çfarë ishte ajo letër. Ishte ndëshkimi i tij në këmbim të karrierës. Kërcënuesit ndërroheshin me njëri-tjetrin. Dilnin, futeshin në bar, pinin ndonjë konjak ose fërnet dhe ktheheshin më shumë të egërsuar. Ai ishte i detyruar të qëndronte më këmbë dhe të dëgjonte ligjëratat e tyre. Nuk e linin të ulej. Pëshpërimat e tyre ogurzeza gjëmonin në veshët e tij.

Po agonte. Petriti ishte i kapitur. Filipi i zgjati letrën.

– Nënshkruaje! – i pëshpëriti.

Operativi këmbëngulte. Ai nguronte. Por ngurimi i atij njeriu pati një fund. Nuk mundi më të rezistonte. Vetëdija kishte fluturuar. Me duart që i dridheshin, mori penën dhe nënshkroi. Ishte nënshkrimi i parë i turpit të tij.

Filipi mori shkresën, e futi në çantë dhe i tha:

– Tani shkoni qetësohuni në shtëpi!

U nis. Rrugën e përshkoi si një i dehur ose më saktë si një sonambul. Të njohurit e përshëndesnin, por ai as që i shikonte.

Së fundi arriti në shtëpi. Familjarët ishin alarmuar.

– Isha te një miku im, – u tha dhe u mbyll në dhomën e tij.

E ëma e pyeti se çfarë kishte ndodhur por ai nuk iu përgjigj

– Lereni të qetë, – tha i ati që kishte kuptuar se diçka duhej të kishte ndodhur.

Petriti u shtri në shtrat dhe filloi të qante. Qante me dënesë, por pa nxjerrë zë. Nuk donte ta dëgjonin. Mbuloi kokën me jorgan. Çfarë t’u thoshte? Që kishte nënshkruar atë deklaratë të turpshme? Pasi kaloi vala e parë e zuri gjumi, një gjumë i rëndë i mbushur me ëndrra të llahtarshme.

Pas një jave erdhi emërimi. E kishin caktuar drejtor në njërën nga shkollat e mesme të qytetit. Por atij tashmë nuk i hynte në sy asgjë. Ëndërrimet e dikurshme kishin perënduar një herë e mirë.

Gjatë gjithë kohës që Petriti tregonte, Hektori qëndronte në heshtje. Rasti i tij i kujtoi edhe drama të tjera të ndodhura në atë kohë. Një rast i ngjashëm me të i dukej edhe ai i Bledarit. Ishin një nga metodat kryesore që përdorte Sigurimi i Shtetit për të rekrutuar

agjentët e tij.

– Po pastaj? – pyeti Hektori.

– Pastaj? – vazhdoi Petriti. – Mendoja si do ta kaloja këtë pengesë. Duheshin përdorur dredhira të ndryshme. Mendoja të rrija i veçuar. Po të më pyesnin, do t’u thoja se me mua nuk bisedonte njeri, pasi druheshin nga detyra që kisha. Por, a do të kisha sukses me këtë mënyrë? Nuk e dija.

Pasi nxori një psherëtimë vazhdoi:

– Në shkollë vinte vazhdimisht Filipi. Ai ishte caktuar operativ i sigurimit për shkollën. Lidhjet i mbante me sekretarin e rinisë por, kur kalonte pranë meje, më pyeste gjoja me mospërfillje:

– E, ç’na thua, a kemi ndonjë gjë të re?

Unë bëja sikur nuk e kuptoja ku e hidhte fjalën dhe i thosha:

– Çfarë do të kemi veç punës së përditshme.

Një ditë arrestuan tre djem të rinj, Rolandin, Shezaiun dhe Nikollën. Ishin maturantë. U akuzuan për krijimin e një grupi antipushtet që bënte agjitacion dhe propagandë. Arrestimi i tyre bëri bujë të madhe në të gjithë qytetin.

Kishin kaluar disa muaj qysh atëherë. Të arrestuarit mbaheshin në degën e Punëve të Brendshme. Nuk ishin dënuar ende. Një ditë, rastësisht, takova kryetarin e degës. Ai më përqafoi me një buzëqeshje, që m’u duk e shtirur.

– Nesër, nga dreka, dil nga zyra ime. Dua të bisedojmë diçka të rëndësishme, – më tha.

Qetësia ishte prishur përsëri. E dija që vajtja ime atje, me siguri, do të kishte pasoja të tjera. Ai vend ishte foleja e prapaskenave. Çfarë kishte përgatitur që donte të më fuste edhe mua në këtë valle?

Megjithatë nuk kisha nga t’ia mbaja. U detyrova të shkoj. Më futën drejt e në zyrën e tij. Ai nuk e zgjati shumë me përshëndetjen, por u fut drejt e në temë.

– Kemi një denoncim të disa mësuesve për ata nxënësit e arrestuar. Lexojeni dhe është e mira ta nënshkruani edhe juve. Emrin tënd do ta mbajmë të fshehtë.

Më zgjati një letër të shtypur. E lexova. Më erdhi të pështirë. Ata mësues që deri në atë çast, i kisha konsideruar si njerës të ndershëm, kishin rënë aq poshtë sa të nënshkruanin një gjë të tillë kaq të ulët, aspak dinjitoze për një intelektual.

– Hë, çfarë po mendohe? – pyeti kryetari.

– Unë nuk di asgjë nga ato që kanë deklaruar ata, – iu përgjigja.

– I marrë qenke! Se mos ata kanë dëgjuar me të vërtetë? Hajde tani, shkruaj poshtë nënshkrimeve të tyre: “Vërtetoj deklaratën e kolegëve të mi” dhe nënshkruaje.

Më zgjati penën. Mua më dridheshin duart. Nuk guxoja.

– Ju kam premtuar, së shpejti ju pret kryeqyteti, lavdia. Mos e shkelmoni!

Në sytë e tij dallova një shenjë kërcënimi. Prapa atyre premtimeve të bukura fshihej burgu. U theva. Mora penën, shkrova ato që më diktoi dhe nënshkrova. Ishte nënshkrimi i dytë i turpit tim.

Pas dy muajsh mora vesh një lajm të kobshëm. Rolandi kishte ndërruar jetë. Në çfarë rrethana? Asgjë nuk dihej. Qarkullonte vetëm një lajm, i përhapur me siguri nga Sigurimi i Shtetit, Rolandi na paskësh vdekur gjoja nga një hemoragji cerebrale. Kurse unë kisha bindjen se atë e kishin mbytur në tortura.

U trondita së tepërmi. Ndjeva vetëdijen të më padiste. Kisha qenë edhe unë një nga shkaktarët e asaj vdekjeje. Ai nënshkrimi im i mallkuar e kishte shpënë atë djalë të ri në qiell. Po, po në qiell, sepse në tokë nuk kishte më vend për njerëz si ai.

Tronditja shpejt u kthye në revoltë. Brenda meje ziente një vullkan që, deri atëherë, kishte qenë i fshehur. Mendova t’ia përplas në fytyrë shokut të fëminisë sime. Ishte më e pakta çka që mund të bëja.

U drejtova për në degën e Punëve të Brendëshme, ku kërkova kryetarin. Meqënëse më kishin parë edhe herë të tjera të takohesha me të, më përcollën në zyrën e tij. Nuk prita të fliste. Fola unë:

– Përse i morët jetën?

Më shikoi i habitur se ku e kisha gjetur guximin të flisja ashtu para tij. Nuk i kishte ndodhur kurrë më parë një rast i tillë. U përgjigj me një zë të akullt:

– Ia mora unë apo ju? Haruat deklaratën tuaj?

– Atë deklaratë ma nxorrët ju me kërcënimet tuaja. Ju e dinit që nuk kishte asnjë të vërtetë në të.

Një e qeshur histerike mbuloi dhomën. Unë ngriva. Si ishte e mundur të qeshte para një ngjarje të tillë? Fillova të vjell prej goje shprehje të tilla që në asnjë çast tjetër nuk do të guxoja. E kisha humbur arsyen. Kujtoja se kisha para meje një shok të shkollës. Harova se ai ishte kryetari i degës, njeriu më i fuqishëm i qytetit. Kur e pa se kalova çdo kufi, thërriti dy policë, të cilët më kapën për krahu dhe më flakën përjashta.

Të nesërmen i drejtova një letër Seksionit të Arsimit në Komitetin Ekzekutiv të Rrethit, ku i komunikoja dorëheqjen time nga detyra e drejtorit dhe nga arsimi. Nuk isha i denjë të punoja në atë sektor.

Fillova punë si punëtor në ndërmarrjen e ndërtimit. Nuk kaloi më shumë se një muaj dhe më arrestuan. Më dënuan për agjitacion dhe propagandë.

Përse përfundova në këtë gjendje? Edhe ti e përfundove shkollën me rezultate të shkëlqyera, por nuk re në grackën që rashë unë. Kërkoja lavdinë. Por për të arritur këtë duhej të paguaje një çmim. Ky është kushti i Sigurimit të Shtetit. Ai e ka si parim gjurmimin e atyre që kërkojnë të arrijnë majat. Në mënyrë të veçantë të atyre që kanë ndonjë “kleçkë” në biografi. Një nga këta jam dhe unë. Një gjë të tillë e pagova shumë shtrenjtë. Po ty a të ka ndodhur kjo?

Hektori u mendua para se të përgjigjej. Asnjëherë në jetën e tij nuk e kishin thirrur për ta bërë bashkëpuntorë. Ai i ishte nënshtruar fatit. E dinte gjendjen e tij dhe nuk kishte kërkuar kurrë të ngrihej më lart se një punëtor i thjeshtë.

– Jo! – iu përgjigj mikut të tij, – asnjëherë!

– E shikon, të thashë? Sigurimi ndiqte gjithmonë ata që kërkonin të ngjisnin shkallët e karrierës.

Heshti. E kishte përfunduar historinë e tij. Edhe Hektori nuk fliste. Historia e Petritit e kishte tronditur, sepse sinqeriteti me të cilin e kishte treguar ai e kishte befasuar. Ishte hera e parë që dëgjonte një reflektim të tillë të ndërgjegjes. Në atë kohë ishte e modës që njerëzit të hiqeshin të gjithë heronj, të viheshin në garë se kush mund të tregonte më shumë “heroizmat” që kishte kryer në kohën e luftës apo periudhës së ndërtimit të socializmit.

*Fragment nga romani “Ëndrrat e thyera”

TOKA E DARDHAVE NË MUZG

August 20, 2016 by dgreca

TOKA E DARDHAVE NË MUZG/

Nga: Sinan KAMBERAJ/
_________

Sapo të kesh arritur në Tokën e Dardhave/
Mbyll sytë për një çast dhe mbaj frymën:/
Do të dëgjosh një trokëllimë të pafundme/
Dhe një hingëllimë të çartur që çan qiejt …/

Janë kuajt e harlisur nga magjia e zezē/
Që shkelin gjithçka që u del përpara:/
bjeshkë, njerëz, varre, lumenj, ara …/

Hapi pakëz sytë dhe shih jelët e tyre/
Gërsheta të shthurura lulezezash –
Tek fshikullojnë horizontin e vrarë reje
Që s’dihet ndan a bashkon tokë e qiell.

Sa shumë lulezezat paskan çelë
Cep e m’cep Tokēs së Dardhave!
Farmaku u rrjedh trungut deri në rrenjë …

Këtu ende bie duhmë e qiellit të përglasur
Nga mullenjat që ikën në një buzmuzg ballkanik –
Dhe, hingëllimë e hamshorëve
Që mbyt zërin e engjujve të therur nga barbarët –
Në gji të nënave të dhunuara …

Sa vuajtje shkaktoka dergja e harresës –
Tokë e përgjakur e Dardhave!
___________
Prishtine,
20 gusht 2016

KAFAZI I ARTË

August 15, 2016 by dgreca

Tregim nga Vjollca Pasku/

Eva ishte duke vijuar vitin e tretë të gjimnazit. Në pamjen e saj, hyjnesha natyrë kish derdhur gjithë reflektimet e bukurisë, gjithë shkëlqimin e argjenduar të tretur në faqe, kuqëlimin e horizontit në buzë , dhe gjithë tejdukshmërinë e smeraldit në sytë. Ajo ishte si një zanë mali, që dallohej menjëherë mes shoqeve të saj. Kudo ku hidhte vështrimin, sytë e saj digjnin zemra. Imazhi i saj kishte medaljonin e diellit dhe përhapte kudo rreze bukurie, ndërsa natën brenda gjysmëhënës së argjendtë, ajo mbante ëndrra shprese. Sytë e saj të mëdhenj thithnin çdo lloj vështrimi përqark mjedisit, ndërsa puthjet ajrore të tyre. Ajo i rrëzonte përtokë me indiferencë.

Aureolën e bukurisë së saj e lakmonin shumë nga shokët e klasës, por Ardiani ishte më i hedhuri dhe më çapkëni. Atij i dukej sikur duhej të kapërcente të gjitha nuancat e ngjyrave të detit për të arritur një buzëqeshje të Evës. Ndërkohë, si me erën e gjelbër që vallëzonte përreth syve të saj, dukej sikur i pëshpëriste ”Shpirtrat tanë kombinojnë së bashku, në intelekt, në dëshira , madje edhe në ëndrra njësoj. Lejomë të jap një puthje diellore që më ka ngelur peng në buzët e tua lyer me mjaltë blete”. Të gjitha këto fjalë, ishin si valë elektromagnetike që synonin të hynin brenda zemrës së saj. Por ajo sikur mundohej t’i shuante një nga një…Dhe kur ndiente atë magnetizim që përhapej në gjithë kraharorin e saj, prushërohej nga faqet, largohej, duke i thënë: “Dua t’u përkushtohem mësimeve, s’dua të mendoj asgjë tjetër”. Më pas ndiqte me bisht të syrit dëshpërimin e Ardianit.

Arsyeja kryesore ishte se, ajo kishte vath në vesh porosinë e nënës: ”Më jep fjalën se nuk do të pranosh asnjë propozim nga meshkujt. Je shumë e zgjuar dhe e bukur. Ti je e prerë për lartë”. Këto fjalë të përsëritura shpesh kishin zënë vend në trurin e saj dhe po të vepronte ndryshe, ishte si të kundërshtonte ligjet e rrepta të shkruara brenda trurit të familjes. Megjithatë, emri Ardian kishte hedhur rrënjë thella brenda shpirtit të saj. Ajo kishte nevojë për ujitjen e këtyre rrënjëve me vesën e vështrimeve të tij.

Ardiani ngushëllohej me mendimin se “kalaja e mbretëreshës nuk pushtohej lehtë, sepse të hapeshin portat, duhej të merrte formë çelësi i ndjenjave të saj.” Sa e çuditshme është ndonjëherë, vetëm dy fjalë mbanin pezull një botë. Ishin vitet shtatë dhjetë e shtatë dhe të dashuroje, duhej forcë dhe guxim. Opinioni vriste këdo që guxonte, të prishte imazhin, duke u shfaqur në mjedis gjithmonë me një djalë.

Kështu kalonin ditë dhe gjimnazit i erdhi fundi. Ardianit doli e drejta e studimit për inxhinieri mekanike, ndërsa Evës për shkenca shoqërore. Në auditor, një pedagog nuk po ia ndante sytë që ditën e parë. Ajo ndjeu se i kishte pëlqyer. Vetvetiu i vajti mendja tek Ardiani. Ishte gati ta përqafonte dhe fjala që kishte mbetur pezull të bëhej një “Po” e madhe.

Një ditë, teksa kthehej në konvikt, filloi një shi i rrëmbyer. Ajo nisi të vraponte, por me hijen e syrit vërejti se dikush po vraponte pas saj. Ishte Ardiani.

-Shpejt futemi tek kjo ndërtesa e re…sa të pushoj shiu!- i tha ai duke dihatur fort nga nxitimi.

Eva hezitoi për një moment, pastaj vrapoi me të. Askush s’e kuptoi si u bashkuan dy duar, derisa ata u futën në ndërtesë. Aty nuk pipëtinte njeri.

-Shyqyr që u futëm këtu, se shiu s’ka ndërmend të pushojë!- vazhdoi Ardiani

Ajo dukej e trazuar dhe nuk u përgjigj…

-Eva, kam kohë që të pres. Nëse nuk më do, atëherë unë do shkëputem nga jeta jote. Unë jam bërë si pelegrin… Ti je e shenjtë për mua, prandaj gjendem gjithmonë atje ku je ti. Më thuaj një fjalë!…

Zemra e Evës shpejtoi goditjet. Do të donte t’i thoshte se edhe ajo… por ai sakaq e pushtoi me të dy krahët e mëdhenj. Logjika e vetëmbrojtjes bëri të sprapsej, por ndjenjat e përshkuara në gjithë trupin e ndalën. Një flakë e kuqe u ndez në sytë e tyre. Buzët e tij rrëshqisnin drejtë dy kodrave me gonxhe të kuqe… Pjesa tjetër e trupit vibronte drejtë parajsës së virgjër për ta bërë të tijën. Eva ndjeu një therje zemre të ëmbël, njësoj sikur të prekte yjet që edhe pse lumturohesh nga prania e tyre, përsëri të djegin. Harruar në çmendurinë e çasteve shpirtrat e tyre harruan botën, njerëzit…dhe vetëm disa zhurma të çuditshme i sollën në vete.

Vetëm atëherë Eva kuptoi prekjen e atij territori që ajo mbronte me fanatizëm…U zgjua nga ajo gjendje mes reales dhe ireales… njollat e kuqe në pantallona dëshmonin për këtë… Ndihej e lumtur, por kishte shkelur premtimin e nënës së saj.

-Eva dhe Adami krijuan botën, – i tha ai në kulmin e ngazëllimit – Eva dhe Ardiani do krijojnë botën më të lumtur ndër njerëz. Tani jam i bindur që më do Eva ime… Po pres të ma thash edhe me gojën tënde!….

-Ikim Ardian, se po fillon prapë shiu…

-Edhe një fjalë! -u rrek Ardiani.

-Mos u bëj kalama ikim!…

Në ditët që pasuan, Eva filloi ti shmangej Adrianit. Mendonte fjalët e botës dhe nënën… Nga ana tjetër pedagog Artani filloi të afrohej gjithnjë e më shumë. Ajo ndiente t’i flakëronte fytyra nga mendimet dhe bënte sikur nuk e vinte re. Pëshpërimat i shkuan në vesh edhe Ardianit.

Një ditë ai e takoi Evën para universitetit dhe i tha:

– Kemi lënë një fjalë gjysmë, do ta vazhdojmë , si thua ?…

Ndërkohë vjen Sofika shoqja e dhomës dhe i tha:

-Të kërkon pedagog Artani!

-Erdha! – ia ktheu Eva. -Bisedën tonë e vazhdojmë më vonë Ardian!…

-Kur?…Më thuaj!… Jam mërzitur me heshtjen tënde. Nëse do të shkosh drejt tij, rrugën e ke të hapur. Dashuria ime për ty ka qenë gjithmonë pezull. Tani ajo sapo ra dhe u bë copa. Unë e di, gjithmonë kam qenë brenda zemrës tënde, dhe prisja një përgjigje pozitive nga ty, por ti hesht.. Tani të kërkon pedagogu. Me siguri ka përgatitur një togfjalësh emocionues për të shprehur dashurinë. Hë, ti do e pranosh burrin pesëdhjetë vjeçar?… Do jetosh si zonjë në kamje, por shpirti yt do jetë më i varfër se gjithë të varfrit. Atëherë kur ti do e thërrasësh dashurinë, atëherë do jesh më bosh se kurrë, njësoj sikur të jesh e mallkuar…

-Unë s’të kam premtuar asgjë – i tha Eva,

-Por nuk refuzove asgjë ama…

-Ajo që ndodhi ishte një gabim…- ia ktheu Eva.

– Atëherë qofsh e lumtur Eva, – i tha Ardiani dhe iku.

Ajo s’kishte guxim ta thërriste. Zemra iu ftoh dhe ndjeu një ndrydhje. Njësoj sikur një zinxhir mbyllte dy porta të kuqe, të diktuara nga profecia e orakullit. Këmbët e çuan drejtë pedagogut të saj. Aty si për çudi dëgjoi një fjalim dashurie të bukur të zjarrtë, njësoj sikur të ishte leksion i shpjeguar me pasion. Për momentin iu duk sikur ai u zvogëlua dhe trokiste para portave të zemrës së saj. Ato nuk hapeshin dhe ai ishte i destinuar të qëndronte jashtë . Artani ndjeu përhumbjen e saj dhe iu afrua. E puthi gjatë, duke shijuar atë kënaqësi që dhuron dëshira. Asaj iu bë sikur një tog eshtrash, pllaquriteshin në buzë t e saj. Fjalët e zgjedhura të Artanit ishin si copa drush të njomura që nuk ndiznin asgjë në zemrën e saj. ”Nuk mundem “ mendoi, dhe iu drejtua t’i fliste me një vendim mohues. Por Artani sikur lexoi në sytë e saj.

-Eva , mos u nxito, ke kohë të mendohesh, gjatë kësaj kohe mund të dalim dhe të njihemi më mirë…

Ajo nuk i tha asgjë . Gjatë ditëve në vazhdim mundohej t’i shmangej. Ajo mendonte “se Artani ishte njeri i mirë, i respektuar, pedagog i zoti, por zemra e saj ishte si një gjethe akulli për të. Një vështrim i dikurshëm i Ardianit, ndizte llambat e botës së saj, ndërsa me Artanin ndihej bosh… Lufta që zhvillohej brenda shpirtit ishte e tmerrshme. ”Përse e dëbove Ardianin, kishe kaq kohë që e ëndërroje… S’kisha guxim… Artanin nuk e dashuron, përse e lë të shpresojë ..Ndoshta dashuria vjen më vonë… Ti e di, Ardiani s’kishte asgjë… Artani ka një ekonomi që as në ëndërr se kam parë… Interesaxhije, o paratë, o dashurinë… E pse jo të dyja?… Sepse në këtë rast janë të ndara… Mjaft…

Artani e kuptonte shumë mirë mëdyshjen e Evës. Tridhjetë vjet diferencë, nuk janë pak. Një mbrëmje ai e ftoi Evën të dilnin së bashku. Ishte një natë dimërore e butë . Ecën drejtë bulevardit dhe ndaluan para një vile dykatëshe. Krejtësisht e veçantë për nga arkitektura, bukuria. Pemët që e rrethonin, lulet shumëngjyrëshe, ku megjithëse dimri kishte hyrë ato qëndronin të çelura pa e përfillur të ftohtin.

-Kjo është shtëpia ime , nëse dëshiron mund ta shohim nga brenda –tha Artani, çdo gjë e kam sjellë nga jashtë . Njeriu duhet të krijojë mundësi për të pasur një komoditet të vogël, sepse jeta një herë jetohet. Dora e Artanit u hap në kurrizin e Evës, si për t’i dhënë drejtimin e duhur, të kapërcente pragun e shtëpisë. Eva kapërceu mekanikisht pragun pa refuzuar. Drita të vogla të vendosura nëpër lule jepnin pamjen e një kopshti magjik. Ajo befasua nga ajo pamje e luleyjeve të ndezura. Derën e shtëpisë e hapi një mesogrua me uniformë të thjeshtë.

-Kjo është Irena, gatuan, pastron, mirëmban rregullin e shtëpisë…

Eva u skuq. Asnjëherë nuk kishte menduar diçka të tillë, një shërbyese si nëpër filma. Përpara saj u hapën portat si “sezam hapu”. Salloni i punuar me tulla dekorative dhe një oxhak i madh me një zjarr bubulak, që me kërcitjet e tij, dukej sikur i thoshte me gjuhën e zjarrtë “eja pranë meje”.Kolltukët dhe divanet të punuara aq bukur, sa asnjëherë s’ia kishin zënë sytë të tillë. Vitrina e pasur me gota kristali, filxhanë, miniatura të vogla dhe një shumëllojshmëri të madhe pijesh e futën në një botë krejtësisht ndryshe nga bota reale… Iu kujtua shtëpia e saj. Ishte tepër e thjeshtë, një bufe e madhe , dy divane dhe një tavolinë mesi… Kjo që shihte para syve, ishte një ëndërr përtej imagjinatës.

-Nëse do pranosh të jesh bashkëshortja ime, në këtë Eden të vogël do të rrisim fëmijët tanë- u dëgjua zëri Artanit, ndërkohë që mori nga bufeja një shishe verë të kuqe dhe dy gota.

Trapezaria u shtua si me fjalën e profetit me gjithë të mirat.

-Ndihem e mrekulluar në Parajsën tënde! – tha Eva më në fund.

Artani i entuziazmuar nxori nga xhepi i brendshëm i kostumit një unazë diamanti. Drita e saj reflektonte, si refleksi i një agimi.

-Gëzuar Eva, për të ardhmen tonë! -dhe një bromp gotash lëshoi një tringëllime të zgjatur. Ai i kaloi unazën në gishtin e bukur të Evës dhe e puthi. -Puthje dhe verë, kjo është sonata e mbrëmjes së sotme!- tha Artani duke vënë muzikë.

Ata filluan të kërcenin . Ai e shtrëngonte gjithnjë e më shumë pas vetes, si një lule që do t’i thithte aromën deri në brendësi të qenies. Përkëdheli, prekje verë. Ajo përpiqej të ishte e këndshme, e dashur, e mirë, njësoj sikur përpiqej të thërriste dashurinë. Por dashuria asnjëherë nuk vjen e sforcuar dhe as me thirrje. Nuk vjen as atëherë, kur hapen portat e pasurisë, sepse truri asnjëherë nuk bie në kompromis me zemrën emocionalisht. Zemra po nuk pati farën e hedhur, të shpërthejë dhe të rritë bistakun, ndihet e vetme dhe mbulohet me zhul. Fillon të vuaj, preket shpejtë dhe krijon botën e mistershme të saj.

Të ardhur në qejf nga vera, ata ngjitën shkallët e punuara me dru dhe u futën në dhomën luksoze të gjumit. Ai shijoi tërësisht atë trup të bukur, që herë pas here rënkonte nga dhimbja. Çarçafët e bardhë u dukën sikur u mbushën me gjethe të zbehta vjeshte që rënkuan fundin e tyre… Në mëngjes ajo u zgjua pranë fatit që zgjodhi. Pranë saj shtrihej ai me titujt e tij. Ajo frymonte me vështirësi, thuajse e tërhiqte ajrin deri në mushkëritë e saj dhe e nxirrte menjëherë. Frymëmarrje të thellë jep dashuria, ndërsa me ndërprerje, ftohtësia e shpirtit. Vërtet buzët e saj mund të pinin qumësht dallëndyshe, por jo një puthje me pasion. Tingulli i dashurisë u harrua. Zemra lahej me vajrat aromatik të shtrenjtë, por nuk lahej mjalti ngjitës që e prodhojnë vet ndjenjat… Sikur të kishte në dorë të kthente kohën prapa, nuk bënte të njëjtin gabim. Sa vajza apo gra të martuara do të dëshironin diçka të tillë… Donte t’i tregonte gjithçka Artanit për dashurinë e saj… Por ai asnjëherë nuk e dëgjoi, duke i quajtur lodra fëmijësh…Tek e fundit ajo ishte vetëm e tij… Kurrë nuk do ta lejonte të punonte…

Pas disa muajve u martuan dhe ajo u mbyll në kullën e fildishtë të fatit që zgjodhi. Luksi që zgjodhi ia merrte frymën pak nga pak. Ngushëllimi i saj u bë shtatzënia, lindja e vajzës. U betua në vetvete se do bënte gjithçka që vajza e saj të martohej me atë që do i donte zemra. Por fatkeqësisht, jeta po i rridhte si një lumë nëntokësor, ku drita ishte me hope. Burgun e artë, kështu filloi të quante shtëpinë, sepse i shoqi nuk e linte të punonte, do të donte ta këmbente me një ëndërr, qoftë të varfër… Ajo dënoi veten e saj me zjarrin e vuajtjes…

Mes përpëlitjeve të këtyre mendimeve dhe shtirjes së saj si e lumtur, u rrit vajza e saj Erisa. Ajo ia kaloi bukurisë së të ëmës. Mes luksit ndihej një mbretëreshë e vërtet. Eva e la të lirë dhe i gëzohej zemra kur e shihte me moshatarët e saj tek dilte mbrëmjeve. Artani vdiq kur mbushi të tetëdhjetat. E gjithë mirëqenia që rridhte nga ai ra ngadalë… Për herë të parë ajo filloi punë. Iu duk sikur porta e kafazit që e mbante mbyllur u shqye. Sa e lehtë paskish qenë. Askush nuk e di, se vetëm një shtytje të bën të ndihesh mirë… Po Ardiani ç’bëhet… Nuk kishte natë të mos mendonte për të…

Një mbrëmje Erisa i tha së ëmës:

-Sot do të prezantoj me njeriun që do martohem!…

-Si kështu, -ti nuk më ke folur për të?! – i tha Eva e mahnitur.

-E kam lënë të jetë surprizë për ty! -vazhdoi Erisa e ngazëllyer.

Në mbrëmje Eva vuri re nga dritatarja Erisën tek puthej me një biznesmen, fytyrë e njohur, kur dolën nga një benz mercedes. Ai ishte moshatar i saj pesëdhjetëvjeçar dhe kërkonte të bijën për grua. Fati i orës së trishtuar po përsëritej…

Vjollca Tiku Pasku

PËRBALLË DALLGËVE TË DETIT DHE TË JETËS

August 15, 2016 by dgreca

Nga Enver Lepenica*/

Pas tre librave shumë vlerësh, me dokumenta autentike për pranverën e përgjakur të vitit 1997 dhe një libër publiçistik mbi problemet e ditëve tona për krahinën e çamërisë, Gëzim Zilja tashmë autoritet edhe në fushën publiçistike, na shfaqet jo pa sukses edhe si tregimtar me librat “Drejt perëndimit”, “Ismaili një histori shqiptare”, “çështje familjare” dhe tani së fundmi me 8 tregime në librin “Njerëz pa fat”.

* * *

“Njerëz pa fat”, i tejkalon librat e parë dhe nuk është i pa pritur për ata që kanë ndjekur krijimtarinë e Gëzim Ziles, pra ndryshe nga librat e parë, autori na vjen me tregime cilësore, më i pjekur artistikisht, më autoritar dhe me pretendime për të lënë emrin e tij edhe si tregimtar i njohur i ditëve tona.

Temat e tregimive lidhen fort me fate njerëzish dhe jo njerëz imagjinar por ata që i takojmë

edhe sot e kësaj dite në rrugët e lagjes Skelë të Vlorës, buzë detit duke gjuajtuar apo shëtitur,

një fat që i ndjek apo i udhëheq në jetë.

Kur lexon tregimin “Shokë fëmijërie”, të duket sikur lexon një nga autorët e Amerikës Latine të rrymës së realizmit magjik. Njerës sakat, që kanë humbur njerën dorë, apo të dy duart, njerës që jetojne në mjerim, por autori nuk na thotë se përse mbetën sakat, kush i shtyu drejt aksidentit fatal? Por lexuesi e ka të thjeshtë të kuptojë se është lufta e përditshme për bukën e gojës në atë sistem mizor totalitar, ku ata, të varfërit rrezikonin burgun dhe jetën duke gjuajtur me dinamit. E një ditë Ristua, një nga shokët e fëmijërisë së autorit që “kishte lindur pranë detit, dashuronte bregun me valët e bardha, pafundësinë e tij, deri te algat e gjelbëra, pikëzat e ujit të kripur e kokrizat e rërës…”, bie në burg. Ai porosit shokun e tij, që i bën vizit në burg: kur të shkosh në Vlorë t’i bësh të fala detit, dhe shoku e mban fjalën, ai i drejtohet detit:

“-Ke të fala nga Ristua! – i foli me zë të lartë detit. Është sërish në burg se ka shkelur ligjet e

shtetit”.

Fati tragjik në kohën kur po binte regjimi komunist , jeta e thjeshtë plot mundime dhe halle , por një jetë e madhe për të cilën njerëzit duhet të luftojnë e triumfojnë mbi dallgët e detit dhe të jetës, ja kjo ëshstë tema e pothuaj të gjithë tregimeve të këtij libri.

Tregimet kanë diçka njerëzore, emocinale dhe të japin atë emocin që i duhet jetës.Personazhet autori i gjen buzë detit duke gjuajtur, në punë apo në burg.Gëzim Zilja ka lindur dhe është rritur, buzë detit të cilin e ka në shpirt dhe në mëndje. Ai epërshkruan detin të bukur, me nje bukuri të rrallë e magjepse, por edhe si një humnerë kuhumbasin njerëzit, e me gjith atë, thotë autori, deti mbetet i bukur. Dikush ka thënë se asgjë nuk i ngjan njeriut më shumë se deti.

Tregimet, shprehin përgjithësisht dashurinë për vendlindjen, lagjen Skelë dhe detin, ku autori ka jetuar e është burrëruar, ata “Ishin të varfër, por kopshtet, kodrinat dhe lëndinat përreth dhe deti ishin pronë e tyre… Në fuhsën e madhe të sportit vraponin e luanin me top duke harruar gjithëçka. Por në det ishte ndryshe. Aty liria merrte kuptim të vërtetë. Nuk kishte gardhe, gropa, baltë, ferra e gjëmbaçë… Buzë detit harroheshin plotësisht: qeshnin, bërtisnin, shanin me zë të lartë, rrokeshin, kridhnin njeri-tejrin në ujë, bënin gara noti pa kufi kohor, ku i pari dilte ai që nuk dorëzohej së notuari. Më von kuptuan se aq liri ishte shumë pak. Njeriu mund të jetojë e të ndjehet mirë edhe në varfëri, por mungesa e lirisë është sikur të vdesësh çdo ditë”. (“Shokë fëmijërie”)

Brenga të veçanta të lë tregimi “Orjana”, nëpërmjet të cilit autori synon të na drejtojë te ajo ndjenja e madhe njerëzore, dashuria, se vetëm me dashuri njeriu mund të mbetet njeri: “E ka dashur deri në fund, domethënë ajo balada për gruan që shëroi burrin duke i shprehur çdo ditë dashurinë ishte e vërtetë…”.

Orjana na bën thirrje që nuk duhet të mposhtemi para vështirësive e fatkeqësive të jetës.Duhet të luftojmë deri në fund deri sa të marrim frymë, shembull që autori na e ka dhënë edhe me jetën e tij.

“Para Orjanës shtrihej një oqean i pafund pengesash dhe të panjohurash, por tashmë ajo e kishte nisur rrugëtimin”. Hapsira e rrethuar me tela me gjemba, ku ne jetuam, i shtyu shqiptarët drejt aksidenteve të Jetës ku mbeteshin të gjymtuar , ose humbisnin jetën. Temë e dhimbshme të cilën autori e trajton në tregimin “Skafistët”, i cili mund të lexohet edhe si terapi shpirtërore për familjarët e atyre që humbën në dallgët e detit, duke udhëtuar drejt perëndimet për kafshatën e bukës së gojës.

Ikje kuturu që përfundojnë në fund të detit. Përballë dallgëve të detit dhe të jetës do të ishte një titull më i mirë i asaj kohe që përshkruan autori.

Në morinë e levizjeve të jetës autori arrin të dallojë dhe paraqes në tregimet e tij atë që është kryesorja, duke e ngritur në art.

Mbresa të veçanta të lë tregimi “Nëse do të jem gjallë nesër…”. Personazhi këtij tregimi, ka menduar gjithë jetën që të shlyej borxhin e “madh” ndaj mësuesit të tij, që i kishte dhuruar atij një palë pantallona të shkurtëra, për t’u paraqitur në konkurs. Adresën e mësuesit të tij e gjen vetëm pas vitit 1990, kur mësuesi sapo ishte liruar nga burgu. Por mësuesi nuk e pranon dhuratën. At’here autori bie në mendime dhe arrin në përfundimin se në atë kohë: “Me heshtjen tonë ishim bërë pa dashje bashkëpunëtorë, që ajo murtajë të zgjaste me dekada. Brezi jonë nuk ka pse të krenohet…”

Në tregimin “Prefekti”, autori godet një nga plagët e shoqërisë sonë, në të cilën arrinë të dalin në krye njerëz pa moral, që të kujtojnë atë përfundimin gjenial të Stefan Cvajgut se revolucionin nuk e trashëgojnë ata që e nisin, herojtë, sepse ata gjatë rugës lodhen dhe në krye dalin ata të bërrylave ata që lëpihën, siç është edhe rasti prefektit, një fytyrë brejtësi si të lepurit, krahasim që autori ka harruar të bëjë, dhe autori trishtohet kur arrin në përfundmin se “Tani ata janë bërë një armatë e tërë”, fakt që e shohim në jetën e përditëshme.

E njëjta temë trajtohet me dhimbje nga autori edhe në tregimin “Qebësirat”, ku ai përshkruan një drejtor arsimi i zhytyr në mitmarrje dhe kurvëri dhe që pushohet nga puna me ndërhyrejn e Kryeministrit, por pas pak kohësh rimerret në punë nga ministri arsimit, si duket pasi ministri ka marrë pjesën e tij, me arsyetimin se kishim nevoj për të! Autori e përfundon këtë tregim me një klithmë dëshpëruese: “Kuptova përfundimisht që administrata kishte marrë rrokullimin”.

* * *

Të tetë tregimet e këtij libri janë nje simfoni jetësore personazhes që shpalosin jetën e një Brezi të tërë. Autori na bën të mendojmë, të reflektojmë dhe të rishikojmë të shkuarën në mënyrë kritike.

Personazhet janë njerëz që autori i ka njohur në udhën e jetës dhe përjetësuar në tregime duke i kthyer në personazhe të njohur përgjithësues.

Edhe pse personazhet e këtij libri ecin në të njëjtën udhë të fatit, ata paraqiten si vetvetja, individualisht, shembull është te tregimi “Skafistët”, ku Paparja paraqitet si një skafist që beson vetëm te paraja dhe njerëzit që trasporton i quan “mall”, ndërsa Gazi, shoku tij, në të njëjtin pozicion, që e shoqëron në këtë ndërmarrje të rrezikshme, paraqet të riun qytetar që ende nuk ka mundur të gjej udhën e jetës.

Personazhet e tregimeve janë njerëz të varfër, ose pa fat siç i quan autori, por buzë detit Adriatik ata shijojnë lirinë dhe sillen e flasin atë gjuhë sipas goditjeve që kanë marrë nga jeta.

*Rreth librit të Gëzim Ziles “Njerëz pa fat”, Infobotues, Tiranë 2016