17 SHKURT – 2008 – 17 SHKURT 2025

Hysen S.Dizdari
Studjues i Historisë dhe Filatelisë Shqiptare // Tiranë me ,17 Shkurt 2025

Sot 17 vite më parë, Kuvendi i Kosovës e shpalli Pamvarsinë me 17 shkurt 2008. Ky vendim historik u njohë nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në vitin 2010. Populli shqiptarë i Kosovës ka derdhur gjak në shekujë për liri e pamvarsë kombëtare. Prandaj me plotë të drejtë , Kosovën Rilindasit e Mëdhej e kanë quajtur djepi i shqiptarisë.
Ja si tregonë në një intervistë ,Prof.Shyqyri Nimani ,autori i cili shkroi në përgament dekleratën e Pamvarsisë Kosovës:
“ Deklaratën e Pavarësisë e kam përfunduar pesëmbëdhjetë minuta para orës 15:00. Mbaj mend që erdhi kryeministri Thaçi, e panë dhe e morën. Kurse unë mbeta i katandisur deri në fund, i rrënuar nga lodhja. Mbaj mend që djali im më pat kërkuar që të shkonim në sallën e Parlamentit të Kosovës, aty ku edhe do të shpallej pas pak Pavarësia e Kosovës. Më është dashur të shkruaj me një fond, me një stil, i cili është i bukur, subtil dhe që shkruhet më shpejt, dhe vendosa që ta shkruaja në stilin italik, të renesancës italiane, kur siç dihet, që me këtë fond është shkruar edhe “Formula e Pagëzimit”, dhe pikërisht për këtë fakt, desha ta bëja një ndërlidhje mes asaj periudhe dhe periudhës sonë.
Për 16 orë kam punuar në këmbë dhe me kurriz të lakuar, sepse ashtu ishin kushtet e punës, kam pirë vetëm ujë, dhe asgjë nuk kam menduar përpos që ta përfundoj. Për herë të parë në punën time artistike kam pas frikën që nuk do t’ia dal. Me vete kam pas edhe Agonin, djalin tim, i cili edhe ai është dizajner. Për një moment më kujtohet që i jam drejtuar duke shpërfaqë frikën time se nuk do të mund t’ia dal.”
SHPALLJA E PAMVARSISË KOSOVËS ME 17 SHKURT 2008 DHE VENDIMI I HISTORIK I 22 KORRIKUT 2010, I GJYKATËS NDËRKOMBËTARE TË DREJTËSISË MBI PAMVARSINË E KOSOVËS DUHET TË SHKRUHET ME GERMA TË ARTA NË HISTORINË E POPULLIT SHQIPTARË.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë me qendër në Hagë, përfaqëson Gjykatën e nivelit më të Lartë të Kombeve të Bashkuara, e cila publikoi pasditen e datës 22 korrik 2010 opinionin e saj në lidhur me ligjshmërinë e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës në vitin 2008. Gjatë fjalës së tij Kryetari i Gjykatës Hiasashi Ovada tha se Shpallja e Pavarsisë së Kosovës më 17 shkurt të 2008 nuk e ka shkelur të drejtën ndërkombëtare. Me 10 vota pro dhe 4 kundër gjykata është e mendimit se Deklarata e Pavarësisë së Kosovës nuk e ka shkelur të drejtën ndërkombëtare.
Profesori i njohur i të drejtës Ndërkombtarë Ksenofon Krisafi ja si shprehet mbi këtë vëndim në librin e tij “Për tokën dhe detin e Shqipërisë, në faqe-185-186 ai thekson:
“Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë është një ndër gjashtë organet kryesore të OKB.Ajo vepron në përputhje me statutin e saj që është pjesë integrale e e Kartës OKB-se dhe si itillë konsiderohet një ndër aktet universale të së drejtës ndërkombetare me vlerë të pa kontestueshme.,,
VENDIMI I GJND –SË I DATËS 22 KORRIKE 2010 ËSHTË NJË VENDIM HISTORIK ,ME RËNDËSI MADHE, KOMBËTARE DHE NDËRKOMBETARE I CILI NUK DUHET TË HARROHET NGA POPULLI SHQIPTAR POR KY VENDIM, DUKET TË SHKRUHET ME GERMA TË ARTA NË HISTORIN E PËRPJEKJEVE SHEKULLORE PËR LIRI DHE PAMVARSI TË POPULLIT SHQIPTARË NË TËRSI, E NË MËNYRË TË VAÇANT NGA POPULLI I SHQIPTARË I KOSOVËS.
Vendimi i GjND së i shpallur me 22 Korrik 2010 u bë i mundur me një kerkesë drejtuar Asamblesë të Përgjithshme të OKB-së të mbeshtetur nga 21 shtete të cilat u paraqiten në krah të mbrojtjes të së drejtës të shetit të Kosovës.
Shtetet të cilat u shprehen në mbeshtetje të GjND –së për të drejtën e Kosovës për Pamvarsi ishin: SHBA, Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Austria Japonia, Çekia, Zvicra, Polonia, Shqipëria, Leksenburgu, Estonia ,Norvegjia, Danimarka,Finlanda, Hollanda, Irlanda, Sllovenia, Letonia, Maldivet dhe Sierra Leone.
Populli Shqiptar dhe veçanarisht shqiptare që banojnë në Kosovë ,duhet tu jetë Mirënjohes për jetë, këtyre 21 shteteve të cilat me kerkesën e tyre drejtuar GjND –së bënë të mundur shpalljen e ligjshme të Pamvarsisë të Kosovës nëpermjet vendimin të GjND-së të shpallur me 22 korrik 2010.
MIRËNJOHJE PËR JETE NGA POPULLI SHQIPTARË , SHTETVE TË MËPOSHTME:
SHBA, BRITANIA E MADHE, FRANCA, GJERMANIA, AUSTRIA, JAPONIA, ÇEKIA, ZVICRA, POLONIA, SHQIPËRIA, LEKSENBURGU, ESTONIA , NORVEGJIA, DANIMARKA, FINLANDA,HOLLANDA, IRLANDA, SLLOVENIA,LETONIA, MALDIVET DHE SIERRA LEONE.

Dr. Nikollë Loka/

Shahin Kolonja, i njohur edhe si Shahin Teki Ypi lindi në vitin 1865 në Starje të Kolonjës, nga një familje e njohur; i biri i Karahman beut dhe nipi i Sulejman Pashës, guvernatorit të Plevljes. Pas mbaroi ruzhdien në Korçë, vazhdoi studimet e larta në Shkollën e Administratës Civile Mbretërore “Mülkiye-iSehahane” për ekonomi dhe administratë civile dhe u diplomua me rezultatin “shkëlqyeshëm” në vitin 1892. Përveç gjuhës amtare shqipe, ai njihte greqishten, të cilën shumë njerëz të lindur dhe të rritur në Rumeli e mësuan në rrugë, si dhe turqishten, arabishten, persishten dhe frëngjishten, të cilat i mësoi gjatë shkollimit. Gjatë studimeve në kryeqytet u njoh me Ibrahim Temon dhe vëllezërit Frashëri, Samiun dhe Naimin dhe u martua me Nevreze Frashërin, vajzën e Naimit.

Takimi i Shahin Kolonjës me xhonturqit dhe pjesëmarrja në aktivitetet e organizatës u zhvillua gjatë viteve të tij studentore në Mülkiye. Sipas asaj që shkruan Ibrahim Temo, një nga themeluesit e Bashkimit Osman, në kujtimet e tij, “Shahin Kolonja mundi të bëhej anëtar i shoqërisë në ato ditë. Ai siguroi që studentët e tjerë shqiptarë në Mekteb-i Mülkiye t’i bashkoheshin shoqërisë “Bashkim e Përparim”.

Pas diplomimit, Shahini emërohet zëvendësdrejtor i Shkollës Bujqësore në Selanik, ku dha edhe mësim. Pastaj kishte shërbyer si drejtor në disa shkollave idadije, fillimisht në Edrene, duke qenë njëri nga shqiptarët e punësuar në administratën publike osmane. Në vitin 1898 u emërua kajmekam i Kozhanit në vilajetin e Manastirit dhe për një kohë ishte guvernator i sanxhakut të Malit Athos (Aynaroz).

Shahin Kolonja e braktisi shërbimin civil për të ndjekur veprimtaritë në shërbim të çështjes kombëtare. Arrestohet në Manastir dhe dënohet me tre vjet burg për shpërndarje librash në gjuhën shqipe. Në vitin 1897 ai u shkroi një memorandum autoriteteve osmane për lejimin e botimit të një gazete në gjuhën shqipe. Kërkesa e tij u hodh poshtë. Dy vjet më vonë, kërkoi ndihmë nga Konsulli austro-hungarez në Manastir për botimin e një gazette në gjuhën shqipe. Për shkak të vështirësive dhe mbikëqyrjes së vazhdueshme nga autoritetet, ai u largua nga vendi. Shahin Kolonja shkoi në vende të ndryshme të Evropës dhe më në fund u vendos në Sofje.

Nga viti 1901 deri në vitin 1908 ai botoi në Sofje revistën “Drita”, me ndihmën e Kristo Luarasit dhe mbështetjen financiare të Austro-Hungarisë, me qëllim përhapjen e dijes dhe mësimin e gjuhës shqipe te shqiptarët dhe për t’i shërbyer çështjes kombëtare. Përmes gazetës, Shahini do të punonte për arritjen e bashkimit kombëtar të shqiptarëve dhe sigurimin e librave shqip. Shahin Kolonja mbrojti zgjimin kombëtar shqiptar dhe sigurinë e ekzistencës kombëtare brenda Perandorisë Osmane, megjithatë ai mbështeti edhe aktivitetet e çetave të armatosura guerile që luftonin kundër Perandorisë.

Shahin Kolonja nuk kishte besim te arbëreshët (italo-shqiptarët), të cilët i shihte si pengje të qeverisë italiane që mbrojnë qëndrimet italiane ndaj çështjes shqiptare dhe refuzoi të bashkëpunonte me ta. Gjatë periudhës së vonë osmane, ai mbështeti ndihmën austro-hungareze për interesat gjeopolitike shqiptare në Ballkan.

Më 1904, Shahini përktheu dhe botoi në Drita manifestin e zgjimit kombëtar shqiptar, “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e çdo të bëhet” të Sami Frashërit. Personalisht Shahin Kolonja mori pjesë në veprimtarinë e patriotëve shqiptarë në Shqipëri dhe në vendet fqinje. Ai luajti një rol udhëheqës në klubin “Bashkimi” në Manastir, krahas Gjergj Qiriazit. Bashkë me vëllezërit Topulli dhe patriotë të tjerë shkoi në Shkup “për ta propaganduar idenë kombëtare”. Në vitin 1906, Shahin Kolonja u përfshi në aktivitete që synonin përfshirjen e veprimtarëve shqiptarë në Komitetin revolucionar shqiptar të Manastirit, në mesin e diasporës shqiptare në Bukuresht, Konstancë, Sofje dhe Egjipt. Në vitet 1907-1908,në bashkëpunim me Bajo Topullin, Çerçiz Topullin,Luigj Gurakuqin,Mihal Gramenon dhe të tjerë atdhetarë shqiptarë, Shahin Kolonja,bëri përpjekje të organizonte Komitetin “ Për Liri a për vdekje të shqiptarëve e Shqipërisë “, i cili do të përgjigjej për fatet e popullit në të katër vilajetet shqiptare.Jo vetëm nëpërmjet faqeve të “Dritës” por edhe në biseda e takime në Sofje, Bukuresht apo Vjenë, Shahin Kolonja pat çuar tej idenë e këtij Komiteti, i cili parashihte në thelb bashkimin e krejt çetave shqiptare nën një komandë unike, duke i dhënë kështu një lloj sigurie Lëvizjes Kombëtare që po rritej përmes rreziqeve të mëdha.

Në ditët pas shpalljes së Monarkisë Kushtetuese, Komiteti “Bashkim dhe Përparim nuk i pengoi aktivitetet e klubeve shqiptare dhe mbështeti ngritjen e tyre, duke menduar se mund ta vinte nën kontroll lëvizjen shqiptare. Deri në fund të vitit 1908 ishin formuar afërsisht tridhjetë klube e shoqëri atdhetare kombëtare, ndërkohë që numri i tyre gjatë viteve 1908-1912 arriti në 80, pa përfshirë këtu shoqëritë atdhetare që ishin krijuar në diasporë.

Në veri themelimi i klubeve shqiptare ishte i vështirë. Njerëzit ishin të prapambetur dhe fanatikë. Në Kosovë ka pasur persona të cilët ende besonin se kushtetuta ishte bid’at (risi kundër ligjit fetar). Vetëm në Shkup u bë e mundur të krijohej një klub. Nga Selaniku për krijimin e Klubit u dërguan dy patriotë të zotë, Shahin Kolonja dhe Bajo Topulli.

Në vitin 1908, Shahin Kolonja u zgjodh deputet i Korçës në Parlamentin Osman me mbështetjen financiare të veprimtarëve shqiptarë. Ai ishte njëri nga 26 deputetët që përfaqësonin katër vilajetet shqiptare. Në të njëjtin vit, ai u zgjodh një nga delegatët e Kongresit të Manastirit, si përfaqësues i Kolonjës, në të cilin u vendos alfabeti i përbashkët i gjuhës shqipe. Një numër udhëheqësish shqiptarë e kuptuan se krijimi i një alfabeti të vetëm do ta forconte unitetin dhe arsimin kombëtar, prandaj u shtrua nevoja e njësimit të alfabetit për gjuhën shqipe. Në fakt, vetë kontrasti midis alfabetit latin dhe atij turk do ta bënte vetëdijen shqiptare të ishte ndryshe nga ajo e turqve. Me përcaktimin e alfabetit, shqiptarët dëshmuan se ishin të bashkuar; të përgatitur si një trup i vetëm, një faktor i gatshëm për të fituar sovranitetin, një komunitet që duhet ta ketë vendin e tij në arenën ndërkombëtare.

Atdhetarët, që morën pjesë në Kongres, e ndjenin si detyrim ta trajtonin çështjen e alfabetit në një kuadër më të gjerë kombëtar me hartimin e një platforme politike dhe të një projekti të përbashkët kombëtar.268 Hartimi i një programi kombëtar kishte si çështje themelore të drejtat kombëtare të popullit shqiptar për zhvillimin arsimor dhe kulturor të tij. Programi politik, ndonëse nuk përmbante kërkesa të qarta politike rreth organizimit autonom, si bashkimi i territoreve shqiptare në një vilajet të vetëm a forma e qeverisjes së territoreve shqiptare, pati rëndësi të veçantë, se e trajtoi çështjen shqiptare në tërësinë e saj. Miratimi i dokumenteve të karakterit politik tregonte se Lëvizja Kombëtare Shqiptare, pas Revolucionit Xhonturk, kishte ruajtur pavarësinë e saj nga xhonturqit dhe kishte zhvilluar karakterin e saj të pavarur, me objektiv sigurimin e të drejtave politike të shqiptarëve si komb i veçantë brenda Perandorisë Osmane. Një aktivitet tjetër i rëndësishëm i Shahin Kolonjës në Kongres ishte se ai përgatiti dhe paraqiti një program që, kur vlerësohej për nga përmbajtja, përfshinte kërkesën për një administratë të plotë autonome. Teksti përfshin shumë kërkesa në fushën e arsimit, administratës, civile, ushtarake dhe ekonomike:

Gjuha e mësimit, në të gjitha shkollat ​​fillore dhe të mesme, do të jetë shqip; shpenzimet e këtyre shkollave do të mbulohen nga shteti, kurse turqishtja do të mësohet për herë të parë pas vitit të katërt.

Ndihma financiare që administrata greke u ka dërguar shkollave të vëllezërve tanë të krishterë shqiptarë duhet të ndalohet në çdo mënyrë. Si kompensim për këtë, pronat e kishave të menaxhohen rregullisht dhe gjithashtu shteti të plotësojë nevojat e shkollave ortodokse shqipe, që këto shkolla të shqiptarëve të krishterë të bëhen shkolla kombëtare shqiptare.

Menaxhimi i rregullt i fondacioneve shqiptaro-myslimane në Shqipëri dhe ndarja e një pjese të të ardhurave të tyre për qëllime kombëtare.

Të gjitha objektet historike të gjetura në krahinat e Manastirit, Janinës, Kosovës dhe Shkodrës duhet të mblidhen në një muze të një qyteti shqiptar, siç është Elbasani dhe ky muze të konsiderohet si degë e Muzeut Kombëtar Osman në Stamboll.

Ulja e shërbimit ushtarak në dy ose dy vjet e gjysmë dhe ushtarët shqiptarë të shërbejnë vetëm në krahinat e tyre ose të paktën në Shqipëri, përveç rasteve të mobilizimit për luftë.

Oficerët e nivelit më të ulët të jenë shqiptarë që të stërvisin më mire trupat shqiptare.

Oficerët e xhandarmërisë të punësuar në Shqipëri duhet të jenë shqiptarë, të diplomuar në shkolla ushtarake ose shkolla speciale të xhandarmërisë.

Zgjedhjet për kryetar bashkie duhet të ndjekin një sistem të hapur zgjedhor, kompetencat e Kryetarit duhet të zgjerohen dhe mbleldhja e taksave duhet t’u lihet zyrtarëve komunalë.

Sipërmarrje të tilla si shfrytëzimi i minierave në Shqipëri, ndërtimi dhe funksionimi i hekurudhave, duhet të kryhen në një mënyrë që të merren parasysh interesat e shqiptarëve. Për këtë çështje të miratohet një ligj, për të pakësuar ndërhyrjet dhe ndikimin e huaj.

T’u jepet prioritet shqiptarëve ndaj elementeve të tjerë gjatë emërimit të nëpunësve civilë në krahinat shqiptare dhe, kurdoherë që është e mundur, të merret parasysh popullsia vendase.

Të gjitha të ardhurat për punët publike, si ndërtimi i rrugëve, të gjitha mjetet e transportit, duhet t’i lihen pushtetit vendor. Po kështu, një pjesë e konsiderueshme e të ardhurave të përdoren për punë publike.

Hapja e dy fermave të mëdha dhe një shkolle të madhe fillore bujqësore në pjesën jugore të Shqipërisë dhe në tokën e punueshme të Myzeqesë.

Dhënia e të drejtës këshillave administrative të sanxhaqeve dhe krahinave për mbledhjen e taksave të veçanta për të shtuar numrin e shkollave dhe për të përhapur arsimin në Shqipëri.

Për të krijuar një universitet shqiptar, në buxhetin e arsimit të parashikohen çdo vit pesë bursa për pesë shqiptarë, të cilët do të dërgohen në qendrat e qytetërimit në Evropë dhe Amerikë, për t’u specializuar si profesorë.

Njohja zyrtare e gjuhës dhe e kombësisë shqipe nga administrata dhe regjistrimi i togfjalëshit “shqiptar i krishterë” ose “shqiptar mysliman” në regjistrat e popullsisë.

Pagat e klerit katolik dhe ortodoks shqiptar të paguhen nga shteti, për të parandaluar ndërhyrjet dhe ndikimet e huaja, si ato të Austrisë, Italisë dhe Greqisë.

Shahin Kolonja e vazhdoi veprimtarinë e tij politike si kundërshtar i Komitetit “Bashkim dhe Përparim” në Sofje dhe Bukuresht midis viteve 1910 dhe 1912. Pas pavarësisë së Shqipërisë, ai shkoi në Vlorë në vitin 1913. Por atmosfera politike këtu dhe veçanërisht konkurenca e ashpër në mes të politikanëve e lanë të zhgënjyer, ndërkohë që Kryeministri ismail Qemali ishte në krye të delegacionit shqiptar në Londër. Në pamundësi për të qëndruar më në një ambient të tillë, ai u kthye në Sofje. Për shkak të përkeqësimit të shëndetit të tij nga dita në ditë, u detyrua të tërhiqet nga politika. Kthehet në Stamboll në vitin 1915, në një gjendje të rëndë shëndetësore, së bashku me bashkëshorten e tij Nevrezen dhe tre fëmijët e tyre, ku dhe vdiq në tetor të vitit 1919.

Shahin Kolonja ia kushtoi të gjithë jetën zhvillimit arsimor dhe kulturor të shqiptarëve dhe lirisë e pavarësisë së Shqipërisë, duek qenë një nga protagonistët e shquar të Lëvizjen sonë Kombëtare.

Dr. Afrim Shabani/

(Kohët e fundit, në çdo tubim shqiptar, bisedat nuk mund t’i shmangen një të vërtete të dhimbshme: largimi i njerëzve nga atdheu, veçanërisht i të rinjve. Si dikush që e ka përjetuar këtë ndarje, ndiej nevojën të ndaj mendimet e mia për këtë çështje që prek secilin prej nesh.)

Ka një peshë të rëndë mbi fjalët e mia sot. Është e vështirë të flas për qëndresën kur vetë jam larguar, kur ky truall më mban me një këmbë këtu dhe një tjetër në andrallat e një toke të huaj.

Nuk mund të hesht për këtë ikje që po na zbraz qytetet, po na rrënon shtëpitë, po na tret ëndrrat. Ikim jo nga dashuria për të huajën, por nga nevoja, nga një politikë që s’di të qeverisë, nga një ekonomi që s’di të mbajë bijtë e vet. Kemi një tokë të bekuar, por një dorë të mallkuar që e zhvesh nga pasuria dhe ua fal të huajve. Shqiptaria jonë, e lashtë dhe krenare, nuk meriton të kthehet në një kujtim të largët për bijtë e saj.

E di mirë se të thuash “qëndroni” duket si një fjalë boshe kur shpresa tretet çdo ditë. Por dua t’u them të rinjve tanë se kjo tokë, sado e lodhur, s’ka pushuar së qeni toka jonë. Ajo pret, e heshtur dhe krenare, që dikush të qëndrojë, të provojë, të besojë. Prosperiteti nuk është i pamundur, por kërkon durim, kërkon një betejë me veten dhe me kohën.

Ne që kemi ikur, e mbajmë shqiptarinë si një plagë dhe si një nder. Ju që jeni ende atje, mos e lini të bëhet vetëm një kujtim. Mos u dorëzoni para padrejtësisë, para zhgënjimit, para fjalëve të kota që premtojnë shumë dhe japin pak. Shqiptaria nuk është një vend që braktiset, por një shtëpi që ribëhet çdo ditë me gjakun dhe djersën tonë.

Por sot, më lejoni t’i përulem me respekt atyre që kanë qëndruar, atyre që, mes mungesave dhe vështirësive, kanë zgjedhur të mos ikin. Ata janë rojtësit e heshtur të pragjeve tona, të varreve të të parëve, të gjuhës sonë të bukur që rrezikon të humbasë në erërat e huaja. Ata janë shpresa që ende mban ndezur një dritë mbi këtë tokë të lashtë, një dritë që ne të tjerët, nga larg, e shohim me mall dhe mirënjohje.

Por edhe ne, ata që u detyruam të largohemi, nuk kemi ikur pa gjurmë. Në çdo faqe të historisë sonë kombëtare, mërgata shqiptare ka qenë një forcë e heshtur, por e pranishme. Nga gurbetçarët që ruanin gjuhën mes rrugëve të botës, te penat që shkruan letrat e mëdha të lirisë, ne kemi mbetur bij të kësaj toke, edhe kur kemi jetuar larg saj. Në çdo histori suksesi të ndërtuar larg atdheut, në çdo vepër që mban gjallë emrin shqiptar, në çdo ëndërr të realizuar pa harruar rrënjët, ne kemi kontribuar, kemi dashur, kemi sakrifikuar. Ikja jonë s’është një mohim, por një përpjekje për të mos u shuar.

Unë nuk jap këshilla, se nuk kam të drejtë. Por di të them këtë: kush qëndron, nuk është i humbur. Është luftëtar. Dhe në këtë botë, vendin e tij e bën ai që qëndron.

Në fund, mos harroni: Shqipëria nuk ka nevojë për mëshirë, por për njerëz që e duan siç është, me gjithë plagët e saj.

Gjet NDOJ/

I-MUSTAFA KRUJA THEMELUES DHE FIRMËTAR I PAVARËSISË SË SHQIPËRTISË, 28 NËNTOR 1912 

Veprimtarinë politike e kryengritëse, Mustafa Merlika u nisi që në moshë të re, pikërisht duke dhënë një kontribut në Kryengritjen e Kurbinit e vitit 1905-1907, por dhe në Kryengritjen e Brgut të Mates e në Kryengritjen e Përgjithshme të vitit 1912. 

1-Kryengritja e Kurbinit

Sikurse dihet, në fillim të shek. XX, ndërkohë që kombet e krishtera ballkanike e kishin fituar pavarësinë nga Perandoria Osmane, vihet re tendenca e Qeverisë Osmane, për të intensifikuar sundimin e Shqipërisë, vecanërisht në zonat e “rrezikshme” (Mirditë, Kurbin, Bregu i Matës, Zadrimë, Pukë, Malsi e Madhe e Dukagjin, Kosovë etj), me qëllim për ti penguar shqiptarët në fitoren e pavarësisë së tyre.

Në këtë kontekst, tendencat për të detyruar kurbinasit, për ti paguar taksat Qeverisë Turke nga njëra anë, si dhe vendosmëria e kësaj popullsie për të mos njohur autoritetin e këtij shteti dhe për të qenë të pavarur prej tij nga ana tjetër, përbëjnë dhe shkakun kryesor të ballafaqimit me armë dhe shpërthimit të kryengritjes së Kurbinit në vitet 1905-1907.

Organizatorët dhe frymëzuesit kryesorë të kësaj kryengritje qenë patriotë nga Durrësi, Kruja, Kurbini etj si:

Dom Nikoll Kacorri-prijësi kryesor i popullit të Dioqezës së Durrësit (Arbërisë) me qendër në Dilbnisht, që përfshinte zonat nga Durrësi, Mysja, Kurbini, Kthella Mati e Lura etj, Gjin Pjetri i Skurajt (i pari i 45 pleqve të Krujës e të Kurbinit), At’Shtjefën Gjecovi- famulltari i Lacit, Llesh Pjetri i Milotit, Mustafa Merlika Kruja, [Ymer Deliallisi, Mustë Haxhiu], durrsakët e inkuadruar në shoqërinë “Vllaznia” si: Neki Libohova, Hafis Ali Podgorica, Abaz Celkupa, Kristaq e Mihal Rama, Seid Kërtusha” etj.

-Kuvendet qenë një institucion kryesor i vendimit popullor për kryengritje. Njihen Kuvendi I, II dhe III i Kurbinit që u mblodhën periudhës 1906-1907. Në Kuvendin e III që u mblodh në Dilbnisht 1907, morën pjesë jo vetëm krerë të Kurbinit, por edhe ata të Mirditës, Krujës e Durrësit, duke patur si qëllim zgjerimin e rezistencës kundër politikave fiskale e qeverisëse osmane. 

Veprimet luftarake qenë të organizuara duke u shtri në të gjithë Kurbinin si: në Skuraj, Lac, Mali Bardhë, Gjormë etj.

Dokumentacioni kryesor që na ndihmon duke na dhënë një panoramë të qartë ka të bëjë me letërkëmbimet Nikoll Kacorrit me Shtjefën Gjecovin, apo ato të Nikoll Kacorrit me konsujt që vepronin në Shqipëri, të konsujve me qeveritë e tyre, vecanërisht atë austriake etj. Kryengritja e Kurbinit ndonëse nuk arriti të fitonte, e pati një rëndësi, sepse shërbeu si një frymëzim e fillim i kryengritjeve të përgjithëshme të viteve 1910, 1911 e 1912 për clirim kombëtar. 

 2-Kryengritja e Përgjithshme për Pavarësinë e Shqipërisë 1912

Kryengritja Bregut të Matës, ishte një nga fragmentet kryesore të Kryengritjes së Përgjithëshme për pavarësinë e Shqipërisë e vitit 1912, epiqendra të së cilës ishin: Mirdita, Lezha, Kurbini, Kruja e Mysja (Zona nga Fushkruja e deri në Rodon).  

Roli i Mustafa Krujës në këto kryengritje ishte qëndror, pasi bashkë me Preng Bib Dodën, përzgjodhën e përcaktuan drejtuesit e komandantët kryengritës, sipas zonave.

“Për zonën luftarake Mirditë-Zadrimë-Lezhë-Kurbin e deri në Rodon e Durrës, me një popullsi kryesisht katolike, duhej marrë më së pari pëlqimi i Preng Bib Dodës, …pa fjalën e të cilit, as Mirdita e as Zhupa, as Lezha e as Kthella nuk luanin vendit.

Negociatori për bisedime me Preng Bib Dodën, qe caktuar nga Nikoll Kacorri e Murat Toptani, Mustafa Merlika-Kruja, i cili gëzonte respektin e besimin e Princit mirditas.

 …. Në verën e vitit 1912 Preng Bib Doda e Mustafa Kruja, ranë dakord që lëvizja e armatosur të fillonte, ndërsa drejtuesi i Kryengritjes të ishte Abdi Toptani në Tiranë-Durrës e Krujë, kurse për Kurbinin, kishin rënë dakord më heret që të ishte Gjin Pjetër Pervizi i Skurajve.

Me 2 korrik 1912 , u bë deklarata e fillimit të kryengritjes në Vilajetin e Shkodrës (Nga Kosova e M Zi në veri e deri në Vlorë në Jug) dhe u firmos nga Abdi Toptani, Baba Zeneli etj, në të cilën bëhej thirrje të gjithë shqiptarëve për kryengritje të armatosur kundër sundimit osman.

Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912, që pati një shtrirje të madhe në Kosovë, Shkup, Mirditë, Malsi e Madhe,Bregun e Matës, Dibër, e në të gjithë Shqipërinë e Mesme, solli për pasojë 

Përvec sa thamë, solli për pasojë zmbrapsien e ushtrive pushtuese osmane nga trojet shqiptare.

Roli në politikën udhëheqëse kryengritëse i Mustafa Merlikës, evidentohet qartë edhe në letërkëmbimet mes personaliteteve të rëndësishme shqiptare të asaj kohe, në mesin e të cilëve qe dhe Ai si:

Nikoll Kacorri, Abdi Toptani, Luigj Gurakuqi, Preng Bib Doda, Terenc Toci, Lazër Mjeda, Ismail Qemali, Murat Toptani, Bedri Pejani, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Aqif Pashë Bicaku, Isa Boletini, Haredin Cakrani, Rexhep Mitrovica, Dhimitër Berati etj, etj.

     Në këtë kuptim Mustafa Kruja nuk kishte se si të mungonte në Kuvendin Historik të Vlorës, mes krerëve më të lartë përfaqësues të popullit shqiptar, ku u shpall dhe u nënshkrua themelimi i Shqipërisë Pavarur nga Perandoria Osmane, me 28 Nëntor 1912.  

       Si konkluzion mund të themi se:

Mustafa Kruja, në fazën e parë të veprimtarisë tij nacionaliste–atëdhetare, duke qenë aktiv në udhëheqjen dhe koordinimin e veprimeve kryengritëse për pavarësinë e Shqipërisë, do të ishte një nga firmëtarët e Deklaratës së Pavarësisë Shqipërisë, njëherësh themelues i Shtetit të ri Shqiptar.

II-MUSTAFA KRUJA, THEMELUES I SHQIPËRISË ETNIKE

1-Nga  Shqipëria Londineze, në Shqipërinë Etnike 

Mustafa Kruja, bashkë me të gjithë firmëtarët e tjerë që ishin gjallë të Shqipërisë Pavarur të vitit 1912, por dhe krerë nacionalistë të tjerë, të gjithë  baballarë të Kombit Shqiptarë, në pamundësi për të ndalur Botën nga Lufta e saj e Dytë, pranuan koncesionin me Mbretërinë italiane, duke lëshuar pak nga autoriteti qeverisës të Shqipërisë Londineze, për të qeverisur edhe në pjesën e “Tokave të Lirueme” pas shkatërrimit dhe rënies së Mbretërisë Jugosllavisë nga sulmi Italo-Gjerman mbi të.  Në fakt jo thjeshtë për ta qeverisur pjesën shqiptare të pushtuar nga Serbo-Malazezët dhe Bullgarët, por në radhë të parë, për ta shpëtuar këtë hapsirë etnike shqiptare nga boshatisja prej popullsisë saj autoktone nga genocide fizik e kulturor I ushtruar mbi to, të paktën që nga tetori i vitit 1912-1921 e duke u definuar me marrveshjet famëkeqe të Mretërisë Jugosllavisë me Republikën e Turqisë (1933, 1934 dhe 1938), që kishin të bënin me shpërnguljen e 40 mijë familjeve shqiptare prej Kosove, Sanxhaku, Malit të Zi e Maqedonisë, për në Turqi. Kjo shifër 40 mijë familje për nga 30 antarë, përkthehej në afërsisht 1. 2 milion shqiptarë, që do të thoshte spastrimi i plotë etnik i trojeve shqiptare, jashtë Shqipërisë Shtetërore të asaj kohe, nga banorët e sajë autoktonë.

 Ishte kjo rrethanë historike zhdukjeje për shqiptarët që i shtyni krijuesit dhe themeluesit e Kombit, që ta pranonin këtë marrveshje me Italinë, e në fakt sikurse u zhvilluan ngjarjet e kësaj Lufte Botërore famëkeqe për popujt e tjerë të botës, paradoksalisht për shqiptarët rezultoj të ishte shpëtim dhe clirimi i tyre. 

Shkatrimi dhe rënia e Mbretërisë Jugosllavisë dhe asaj të Greqisë nga sulmi Gjermano-Italian i prillit të vitit 1941 solli për pasojë:

 a-Ndalimin e gjenocidit dhe të shpërnguljes masive të shqiptarëve nga trojet e tyre amtare;

b-Bashkimi i e trojeve shqiptare të Maqedonisë perendimore, ato të Kosovës e të Malit të Zi dhe pjesërisht edhe të Sanxhakut me Shqipërinë e Vjetër dhe krijimin e Shqipërisë Etnike; 

c-Qeverisjen e Shqipërisë Re bashke me Shqipërine e Vjetër prej Kabineteve shqiptare të Tiranës, ndonëse me autoritet të kufizuar nga Mbretëria Italiane;

            Në kushtet e Luftës së Dytë Botërore, krerët nacionalistë shqiptarë, duke e shfrytëzuar me shumë zgjuarsi e guxim përplasjen mes vendeve të Boshtit me Aleatët, ku me të dytët bënin pjesë dhe armiqtë shekullorë të shqiptarëve, sllavët, duke mbajtur anën e Italisë e të  Gjermanisë, zgjodhën ndaljen e zhdukjes së plotë të shqiptarëve etnikë dhe bashkimin e tyre me shtetin amë, ku njëherësh në fakt realizuan ëndërrën më të madhe të mbarë botës shqiptare për të krijimin e SHQIPËRISË ETNIKE. 

     Në qershor, kur Viktor Emanueli III dekretoi Urdhërin e Benito Musolinit”, që kishte të bënte më transferimin e pushtetit nga Ushtria tek autoritetet Civile, Qeveria Shqiptare kryesuar nga Shefqet Verlaci, me mbështetjen e fuqishme të Mbretërisë Italiane e shtriu qeverisjen e administrimin e saj edhe në Maqedoninë Perendimore, Kosovë dhe në një pjesë të Malit të Zi.

Qeveria Vërlaci që vazhdoi deri më 4 dhjetor 1941, bëri Reforma në përshtatje me një realitet krejt të ri dhe të jashtëzakonshëm për shqiptarët. 

Ndërsa me kabinetin Kruja pas 4 dhjetorit, do të kemi një qeverisje me program të detajuar, si dhe rikthim të një autoriteti të zgjeruar të Shtetit Shqiptar.  

2-Kthimi i autonomisë zgjeruar në Shqipëri gjatë qeverisjes së Kryeministrit Mustafa Merlikas Kruja e në vazhdim, 4 dhjetor 1941-8 shtator 1943.

             Mustafa Merlika Kruja, sapo mori besimin e Mëkëmbësit Francesco Jakomoni si Kryeministër i ri………përzgjodhi Kabinetin e tij Qeverisës me emra krejt të ri, që nuk duhej të kishin lidhje me paraardhësin e tin Sh Verlaci. Madje Mustafa Kruja ndërroj edhe Sekretarin e Përgjithshëm duke emëruar një të ri…

Bashkë me Programin të cilin, Kryeministri Kruja para Këshillit të Epërm Koorperativ Fashist, njëherësh i paraqiti këtij Këshilli edhe Kabinetin Qeveritar  me anëtarët e mëposhtëm:

1-Mustafa Kruja– Kryeministër dhe zëvendësisht Ministër Sekretar Shteti i Punëve të Brendëshme (Me 7 maj 1942 edhe Ministër Sekretar Shteti i Drejtësisë).

2-Hasan Dosti– Ministër Sekretar Shteti i Drejtësisë (deri me 7 maj 1942).

3-Shuk Gurakuqi– Ministër Sekretar Shteti i Financave;

4-Xhevat Korca-Ministër Sekretar Shteti Arsimit;

5-Iliaz Agushi– Ministër i Punëve Botore;

6-Fuat Dibra (deri me 22 dhjetor 1941; kostandin Kote nga 12 janar 1942 e në vazhdim) Ministër Sekretar Shteti i Ekonomisë Kombëtare;

7-Tahir Shtylla (dorëhequr me 2 shkurt 1942; Eqerem Vlora 7 maj 1942) Ministër Sekretar Shteti i Tokave të Lirueme;

8-Dhimitër Berati -Ministër Sekretar Shteti Kulturës (Eqerem Vlora e merr me 4 nëntor 1942 e në vazhdim);

9-Jup Kazazi (Kol Bib Mirakaj 7 maj 1942)- Ministër Sekretar Shteti Partisë Fashiste”

3-Kërkesat e Mustafa Krujës, Musolinit:

Autonomi më të zgjeruar, zgjerim kufijsh dhe rikthim të simboleve kombëtare. 

           Caktimi i Mustafa Krujës në krye të Qeverisë re Shqiptare, presupozonte gatishmërinë e Italisë dhe të Musolinit për të bërë akoma më shumë lëshime, kjo në përputhje me kërkesat e nacionalistëve shqiptarë, por dhe nevojat jetike të Mbretërisë Fashiste Italiane për të ruajtur një oaz qetësie, në Ballkanin që tashmë kishte filluar të trazohej nga lëvizja komuniste (ndikimi sovjetik), por dhe angazhimi i aleatëve perendimorë, vecanërisht në vendet sllave dhe në Greqi.

Në kohën kur sapo kishte ardhur në krye të Qeverisë, Mustafa Kruja, grupet komuniste shqiptare të ndikuara fort nga misionarët e Kominternit dhe vecanërisht misionarët serbo-malazëzë, kishin formuar tashmë që me 8 nëntor 1941 Partinë Komuniste Shqiptare. Kështu edhe në Shqipëri kishte shenja të tronditjes së paqes e të qetësisë si kudo gjetiu në Ballkan. Pikërisht në këtë situatë të fillimit të qeverisjes “Kruja”, në fillim-vitin 1942, Kryeministri i ri bëri vizitën e parë zyrtare në Romë ku dhe ju rezervua një pritje me ceremoni e respekt të plotë, si nga stafi i Qeverisë me Konti Cianon- Ministri Jashtëm, ashtu edhe nga vetë Musolini (Ducja). Po ashtu dhe plotësimi maksimal i kërkesave e bënin këtë vizitë shumë të suksesëshme. Përshkrimin e detajuar e jep vetë Konti Ciano në ditarin e tij:

 “16 shkurt….Nuk kërkoi asgjë që s’pritej: 

-Vec disa korigjime të vogla të kufijëve drejt Malit të Zi dhe rishikimin e Flamurit. 

-Nuk e duam shqiponjën të “burgosur” mes sëpatave të fashizmit e nyjeve të Savojës.

17 shkurt. Takimi mes Mussolinit e Krujës. Kryetari shqiptar foli për situatën në Shqipëri duke dhënë një notë optimiste. Mussolini theksoi dëshirën për të ju akorduar shqiptarëve një regjim gjithmonë e më liberal autonomie lokale. Kjo është e vetmja politikë e mundëshme për të dhënë fruta të mira. Përndryeshe edhe Shqipëria do të ishte sot një vatër revoltash e intrigash, si të gjithë vendet e tjera rreth saj të pushtuara”

Pas kthimit me dy arritjet e tij të mëdha: zgjerim të kufirit me Malin e Zi dherritjen e autoritetit autonom të qeverisjes në Shqipëri dhe në Tokat e Lirueme, Qeveria Shqiptare pas kthimit të Kryeministrit në Tiranë, ishin në pritje të dekreteve që i konkretizonin premtimet e Italisë.

U desh të kalonin rreth dy muaj, kur më 23 prill Mussolini në praninë e Konti Cianos, autorizoj Jakomonin të hiqnin sëpatat te Flamuri shqiptar, si dhe simbolin e Dinastisë Savojës mbi Stemën Kombëtare Shqiptare.

 “23 prill. Shoqërova Jakomonin te Ducja, për të diskutuar cështjen e flamurit shqiptar. Në formën e tanishme shqiponja e vendosur midis dy sëpatave të fashizmit e sipër Kurora e Savojës- shkakton dhimbje tek nacionalistët shqiptarë, të cilët kërkojnë respektimin e simboleve të tyre kombëtare. Natyrisht para se të bëhet publik ky vendim i Duces, do të bisedoj me Mbretin”

Pas këtyre arritjeve të pabesueshme diplomatike me Italinë, Kryeministri Mustafa Kruja, në pozita mjaft komode institucionale, bëri një përshtatje mjaft të rëndësishme të Strukturës së re qeverisëse, që do ta ndihmonte atë dhe ekipin e tij për të zbatuar një program mjaft ambicioz, realizimi me sukses i të cilit do ti shërbente interesit publik dhe atij kombëtar të shqiptarëve.

      Realisht me ardhjen në në krye të Qeverisë Shqiptare të Mustafa Krujës, për shkak të meritës së Tij, por dhe për rrethanat e reja, si dhe vështirësitë gjithnjë e më të shumta të krijuara,  filloi njëherësh rikthimi i beftë i autonomisë qeverisëse në Shqipëri dhe në Tokat e Lirueme. Natyrisht rritja e pavarësisë qeverisëse e Kabinetit “Kruja”, brenda sistemit Mbretëror Fashist Italian, sic do ta shohim në vijim të këtij kapitulli, por dhe në vazhdim deri në shtator 1943, kur Italia Fashiste kapitulloi, qe maksimal dhe shumë domethënës.

4-Reforma shtetërore, i jep jetë Autonomisë së zgjeruar

                Paralel me qeverisjen rutinë, Kabineti Qeverisë Shqiptare, pikësëpari ndërmori iniciativa që kishin të bënin me ristrukturimin e Qeverisë dhe të institucioneve shtetërore në përgjithësi, në përshtatje me klimën e re të lëshimeve, që krijonin një hapsirë domethënëse autonomiste të Shtetit Shqiptar si:

Rikthimin e Forcave të Armatosura (ato organe që kishin të bënin me rendin publik e kushtetues); 

-Krijohen Gjykatat dhe Prokuroria Ushtarake;

– krijohet Instituti Mbretnor i Studimeve Shqiptare. 

Instituti i Studimeve Shqiptare, shkëputet nga “Fondata Skandërbeg”, duke u bërë Institut Akademik i pavarur; Formimi i Institutit të Albanologjisë; 

– Rikthimi i Flamurit pa spatat e Liktorit dhe i Simbolit të Shtetit Shqiptar, pa simbolin e Dinastisë Mbretërore Italiane etj.

-Krijimi i Ministrisë së Kulturës Popullore

-Me 3 dhjetaor të vitit 1941, u krijua Ministria e Tokave të Lirueme, tashmë përgjegjëse për administrimin e pasacëm të trojeve shqiptare të lira. Në kondita të tilla, autoriteti qeverisës i tyre, i pati kaluar Qeverisë Mbretnore të Tiranës.

III. NSTITUTI I STUDIMEVE SHQIPTARE THEMELOHET NGA MUSTAFA KRUJA

1. Krijimi i Institutit të Studimeve Shqiptare

        Mustafa Merlika Kruja, bashkë me personalitetet më të larta të Kombit Shqiptar duke qenë në krye të tyre, qenë themeluesit e “Institutit të Studimeve Shqiptare”, që u krijua me 8 prill të vitit 1940

       Studiuesit kolegë e bashkëpuntorë të Mustafa Krujës ishin dy grupimesh: Shqiptarë dhe italianë, por që të dy këto grupime do të merreshin vetëm me studime albanologjike, si psh në fushën e gjuhës e të letërsisë shqipe, historisë, arkeologjisë, traditës e trashigimisë etnike shqiptare etj. 

 “Emrohen pjestarë efektivë t’Institutit të Studimeve Shqiptare zotnitë shqiptarë:

-Shk Tij Dhimitër Berati, lëvrues për studime historike-Romë;

-Prof  Eqrem Çabej, Linguist-Tiranë;

-Shk. T. At  Gjergj Fishta, poet-Shkodër;

-Pr.  Karl Gurakuqi, letrar e lëvruesi Gjuhës Shqipe-Tiranë;

-At’ Anton Arapi, letrar- Shkodër;

-Pr Kol Kamsi, filolog e historian-Tiranë;

-Doktor Vangjel Koca, kritik letrar-Tiranë;

-Shk. Tij. Ernest Kolici, poet e letrar-Tiranë;

-Shk. Tij Senator Mustafa Kruja, filolog e letrar-Tiranë;

-Prof. Mati Logoreci, letrar e lëvrues i gjuhës shqipe-Tiranë;

-At’ Benardin Palaj, poet e folklorist-Shkodër;

-Dr. Lasgush Poradeci, poet-Tiranë;

-Dr. Ilo Mitko Qafëzezi, historian-Korçë;

-Pr. Namik Resuli, linguist-Tiranë;

-Don Lazër Shantoja, poet e letrar-Tiranë;

-Dr. Eqrem Bej Vlora, historian e gjeograf-Vlonë;

-Pr. Aleksandër Xhuvani, filolog e letrar-Tiranë;

-Pr. Ndue Paluca, gjeograf e lëvrues i gjuhës Shqipe-Tiranë;

Një pjesë tjetër e Institutit qenë italianë, duke u marr edhe ata me çështje albanologjike:

-At’ Giuseppe (Zef) Valentini, historian e letrar-Shkodër;

-Pr. Antonio Baldacci, gjeograf, etnograf, botanik-Bologna;

-Pr. Matteo Bartoli, linguist-Torino:

-Pr. Sergio Bertini, historian arti-Padova;

-At Nilo Borgia, historian, filolog-Grottaferrara;

-At Fulvio Cordignano, historian, lëveues i gjuhës shqipe-Shkodër;

-Shk. Tij Pr. Francesco Ercole, historian-Romë;

-Prof. Angelo Leotti, lëvrues i gjuhës shqipe-Bologna;

-Dr.  Nikola Lorusso Attoma, lëvrues i studimeve historike-Tiranë;

-Pr.  Gennaro Maria Monti, historian-Napoli;

-Pr.  Domenico Mustili, arkeolog-Napoli;

-Shk. Tij. Pr. Paolo Emilio Pavolini, filolog-Roma;

-Pr. Papa Geatano Petrotta, filolog, letrar-Palermo;

-Dr. Giuseppe Sciroi, filolog-Roma;

-Pr. Carlo Tagliavini, linguist-Padova”

Pak më vonë, pas propozimit të bërë nga Ministri i Arsimit Ernest Koliqi, Mëkëmbësit Francesco Jakomoni dekreton  më 26 gusht 1940 disa emërime të reja pjestarësh shqiptarë në këtë Institut:

“Emnohen Antarë efektivë t’Institutit të Studimeve Shqiptare zotnitë: 

*Aleksandër S. Drenova, poet- Bukuresht;

*Xhevat Korca, Historian- Tiranë;

*At Juston Rrota, Linguist-letrar- Shkodër;

*Ethem Haxhiademi, Dramaturg- Tiranë;”

2. “Instituti i Studimeve Shqiptare”,shkëputet nga “Fondata Skandërbeg” dhe formohet “Instituti Mbretnor i Studimeve Shqiptare”

      Më vonë Instituti, gjatë veprimtarisë tij pati arritje, duke krijuar një përvoje, mbi bazën e së cilës u rivlerësua dhe rëndësia e tij. 

Nga ana tjetër, në kushtet  e rritjes e të fuqizimit të autonomisë qeverisëse, Kabineti i Qeverisë së Tiranës, nga viti 1942, Instituti i Studimeve Shqiptare, nga një nismë gjysëm vullnetare e personaliteteve të kulturës shqiptare, që patën krijuar Institutin e Studimeve Shqiptare si pjesë e Entit Italo-Shqiptar “Fondata Skandërbeg”, u kalua në një fazë të re të këtij procesi. Në fakt që në krijimin e Institutit, por edhe tani në fazën e konsolidimin dhe krijimin e autoritetit institucional-akademik e nacional-etnik, qe organizuar e udhëhequr nga dyshja Mustafa Kruja & Ernest Koliqi.

3. Krijimi institutit Balkanologjisë

Qëllimi i krijimit të këtij instituti lidhej me bashkërendimin e punës shkencore e hulumtuese në fushat respektive të Historisë, civilizimit (Kulturës) dhe të Edukimit e Arsimit të popujve në Ballkan. Në bazë të objektivave shkencore dy vendet, Shqipëria dhe Rumania hartuan dhe strukturimin e Institutit për studime Ballkanologjike pranë sejcilës Ministri Arsimi. “Nji rregullore do të caktojë mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të Institutit”

Një aspekt tjetër i zhvillimit të strukturës, lidhej dhe me Krijimi i “Institutit për Studime Ballkanologjike” pranë Ministrisë Arsimit dhe të Fevet, si pjesë edhe e bashkëpunimit me Shtetin e Rumanisë dhe Universitetit Shtetëror atje”

Gjatë vitit 1942 e deri në fillim të vitit 1943 u ideua dhe u hartua objekti dhe  strukturimi i Institutit ne fjalë.

Si konkluzion mund të themi me siguri se;

 Duke evidentuar veprimtarinë dhe produktet e Tij atëdhetare, Mustafa Merlika Kruja, nuk i len gjë mangut as rilindasve më të spikatur e më të mëdhenj të Historisë së Shqipërisë….!

Gjet NDOJ 

Krujë, me 24 nëntor 2024

Faton Bislimi/

Në një periudhë të paqartësive gjeopolitike dhe sfidave globale që po përjeton bota, Kosova duhet të marrë hapa të sigurt dhe të mençur për të avancuar interesat e saj shtetërore dhe kombëtare. Ndërsa situata ndërkombëtare është në një pikë kyçe, është e nevojshme që klasa politike e Kosovës të flasë në një zë të vetëm në politikën e jashtme dhe të krijojë mundësi të reja për të forcuar marrëdhëniet me fuqitë e mëdha, duke përfshirë administratën e Presidentit Donald Trump.

Përtej secilit angazhim në fushatën zgjedhore, interesi kombëtar e shtetëror i Kosovës duhet të mbizotërojë. E kuptoj rëndësinë e fokusimit në fushatë, por rrethanat e kohës nuk na e japin komoditetin e përpjekjes për fitore politike të brendëshme, nëse humbim betejën në politikën e jashtme.

Kosova ka kaluar shumë sfida për të arritur statusin e saj të pavarur dhe është mirënjohëse për mbështetjen që ka marrë nga SHBA-të dhe partnerët ndërkombëtarë, por sfidat e ardhshme kërkojnë një çasje të unifikuar dhe të menduar mirë. Shumë nga proceset diplomatike që do të ndikojnë në të ardhmen e Kosovës janë të lidhura me zhvillimet gjeopolitike që po ndodhin në nivel global, përfshirë konfliktet e mëdha që po përshkallëzohen, si ai mes Ukrainës dhe Rusisë.

Kosova, si një shtet i ri dhe ende i pa konsoliduar plotësisht në arenën ndërkombëtare, mund të përballet me rrezikun e mbetjes një “monedhë kusuritje” në një marrëveshje të gjerë që do të vendoset për paqen dhe stabilitetin në Evropë. Një marrëveshje që mund të përfshijë shtetet e mëdha dhe interesa të tjera, të cilat mund të kalojnë pa u marrë parasysh plotësisht ndikimi dhe interesi i Kosovës.

Në këtë kontekst, është jetike që politika e jashtme e Kosovës të formulohet dhe implementohet me një qëllim të qartë dhe të bashkërenduar. Kosova nuk mund të jetë vetëm një entitet pasiv në këtë skenë, por duhet të pozicionohet si një aktor i fuqishëm dhe i besueshëm, me një qëndrim të fortë dhe kohezion në mes të grupeve të ndryshme politike brenda vendit. Një qëndrim i bashkuar dhe i njëzëshëm është kyç për të siguruar një pozicion të respektuar në bisedimet me administratën e re amerikane dhe për të maksimizuar mundësitë për të sforcuar tutje marrëdhëniet dypalëshe.

Ky qëndrim i bashkuar është gjithashtu një mundësi për të rifituar besimin dhe mbështetje të mëtejshme nga administrata e Trump, e cila ka demonstruar një angazhim serioz për çështjet e Kosovës, përfshirë njohjen nga Izraeli, themelimin e ushtrisë, dhe nxitjen e normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë. Është e domosdoshme që Kosova të vazhdojë të ndërtojë dhe të zhvillojë këto marrëdhënie me SHBA-të, duke siguruar qëndrueshmëri në politikën e jashtme dhe duke kërkuar përkrahje për aspiratat e saj strategjike.

Frika më e madhe është se Kosova mund të humbasë mundësinë për të fituar përkrahjen ndërkombëtare të nevojshme, nëse nuk arrijmë të bëjmë një politikë të jashtme të koordinuar dhe të qëndrueshme. Politika e jashtme është një hapësirë në të cilën çdo vend duhet të angazhohet me strategji dhe vizion të qartë. Kosova, për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme, duhet të bashkëpunojë më ngushtë me administratën e Trump dhe të shfrytëzojë mundësitë që ofron ky moment për të konsoliduar pozitat e saj në arenën ndërkombëtare.

Në përfundim, unë besoj se Kosova ka mundësinë të avancojë interesat e saj kombëtare në një mënyrë të mençur dhe të fuqishme. Për ta arritur këtë, është thelbësore që klasa politike e Kosovës të flasë me një zë të vetëm, të jetë koherente në politikën e jashtme dhe të krijojë lidhje strategjike me aktorët ndërkombëtarë të rëndësishëm. Vetëm kështu do të mund të sigurojmë një të ardhme të qëndrueshme dhe të suksesshme për shtetin dhe popullin tonë.