Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

SHQIPTARËT MANIFESTUAN KULTURËN KOMBËTARE NË DITËN E TRADITAVE- ALBANIAN HERITAGE DAY

by

*Rreth 6 mijë pjesmarrës iu bashkuan Qendrës Kulturore “Nënë Tereza” të Kishës Katolikë Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Ditën e Traditave Shqiptare/
* Më shumë se 100 valltarë të moshave nga 5 deri në 21 vjeç, nën drejtimin e koreografes Angjelina Nikaj, kërcyen valle tradicionale nga të gjitha krahinat e Shqipërisë/
NGA DALIP GRECA/
…E diela e 1 Qershorit 2014 do të mbetet në kujtesën e shqiptaro-amerikanëve të Nju Jorkut dhe shteteve përreth për shumë kohë; -një ditë e bukur me diell, që u shkoi aq shumë për shtat organizatorëve të Ditës së Traditave Shqiptare (Albanian Heritage Day), ditë që dhuroi aq shumë emocione e hare.Ishte një ditë e mbushur plot mbresa, ku u shpalos kultura dhe tradita shqiptare.
Kur ua propozova familjarëve të mi, që t’i bashkoheshim kësaj dite e pranuan menjëherë,edhe pse nuk u dhashë shumë detaje. Veçanërisht nipërit e pritën me kureshtje. Ideja se do të vraponin e do të luanin nëpër lëndina e pyje përbënte më shumë se kureshtje për ata. Dhe nuk u zhgënjyen. U nisëm me dy makina. Rruga kalon mes pyjesh dhe pamja që shfaqej, të shlodhte. Parku ndodhet rreth 24 km në veri të Nju Jorkut, 5 km larg qytetit Ëhite Plains.
Edhe pse kishim shkuar më shpejt se orari i njoftuar, kur mbërritëm atje, gjetëm shumë të tjerë që kishin ardhë para nesh. Disa ishin ulur nëpër hijet e pemëve, disa të tjerë në tavolinat statike që qëndrojnë përherë aty, një pjesë shëtisnin apo bisedonin, ndërsa fëmijët kishin nisë lojërat, ndërkohë që ekipet e futbollit dhe volejbollit, kishin nisë parapërgatitjet stërvitore. Fran Çotaj, lëvizte sa tek një grupim tek tjetri duke u ndanë detyrat përgjegjësve sipas llojit të sporteve. Lek Përlleshi po merrej me këndin e fushave të ping-pongut dhe të shahut, Fran Shala me skuadrat e volejbollit. Në tendat provizore ishin të prezantuara zyra e ansambelmenit Mark Gjonaj, zyra e County Executive dhe kandidati Republikan për Governator të New York State, z. Rob Astorino, si dhe biznese të ndryshme. Piktori i njohur Ramiz Llapatinca ka ekspozuar pikturat e tij me fryëmzim e motive Kombëtare, shitësit ambulantë kanë sjellë veshje me simbole kombëtare, ndërkohë që nuk mungojnë as flamujtë kombëtar. Në një varg tendash serviren ushqime të freskëta që gatuhen aty për aty. E gjithë lugina është e veshur me flamujë amerikanë dhe shqiptarë, të cilët i ka sponsorizuar ansambleisti i shtetit të Nju Jork-ut, bashkadhetari Mark Gjonaj.
Tek e vështron nga lartësia e bazenit të ujëmbledhësit gjigand pamjen, lugina ku është vendosur kampingu i shqiptarëve, të shfaq një panoramë magjepse- të jep pamjen e një qyteze plot ngjyra, jo vetëm nga flamujt shqiptarë dhe amerikan, por edhe nga veshjet kombëtare, veçanërisht e hijeshojnë atë, veshjet e fëmijëve dhe të rinjëve, ku mbizotëron flamuri kombëtar, por edhe veshjet me kostume kombëtare të krahinave të vendit, të fëmijëve dhe të rinjëve të Ansamblit Rozofati të Kishës Katolike Zoja e Shkodrës, që kanë nisë kërcimet tradicionale, parafillimit të ceremonisë. Tek sheh vajza e vogla të veshura me xhubleta, apo djem të veshur me kostume kombëtare nga veriu apo jugu i Shqipërisë, provon në shpirt një ndjesi të ngrohtë dhe të rrok nostalgjia e veçantë për vendlindjen. Duke përcjellë traditat, kulturën, gjuhën, tek këta fëmijë të vegjël apo tek të rejat dhe të rinjët e lindur në mërgim, i bëhet një shërbim i çmuar Kombit.
Janë pikërisht këta organizatorë të këtij manifestimi dhe të veprimtarive të tjera tradicionale, kulturore dhe artistike këtu në mërgim që meritojnë përgëzime e përhirime Kombëtare. Natyrisht që nuk mund ta mbajë traditën gjallë vetëm një ditë e piknikut tradicional, por për këtë ditë punohet në vazhdimësi gjatë të gjithë vitit.Po t’i shtojmë kësaj dite të mbingarkuar me veprimtari kulturore, artistike e sportive, edhe Festivalin Shqiptar të përvitshëm, ku qindra fëmijë të lindur në Amerikë, këndojnë e kërcejnë shqip nën krenarinë e veshjeve kombëtare, atëherë e kupton se nuk është vetëm një ditë që i mbanë gjallë këto tradita.

TRADITA 11 VJEÇARE E” ALBANIAN HERITAGE DAY”

Dita e Traditës Shqiptare ka 11 vjet që ka nisë nën kujdesin e Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” dhe shqiptarët ia kanë ndjerë kënaqësinë. Nga vit në vit organizatorët po e bëjnë më interesant dhe më të larmishëm programin e veprimtarive. Pyetjes që i drejtuam z. Mark Shkreli, drejtor i Qendrës Kulturore “Nëna Terezë” pranë Kishës “Zoja e Shkodrës”: Se çfarë qëllimi ka organizimi i një dite të tillë, ai iu përgjigj: “Shqiptarët kanë qendrat e veta fetare që i bashkojnë. Përveç riteve fetare organizojnë edhe aktivitete shoqërore, por nuk egziston asnjë qender apo vend bashkimi për të gjithë shqiptarët pa dallim besimi.Pra mungon një qendër kulturore e përbashkët. Prandaj, Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, përmes Qendres “Nëna Tereze” organizon, kohë pas kohe, aktivitete apo manifestime të ndryshme kulturo-artistike dhe shoqërore me qëllim afrimin e të gjithë shqiptarëve.Përmes manifestimit Dita e Traditës Shqiptare (Albanian Heritage Day) synojmë t’ia arrijmë këtij qëllimi dhe, mendoj se kemi pasur sukses gjithëherë, veçanërisht gjatë këtij të fundit të organizuar me 1 qershor, ku pjesmarrja iu afrua shifrës 6 mijë”.
Duke kujtuar organizimin e parë të këtij aktiviteti, njëmbëdhjetë vite të shkuara, z. Shkreli tregon se kjo traditë nisi më 27 qershor 2004, në Tibbets Park, në Yonkers, New York. Tani jemi të dashuruar në këtë park madhështor, në Kensico Dam Plaza, një park i madh natyror në Valhalla të Westchester County , New York, nga që ka shumë avantazhe; ka kushte të shkëlqyera për argëtim, për sporte, për kërcime, natyrisht edhe për ceremoninë zyrtare që organizohet me këtë rast, ku vijnë personalitete të politikës amerikane, por dhe udhëheqës të organizatave të komunitetit e përfaqësues të diplomacisë .Në manifestimin e sivjetshëm të 1 qershorit, nderuan me pjesmarrjen e tyre: Konsulli i Republikës së Kosovës në Neë York, z. Korab Mushkolaj, z. Rob Astorino, Westchester County Executive dhe kandidati Republikan për Governator të New York State. Westchester Countyu Department of Parks Commissioner zonja Kathy O’Conner, Assemblyman Mark Gjonaj, Dom Dritan Ndoci nga Shkodra dhe në krye, si gjithëmonë, Famulliatri i Kishës “Zoja e Shkodrës”, i përndershmi Dom Pjetër Popaj.
Në këtë ditë ksuhtuar traditave Kombëtare, veçanërisht të kulturës tonë tradicionale, pjesmarrja është masive. Veçanërisht ky vit shënoi rekord duke e rritur numrin e pjesmarrësve në rreth gjashtë mijë veta.Pjesmarrësit ishin nga të gjitha trevat etnike, pa dallime fetare.Të gjithë bashkë manifestuan traditat dhe kulturën shqiptare.

CEREMONIA TRADICIONALE

Rreth orës 2 pm në tribunën e ngritur nën shpatullat e digës së ujëmbledhësit ngjiten personalitetet që kanë ardhë që të përshëndesin shqiptarët në ditën e traditave Kombëtare dhe nisi kështu ceremonia tradicionale. Fran Çotaj ka hapë takimin. Ai i ka falenderuar pjesmarrësit e shumtë në këtë ditë të traditave kombëtare. Çotaj, u duartrokit, kur e cilësoi famullitarin e Kishës Katolike Shqiptare “Zoja Shkodrës”, dom Pjetër Popajn, si arkitektin e veprimtarive të tilla, ku grumbullohen mijëra shqiptarë dhe manifestojnë kulturën Kombëtare.
Dom Pjetër Popaj tha se duartrokitjet u takonin organizatorëve, Fran Çotës me komisionin organizues. Duke folur për manifestimin në Ditën e Traditave Shqiptare, Dom Pjetër Popaj tha se ne jemi krenarë për Kulturën tonë Kombëtare, kulturë e një populli të lashtë në trojet e veta, kulturë që na lanë trashëgim të parët tanë. Këtë kulturë ne duhet ta ruajmë dhe ta kultivojmë edhe këtu në vendin e bekuar në Amerikë.Ai i përgëzoi të gjithë për këtë pjesmarrje kaq të madhe.
Zoti Rob Astorino,Westchester County Executive dhe kandidati Republikan për Governator të New York State, fitoi duartrokitjet e shqiptarëve tek i përgëzoi për këtë manifestim të shkëlqyer dhe për kontributin që japin shqiptarët në Westchester County.
Konsulli i Kosovës, Korab Mushkolaj, tha se ndjehej tepër i gëzuar që ishte pjesë e këtij manifestimi madhështor të shqiptarëve të bashkuar. Ju jepni një shembull të shkëlqyer, tha ai tek shpalosni kulturën tonë kombëtare në këtë vend të bekuar, që është miku më i madh i shqiptarëve. Ai i përshëndeti pjesmarrësit dhe falenderoi Kishën Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës për kontributin e jashtzakonshëm që jep në ruajtjen e kulturës, gjuhës shqipe dhe traditave kombëtare.
Ansmbleisti Mark Gjonaj, duke i përshëndetur të pjesmarërsit e shumtë që kishin mbushë sheshin, u duartrokit tek shtroi pyetjen: A jemi krenarë se jemi shqiptar?
Një” pooo” e zgjatur dhe duartrokitjet e vlerësuan fjalën e shkurtër të shqiptarit më të sukseshëm në New York, që ka arritë të zgjidhet në Ansamblenë e Shtetit të nju Jorkut, edhe nga përkrahja e shqiptarëve, dhe ne ndjehemi krenarë që kemi një zë tonin në parlamentin e shtetit të New Yorkut.
Fran Çotaj i ka përgëzuar të gjithë ata që kanë dhënë kontribut në mbarëvajtjen e këtij manifestimi kulturor e tradicional. Ai veçoi disa nga emrat e shumtë, që me kontributin e tyre siguruan mbarëvajtjen e manifestimit, që nisi në orët e para të mëngjesit dhe vazhdoi deri në mesnatë me argëtimin e të rinjëve në sallën e Qendrës Nënë Tereza të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës.”
Cilët ishin ata ? Dom Pjetër Popaj, Mark Berisha, Mark Shkreli, Alex zadrima, Gjelosh Narkaj, Gjergj Vushaj, Nue Hysaj, Lazer Bujaj, Vjeko Çotaj, Ulli Tinaj, Sokol Smajlaj, Gjon Gojçaj, Pjetër Çotaj, Gjina Çotaj, Marijana Gjushi, Prena Berisha, Groshe Rukaj, Mark Gjonaj, Lek Përlleshi, Fran Shala, Fran Pllumaj e të tjerë.

NËN RITMET E VALLEVE DHE TINGUJT E MUZIKËS SHQIPTARE

Shqipëria, nga jugu në veri ishte e pranishme në koncertin e ditës së traditave. Gjatë të gjithë kohës që zgjati manifestimi kulturor i së dielës së 1 qershorit, që nga ora 12 e mesditës e deri në përfundim, Grupi Muzikor Toska me këngëtaret Alberije Hadërgjonaj dhe Valentina Ajdari nuk u ndalën. Ata shpalosën një program të pasur muzikor dhe ia shtuan emocionet manifestimit. Nga veriu në Jug, nga Kosova, Malesia e deri në Çamëri, këngët shqiptare ushtonin përgjatë luginës dhe përcilleshin tutje kodrave.
Emocionet u shtuan ku sheshi u mbush nga valltarët e Grupit Rozafa, të veshur me kostume kombëtare, nga të gjitha trevat,ata dhanë një program, të pasur me valle të traditës, të përgatitur nën drejtimin e koreografes Angjelina Nika. Edhe fëmijë pesë vjeçarë kërcenin plot siguri, si të ishin valltarë profesionistë. Valltaret treguan profesionalizëm dhe pavarësisht diellit përvëlues, ia arritën që t’ia dilnin mbarë.Ata kërcyen nën ritmin e duartrokitjeve.
Në fillim valltarët e Rozafatit,plot finesë, kërcyen vallen e luleve. Më pas një valle me motive përmetare dhe e pastaj i erdhi radha valles festive të përpunuar,”Festë të madhe ka Shqipëria”. Koreografja Angjelina Nikaj, tha se janë 160 valltare e valltarë, nga mosha 5 vjeç e deri në 21 vjeç, që janë pjesë e këtij ansambi.Pasionin për vallet e traditës shqiptare ata e kultivojnë që në moshë të vogël. Angjelina me pasionin e saj ka arritur që të sigurojë vazhdimësinë e brazave në këtë ansambël që tashmë është bërë i njohur jo vetëm në SHBA, por edhe në Atdhe. Ishte ky ansambël që me ratsin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë ishte i ftuar në veprimatritë kushtuar festës Kombëtare.

VEPRIMTARITË SPORTIVE

Për të rinjët dhe të rriturit,sporti në këtë ditë të manifestimit, merr përparësi. Lëndinat ku luhej futboll kishin më shumë shikues. Njëkohësisht zhvilloheshin disa ndeshje futbolli. Drejtuesit kishin zgjedhur sistemin e eliminimit zinxhir derisa të dilnin dy skuadrat finaliste që do të përcaktonin edhe fitusen e titullit të kampionit 2014. Në këtë garë sportive, që ishte më masivja, u përfshinë rreth 200 sportistë të veshur me uniforma të rregullta. Morën pjesë në garat eleminatore 22 ekipe.
Në finale dolën dy skuadrat më të mira, rivale për njera-tjetrën; skuadrat “Vukel” me “F.C. Brooklyn”. Takimi ishte i fortë dhe me rivalitet, por skuadrat i kushtuam më shumë vëmendje mbrojtjes se sa sulmit. Asnjëra skuadër nuk shënoi në kohën e rregullt kështu që takimi u mbyll i bardhë, zero me zero. U desh që fituesja të përcaktohej nga gjuajtja e penalltive. Skuadra e Vuklit u tregua më e saktë dhe fitorja u buzqeshi pikërisht djmëve të Vuklit, që u shpallën kampion të vitit 2014.
Edhe ndeshjet e volejbollit apo takimet e pingpongut dhe të shahut, patën bukurinë dhe shpirtin e garës dhe ia shtuan emocionet kësaj dite.

PËR KURESHTARËT

Fshati Kensico u emërtua në vitin 1849. Dita e Traditave Shqiptare organizohet nën digën madhështore të ujëmbledhsit të madh që furnizon një pjesë të Nju Yorkut me ujë, rreth 2 për qind. Është një ujëmbledhës gjigand që kur e sheh nga lart hapësira ujore të duket e pafund. Diga ka një gjatësi prej 556 metra.Është në gjendje që të mbajë rreth 306 00000000 gallons ujë, ose 116.000.000 metër kub ujë. Tipi i ndërtimit të murit të digës është ai i ndërtimit të disa prej piramidave të Egjiptit.Inxhinieri Frank E. Ëisnor ishte i ngarkuar për ndërtimin e digës. Për ndërtimin e digës u gërmua deri në 110 metra thellsi për të arritur shtresat e ngurta. Gjatë ndërtimit pat edhe aksidente fatale. Ujësjelli përfundoi më 1913. Fluksi i madh i punëtorëve për ndërtimin e digës dhe ujësjellsit, diktoi edhe ndërtimet përreth zonës si shtëpi, dyqane, hotele, restorante dhe lokale të tjera për plotësimin e nevojave të punëtorëve, ç’ka e gjallëroi shumë zonën.
Në vitin 2005 Departamenti i mbrojtjes së Mjedisit i New York City realizoi një projekt për rehabilitimin e Kensico Dam. Projekti kishte kosto prej $ 31.400.000 dhe përmbante riparime në skajet e digës, pastrim dhe riparimin e të gjithë sipërfaqes së muraturës së gurtë të digës, rindërtimin e pavioneve më të ulta, rindërtimin e taracës në drejtim të rrymës, riparimin e tyneleve të shkarkimit, pastramin e tubave të shkarkimit, pastrimit të galerive të brendshme, instalimin e ndriçimit dhe dyerve, rikonstruksionin e portës së sipërme etj. Ujëmbledhësi i Kensico-s ofron mundësi peshkimi dhe shëtitje me varkë. Çdo vit ujëmbledhësit i futet një llojë trofte kafe 8,5- 9,5 inch. Sipas Departamentit të Ruajtjes së mjedisit në prillin e vitit të shkuar rezervuari u pasurua me 8440 trofta kafe.

MONUMENTI I TË RËNËVE TË 11 SHTATORIT 2001

Për vizitorët që vinë për të parën herë , në Kensico Dam Plaza , u bie në sy Memoriali madhështor i të rënëve nën rrënojat e Kullave binjake me 11 shtator 2001 nga aktet terroriste. Ishin të shumtë vizitorët që merrni fotografi gjatë kësaj dite pran këtij monumenti, që u ndërtua me 11 shtator 2005. Janë përjetësuar aty emrat e 109 të rënëve, që i përkasin Westchester Caunty. Është aty edhe emri i një shqiptari, Simon Dedvukaj, nga Malësia e Ded Gjo Lulit, që u shua nën rrënoja me 11 shtator 2001, në një moshë fare të re. Bashkë me të ranë edhe bashkadhetarët Rrok Camaj dhe Mon Gjonbalaj.Komuniteti shqiptar i nderon bijtë e vet dhe i ka përjetësuar në kujtesë.
Në këtë shesh në dhjetëditëshin e fundit të muajit prill shqiptarët përkujtojnë dhe atë që ka mbetur në kujtesën kombëtare si heroi i demonstratave antikomuniste të shqiptarëve të Amerikës, Nick Mernaçaj, i biri i Marash dhe Mri Mernaçaj, që humbi jetën në moshën e rinisë, me 22 Prill 1990. Ishte vetëm 31 vjeç. Pikërisht këtu ngrihet në mënyrë cermoniale Flamuri Kuq e zi i kombit Shqiptar, për të nderuar aktin trimëror të të riut Mernaçaj.

RAHOVECI, “KRYEQYTETI” I VRESHTARISË DHE VERËS NË KOSOVË

by

Nga Saimir SULAJ/
Rajoni i Kosovës, i njohur në lashtësi si Dardania, shquhej për prodhimin e verës më të mirë në Ballkan, traditë kjo që u “vodh” nga vendet perëndimore të Europës, si Italia dhe Franca. Por një vend ku ka ekzistuar tradita, ajo nuk shuhet. Në vitet ’50, pati një përqasje të ekspertëve jugosllave dhe atyre gjermanë, për ta rikthyer traditën. Rahoveci u kthye në qendrën gravitacionale të vreshtarisë dhe verëtarisë në Kosovë dhe jo vetëm. Në Kosovë, sa herë përmenden vreshtat me rrush, mendja të shkon menjëherë në Rahovec dhe e anasjellta. Rajoni i shtrirë në jug-perëndim të shtetit të ri, i është rikthyer traditës së vjetër të vreshtarisë dhe përgatitjes së verës. Në këtë zonë, rreth tre mijë hektarë tokë janë mbjellë me varietete të ndryshme të rrushit, duke bërë që vreshtaria dhe prodhimi i verës në Kosovë, të jenë sektorët me rritjen më të madhe. Në Rahovec gjendet një prej kantinave më të mëdha të përgatitjes së verës në Ballkan, e themeluar që në vitin 1953. Për shumë vite, industria e verës ka pasur një kapacitet prodhimi prej 50 milionë litra në vit. Gjatë luftës u dogj një pjesë e mirë e vreshtave dhe infrastrukturës, por tani situata ka ndryshuar ndjeshëm. Një prej ndërmarrjeve më të suksesshme në këtë fushë, është ajo e biznesmenit të shquar shqiptaro-amerikan, Rrustem Gecaj. Pas suksesit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, disa vite më parë ai vendos të investojë edhe në vendlindje. Tashmë, kantina e verës “Stone Castle”, në pronësi të tij, është një histori suksesi. Përmes saj, jo vetëm që ka ndihmuar në punësimin e qindra njerëzve, por edhe ka promovuar Kosovën. Kjo pasi vera e kantinës “Stone Castle”, eksportohet në vendet më të rëndësishme në botë. “Themelimi i kësaj kantine nga ekspertë të periudhës së ish-Jugosllavisë dhe gjermanë është bërë duke studiuar tokën, duke studiuar kushtet klimatike të favorshme për ngritjen e vreshtave në këtë rajon. Kështu që lindi kjo kantinë dhe me kualitetin e dëshmuar të cilësisë së verave tona, ne kemi arritur që në vitet ’80-të të eksportojmë në bashkësinë evropiane deri në 50 milionë litra”, -tregon menaxheri i kantinës, zoti Artur Camaj. “Ne si biznes posedojmë rreth 700 hektarë vreshtë aktive. Kemi dy mijë e 200 hektarë tokë, të cilat shpresojmë se do të kthehen në vreshta të gjitha. Prodhimi mesatar vjetor është mbi 12 milionë litra verë. Si kantinë kemi një kapacitet stazhionimi deri në 30 milionë litra verë”, -shton Camaj. Kantina “Stone Castle” prodhon 18 lloje të ndryshme vere dhe rakie. “Ne kemi mbi 18 produkte të verës dhe të rakisë. Eksportojmë pothuajse në të gjitha shtetet evropiane, përjashtuar shtete nordike, pasi aty nuk jemi. Eksportojmë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Eksportojmë në Turqi, në Nigeri dhe së shpejti shpresojmë që të fillojmë eksportimet edhe në Malajzi dhe Japoni”, -tregon menaxheri Camaj. Vera e Rahovecit vlerësohet kryesisht për cilësinë dhe pastërtinë e saj. “Vera jonë, sidomos ajo ‘Chardonnay’, vlerësohet shumë në tregun rajonal dhe në atë europian për cilësinë shumë të pastër të këtij varieteti. Kantina jonë ka veçorinë se të gjitha verërat që ne i prodhojmë, i kemi të pakombinuara. Ato janë të pastra 100 për qind, që nga aroma dhe e gjithë struktura”, -shpjegon Camaj. Ministri i Bujqësisë së Kosovës, Blerand Stavileci thotë se qeveria ka mbështetur vazhdimisht këtë sektor të ekonomisë, përmes ndihmave dhe subvensioneve. “Ne e mbështesim jashtëzakonisht shumë këtë sektor, edhe atë të prodhimit dhe atë të përpunimit të verës. Tek sektori i prodhuimit ne i mbështesim fermerët në pagesa direkte apo subvencioneve dhe me skemën e granteve për ngritjen e vreshtave të reja. Vetëm gjatë kësaj periudhe ne kemi mbështetur ngritjen e 567 projekteve të tilla zhvillimore. Edhe bodrumet e verërave i përkrahim edhe sa i takon subvencionimit të stokëve dhe sa i përket promovimit brenda dhe jashtë vendit”, -thotë zoti ministër. Sipas Stavilecit, Rahoveci cilësohet pa frikë si kryeqyteti i bujqësisë në Kosovë. Veç vreshtarisë, vitet e fundit ka pasur një ecuri mjaft pozitive edhe të sektorëve të tjerë të bujqësisë. Kjo ka bërë që në Kosovë të ndryshojë bilanci tregtar, pasi ka pësuar rënie importi, teksa është rritur eksporti. Vitet në vijim, qeveria ka në plan të investojë 500 milionë Euro në këtë fushë, me synimin e ruajtjes e zhvillimit të traditës dhe sigurimit të 50 mijë vendeve të reja të punës.

Një ditë me shqiptarët e Anës së Malit në Franklin Rousvelt Park

by

Nga Marko Caka/New York/
Të larguar pas shumë dekadash nga trojet shqiptare në Mal të Zi dhe me dy gjenerata të reja, banorët e Anës së malit janë shembulli më i mirë i ekzistencës dhe i ruajtjes së gjuhës dhe i traditave të tyre kombetare. Franklin Rousvelt Park ishte vendi që I mblodhi të gjithë sëbashku. I madh e I vogël nga kjo trevë u mblodhën jo vetëm për të festuar , por edhe duke na treguar se lidhjet ne mes tyre janë akoma më të forta kur janë larg vendit të tyre.. Myslimanë dhe krishterë nuk I dalloje dot, sepse thellë në shpirtin e tyre është gdhendur vetëm shqiptarizmi e cila me simbolin e saj te shqiponjës dykrenare demonstrohej fort në bluzat e tyre. Një ndjenjë e etur kjo për tokën mëmë që është trashëguar fort tek brezi i ri i kësaj treve. Fraklin Rusvelylt Park është rreth 100 km,nga Nju Jorku por për organizatorët është vendi më i përshtatshëm për të hequr mallin e vendit të tyre, të cilin e kanë braktisur pa dëshirën e tyre për shkaqe ekonomike dhe politike. Sipas organizatorëve në këtë lëndinë të rrethuar nga kodrat festohet njëqind përqind shqip dhe që është zgjedhur enkas për të sjellë mallin për bukuritë e malësisë së tyre. Isha një nga mysafirët e paktë që nuk I përkisja kësaj treve, por të gjithë mu gjendën pranë për të më uruar mirëseardhjen në festën e tyre të përvitshme. Një festë që I ngjante festës së një fshati ku çdo familje kishte sjellë diçka nga shtëpia e tyre për të pjekur dhe gatuar së bashku recetat e shijshme tradicionale të trevës së tyre “Është në traditën tonë që mysyafirit ti hapim jo vetëm derën por edhe zemrën për ti treguar se është pjesë e gëzimit tonë dhe për të vlerësuar respektin e pjesmarrjes së tij në festën tonë. Prandaj edhe sot në këtë vend të largët ne e ruajmë dhe e çmojmë këtë vlerë të bujarisë, shprehet një nga drejtuesit e Shoqates së Anës së Malit, Ismet Kurti. Ndërsa Xheladin Zeneli me tendën që shpërndan fanelat e shoqatës, është nga ata mikëpritësit organizatorë, I cili ka dhënë gjithçka për ta bërë piknikun e përvitshëm sa më madhështor. Ai me bizneset e tij të parukerisë përcjell shembullin se shqiptarët ulqinakë, kudo që ndodhen nuk e harrojnë zanatin e tyre, përkundrazi edhe kontribojnë për komunitetin e tyre në diasporë. “Po bëhet gjithçka që gjeneratës së re ti krijojmë të gjitha kushtet për të mos harruar gjuhën amtare dhe traditat tona. Prandaj kemi zgjedhur një vend të veçantë dhe të bukur për të kujtuar bjeshkët tona të cilat janë braktisur me dekada të tëra dhe për të afruar sa më pranë brezin e ri me brezin e vjetër në mënyrë që të mbahet gjallë fryma e dashurisë për tokën mëmë, për kombin tonë shqiptar, shprehet nënkryetari I shoqatës, Xheladin Zrneli. Të njëjtin shqetësim ndanin të gjithë banorët e kësaj treve, por më i veçanti ishte xha Gjylaveri, një shkrimtar i kësaj ane dhe autor I disa librave letraro-historik. Gjylaver Avdiu, pasi ka jetuar 15 vjet në USA, ka më shumë se 10 vjet që ishte kthyer në vendlindje nga ku shkroi edhe librat e tij. “Vendosa të kthehem ne trojet e mia sepse vuaja një brengë për të mbajtur gjallë vendin tim.U ktheva për të shpëtuar vendin tim nga asimilimi serbo-malazez. Trojet tona po braktisen çdo ditë nga të rinjtë tanë, dhe mbushen me të huaj. Askush nuk mendon për të ndërtuar të ardhmen tonë në trojet tona, përkundrazi terrorizohemi dhe persekutohemi nga regjimi qeveritar dita-ditës. Jam arrestuar me dhjetra herë nga malazezët duke vuajtur burgun politik, dhe përsëri I kam mbijetuar dhunës e torturave të malazezëve sepse gjithmonë më mban gjallë fryma e atdhetarizmit, dhe e dashurisë për të jetuar I lirë në trojet etnike të baballarëve të mi.” -shprehet I revoltuar, Gjylaveri. Ai e gjen forcën më shumë kur viziton shpesh herë miqtë dhe bashkëfshatarët e tij duke ju përcjellë mallin e vendlindjes së tyre. “Gjendem këtu në USA sepse përveçse kam djalin që jeton e studion këtu dhe drejton forumin rinor të trevës sonë që jetojnë në Amerikë, por edhe çmallem me bashkëmoshatarët e mi që ndajmë të njëjtat probleme.
Bek Bruçaj është një 50 vjeçar I cili numëron 4 dekada ne ShBA, dhe sado që toka e premtuar i ka siguruar gjithçka këtu, përsëri mallin për vendlindjen nuk e largon kurrë. Fëmijët e tij sot janë të rritur dhe me arsim të lartë dhe kjo falë një vendi demokratik jo qe I lindi me shtetësinë amerikane, por edhe i krijoi kushtet dhe I edukoi për të ruajtur vlerat e kombit të tyre me një krenari të madhe. Lëndina e parkut të Frenklin Rusvelt ishte e ndarë në shumë pjesë dhe çdo të reja e të rinj kishin zgjedhur lojrat e tyre. Por sportet më të frekuentuara ishin futbolli dhe volejbolli dhe për të moshuarit shahu dhe domino. Ndërsa gratë si amvise të mira përgatisnin ushqimin me bollëk të madh.. Gjatë aktiviteteve të tyre sportive nuk kishte asnjë humbës por vetëm një fitues. Dhe kjo ishte harmonia e tyre. Një harmoni që dallohej edhe në bisedat e tyre përmalluese duke ndarë eksperiencat e tyre në mërgim, por edhe shqetësuese për rrezikun që I kanoset trojeve të tyre, të lënë amanet nga te parët e tyre. Pikërisht për të ndarë gëzimin dhe shqetësimin sëbashku kishte ardhur edhe I vetmi përfaqësues shqiptar I asamblesë së shtetit të Nju Jorkut, Mark Gjonaj..Marku I përket gjeneratës së parë që lindën në vendin e huaj por që ditën falë aftësive të tyre edukuese jo vetëm të ruajnë gjuhën por edhe të mbrojnë fuqishëm të drejtat e shqiptarëve të Malit të Zi. Me një mendje të urtë që di vetëm të dëgjojë problemet e bashkëfashatarëve të tij, Mark Gjonaj u përgjigjej me një maturi duke i argumentuar sesi duhet të gjejnë rrugën e zgjidhjeve të problemeve të tyre. “Dhe vetëm të bashkuar në kauzën tonë të përbashkët mund të zgjidhim gjithçka”-u thoshte përfaqësuesi I tyre ne shtetin e Nju Jorkut. Marku u premtoi se po bëhej gjithçka e mundur për të krijuar një qendër kulturore por edhe ligjore për tu shërbyer falas të gjithë atyre shqiptarëve që kanë ardhur dhe janë të paligjshëm në shtetin amerikan. Dhe sipas ansambleistit Gjonaj, kjo shifër kap 10% të shqiptarëve dhe që u siguroi që me përpjekjet e tij po lobojnë që të marrë fund një herë e mirë legalizimi I tyre dhe avaria e tyre shumëvjeçare që llogarit kosto marramendëse në kurriz të tyre. Prandaj falë thjeshtësisë së tij dhe aftësisë intelektuale Mark Gjonaj gëzon një respekt jo vetëm tek komuniteti I shqiptarëve por edhe tek komunitetet e tjera të huaja të Nju Jorkut. Dhe për këtë shqiptarët e Nju Jorkut ndjehen krenarë për vlerat e tij të rralla si përfaqësuesi më i denjë I përçimit dhe lartësimit të vlerave shqiptare në Shtetet e Bashkuara. I rrethuar nga bashkëatdhetarët e tij, ai I dëgjonte dhe I dëgjonte si ata pleqtë e urtë të gjitha hallet e tyre, dhe kur merrte fjalën ai u shpjegonte sesi duhet të marrin zgjidhje duke punuar të gjithë sëbashku. Një kauzë e cila e tregoi shembullin e saj në festën e përbashkët dhe që premtuan se në të ardhmen do të jenë më të shpeshta bashkë me shoqatat e tjera të shqiptarëve, sepse vetëm kështu do mbahet gjallë dashuria për gjuhën, dashuria për kombin shqiptar..

ÇAMËRIA DHE ÇAMËT JANË NË ÇAMËRI

by

Nga Sali Bollati/ U nevojitën mbi 66 vjet për t’u kthyer në vendlindje, në Paramithi të Çamërisë. Atëhere unë isha vetem 7 vjeç, ndërsa bashkëshortja ime Bule Pronjo 6 muajshe dhe djali i tezes Dr. Tahsin Demi ishte vetem 3 muajsh, kur humbem baballaret tane. Pra unë si më i madhi ende kam të pashuar në mendje vrasjet, masakrat dhe vuajtjet që shovinistat grekë ushtruan mbi gjyshin Muharrem 82 vjeçar, gjyshen-Rukije 72, babain Ibrahim 52, nënën-Betulla 36, vëllezërit Ferhat 13 vjeç Faruk 5 vjeç dhe motrën Makbule 2 vjeçe. Ato bashkë me mbi 600 paramithiotë të tjerë humbën jetën se ishin Shqiptarë. Ndërsa unë me motrën Qerime 10 vjeçare vuajtëm burgun deri në Dhjetor 1944 kur na përzunë me dhunë dhe ushtarët anglezë na transportuan për në Shqipërinë mëmë. Kështu do të përpiqem të tregoj se ku janë tokat ku prindërit tanë kishin ngritur kullat e sarajet e ku kishin lindur
Në Shtator të vitit 2010, vetëm në sajë të pashaportës Amerikane, ngase autoritetet greke nuk lejojnë akoma të marrin viza hyrje ata shqiptarë që kane lindur atje, na u bë e mundur bashkë me time shoqe Bulin të vizitojmë Çamërinë tonë. Me të kaluar Qafën e Botës, me lotë në sy, hymë në Tokën e Bekuar. Përshtypja që të bie menjëherë atje janë ullinjtë e pafund dhe për çudi ato mbanin më shumë kokrra ulliri se sa gjethe. Çamëria është një krahinë aq e pasur dhe bukur sa vetëm kodra të gjelbëra me ullinj e pemë frutore, livadhe ku kullosin bagëtia dhe det me ujë të pastër si kristali të zë syri në Filat, Paramithi, Prevezë, Margëlliç, Pargë, Gumenicë e ngado të shkosh.
Pushimin e parë e bëmë në Filat. Midis shumë shtëpive të porsa ndërtuara sheh shtëpia të vjetra, gjysëm të rrënuara. Aty në qendër, para gjimnazit në një lulishte të bukur ishte një kafene. U përpoqa të flas shqip, por kamarieri na thotë se nuk është vendas. Pastaj vamë në Paramithi. Shtëpia ishin ndertuar shumë, por Kulla e Bollatatëve qëndronte në krye të qytetit. Kjo Kullë mesjetare jo vetem se ishte rimëkëmbur, por është kthyer në Muze të Paramithisë. Fatekeqësisht atë ditë ishte e mbyllur. Pranë saj qëndronte shtëpia ku kam lindur, ende sot e banuar por nga banorë të paligjëshëm. Portali i lartë prej guri i derës së oborrit nuk ekzistonte më. Në vend të tij një derë hekuri e mbyllur me çelës. Asnjeri nuk dukej. Në livadhin ku luanim bashkë me moshatarët Rexhepin, Mitatin, Mihalin e Janin kanë mbirë shkure. Ndërsa ullinjve dhe fiqve të shumtë bashkë me kopshtin e zarzavateve që rrethonin shtëpinë tonë iu mungonte kujdesi dhe duart e ngrohta të dikurshme; janë kthyer në shkurre dhe ndërtesa.
Me Tahsinin shkuam te vendi që ishte shtëpia e lindjes se tij. E mbaj mend se ishte prane konviktit të gjimnazit. Aty dukeshin disa rrënoja murri të trashë, por ishte ngritur një shtepi e re që e zonja e saj na tha se ishte e ardhur në Paramithi e nuk dinte se e kujt ishte toka. Pyeta një plakë se ku banon Lefteri, djali i Spiro Muselimit që në librin e botuar më 1974 dhe 1997 “Vështrim historik nëpër Çamëri (Istoriko peripato ana tis Thesprotia)” shkruan se Dinejtë, Pronjatët, Bollatatët, Manoplejtë dhe Kasimatët në Paramithi ashtu si edhe Caparejtë e Rojbatët në Margëlliç janë familjet më të dëgjuara të bejlerëve dhe agallarëve në Çamëri. Fatkeqësisht edhe ajo plakë e zbritur nga fshatrat malore nuk pranoi të tregonte.
Ndërsa me ime shoqe Bulin kaluam në rrugën që ishin Sarajet e Pronjatëve, ato të Islam Pronjos që kishte luftuar bashkë me Gjo Lekën në malin e Melesinit kundër turqëve duke qenë vëllame dhe mbrojtes i Çamëve Suliotë. Në muret e shtëpive të vjetra që ende qëndrojnë janë të mbështetura ndërtime të reja, por nuk doli njeri për të pyetur. Në British Museum të Londrës para disa vjetësh gjetëm të shfaqura 19 skulptura bronzi të shekullit IV e.s., të cilat shoqëroheshin me fjalët: ”Në vitin 1792, disa fshatarë shqiptarë pranë Paramithisë zbuluan këto skulptura të mahnitshme”. U përpoqem të gjejmë në tokat e Pronjatëve në Libon vendin e quajtur “Gropa” ku ishin zbuluar ato skulptura, por nuk arritëm.
Kryexhelati i masakrave të Çamërisë, Napolon Zerva, kapardisej duke i shkruar më 1953 një bashkëbanditi të tij Niko Danit: “Duhet të krenohemi që zhdukem nga qafa e helenizmoit Shqiptarët moslemanë të Çamërisë”. Vazhda e kesaj ”krenarie” ishte e është zhdukja e gjurmëve dhe heshtja ndaj atij barbarizmi mesjetar. Të gjitha vorrezat e vjetra prane ish 9 xhamive të Paramithise (xhamia e fundit, ajo e Bollatateve është prishur më 1952 – vërteton Spiro Muselimi), janë shkatërruar duke ndërtuar shtëpia dhe rrugë. Ndërsa mbi gropën ku ishin hedhur trupat e mbi 600 viktimave të genocidit grek të Qershorit 1944 është shtruar një fushë basketbolli. Hidhërimi më i madh për njeriun e gjallë është kur nuk gjen vendin e prehjes së të parëve të tij, duke mos patur mundësi të vejë një tufë lule për prinderit e të dashurit që megjithëse të lindur e rritur në shtëpijat dhe pronat e tyre mijravjeçare nuk u lejohet një varr për pushim të përjetshëm. Me këtë brengë të madhe, plagë të pashëruar, u larguam për së dyti herë nga Paramithia jonë!
U nisëm për Pargë. Parga si qytet bregdetar ka një pamje të hatashme. Me shtëpijat ngjitur me njëra tjetrën dhe me rrugicat me kalldrëm nën kalanë e bukur mesjetare është mbushur me njerëz, vendalinj e turista. Darkuam në restorantin e Grigorit që bashke me vellain e tijë Thimion na flisnin shqip. Ashtu si gjuha që bisedonim edhe ushqimet e pijet që na shërbeniun na bënë të harrojmë sado pak Paramithinë e heshtur martire. Janë nga Rrapeza, fshat afër Pargës. Këtu jeta nuk pushon deri orët e para të mëngjesit.
Të nesërmen u ngjitëm pranë Kalasë në të ashtuquajturin Pazari Turk; aty nuk dallohen mirë dyqanet nga shtëpijat dhe njerëzit janë shumë të dashur e mikpritësa. Duke ecur e biseduar na afrohet një burrë i moshuar. “Unë jam Panua nga Shën Djella (sot e quajne Aja Qirjaqi), fshat këtu afër Pargës. U dëgjova që flisni gluhën tënë, e mirë se na keni ardhur”. Ne në fshat të gjithë këtë gluhë flasëm, bile edhe me priftin ashtu meremi vesh. Këtu m’u kujtua se Peshkopi i Çamërisë që më 1877 kishte përkthyer Dhjatën e re në shqip, meqenese të krishterët çamë nuk e kuptonin meshën në greqisht. Faktikisht në Çamëri, ashtu si edhe në krahinat e tjera si moslemanet ashtu edhe të krishterët ishim të gjithë shqiptarë. Bile jo vetëm që ishin shpesh herë vëllamë me njëri tjetrin por edhe martoheshin.
Kur e pyetëm Panon në se e kishte njohur një Veli Manzuranën këtu në Pargë, ai iu drejtua një gruaje edhe ajo e moshuar, në shqip. “Moj Vasilikë pa fole me këta se diçka duan të dijnë”. U afrua Vasilika dhe na përshëndeti. Kur e pyetëm ajo me mallëngjim të madh na u pergjegj: “Ç’më piesni, unë me Hysnijen motrën e Qamilesë, gruas se Veliut, kemi qenë shoqe të ngushta”. Dhe Vasilika na tregojë se si më 1944 Qamileja kishte vajtur dhe nxorri nga burgu i Paramithise dy motrat e saja me të vogla Feton e Dilen, të cilat me vonë u martuan me shqiptarë nga Korça, të ardhur enkas nga Australia. Por Qamileja e varfër, vazhdoi Vasilika, kujtonte gjithëmonë vëllain e shkretë Nelon, që e kishin vrarë grekërit në Paramithi dhe pati lënë nje djalë 3 muajsh. Duke e dëgjuar rrëfimin e Vasilikës, m’u rrënqethën mishtë dhe i tregova asaj se ky doktori i pashem pranë është ai djali 3 muajsh që e ruajti dhe e rriti nëna e tijë shumë e dashur dhe e nderuar, tezja ime Zybideja. U përqafua Tahsini me Vasilikën dhe u shtërnguan fort dhe ne me sytë plotë me lotë vështronim ata të mallëngjyer. Dhe kjo nuk është përrallë, por një e vërtetë që nuk mund të harrohet.
Këtu e kuptuam se “harresa” dhe heshtja në Paramithi nuk mund të jetë e vërtetë. Kujtesa, dashuria dhe respekti popullor, pavarësisht nga zhdukja e varreve, qëndron e gjallë dhe nuk ka sesi të harrohet dhe do të vije koha që një ditë të vendosim edhe ne një tufe me lule për shpirt të prindërve të cilët jo për faj të tyre na lanë jetima rrugëve. Mikëpritja e parganjotëve nuk kishte fund. Duke dëgjuar bisedat, një grua tjetër hapi derën e na ftoi: “Hajdeni brena tu jap një liko që e kam përgatitur vetë me fiq të mirë”. Hymë dhe duke vazhduar bisedën se në fshatin e sajë Rrapëz flasin të gjithe gluhën shqipe, bile ka edhe të moshuar që nuk e kuptojne mirë gërqishten. Bie zilja e telefonit, Dhimitra e ngre dhe fletë: “Çu dive moj Parashqevi, a je me mire sot?” dhe mbasi përfundoi bisedën telefonike na shpjegoi se ishte motra e sajë që fliste nga fshati i tyre. Ajo na tha pak si me ndrojtje se sa mirë do ishte sikur të vinin këtu ndonjë ditë valltare e këngëtare çamë. Se na ka marrë shumë malli të dëgjojmë këngët tona shumë të ëmbëla e aqë më shumë të shihnim ato valle të trimave çamë! Nuk dinim se çfare përgjigje t’i jepnim. Biseda e ëmbël në gluhën e nënës, zgjati edhe ca, mbasi e falenderuam për dashurinë dhe respektin që tregoi ndaj nesh me likon shumë të shijshme, u larguam të mallëngjyer por edhe disi të turpëruar që nuk mundem t’i përgjigjeshim dëshirës së Dhimitrës për këngët e vallet çame.
U ngjitëm në Kalanë e Ali Pashës, siç emërtohet sot. Veç pamjeve mahnitëse tee bregdetit tee Pargees nee Muzeun qee kishin ngritur brenda sajee lashee sheenimin: “Ishte njee kënaqësi e veçantë të shikoje këtu trashëgiminë shqiptare të përfaqësuar edhe nga parganjotja e njohur Elena Gjika ose Dora D’Istria. E nenshkrova Sali Bollati, Paramithioti nga Nju Jorku”.
Duke zbritur një burrë na ndaloi pranë dyqanit të tij. Filloi shqip, por menjëherë e ktheu në greqisht. U përpoq të na bindi se në të vërtetë kemi jetuar pranë njeri tjetrit miqësisht, si vëllezër, veçse disa palo njerëz për të marrë pasuritë e të tjerëve bënë atë kërdi si në Paramithi edhe këtu në Pargë. Zbritëm poshtë dhe notuam në ujrat ngohta e të kristalta të plazhit të Pargës, bile duke “garuar” me njëri tjetrin se kush do ta prekte i pari me dorë gurin e madh të ishullit përballë. U larguam nga Parga mikpritëse me përshtypjet më të mira për në pjesën më jugore të Çamërisë.
Preveza, në gjirin e Artës është një qytet sa i bukur ashtu edhe historik. U përpoqëm të gjenim Sarajet e Dinejve, aty ku me 1879 Abedin Pashë Dino dhe Abdyl Frashëri iu drejtuan Kongresit të Berlinit që vilajeti i Janinës bashkëme gjithë Çamërinë të mos ndaheshin nga trojet e tjera shqiptare. Dhe kjo kërkesëe drejtë në sajë edhe të mbështejes se popullit të armatosur qëndroi në fuqi deri në Mars 1913 kur krahina shqiptare e Çamërisë u pushtua nga Greqia.
Kaluam nga Margelliçi me shumë ndërtesa të vjetra të rrënuara, por për çudi qëndronte vetëm një minare e një xhamije dhe shumë shtëpia të reja pranë sajë. Këtu, Dr. Ingridi, bashkëshortja e Tahsinit, na tregoi se si gjyshi i saj, atdhetari i mirënjohur Rauf Fico, kishte shërbyer si Kajmekan në Margëlliç dhe më vonë në rolin e Ministrit të Jashtëm të Mbretërisë Shqiptare e kishte ngritur dhe mbrojtur denjësisht çeshtjen e Çamërisë. Mbas Mazrekut plotë me ullishta dhe tre fabrika vaji, pimë kafe në Platare. Shkuam në Gumenicë e cila shtrihet e gjatë në bregun e detit ku shumë tragete e lidhin me botën mbarë.
Hypëm bashkë me makinen e Dr. Tahsinit në traget dhe u drejtuam për në Korfuz. Mbas afro dy orësh, duke soditur me mallëngjim nga larg bregdetin e Çamërisë, zbresim në Korfuz. Korfuzi me kalate dhe ndërtimet karakteristike i ngjan me shumë një qyteti europian. Në fakt aty pushojne turista nga e gjithë Europa dhe bota. Në restorantin që drekuam na shërbeu me kënaqësi një djal shqiptar i zgjuar dhe shume i përkushtuar në punën e tij. Të nesërmen, gjatë kthimit për në Gumenicë duke soditur përsëri bregdetin çam, na afrohen disa turistë grekë që kishin ardhur nga Selaniku. Ata me pyesin nga jemi se nuk e kishin dëgjuar ndonjëherë gjuhën që flisnim. Unë i them se jam nga Paramithia dhe jemi duke folur shqip. Njëri nga ata i çuditur thotë se Paramithia ndodhet larg nga kufiri, si është e mundur që flisni gjuhën e Shqipërisë. Mbasi u shpjegoj se jo vetëm Paramithia por e gjithë Çamëria, deri në Prevezë që ndodhet edhe më në jug, u pushtua nga Greqia vetëm më 1913, po ashtu si edhe Selaniku i juaj me 1919. Ata u larguan menjëherë, pa thënë asnjë fjalë. Zbritëm nga trageti dhe morëm rrugën e kthimit.
Nuk më ndaheshin nga mendja ata parganjotë që kërkonin të shihnin, të takonin dhe të gëzoheshin me më shume vellezër shqiptarë. Tregonin se tani që shqiptarët kanë ardhur për punë këtu e ndjejnë vehten më mirë. Bile xha Panua na tha se do ishte shumë e mirë sikur të hapej edhe ndonjë shkollë që fëmijtë të mos e harronin gluhën e perëndisë.(Dielli-arkiv)
Ne Foto: Nje kujtim me Xha Panon ne Parge/

Gazetarët e APES priten nga Kancelarja Federale

by

MADAM CASANOVA: DEMOKRACIA DIREKTE DHE SISTEMI POLITIK BËSHTETUR NË PRINCIPIN E KOLEGJIALITETIT E KULTURËS SË KONSENSUSIT
Nga ELIDA BUÇPAPAJ dhe SKËNDER BUÇPAPAJ/
Viti i tretë që APES mirëpritet nga Madam Corina Casanova, Kancelarja e Konfederatës Helvetike, e cila për nga rëndësia e institucionit që përfaqëson rradhitet bashkë me të shtatë Këshilltarët Federalë. Dhe sa herë që bëhet foto zyrtare e qeverisë zvicerane, ajo është bashkë me ta në foto.
Kësaj here tema e takimit kishte të bënte me “Të drejtat politike në sistemin zviceran të demokracisë direkte“.
APES ishte lajmëruar me kohë për takimin, dhe të paktën një javë përpara aktivitetit ishte dërguar axhenda e vizitës me detajet më të hollësishme, që nga koha kur gazetarët e APES do të merrnin trenin nga Gjeneva, Zürichu, Baseli e deri në kthim.
APES, organizata e vetme në Zvicër e gazetarëve të huaj, shumica rezidentë dhe një pjesë e mirë e natyralizuar, themeluar më 1928, me 120 anëtarë aktivë, përfaqëson mediat nga të gjitha kontinentet e botës me seli në OKB dhe ka një kontakt permanent dhe shumë bashkëpunues me institucionet në Zvicër. Berna mban një komunikim konstant me APES dhe ky komunikim mes tyre është i shkëlqyer.
Zvicra ka në fokus imazhin e Konfederatës Helvetike dhe përcjellësit e këtij imazhi, padyshim që janë gazetarët.
Sipas programit, e morëm trenin në mëngjes, bashkë me disa nga gazetat e ditës të cilat mbanin dy lajme kryesore. Lindjen e binjakëve Leo dhe Lenny të çiftit Mirka dhe Roger Federer si dhe vizitën e Presidentit të Zvicrës, njëherësh edhe kryesues i OSBE-së Z.Didier Burkhalter në Moskë. Roger Federer, që për zviceranët është King Roger, kishte lajmëruar që në mbrëmje në Facebook për gëzimin familjar. «Përsëri binjakë, mrekulli». Pas dy binjakeve vajza. Ndërsa rreth vizitës të Burkhalterit, 20 Minuten, gazeta më e lexuar dhe popullore në Zvicër që shpërndahet gratis pranë stacioneve të tramit, busit e kudo – pyeste që në kryetitullin e faqes të parë «A do të jetë Burkhalteri sot Hero në Moskë». Mision i pamundur, paçka se Putini kishte rënë dakord për shtyrjen e referendumit, pretendimit të tij se i kishte tërhequr trupat nga Ukraina, i përgënjeshtronte menjëherë NATO dhe Pentagoni, ndërsa filorusët nuk e shtynë gjithësesi referendumin. Ukraina pritet të votojë më 25 Maj, një votim shumë i rëndësishëm për demokracinë e këtij vendi.
Kriza në Ukrainë u demonstrua me dy qëndrime: qëndrimi rus që ndërhyn me tanke e ushtri dhe qëndrimi Europian me fjalë, por pa pasur fuqi t’ia ndryshojë mendjen Putinit me anë të retorikës.
Në APES ne jemi gazetarë nga e gjithë bota. Midis nesh kemi edhe kemi kolegë rusë e ukrainas. Presidentja e APES, kolegia jonë e shkëlqyer Emilia Nazarenko është nga Ukraina, Juri është rus; në APES po ashtu ka gazetarë edhe nga ITAR-TASS, jo më kot Gjeneva është një nga metropolet e diplomacisë botërore.
Ndërkohë shteti zviceran ka ndërmarrë sanksione ndaj Rusisë, duke mos lejuar udhëtimin në Zvicër të një numri zyrtarësh rusë, duke pezulluar negociatat për marrëveshjen e tregtisë së lirë, duke suspenduar eksportin e armatimit nga Rusia, si dhe duke bllokuar pasuritë e presidentit të përmbysur të Ukrainës, Viktor Yanukovich si dhe të ndihmësve të tij në bankat zvicerane.

Takimi në Qendrën e Mediave të Pallatit Federal

Kjo qendër shumë moderne është inauguruar në vitin 2006 , si transformim i një ndërtese rikonstruksioni i të cilës ka kushtuar rreth 43 milionë franga zvicerane. Më përpara gazetarët kishin sallën e tyre brenda Parlamentit, pastaj sipas teorisë “Parlamenti për Parlamentarët” u vendos ndarja fizike e deputetëve me gazetarët, që tani e kanë qendrën e tyre shumë pranë Pallatit Federal. Me të gjithë logjistikën e duhur. Ne ju kemi treguar edhe më parë për sallën qendrore në muret e të cilës janë të vizatuar veshë gjigandë. Ne shqiptarëve na kujton proverbën se “edhe muret kanë veshë”, ndërkohë këta veshë hiperbolikë u takojnë pikërisht gazetarëve, të cilët kanë të drejtë të dëgjojnë më tepër se gjithë të tjerët, në emër të opinionit publik, si përfaqësues të pushtetit të katërt, në mbrojtje të shtetit të së drejtës.
Në Shqipëri e Kosovë, me ndikim edhe në diasporë,gazetari është në një shërbim të pështirë klientelist, 180 gradë kundër me misionin që i takon të ketë, prandaj ky tranzicion çerekshekullor në Shqipëri e një dekadë e gjysmë në Kosovë, e ka metamorfizuar sistemin në një hybrid-mostër.
Në Qendrën e Mediave posa hymë na e dha mirëserdhjen vetë mikpritësja, Kancelierja federale Madame Corina Casanova, e cila qëndron në këtë pozitë prej janarit 2008. Me profesion avokate, njohëse e gjashtë gjuhëve, ka një karierë brilante, si president e Gjykatës të Lartë, Tribunali Federal; pastaj e deleguar në Kryqin e Kuq ndërkombëtar me misione në Afrikën e Jugut, Angola, Nikaragua, El Salvador; pastaj kthim në Zvicër në departamentin e Punëve të jashtëme, kur ky department drejtohej nga Flavio Cotti e më pas nga Joseph Deiss. Në 2005 zgjidhet zvkanceliere Federale e pastaj prej dy mandatesh është Kancelierja e Konfederatës Helvetike.
Zonjës Casanova një vit më parë i dhuruam disa nga librat tanë dhe ajo na dërgoi një falënderim shkruar në shqip. Është një dhuratë-kujtim që e ruajmë me shumë kujdes. Edhe kësaj here, kur u takuam folëm pak për Shqipërinë. Implementimi i një sistemi demokratik kërkon kohën e duhur, na tha ajo, duke patur parasysh izolimin dhe diktaturën e egër të Enver Hoxhës.
Në Qendrën e Mediave të Pallatit Federal ne jemi të familjarizuar. Na njohin edhe punonjësit e shërbimit. Aty u ritakuam me kolegët tanë që vinin nga Gjeneva dhe Zürich-u. Kësaj here Bob, gazetari veteran i Reuters nuk kishte ardhur, e ne i dërguam të fala përmes Emilias. U takuam edhe me Jian Chen, një koleg nga Kina, i cili ka vetëm disa muaj që është vendosur në byronë e Gjenevës si korresponent i Economic Day, gazetë e përditëshme me të paktën 20 zyra të saj në vende të ndryshme të botës.
Dhe pas përshëndetjeve, shkëmbimeve të të rejave më të fundit, shoqëruar me një croissant e cafe au lait të nxituar u drejtuam në sallën e takimit.

Referendumi i 9 shkurtit dhe sistemi unik i Zvicrës

Madam Casanova sa e mori fjalën u fokusua menjëherë tek referendumi i 9 shkurtit 2014, ndërsa në dy ekranët e mëdhenj u shfaqën tituj të gazetave kryesore të Gjermanisë, Britanisë të Madhe e Francës, si The Guardian, Bild dhe Le Mond, të kolegëve tanë cilat i bënin jehonë votimit 50.3%, ku populli zviceran, sado me një diferencë të vogël, kishte votuar „Kundër migracionit masiv“.
Madam Casanova shpjegoi se „po“-ja e popullit zviceran habiti botën politike, si Këshillin Federal, ashtu edhe Parlamentin që ishin shprehur kundër iniciativës së partisë SVP, por populli është sovran, shtoi ajo, dhe nuk ka alternativë tjetër. „Tri ditë pas vendimit të 9 shkurtit, Këshilli Federal komunikoi procedurën që do të ndiqej për ta implementuar këtë vendim, me një vonesë 3 vjeçare, ndërsa Zvicra, paralelisht është duke vazhduar komunikimin si me Bashkimin Europian, ashtu edhe me 28 vendet anëtare të tij. Meqë vihet në diskutim qarkullimi i lirë, fillimisht BE reagoi negativisht ndaj verdiktit të popullit zviceran. Në fund të qershorit, Këshilli Federal do të paraqesë një mesazh, ku do të ekspozojë mënyrën se si do ta vejë në jetë iniciativën që u votua më 9 shkurt. Megjithëse kushtet janë komplekse, Zvicra ka një eksperiencë në këtë kuadër“, vuri në dukje madam Casanova rreth kësaj teme. E cila ishte edhe në fokus të gazetarëve gjatë konferencës për shtyp, ku pyetja kryesore lidhej me faktin nëse përmbushja e kësaj inisiative a binte ndesh me ligjet ndërkombëtare. dhe zonja Casanova, e shoqëruar nga zonja Barbara Perriard një eksperte e të drejtave politike dhe Këshilltari i saj për mediat Claude Gerbex, nënvizoi faktin se gjithçka do të kalojë nga Parlamenti me kujdes të veçantë, që mos të cënohet e preket asnjë ligj ndërkombëtar.

Demokracia direkte në Zvicrën multikulturale

Pastaj madam Casanova, iu kthye temës kryesore të takimit, që lidhej me disa veçori tipike të sistemit politik në Zvicër, të instrumentave që e vënë në funksion demokracinë direkte, si dhe rolin e Këshillit Federal.
Përbërësit kryesorë të sistemit politik zviceran, nëse do t’i referoheshim një grupi fjalësh çelës janë: parlamenti me sistem bikameral, Këshilli Nacional ose Dhoma e Popullit, me 200 parlamentarë; Këshilli i Shteteve ose Dhoma e Lartë, me 46 vende që përfaqëson kantonet; shtatë këshilltarë federalë, që përfaqësojnë pesë parti politike ; federalizmi, me 26 kantone dhe 2352 komuna si dhe katër gjuhët që përfaqësojnë multikulturalizmin.
Sa i përket demokracisë direkte, instrumentat e saj janë inisiativat dhe referendumet, që shprehin të drejtat popullore. Duke iu referuar statistikave, prej vitit 1891 kanë kaluar për votim 189 inisiativa popullore, ku nga këto 168 janë hedhur poshtë dhe 21 kanë kaluar, ku përfshihet edhe ajo e 9 shkurtit të këtij viti.
Të gjithë këta elementë përbëjnë demokracinë direkte helvetike, si një sistem politik unik në botë. E gjitha kjo në kontekstin e neutralitetit, me një ekonomi të orientuar nga eksporti, me një monedhë të fortë dhe bashkëpunim bilateral me BE, paçka se Zvicra nuk është anëtare.
Pastaj madam Casanova iu referua qeverisë zvicerane e cila këtu njihet si «Këshilli Federal », duke nënvizuar pozitat e barabarta midis anëtarëve. Paçka se ky institucion është autoriteti suprem drejtues i Konfederatës, Zvicra ka instrumenta të tillë që nuk lejojnë as krijimin e kultit të individit dhe as katapultimin në majë të askujt.
Principi i kolegjialitetit, kultura e konsensusit dhe kalendari i „përjetshëm i votimit“
Madam Casanova në fjalën e saj vendosi në qendër të vemendjes kulturën zvicerane të konsensusit, e cila mbështetet në bindjen se vendimet e rëndësishme nuk kanë jetëgjatësi nëse nuk pranohen jo vetëm nga shumica, por edhe nga pakica. Prandaj vendimet kryesore të Konfederatës janë marrë me konsensus të maxhorancës me minorancën.
Nuk ka si të mos hedhim paralele me Shqipërinë dhe ku jetojnë shqiptarët, ku fati i Sovranit ka mbetur peng dhe shërbëtor i klasës politike që e ka përjashtuar gjuhën e konsensusit, kompromist dhe marrëveshjeve, krejt ndryshe nga zviceranët, të cilët përmes demokracisë direkte përpiqen që ta perfeksionojnë sistemin duke fuqizuar rolin e tyre.
Pikërisht duke vendosur në qendër të vemendjes demokracinë direkte, madam Casanova vuri në dukje se asnjë vend tjetër në botë nuk ka në dispozicion një sistem të drejtash politike si Zvicra. Me anë të iniciativës popullore, mjaftojnë 100 mijë firma për të propozuar një modifikim të Kushtetutës; ndërsa 50 mijë firma mjaftojnë për një referendum fakultativ, ku shkohet në votim kundër një ligji të votuar nga Parlamenti. Ndërsa referendumi i detyruar kërkohet nga Parlamenti në rastin kur ka ndryshim të Kushtetutës, siç ishte për shembull rasti i aderimit të Zvicrës në OKB në vitin 2002 etj.
Në demokracinë direkte përfshihet edhe „Kalendari i përjetshëm i votimit“, një kuriozitet shumë i veçantë, që nuk e hasim askund, ku janë të fiksuara datat fikse të votimeve deri për vitin 2030. I tillë është stabiliteti që ofron sistemi.
Po duke iu referuar demokracisë direkte, madam Casanova e evidentoi si një rekord helvetik të drejtën që i jep mundësi qytetarit zviceran të jetë pjesë aktive e proceseve dhe vendimeve politike, ku fjalën e fundit gjithmonë e thotë populli. Që nga koha e Revolucionit francez, viti 1789, Zvicra ka një rekord universal, ku nga 1645 referendume sa janë mbajtur në gjithë botën, në Zvicër me votimin e 18 majit, bëhen 591 të tilla.
Në lidhje me Këshillin Federal, që është Qeveria e Zvicrës, madam Casanova nënvizoi rolin e këtij Këshilli, i cili e ka si detyrim të informojë qytetaret dhe qytetarët me objektivitet, transparencë dhe në mënyrë proporcionale, detyrim që shprehet edhe me ligjin mbi të drejtat politike të informimit. Këshilli Federal informon, por nuk bën fushatë elektorale në kuptimin e pastër.
Zakonisht çdo këshilltar federal jep shpjegime në radio dhe TV jo më shumë se tre minuta, ndërsa përpara çdo votimi publikohet paraprakisht një broshurë e titulluar „Shpjegimet e Këshillit Federal“, e cila për nga publikimi në 5.2 milionë kopje, përbën një lloj „best-selleri“, që përmban argumentat e Parlamentit dhe Qeverisë dhe ku këshillohet populli të votojë pro ose kundër një inisiative.
Roli i Këshillit Federal është të informojë, por edhe të pranojë rezultatin. Puna e informimit e Këshillit Federal, theksoi madam Casanova, jep përgjithësisht frutet e saj, jo gjithmonë, por shpesh. Duke bërë bilancin e votimeve, prej vitit 2008, populli në më të shumtën e herëve, ka ndjekur rekomandimet e qeverisë, pra Këshillit Federal, por për çerekun e temave, populli ka votuar kundër rekomandimeve, siç ishte edhe rasti i inisiativës të 9 shkurtit.

Dy konkluzionet themelore

„Së pari, sistemi politik i Zvicrës është i bazuar në konsensus dhe pjesmarrje. Së dyti, në këtë sistem politik, vendimet e rëndësishme janë marrë më tepër ndikuar nga qendrimi helvetik pragmatist, sesa nga ai frenetik. Për Këshillin Federal dhe për Parlamentin ushtrimi i demokracisë direkte nuk është gjithmonë i lehtë, siç ishte edhe rasti i inisiativës „Kundër migracionit masiv“, që u votua më 9 shkurt, ku populli votoi kundër rekomandimeve të parlamentit dhe Këshillit federal. Por unë besoj, e përmbylli fjalën e saj zonja Kanceliere e Konfederatës Helvetike, prologu dhe epilogu i fjalës të saj, u lidhën me votimin e 9 shkurtit, „se sistemi politik në Zvicër, është i aftë ta asimilojë mirë vendimet e popullit, edhe kur me vështrimin e parë këto vendime duken si „revolucionere“. Për këtë është roli i autoriteteve, që të kërkojnë zgjidhje, për të vënë në jetë verdiktet popullore. Prandaj Këshilli Federal është në shërbim të popullit, ku përfshihet edhe roli i Kançelarisë Federale, që të mbështesim Këshillin Federal në këtë angazhim, sepse zviceranët janë shumë të lidhur me sistemin e tyre të demokracisë direkte si dhe dhe instrumentat e saj që janë inisiativat popullore dhe referendumet“, përfundoi madam Casanova. Dhe ky fakt i ka bërë që Zvicra të jetë në krye në librin e Guinness World Records.

Reagimi i NUMES

Ndërkohë vota e 9 shkurtit ishte një goditje e rëndë edhe për europeistët në Zvicër, të cilët mesa duket nuk dorëzohen. Sipas njoftimeve më të fundit, që datojnë pas pritjes që zonja Casanova dha për APES, delegatët e NUMES, Lëvizja e Re Evropiane e Zvicrës, e mbledhur në Bernë këtyre ditëve, ka treguar gatishmëri ta mbrojnë në mënyrë edhe më të vendosur politikën bilaterale. Objektivi final i NUMES mbetet anëtarësimi i Zvicrës në BE. Për këtë arsye ka miratuar një rezolutë ku kërkon të rikthimin në votim. Në mënyrë të qartë i kërkohet Parlamentit Kombëtar të “përgatisë një votim të ri popullor që e mundëson Zvicrën të dalë nga situata aktuale“. Të reja të tjera nuk kemi, por e sigurt është se fjalën e fundit e thotë gjithmonë Sovrani.

Vizitë në Parlament

Në programin tonë përveç takimit me Kançelieren e Zvicrësi, ishte paraparë një vizitë në Parlament. Ne e kemi vizituar disa herë Parlamentin Zviceran. Nga Qendra e Mediave parlamenti është dy hapa. Na kishin rezervuar lozhën e diplomatëve dhe filluam të ndiqnim për së drejti një sesion special të Këshillit Nacional. Tema e diskutimit kishte të bënte me antibiotikët që përdoren në veterinari. Ishte fjala për antibiotikët në përdorim për gjënë e gjallë që pastaj përdorent si mish për konsum, ku përdorimi i disa syresh ka efekt negativ tek njeriu, pasi që nuk lejojnë që të kenë efektin e duhur. Mishi zviceran ishte nën kontroll, por njëra palë në parlament kërkonte që të merrej nën kotroll edhe pjesa e mishit që importohet në Zvicër, ndërsa pala tjetër e konsideronte këtë një fenomen global. Po të na pyesnin ne, edhe ne ishim për kontroll edhe të mishit që importohet me që lidhet direkt me shëndetin e qytetarit. Zvicra dallohet nga vendet e para në botë ku sipas statistikave çdo njeri i varion të jetë i sëmurë nga 3-7 ditë në vit.
Në fund të vizitës tonë në prag të largimit na rezervoi një takim të shkurtër por shumë të përzemërt kryetari i Parlamentit të Zvicrës z.Ruedi Lustenberger me të cilin bëmë disa foto në grup.

Bufé në Bernerhof

Kësaj here dreka në formë bufeje ishte organizuar në Bernerhof, ndërtesë qeveritare ndërkohë edhe selia e Departamentit Federal të Financave. Madam Casanova sa herë i fton gazetarët e APES, jo vetëm që paraqet në mënyrë të shkëlqyer temën për të cilën është organizuar takimi, por ajo dhe stafi i saj i kushton rëndësi çdo detaji, me qëllim që t’i bëjë një prezantim sa më të përkryer të imazhit të Zvicrës. Dhe ne gazetarët e APES mezi presim takimin e rradhës.
Bernerhof – ku ishte duke na pritur madam Casanova, është një ndërtesë e pasur me histori. Dikur ka qenë një Hotel superluksos. Në këtë sallë madhështore, ku ne po trokisnim ne gotat e verës, dikur, në vitin 1912 është pritur për shembull gjatë vizitës së tij zyrtare në Zvicër perandori Wilhelm II i Gjermanisë. Por, prej 1923 Bernerhof u kthye në një ndërtesë e administratës dhe kati i tij parterre, pikërisht atje ku u pritëm edhe ne gazetarët e APES, përdoret për pritje qeveritare të nivelit më të lartë. Arkitekt i parë i ndërtesës është Jakob Friedrich Studer, qi cili ka arkitektuar edhe Parlamentin Zvicran, pjesën Perëndimore. Nga pjesa jugore e ndërtesës gjigande, pikërisht nga krahu ku gjenden sallat e pritjes, shtrihet një verandë madhështore e hatashme me pamje nga Alpet dhe Lumi Aare, ku mund të soditësh si në një ballkon mrekullinë që të ofron natyra zvicerane nën perandorinë e gjelbërimit të muajit maj.
Bufeja u parapri nga aperitivi me verëra të zgjedhura, ku Madam Casanova, mikpritësja na uroi mirëseardhjen për t’i hapur rrugë një takim të ngrohtë midis asaj dhe gazetarëve të APES nën shoqërinë një bufeje të përzgjedhur me ushqime tradicionale zvicerane, që kishte ardhur e porositur posaçërisht për ne nga Guzhina e BELLEVUE PALACE Hotel në Bernë. Supra të ftohta, lloje pastash me porcione, jo më shumë se një deri në dy pirunj, salmon, mish, tofu e mbështjellë me salcëra e kështu me rradhë, të cilat na i ofronin disa punonjëse ardhur po nga Bellevue, duke na u lutur që t’i shijonim, për të mos folur pastaj për desertin, i cili ishte i gjithëfarllojshëm, por servirej si nëpër bufé, me nga një 4apë goje, me qëllim që të pranishmit të mos largoheshin pa provuar gjithçka nga gjithë kjo delikatesë që përmbyllej me një kafe ekspress të denjë me pesë yje. Ndërkohë blicat e aparateve dhe celularëve nuk ndaleshin duke u fotografuar ndërsa madam Casanova u jepte intervista gazetarëve të APES. Të cilët, nuk harronin që t‘i shprehinin falenderimet e tyre për takimet speciale që organizon Zonja Kançeliere e Konfederatës Helvetike.
Kështu i thamë edhe ne duke i shtrënguar duart në prag të largimit, se Madame Casanova e paraqet Zvicrën si një „diamant“. Aq më tepër kur ka se me çfarë të krenohet!
Dhe këtu përfundoi edhe kjo vizitë e APES me Kancelieren Federale.
Kur dolëm nga Bernerhof, retë në qiell pikonin shi si me pikatore. Natyrisht Berna nën diell është diellore, por e tillë është edhe nën shi, i cili gjithësesi u tregua me ne shumë i mirësjellë deri në Stacionin Qendror, aty ku morën trenin nëpër drejtime të ndryshme, drejt shtëpive tona, duke mos harruar të përshëndetemi me njëri-tjetrin me mirë u pafshim: Tschüss bis bald ! A bientôt ! Till the next time!