Astrit Lulushi/
Mbledhja e njohurive të shkruara në një lloj depoje është një praktikë aq e vjetër sa vetë qytetërimi. E themeluar rreth 300 p.e.s., Biblioteka e Madhe e Aleksandrisë ishte depoja letrare më e famshme e botës antike. Rreth 30,000 pllaka balte të gjetura në Mesopotaminë e lashtë datojnë më shumë se 5,000 vjet më parë. Arkeologët kanë zbuluar rrotulla papirusi të viteve 1300-1200 p.e.s në qytetet e lashta egjiptiane të Amarnës dhe Tebës dhe mijëra pllaka balte në pallatin e mbretit Senakeribi, sundimtar asirian nga viti 704-681 p.e.s., në Ninive, kryeqyteti i tij.
Emri për depo më në fund u bë bibliotekë. Qoftë private apo publike, bibliotekat janë themeluar, ndërtuar, shkatërruar dhe rindërtuar. Biblioteka, shpesh e mbrojtur, ka qenë një e mbijetuar gjatë gjithë historisë së saj të gjatë dhe shërben si një dëshmi e etjes për dije. Shkrim-leximi ndërtoi bibliotekat. Koleksionet e hershme mund të kenë dalë nga Lindja e Afërt, por grekët e lashtë e nxitën idenë përmes interesit të tyre të shtuar për shkrim-leximin dhe jetën intelektuale. Bibliotekat publike dhe private lulëzuan përmes një procesi të mirëpërcaktuar: autorët shkruanin për një sërë temash, scriptoria ose dyqane kopjesh i prodhonin librat dhe tregtarët e librave i shisnin ato. Kopjimi i librave ishte një biznes kërkues dhe shumë i kërkuar, sepse “besueshmëria” e një libri përkthehej në cilësi. Një dekret athinas bëri thirrje për një depo kopjesh “të besueshme”. Megjithëse biblioteka publike u shfaq për herë të parë në shekullin e katërt p.e.s., biblioteka private ishte më e përhapur. Aristoteli, për shembull, grumbulloi një koleksion të madh privat. Gjeografi i lashtë Straboni thotë se Aristoteli “ishte i pari që grumbulloi një koleksion librash dhe u mësoi mbretërve në Egjipt se si të rregullonin një bibliotekë”.
Gjatë pjesës më të madhe të historisë së bibliotekës, termi “libër” i referohej veprave të shkruara në papirus dhe disa rrotulla pergamenë. Duke filluar në shekullin e dytë, dërrasat prej druri të grumbulluara dhe të lidhura regjistronin literaturë, shkencë dhe informacion teknik. Këto pllaka, të quajtura kodeks, rrjedhin nga një praktikë shekullore e përdorimit të pllakave të shkrimit prej druri për shënime. Këta kodikë të rinj e të qëndrueshëm zëvendësuan gradualisht rrotullat e brishta. Megjithatë, rrotullat vazhduan të përdoreshin për dokumente të tipit arkivor. Pergamena përfundimisht zëvendësoi dërrasat prej druri. Formulari i ri i kodikut ndikoi në ruajtjen e librave. Kodikët ruheshin të sheshtë në raft dhe mbulesat mbronin fletët e tyre. Bibliotekat duhej të gjenin mënyra për të vendosur si rrotullat ashtu edhe kodet. Bibliotekat e reja që u shfaqën në mesjetë në kisha, shkolla dhe manastire u morën vetëm me formën e kodikut.
Ndërsa shumica e bibliotekave moderne shpenzojnë më shumë kohë dhe para për koleksione sesa për zbukurime, disa institucione, si Biblioteka e Kongresit, ende aspirojnë standardet e lashta të shkëlqimit arkitekturor. Biblioteka e Madhe natyrisht, ishte Biblioteka e Aleksandrisë, një bibliotekë publike e hapur për ata me kualifikimet e duhura shkencore dhe letrare, u themelua rreth 300 pes. Kur mbreti i Egjiptit Ptolemeu I (305-282 p.e.s.) pyeti: “Sa rrotulla kemi?”, Dishepulli i Aristotelit, Demetrius ishte gati për t’u përgjigjur me numërimin e fundit. Në fund të fundit, ishte Demetrius ai që sugjeroi ngritjen e një biblioteke universale për të mbajtur kopje të të gjithë librave në botë. Ptolemeu dhe pasardhësit e tij donin të kuptonin njerëzit nën sundimin e tyre dhe të strehonin vepra latine, budiste, persiane, hebraike dhe egjiptiane – të përkthyera në greqisht. Qëllimi i lartë i bibliotekës ishte të mblidhte gjysmë milioni rrotulla dhe Ptolemenjtë ndërmorën hapa seriozë për ta realizuar atë. Ptolemeu I, për shembull, hartoi një letër për të gjithë sovranët dhe guvernatorët që njihte, duke iu lutur atyre “të mos hezitonin t’i dërgonin” vepra nga autorë të çdo lloji. Ptolemenjtë u angazhuan në disa metoda joortodokse të blerjes. Disa histori tregojnë se ata konfiskuan ndonjë libër që nuk ishte tashmë në bibliotekë nga ato që mbërrinin në Aleksandri. Një histori tjetër tregon se si Ptolemeu III (246-222 p.e.s.) i mashtroi autoritetet athinase kur e lanë të huazonte dorëshkrime origjinale të Eskilit, Sofokliut dhe Euripidit, duke përdorur argjendin si garanci. Ptolemeu i mbajti origjinalet dhe i ktheu kopjet, duke i lënë autoritetet të mbanin argjendin. Mjetet më tradicionale përfshinin blerjet e librave nga tregjet a Athinës, Rodosit dhe qyteteve të tjera të Mesdheut. Kopjet më të vjetra ishin blerjet e favorizuara; sa më të vjetra aq më mirë, pasi ato do të konsideroheshin më të besueshme. Në kulmin e saj, biblioteka mbante rreth 750,000 rrotulla.
Photo: pixels.com