Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Search Results for: themistokli germenji

DOKUMENTE ARKIVORE NGA HAUS UND HOF STAATSARCHIV WIEN PËR SHPALLJEN E PAVARËSISË SË SHQIPËRISË

by

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies

Budapest/

Njëri mdër Arkivat më të rëndësishem për periudhën e Shpalljes së Pavarësisë dhe asaj pas shpalljes së Pavarësisë, është Arkivi i Vjenës (Haus und hof Staatsarchiv Wien) së bashku me atë të Budapestit, ku ruhen dokumente te pa botuara, të botuara si fragmente ose të botuara si tërsi, të cilat hedhin dritë mbi rrethanat e ndryshme, dinamikën e zhvillimeve dhe përpjekjet e patriotëve shqiptar për të Shpallur shtetin e Pavarur Shqiptar, dhe më vonë të të ruajtur Pavarësinë e këtij Shteti me çdo kusht.

Kësaj radhe sjellim një dokument nga Arkivi i Vjenës, të shoqëruara me transliterimin në gjuhën gjermane dhe me faksimilet e tij. Ky dokument është kopje e origjinalit që është dërguar nga konsulli Austro-Hungarez në Vlorë, Lejhanec.

Ne kemi shfrytëzuar dokumentin origjinal që është i shkruar me dorë nga konsulli Lejhanec, me një bukurshkrim admirues, që ishte praktikë e kohës, sipas të gjitha rregullave diplomatike dhe paleografike të fillim shekulli XX. Por, njëherësh kemi shfrytëzuar edhe kopjen e daktiloshkruar të këtij dokumenti, faksimilet e të cilit i botojmë këtu.

Dokumenti në vete ka një rëndësi të veçantë dhe është jashtëzakonisht i vlershëm për momentet kulmore të Shpalljes së Pavarësisë. Së bashku me raportin përmbledhës, informues dhe shumë zyrtar, dokumentit i është bashkangjitur edhe lista përkatëse e delegatëve që morën pjesë dhe atyre që duhej të merrnin pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Duke qenë burim i panshëm, besueshmëria dhe saktësia relative e informacioneve si dhe emrave në listën e bashkangjitur, njëherë e mirë, saktësojnë çështje të diskutueshme për pjesmarrjen e ndonjë personaliteti të kohës në Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë me 28 nëntor 1912.

Studiuesit, historianët dhe të interesuarit e tjerë kanë mundësi që të analizojnë e studiojnë dokumentin, duke nxjerrur përfundime konkrete, përkatësisht duke bërë saktësime dhe vlerësime shkencore për çështjet e diskutueshme.

Ne nuk do lëshohemi në një stumin analitik, diplomatik, paleografik apo faktografik, duke lënë që specialistët e fushës përkatëse të merren me këtë çështje, sepse dokumenti është ai që flet vetë më së miri, në këtë rast.

Ne me rastin e këtij botimi, kemi ndjekur kriteret shkencore bashkëkohore të botimeve të burimeve dokumentare të kësaj natyre, duke ruajtur besnikërisht përmbajtjen e origjinalit pa bërë ndërhyrje, por duke dhënë sqarime në referenca (fusnota) aty ku e kemi shikuar të domosdoshme.

Dokumenti në gjermanishtDokumenti i përkthyer në shqip
Valona, am 29. November 1912No. 70 vertraulich Hochgeborener Graf!Mit Rücksicht auf die Dringlichkeit der Lage entschloss sich Ismail Kemal Bey, welcher hier am 26. D. M. abends aus Fjeri mit zirka 27 Delegierten verschiedener albanischer Städte eingetroffen war, das Eintreffen der restlichen Delegierten nicht abzuwarten, sondern unverzüglich, noch im Laufe des 28. D. M., zur Proklamieriung der Unabhängigkeit Albaniens zu schreiten. Die ausserordentliche Nationalversammlung trat gestern um 2 Uhr nachmittags im Hause des Exbürgermeisters Djemil Bej Vlora zusammen und beschloss, nachdem die Mandate der erschienenen (An Seine Exzellenz den Hochgeborenen Herrn Leopold Grafen Berchtold von und zu Ungarschitz etz. etz. etz. Wien.)[1] (4132 XII/350)[2] (29v) Delegierten geprüft und anerkannt wurden, auf Vorschlag Ismail Kemal Bey’s, welcher die Lage kurz schilderte und die Notwendigkeit einer raschen Entscheidung zur Wahrung der Landesinteressen hervorhob, einstimmig, die volle Selbständigkeit ganz Albaniens zu proklamieren und letztere unverzüglich sowohl den Grossmächten als den Kriegsführenden zu notifizieren. Gleichzeitig wurde Ismail Kemal Bey zum Präsidenten der provisorischen albanischen Regierung gew-ählt und mit der Zusammenstellung des Kabinetts, beziehungsweise Exekutivkomit-ees, betraut. Auf Antrag des Veli Effendi aus Argyrokastro wurde Monsignore Kaciorri, der Pfarrer von Durazzo, welcher neben Ismail Kemal Bey der Nationalversammlung präsidi-erte, zu dessen Stellvertreter per acclamati-onen gewählt.Hierauf wurde, ungefähr um 4 Uhr nachmittags die nationale Fahne – ein schwarzer, zweiköpfiger Adler in rotem Felde – am Thore des Hauses Djemil Bey’s gehisst und die Proklamation der Unabhängigkeit Albaniens den draussen harrenden Volke bekanntgegeben, welches diese Nachricht mit Freude und Begeisterung aufnahm. Eine Menschenmenge durchzog sodann unter Gesang und Freudenrufen die Strassen der Stadt. Sie machte zuerst vor unseren Konsulate halt und brach in stürmische Rufe: “Rroft Shqypënija, Rroft Austrija” (“Es lebe Albanien”, … “Es lebe (30r) Oesterreich”) aus, welche Rufe mit Händeklatschen begleitet wurden. Ich dankte den Zuge aus dem Fenster durch Hutschwenken und den Ruf “Rroft Shqypenija”. Hierauf begab sich der Zug vor das italienische Konsulat, wo eine ähnliche Sympathierkundgebung stattfand. Herr Defacendis erschien ebenfalls am Fenster und dankte mit einem dreimaligen Ruf: “Evviva l’Albania”.   Vor den russischen Vizekonsulate wurde keine Kundgebung veranstaltet: bloss einzelne Rufe “Rroft drejtsija” (“Es lebe die Gerechtigkeit”) sollen vernommen worden sein. Ismail Kemal Bey, der gleich am Tage nach seiner Ankunft in hiesigen k. und k. Konsulate und im italienischen Konsulate Besuche abgestattet hatte, unterliess es bis heute, dem russischen Honorarvizekonsul, Herrn Tschicas, einen einheimischen orthodoxen Albanesen, trotztdem er ihn privat kennt, die gleiche Aufmerksamkeit zu erweisen, weshalb zwischen beiden bis heute kein Verkehr stattgefunden hat. Am Abend des 28. d. M. begab ich mich, ebenso wie mein italienischer Kollege, über Einladung Ismail Kemal Bey’s in seine Wohnung (im Hause des Grosskaufmannes Hassan Schara), wo er uns den Hergang der Beratungen der Nationalversammlung schilderte und das vorläufige Ergebnis mit der (30v) Bitte mitteilte, unsere Regierungen hievon zu verständigen und ihre wohlwollende Unterstützung für das junge albanische Staatsvesen zu erbitten. Bei dieser Gelegenheit erwähnte er auch seine Sorgen bezüglich des weiteren Vormarsches der serbischen Truppen, welche ungeachtet der ihnen mittgeteilten Proklamation der Unabhängigkeit Albaniens albanische Städte, wie: Tirana, Durazzo, Elbassan u. a. besetzen. Er lobte hingegen die Griechen in Himara, welche angeblich sofort bei Ansichtigwerden der albaniaschen Fahne das Feuer einstellten und den albanischen Parlamentär, welcher ihnen eine schriftliche Verständigung von der Proklamierung der Selbständigkeit Albaniens überbrachte, empfingen und sodann vom Kampfe definitiv abliessen. Eine weitere Sorge dürfte der neunen albanischen Regierung aus dem Umstande erwachsen, dass grössere Kontingente geschlagener türkischer Truppen, angeblich in einem äusserest desolaten Zustande, in den Sandschak Berat – nach Berat und nach Lushnja – hereinströmen. Die Frage ihrer Verköstigung dürfte grosse Schwierigkeiten bereiten. Heute früh wurde die Nationalflagge auch am Regierungsgebäude, am Bürgermeisteramt und am Zollamt im Hafen gehisst.  Zum Schlusse erlaube ich mir Euerer Exzellenz anruhend eine Liste der Delegier- (31r) – (ad In Valona, 29. XI. 12. 70)[3] der albanischen Delegierten, welche an der Nationalversammlung zu Valona, am 28. November 1912 teilgenommen haben.           


Für Valona: Ismail Kemal Bey Vlora, zugleich als Vorsitzender der Versammlung: Ekrem Bey Vlora (abwesend, in Himara). Kjazim Kokoschi, Zihni Nuri Effendi Kanina, Lehrer Johann Minga, Aristidi Rutsi;


für Argyrokastro: Veli Effendi, Elmas Effendi und Aziz Effendi; für Premet: Veli Bey Premeti (abwesend), provisorisch: Sureya Bey Vlora (abwesend), Midhat Bey Frasheri:für Tepelen: Soiduliah Effendi (abwesend) 
für Kortscha: provisorisch: Dimitri Zografi und Pandeli Tsale, beide aus Bukarest, jedoch aus Kortscha gebürtig;für Berat: Aziz Pascha Vrioni (abwesend), Elias Bey Vrioni, Georg Karbonara, Haireddin Bey Tsakrani (abwesend); für Fjeri: Sami Bey Vrioni (abwesend), Kemal Bey Vrioni (abwesend);
für Lushnja: Kemal Bey, Ferid Bey, Nebi Effendi;für Schjak: Omer Bey, Djemal Bey;für Durazzo: Abbas Effendi, Mustafa Ibrahim Effendi, Jahja Effendi, Monsignore Nikolo Kaciorri, als Delegierter des Erzbischofs Monsignore Bianchi; 
für Kruja: Mustafa Assim Effendi;für Tirana: Abdi Bey Toptan, Murad Bey Toptan;für Elbassan: Schefket Daji, Kemal Bey, Lef Notsi, Dervisch Bey (abwesend)[4]   für Ohrida und Struga: Nuri Effendi Bakali, Dr. Murteza Effendi, Zuhdi Bey (31v) für Dibra: der Mufti;für Skutari: provisorisch Luigi Guracucchi (Sekretär Ismail Kemal Bey’s);für Vilajet Kossovo: Salih Djuka, Bedri Bey, Redjeb Bey, Midhat Bey Frasheri, Issa Boletini (abwesend), Riza Bey Djakova (abwesend), Ali Bey Draga (abwesend), Mehmed Pascha Kalkandelen (abwesend)[5] für die Gesellschaft “Bashkimi” in Bukarest; Dimitri Zografi, Pandeli Tsale, Christo Meksi, Dimitri Mboria, Pandeli Mboria, Dimitri Berati    		Vlorë, më 29 nëntor 1912. .[6]Nr. 70 sekret Shumë i nderuari Kont!Ismail Qemail beu, që më 26 të këtij muaji ka ardhur këtu nga Fieri së bashku me 27 delegatë nga qytetet të ndryshme të Shqipërisë, duke marrë parasysh situatën urgjente të krijuar, vendosi që të mos presë ardhjen e delegatëve të tjerë, por pa humbur kohë bëri shpalljen e Pavarësinë së Shqipërisë, me 28 të këtij muaji.  
Kuvendi i jashtëzakonshëm Kombëtar u mblodh dje në orën 2 pasdreke, në shtëpinë e kryetarit të Bashkisë, Xhemil bej Vlora. Pas verifikimit dhe pranimit të mandateve të delegatëve, Kuvendi dëgjoi Ismail Qemal beun, i cili duke përshkruar shkurt situatën, theksoj nevojën e marrjes së një vendimi të shpejtë për ruajtjen e interesave të vendit. Kuvendi vendosi me unanimitet shpalljen e Pavarësisë së të gjithë Shqipërisë dhe njoftimin pa humbur kohë të Fuqive të Mëdha dhe të shteteve ndërluftuese. Njëkohësisht, Ismail Qemal beu u zgjodh kryetar i Qeverisë së Përkohëshme dhe u ngarkua me formimin e kabinetit, respektivisht të Komitetit Ekzekutiv. Sipas propozimit të Veli Efendiut[7] nga Gjirokastra, imzot Kaçorri famullitar i Durrësit, i cili kryesonte Asamblenë Kombëtare në krah të Ismal Qemalit, u miratua si zëvëndës i tij, me brohoritje.       Më pas, aty afër 4 pasdreke, te dera e shtëpisë së Xhemil beut, u ngrit Flamuri Kombëtar, një shkabë dy krenare e zezë brenda në fushë të kuqe. Proklamimi i Pavarësisë së Shqipërisë iu njoftua popullit që priste jashtë, i cili e priti me gëzim dhe entuziazëm. Pastaj një turmë njerzisht përshkoi rrugët e qytetit, duke kënduar dhe brohoritur. Turma qëndroi para Konsullatës sonë dhe shpërtheu në brohoritje të stuhishme duke thirrur “Rroftë Shqipëria! Rroftë Austria”, thirrje të cilat u shoqëruan me duartrokitje. Unë falënderova nga dritarja kolonën, duke tundur kapelën dhe thirrur “Rroftë Shqipëria!”.  
Pastaj kolona shkoi para konsullatës italiane ku u bënë manifestime të njëjta. Zoti De Facendis[8] u duk gjithashtu në Dritare dhe falënderoi duke thirrur tri herë “E viva l’Albania”.[9]  Para Nënkonsullatës ruse nuk u bë asnjë manifestim. Flitet se u dëgjuan vetëm disa thirrje të izoliara “Rroftë drejtësia”.   Ismail Qemal beu, i cili ditën e mbërritjes së tij, i kishte bërë vizitë Konsullatës së këtushme Perandorake dhe Mbertërore dhe Kosnullatës italiane, nuk i ka rezervuar deri me sot të njëjtat konsiderata nënkonsullit rus të nderit, zotit Çika, një shqiptar ortodoks vendas, të cilin e njeh privatisht. Deri më sot nuk ka ndodhur asnjë komunikim midis tyre. 

Sipas ftesës së Ismail Qemal beut, mbrëmjën e datës 28 të këtij muaji, unë dhe kolegu im italian shkuam në banesën e tij (në shtëpinë e tregtarit të madh Hasan Sharra). Aty ai na përshkroi zhvillimin e bisedimeve në Kuvendin Kombëtar si dhe rezultatin e përkohshëm të tyre. Ai na u lut për të vënë në dijeni qeveritë tona dhe për të kërkuar përkrahjen dashamirëse të tyre, për shtetin e ri shqiptar.

Me këtë rast ai përmendi edhe shqetësimin e tij për përparimin e trupave serbe, në drejtim të Tiranës, të Durrësit, të Elbansanit, pa marrë parasysh njoftimin për shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë. Nga ana tjetër, ai lavdëroi grekët në Himarë, të cilët me të parë flamurin shqiptar, kinse paskan pushuar zjarrin dhe paskan pritur ndërmjetësit shqiptarë të cilët u kanë dërguar një lajmërim me shkrim të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Më pas luftimet kanë pushuar përfundimisht.



Një tjetër shqetësim për Qeverinë Shqiptare ka mundësi të krijohet prej lajmit se në Berat dhe në Lushnjë janë duke hyrë kontigjente trupash turke të mundura dhe në gjendje të shkatërruar. Çështja e furnizimit të tyre ka mundësi që të krioj vështërsi të mëdha.



Sot në mëngjes, flamuri kombëtar u ngrit edhe në godinën qeveritare, në ndërtesën e Nënprefekturës, atë Bashkisë dhe zyrën e doganës, në Skelë.
Më në fund, kam nderin të bashkangjis për Shkelqësinë Tuaj dhe një listë të delegatëve që morën pjesë në bisedimet e djeshme të Kuvendit Kombëtar. Delegatëve që nuk ishin të pranishëm, ju njoh e drejta të miratojnë më vonë vendimin dhe të hedhin nënshkrimin e tyre mbi protokoll.



Sot pasdreke pritet ardhja këtu e Isa Boletinit, së bashku me njerëzit e tij, dhe e delegatëve të tjerë që kanë mbërritur dje në Fier.Në mënyrë të njëjtë po raportoj në Stamboll, nën numrin 64 dhe në Durrës nën numrin 60.Pranoni, Shkëlqesi, shprehjen e respektit tim më të thellë.Lejhanec.[10][Së bashku me raportin e Konsullit Lejhanec nga Vlora, ndodhet edhe lista delegatëve shqiptarë që më 28 nëntor 1912 kanë marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës. Kjo listë i dërgohet Shkëlqesisë së Tij, Kontit Leopold Graf Berchtold, Ministër i Punëve të Jashtme në Monarkinë e Austrohungarisë, Vienë.] (m.a.)Në vijim sjellim, sipas origjinalit, listën e delegatëve, që morën pjesë në bisedimet e djeshme të Kuvendit Kombëtar. Delegatëve që nuk ishin të pranishëm, ju njoh e drejta të miratojnë më vonë vendimin dhe të hedhin nënshkrimin e tyre mbi protokoll][11]1.       Pë Vlorën: Ismail Qemal beu,[12] njëkohësisht kryetar i Kuvendit; Eqrem bej Vlora (nuk ishte i pranishëm, ndodhej në Himarë), Qazim Kokoshi,[13] Zihni Nuri efendi Kanina,[14] mësuesi Jani Minga,[15] Aristidh Ruçi.[16]2.      Për Gjirokastrën: Veli Efendiu,[17] Elmas Efendiu[18] dhe Azis Efendiu.[19]3.      Për Përmetin: Veli bej Përmeti (jo i pranishëm), përkohësisht Syrja bej Vlora (jo i pranishëm), Mid’hat bej Frashëri.[20]4.     Për Tepelenën: Sadullah Efendiu (jo i pranishëm).5.      Për Korçën: përkohësisht Dhimitër Zografi[21] dhe Pandeli Cali,[22] të dy nga Bukureshi por të lindur në Korçë.6.      Për Beratin: Azis pashë Vrioni (jo i pranishëm), Iljaz bej Vrioni,[23] Gjergj Karbunara,[24] Hajredin bej Cakrani (jo i pranishëm).7.      Për Fierin: Sami bej Vrioni (jo i pranishëm), Qemal bej Vrioni (jo i pranishëm).8.      Për Lushnjën: Qemail beu,[25] Ferid beu,[26] Nebi Efendiu.[27]9.      Për Shijakun: Ymer beu.[28]10.   Për Durrësin: Abaz efendiu,[29] Mustafa Ibrahim efendiu,[30] Jahja efendiu,[31] imzot Nikollë Kaçorri[32] (si i deleguar i kryeipeshkvit imzot Bianki).[33]11.    Për Krujën: Mustafa Asim efendiu.[34]12.   Për Tiranën: Abdi bej Toptani,[35] Murat bej Toptani.[36]13.    Për Elbasanin: Shefqet Daiu,[37] Qemal beu,[38]Lef Nosi,[39] Dervish beu,[40] (jo i pranishëm).14.   Për Ohrin dhe Strugën: Nuri efendi Bakalli,[41] dr. Myrteza efendiu,[42] Zyhdi beu.[43]15.   Për Dibrën: Myftiu.[44]16.   Për Shkodrën:  përkohësisht Luigj Gurakuqi,[45] sekretar i Ismail Qemal beut.17.    Për vilajtein e Kosovës: Salih Gjuka,[46] Bedri beu,[47] Rexhep beu,[48] Mid’hat bej Frashëri,[49] Isa Boletini (jo i pranishëm), Riza bej Gjakova (jo i prnaishëm), Ali bej Draga[50] (jo i pranishëm), Mehmet pashë Kalkandeleni (jo i pranishëm).[51]18.   Për shoqërinë “Bashkimi” në Bukuresht: Dhimitër Zografi,[52] Pandeli Cali,[53] Kristo Meksi, Dhimitër Mborja,[54] Dhimitër Berati.[55] 

*************

REFERENCAT:

[1] Teksti i vendosur në kllapa është shkruar në fund të faqes në katër rreshta me ngjyrë të zezë që dallon nga teksti tjetër i shtypur që është me ngjyrë vishje.

[2] Ky tekst është shkruar në fund të faqes, majtas, me dorë, me pend.

[3] Ky tekst është i shkruar në fillim të faqes lartë, me laps plumbi.

[4] Është shkruar me dorë, në margjiën e djathtë.

[5] Është shkruar me dorë në vijim të tekstit të daktiloshkruar.

[6] Haus und Hof Staatsarchiv, Wien, Politisches Archiv, Albanien – Ministria e Punëve të Jashtme, Albanien, XV /22/ 859, (në vijim: HHStA. Albanien, XV.); L. Dushku, [Ed.]. Shqipëria në dokumentet Austro – Hungareze (1912). Vëll. VI (nëntor – dhjetor).  Tiranë, nr. 330, f. 376-380.

[7] Është fjala për Veli Haraçin.

[8] Është fjala për nënkonsullin e Italisë në Vlorë, përkatësisht nga Vilajeti i Janinës.

[9] Rroftë Shqipëria.

[10] Së bashku me raportin e Konsullit Lejhanec nga Vlora, ndodhet edhe lista delegatëve shqiptarë që më 28 nëntor 1912 kanë marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës, por edhe atyre që duhej të merrnin pjesë dhe nuk kanë mund të marrin, për arsye të ndryshme. Kjo listë i dërgohet Shkëlqesisë së Tij, Kontit Leopold Graf Berchtold, Ministër i Punëve të Jashtme në Monarkinë e Austrohungarisë, Vienë.

[11] Teksti në italic dhe i vendosur në kllapa katrore nuk është te dokumenti i daktiloshkruar. Ndodhet vetem te dokumenti origjinal, si dorëshkrim që është shkruar e dërguar nga konsulli Austro-Hungarez në Vlorë, Lejhanec.

[12] Ismail Qemal bej Vlora (1844-1919). Firmosi i pari Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Ismail Kemal”. Në deklaratë shkruhej : “Në Vlonë më 15/28 të Vjeshtës së Tretë 1328/ 1912. Pas fjalëve që tha z. Kryetari Ismail Kemal beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një za venduan që Shqipëria më sot të bahet në vehte, e lirë e sovrane”. Ismail Qemal bej Vlora u zgjodh kryeministër Qeverisë së Përkohshme. Më 22 janar 1914 jep dorëheqjen dhe pushtetin ja dorëzoi Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. Largohet nga Shqipëria për në Itali ku edhe vdes në rrethana të dyshimta më 24 janar 1919.

[13] Qazim Kokoshi (1882-1945). Zgjidhet delegat i Vlorës në Kuvendin e Gërçes në vitin 1911. Merr pjesë në kuvendin e Vlorës në nëntor 1912, ku firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Qazim Kokoshi”. Në vitin 1921, zgjidhet deputet i qarkut të Vlorës në Këshillin Kombëtar. U arrestua dhe vdiq në burg pas 1944-s.

[14] Është fjala për Zihni Abaz Kaninën. Zihni Abas Kanina Hamzaraj (1885-1957). Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1911. Në Kuvendin e Vlorës, si delegat i Vlorës, firmosi në Aktin e Pavarësisë me siglën “Zihni Abbas Kanina”. U zgjodh drejtor i përgjithshëm në ministrinë e Punëve të Jashtme. Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, Kanina u bë pjesë e Ballit Kombëtar, përkrah Mit’hat Frashërit. Në vitin 1951 u arrestua dhe u burgos. Vdiq, më 1957.

[15] Jani Minga (1872-1947). Ishte ndër nismëtarët e hapjes së klubit patriotik “Labëria” dhe të shkollës së parë shqipe në Vlorë (1908). Në nëntor të vitit 1912 u zgjodh delegat i Gjirokastrës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “J. Minga”.

[16] Aristidh Ruci (1875-1950). Merr pjesë në kryengritjen e përgjithshme më 1911. Ishte delegat i Vlorës në Kuvendin që shpalli pavarësinë dhe firmosi Aktin me siglën “A. Ruci”. U zgjodh anëtar i kryesisë së Bankës Kombëtare Shqiptare më 1937.

[17] Veli Harçi (1850-1914), ishte veprimtar i klubit patriotik të qytetit, ai përfaqësoi Gjirokastrën në Kuvendin e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Veli Harçi”.

[18] Elmas Boce (1850-1925). Mori pjesë në organizimin e degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në qytetin e Gjirokastrës në vitin 1880. Ndihmoi hapjen e shkollës shqipe të Gjirokastrës “Lirija”. Në nëntor të vitit 1912 u zgjodh delegat i Gjirokastrës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Elmas Boce”.

[19] Azis Gjirokastra.

[20] Mit’hat Frashëri (1880-1949). Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, më 1908 ku u zgjodh kryetar i Kongresit dhe nënkryetar i Komisionit të hartimit të alfabetit. Në Kuvendin e Vlorës, Frashëri ishte delegat i Elbasanit dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Mid’hat Frashëri”. Në qeverinë e Ismail Qemalit zgjidhet ministër i Punëve të Përgjithshme. Në janar 1923 fillon detyrën e ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, deri në dhjetor 1925. Më 1941 është një nga themeluesit e Organizatës Nacionaliste – Balli Kombëtar. U detyrua në nëntor 1944 të largohet nga Shqipëria bashkë me gjermanët. Vdiq në New York, SHBA, më 3 tetor 1949.

[21] Dimitër Zografi (1878-1945). U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Më 28 nëntor 1912 firmosi vendimin e Pavarësisë me siglën “Dimitri Zografi”. Anëtar i Pleqësisë. Kundërshtoi vendimet e padrejta të Konferencës së Parisit në kurriz të popullit shqiptar dhe firmosi protesta drejtuar kryesisë së saj në qershor 1919.

[22] Pandeli Cale (1879-1923). Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910 – 1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës. Merr pjesë në mbledhjen e Bukureshtit të 5 nëntorit 1912 dhe shoqëron Ismail Qemalin për në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912, si delegat i Korçës, firmos Aktin e Pavarësisë me siglën “Pandeli Cale”. Zgjidhet anëtar i qeverisë së parë shqiptare. Merr pjesë aktive në lëvizjen patriotike që çoi në Kongresin e Lushnjes më 1920. Po atë vit ishte Prefekt i Korçës, ndërsa në shkurt 1921 deputet në të parin parlament shqiptar.

[23] Iljaz Vrioni (1882-1932). Në nëntor të vitit 1912 zgjidhet delegat i Beratit në Kuvendin historik të Vlorës, ku nënshkroi Deklaratën e Pavarësisë, me siglën “Iljas Vrijon”. Në vitin 1920, zgjidhet delegat i Beratit në punimet e Kongresit të Lushnjës. Katër herë Kryeministër i Shqipërisë dhe disa herë Ministër i Jashtëm dhe si Ministër i Plotfuqishëm i Shtetit Shqiptar në Paris.

[24] Është fjala për Jorgji Karbunara, më shumë i njohur si Bab Dud Karbunara. Jorgji Karbunara – Bab Dud Karbunara (1842-1917), ishte përfaqësues i Beratit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “J. Karbunara”. Në këtë Kuvend, ai u zgjodh anëtar i Pleqësisë. Njihej për hapjen e shkollave shqipe në Berat.

[25] Qemal Mullaj (1881-1966). Në nëntor 1912 mori pjesë në Kuvendin historik të Vlorës dhe firmosi Aktin e shpalljes së Pavarësisë me siglën “Qem. Mullaj”. Pas rënies së qeverisë së Vlorës dhe me nisjen e Luftës i Botërore u largua nga Shqipëria. U kthye në atdhe rreth vitit 1920, për t’u rimarrë përsëri me politikë. Deputet në parlamentin e parë shqiptar.

[26] Ferit Vokopola (1887-1967). Teolog dhe ekonomist. Në nëntor të vitit 1912, u zgjodh delegat i Lushnjes në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “M. Ferit Vokopola”. Ferid Vokopola ishte përfaqësues i Beratit, në Parlamentin shqiptar nga viti 1923-1939. Ministër i Bujqësisë në kabinetin e Iljaz Vrionit (1927-1928).

[27] Nebi Sefa (1861-1942). Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1911 dhe 1912. Në nëntor të atij viti u zgjodh delegat i Lushnjes për në Kuvendin e Vlorës ku nënshkroi Aktin e Pavarësisë me siglën “Nebi Sefa Lushja”. Në vitet `20 përkrahu kursin politik të ndjekur prej forcave fanoliane.

[28] Ymer Deliallisi (1873-1944). Në nëntor të vitit 1912, u zgjodh delegat i Shijakut në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Ymer”. Në vitin 1920, përfaqëson nënprefekturën e Shijakut në Kongresin e Lushnjes, ku edhe zgjidhet senator.

[29] Abas Dilaveri (Çelkupa) (1850 – 1926). Gjatë viteve 1905-1907 u lidh dhe bashkëpunoi me Dom Nikoll Kaçorrin. Priti në Durrës Ismail Qemalin e më pas, bashkë me delegatët që e shoqëronin atë, mori pjesë në mbledhjen e parë Kuvendit të Vlorës. Delegat i Durrësit, Deklaratën e Pavarësisë, e firmosi me siglën “Abas Dilaver”.

[30] Mustafa Ibrahim Hanxhiu.

[31] Jahja Balhysa.

[32] Dom Nikollë Kaçorri (1862-1917). Gjatë kryengritjes së Kurbinit 1905-1907, hyri si ndërmjetës midis popullsisë dhe administratës osmane. Pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit (1908) dhe në Kongresin e Elbasanit (1909). Përfaqësues i krahinës së Durrësit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës ku u zgjodh nënkryetar i qeverisë së përkohshme. Firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Kaçorri”.

[33] Sipas një dokumenti të ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar, në kuadër të 104-vjetorin të shpalljes së Pavarësisë nga koleksionisti Shpëtim Sala, imzot Primo Bianki i dërgon me datën 19 nëntor 1912, dom Nikollë Kaçorrit në Durrës, një letër – autorizim – ku i jep të “drejtën” për të marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës. Teksti i dokumentin është në gjuhën shqipe si vijon: “I nderuar dom Nikoll Kaçorri. Në këtë shkrim po të emërojmë si delegatin tonë në kongres, që do të mbahet për të rrahun çashtjen e nevojave të atdheut tonë, në këtë çast kaq kritik për të gjithë shqiptarët. Tuj u lut Perëndisë që puna për të sillen, po të dërgoj të dalë mirë dhe po bi në të dashtun atdheun tonë po të japim me gjithë zemër bekimin shejtë. Delbnisht, 19 vjeshtë e tretë 1912. Primo Bianki Argjipeshkëv i Durrësit”. Fatmira Nikolli, 28 Nëntori, ekspozohet letra e rrallë për Dom Nikollë Kaçorrin. Në: Gazeta Shqiptare. Tiranë, 29 nëntor 2016.

[34] Mustafa Merlika Kruja (1887-1958). Si delegat i Krujës në Kuvendin Kombëtar të Vlorës më 28 nëntor 1912, firmosi Aktin e Pavarësisë kombëtare, me siglën “Mustafa Asim Kruja” ku u zgjodh dhe anëtar i Pleqësisë. U caktua nënprefekt në Vlorë dhe më pas sekretar i parë i Qeverisë së I. Qemalit. Më 1919 ishte sekretar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Ishte deputet i Kosovës në zgjedhjet e para parlamentare të vitit 1921. Pas ardhjes së komunizmit u detyrua të arratisej. Mustafa Kruja vdiq në SHBA më 27 dhjetor 1958, në moshën 71-vjeçare.

[35] Abdi Toptani (1864-1942). Në vitin 1902 organizoi kryengritjen e armatosur të malësorëve të Shëngjergjit e të Shupalit kundër administratës osmane. Në Kuvendin e Vlorës ai firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Abdi”. U zgjodh ministër i Financave në Qeverinë e parë shqiptare.

[36] Murad Toptani (1867-1918). Poet, publicist. Mori pjesë në Kuvendin historik të Vlorës në nëntor 1912 si delegat i Tiranës dhe firmosi Deklaratën e Pavarësisë me siglën “Murad Toptani”. Pas rënies së qeverisë së Vlorës, Esat Pashë Toptani (kushëri i tij), i dogji shtëpinë dhe një pjesë të madhe të pasurisë së tij që ndodhej brenda saj si: libra, korrespondencën, antikuarë.

[37] Shefqet Dajiu (1882-1946). Në nëntor të vitit 1912, zgjidhet si përfaqësues i Elbasanit në Kuvendin historik të Vlorës për shpalljen e Pavarësisë Kombëtare. Firmosi Deklaratën e Pavarësisë me siglën “Shefqet Daji”. Në vitet 1920-1923 është deputet i Elbasanit në parlamentin shqiptar. U arrestua dhe vdiq në burg në vitin 1946.

[38] Qemal Karaosmani – Elbasani (1875-1949). Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Elbasanit në kuvendin e Vlorës dhe u caktua të shoqëronte Ismail Qemalin nga Durrësi për në Vlorë. Firmosi Aktin e Pavarësisë kombëtare, me siglën “Qemal Elbasani”. Mbështeti qeverinë e dalë nga Kongresi i Lushnjes dhe për disa vite ishte asamblist.

[39] Lef Nosi (1873-1946). Në nëntor 1912 ishte delegat i Elbasanit në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Lef Nosi”. Në qeverinë e Ismail Qemalit, Lef Nosi caktohet në detyrën e ministrit. Anëtar i delegacionit shqiptar pranë Konferencës së Paqes në Paris. Në vitin 1945 u burgos dhe dënua me vdekje. U pushkatua në vitin 1946.

[40] Dervish Biçaku.

[41] Nuri Sojliu (1870-1940). Mbështeti Kongresin e Elbasanit dhe atë Manastirit, ku mbështeti alfabetin latin të gjuhës shqipe. Në nëntor të vitit 1912, u zgjodh delegat i Strugës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Deklaratën e Shpalljes së Pavarësisë me siglën “Nuri”.

[42] Dr. Myrteza Ali Struga (Dibra) (1876-1937). Në nëntor të vitit 1912, Dr. Myrteza Ali Struga, së bashku me Zyhdi Ohrin dhe Nuri Sojliun u zgjodhën delegatë të Ohrit e Strugës për në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Dr. H. Myrteza Aliu”. Përsëri si përfaqësues i Ohrit e Strugës ishte delegat në Kongresin e Lushnjës më 1920.

[43] Zyhdi Ohri (1872-1938). Në vitet 1898-1900 u përfshi në veprimtarinë e Lidhjes Shqiptare të Pejës. Në nëntor 1912, i zgjedhur nga Ohri si delegat, mori pjesë në Kuvendin e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Zuhdi Ohri”. Ishte pjesë e Senatit të dalë nga qeveria e Ismail Qemalit. Në janar 1920 mori pjesë në Kongresin e Lushnjës.

[44] Raportuesi, konsulli Lejhanec, në origjinal nuk ka shënuar emrin e plotë të delegati, por është fjala për Vehbi Agollin – Dibrën. Vehbi Agolli – Dibra (1867-1937). Mori pjesë në vitin 1909 në Kongresin e Dibrës, mbështeti alfabetin me shkronja latine të Kongresit të Manastirit. Më 28 nëntor 1912 në krye të delegatëve të Dibrës, merr pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës ku u zgjodh kryetar i Pleqësisë. Ka luajtur rol të rëndësishëm në organizmin e kryengritjes shqiptare të vitit 1913 kundër pushtimit serb në zonën e Dibrës.

[45] Luigj Gurakuqi (1879-1925). Pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit (1908), ku u zgjodh edhe anëtar komisioni për njehsimin e alfabetit. Pjesëmarrës në kryengritjen e malësorëve të Mbi Shkodrës dhe bashkë hartues me I. Qemalin i Memorandumit të Greçës. Gjatë vitit 1912, ishte ndër organizatorët e kryengritjes së përgjithshme. Në Kuvendin e Vlorës për shpalljen e pavarësisë, si përfaqësues i Shkodrës, firmosi Deklaratën e Pavarësisë nën siglën “Luz Gurakuqi”. Ministër i Arsimit në Qeverinë e Përkohshme të Vlorës. Anëtar i delegacionit në Konferencën e Paqes në Paris. Deputet i Shkodrës në Këshillin Kombëtar dhe përsëri përfaqësues i Shkodrës në Kuvendin Kushtetues në vitin 1924. Ministër i Financave në qeverinë e Nolit. U vra në Bari në 2 mars 1925.

[46] Sali Gjuka (1876-1925). Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1910-1912. Si përfaqësues nga Kosova dhe delegat i Pejës, Gjakovës, Plavës e Gucisë, mori pjesë në shpalljen e pavarësisë kombëtare dhe firmosi Aktin me siglën “Salih Gjuka”. U zgjodh këshilltar i Pleqësisë. Në janar 1913 filloi punën si drejtor i arsimit për qarkun e Beratit.

[47] Bedri Pejani (1885-1946). Delegat në Kongresin e Dytë të Manastirit (1910) dhe sekretar i Komitetit të Kosovës (1918-1924). Në nëntor 1912, mori pjesë si përfaqësues i Plavës, Gucisë, Gjakovës dhe Pejës në mbledhjen e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë me siglën “Bedri Pejan”. Në vitin 1943 ishte nga nismëtarët për krijimin e “Lidhjes së Dytë të Prizrenit” dhe deri në vitin 1944 kryetar i saj. Pas luftës u arrestua dhe vdiq sapo doli nga burgu, në 1946.

[48] Rexhep Mitrovica (1888-1960). Mori pjesë si delegat i Pejës në Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe ishte njeri nga nënshkruesit e deklaratës së Pavarësisë. Një nga themeluesit e Partisë Kombëtare (1914), anëtar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. U zgjodh senator i Kosovës në Këshillin Kombëtar të Lushnjes.

[49] Mid’hat Frashëri. Lindur më 1880 në Janinë. Biri i Abdyl Frashërit dhe nipi i Sami Frashërit dhe Naim Frashërit, u rrit nën kujdesin e xhaxhallarëve. Pas mbarimit të shkollës, deri në vitin 1905, punoi në administratën turke dhe më pas kaloi në Selanik, në administratën shtetërore. Në vitin 1908 filloi botimin e gazetës “Liria” në Selanik. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, më 14 nëntor – 22 nëntor 1908. U zgjodh kryetar i Kongresit dhe nënkryetar i Komisionit të hartimit të alfabetit. Në moshën 32-vjeçare largohet përfundimisht nga Stambolli dhe vjen në Shqipëri. Në kongresin e Vlorës, Frashëri ishte delegat i Elbasanit e Ipekut dhe firmoi aktin e pavarësisë me siglën “Mid’hat Frashëri”. Në qeverinë e Ismail Qemalit zgjidhet ministër i punëve botore. Më 30 mars 1913 jep dorëheqjen nga kjo detyrë. Mirëpriti ardhjen e Princ Vidit në Shqipëri dhe u angazhua në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Pas largimit të Princ Vidit, Frashëri largohet nga Shqipëria dhe deri në vitin 1918 jeton në disa shtete të Evropës. Në vitin 1916 vendoset në Bukuresht, ku arrestohet nga policia dhe internohet në Moldavi. Në vitin 1918, me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, lejohet të largohet dhe vendoset në Lozanë të Zvicrës. Më 1920 shkon në SHBA. Kthehet në Shqipëri në vitin 1922. Në janar 1923 fillon detyrën e Ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, deri në dhjetor 1925. I zhgënjyer nga zhvillimet politike në Shqipëri dha dorëheqjen dhe deklaroi largimin e tij nga aktiviteti politik. Më 1927, fillon të botojë në Tiranë, revistën Dituria dhe themelon librarinë Lumo Skëndo. Pas pushtimit të vendit nga Italia, vendos të rikthehet në politikë. Më 1941 është ideologu kryesor dhe një nga themeluesit e Organizatës Nacionaliste – Balli Kombëtar. Kundërshtar i komunistëve, u detyrua në nëntor 1944, të largohet nga Shqipëria dhe të vendoset në Itali. Gjatë një udhëtimi për në Nju Jork vdes si pasojë e një ataku kardiak, në tetor 1949, në dhomën e një hoteli.

[50] Është fjala për Hajdin Dragën.

[51] Mehmet pashë Derralla – Tetova.

[52] Dhimitër Zografi (1878 – 1947). Lindur në Korçë. Në fund të shekullit XIX së bashku me vëllezërit emigroi në Rumani. Më 1906 merr pjesë në themelimin e shoqërisë patriotike të shqiptarëve te Bukureshtit “Bashkimi-Unirea”. Një nga organizatorët e mbledhjeve që u zhvilluan në fillim të nëntorit 1912 në Bukuresht. Aty theksoi se patriotët “kanë besim të plotë në veprimin e Kombit shqiptar pas udhës që tregoi z. Ismail Qemal Beu e se kanë për të bërë sa mundet me gjithë shpirt e me të gjitha mënyrat për shpëtimin e Atdheut”. U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Më 28 nëntor 1912 firmos vendimin e Pavarësisë me siglën “Dimitri Zografi”. Anëtar i pleqësisë. Në dhjetor 1912, bashkë me Dhimitër Emanoilin, shkon në Brindisi e prej andej kthehet në Korçë nga ku largohet më 1917. Kundërshton vendimet e padrejta të Konferencës së Parisit në kurriz të popullit shqiptar dhe firmos protesta drejtuar kryesisë së saj në qershor 1919. Vdiq në Bukuresht rreth vitit 1947.

[53] Pandeli Cali (1879 – 1923). Lindur në Korçë. Kreu liceun klasik francez të Aleksandrisë në Egjipt. Në vitet 1900-1904 punon në koloninë e Bukureshtit. Më 1904 kthehet në Shqipëri. Bashkë me Themistokli Gërmenjin dhe Mid’hat Frashërin vuri bazat e Komitetit të Fshehtë Shqiptar në Selanik. Kryetar i shoqërisë “Banda e Lirisë” më 1908. Në shkurt 1909, sekretar i shoqërisë “Lidhja orthodhokse”. Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910 – 1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës. Merr pjesë në mbledhjen e 5 nëntorit 1912 dhe shoqëron Ismail Qemalin për në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912, si delegat i Korçës, firmos manifestin e pavarësisë me siglën “Pandeli Cale”. Emërohet Ministër i Bujqësisë, Iindustrisë dhe Tregëtisë. Vitet e Luftës së Parë Botërore i kalon në Zvicër, Ukrainë, Bullgari, Francë. Më 1919 kthehet në atdhe. Më 1920 hartues dhe firmëtar i Protokollit të Kapshticës. Më 1920 Prefekt i Korçës. Në shkurt 1921 deputet në të parin parlament shqiptar. Vdiq i sëmurë në një spital të Selanikut.

[54] Dhimitër Mborja – Emanoil (1884-1945). Më 28 nëntor 1912, firmos Aktin e Pavarësisë me siglën “Dh Emmanuel” në emër të kolonisë së Bukureshtit. Në shkurt 1915 zgjidhet këshilltar pranë shoqërisë së “Komunitetit Ortodoks Shqiptar të Bukureshtit”. Më 1924 mbështet qeverinë e Nolit.

[55] Dhimitër Berati (1888-1970). Firmosi Aktin e Pavarësisë së 28 nëntorit 1912, nën siglën “D. Beratti”, si delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit. Berati u emërua sekretar i kryetarit të Qeverisë, anëtar i Pleqësisë si dhe u caktua drejtor i përgjithshëm në gazetën e qeverisë së Vlorës. Në Konferencën e Paqes më 1919 ishte delegat i shqiptarëve të Bukureshtit.

MËSIMI SHQIP NË ATHINË, RUAJTJA E GJUHËS DHE IDENTITETIT KOMBËTAR NË MËRGATËN SHQIPTARE  TË GREQISË

by

Valentina Bozhiqi mësuese e gjuhës shqipe në Athinë, Greqi, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Athinë, Greqi, nëpërmjet mësimit të gjuhës e kulturës shqipe dhe aktiviteteve patriotiko-kulturore. Me mësuesen Valentina Bozhiqi  bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

ORGANIZIMI I MËSIMIT SHQIP NË PALINI DHE SINTAGMA NË ATHINË

Mësimi vullnetar i gjuhës shqipe ku kam dhënë dhe jap mësim ka ecurinë e vet të vështirë, por  dhe të bukur që i’a vlen ta kujtoj. Fillimisht me grupe të vogla, në ambjente familjare, nga viti 2020-2021 e kam zhvilluar në  shkollë dhe atë familjar. Për shkak se ishin vite të vështira fillimisht të sigurimit të jejeve të  qëndrimit të emigrantëve kishte interes të madh nga prindërit mësimi i gjuhës shqipe. E para për të mos humbur kohë fëmijët në rast rikthimi dhe e dyta ajo e lidhjeve shpirtërore e  mbajtjes gjallë të gjuhës sonë. Punoja me abetare e tekste të siguruara nga Shqipëria, i bëja  fotokopje, sepse kisha mungesë librash, kërkoja çdo mundësi, gjeta një librari “Vatra” në qendër të Athinës  me libra artistikë dhe plotësues apo kaseta audio vizive për fëmijë, gjithçka  e re për gjuhën e kam në bibliotekën time, e blija. Tani për tani punoj me kurset “Kostadin Kristoforidhi 1&2”, në Palini me dy klasa të niveleve të  ndryshme moshore, dhe në Sintagma, Athinë me një klasë. Mësimi zhvillohet në praninë fizike, në klasë. Gjithashtu jap dhe online me kursin “Dituria” me nxënës të rritur, pasuniversitarë e  të punësuar. Çdo e Shtunë i përkushtohet mësimit të gjuhës shqipe. Mësimdhënia është dy orëshe për çdo klasë. Ka lodhje e sakrificë për mua për km që bëj, por, është kënaqësi kur shoh ata fëmijë që më  presin tek dera me sytë që u shkëlqejnë dhe atë përqafimin e sinqertë, është jetë. 

KURRIKULA MËSIMORE DHE AKTIVITETET EDUKATIVE

Tani falë bashkëpunimit të Ministrisë së Arsimit dhe QB të Diasporës na sigurohet gjithë  materiali gjuhësor i nevojshëm falas. Unë punoj me tekstet “Të mësojmë gjuhën amëtare dhe kulturën Shqiptare 1,2,3”. Gjithashtu “Gjuha Shqipe dhe Kultura Shqiptare”, niveli i 1. Ndërsa me të rriturit mbi 18 vjeç dhe  pasuniversitarë, që kanë interes jo vetëm ta mësojnë por, dhe ta mbrojnë atë, kam bërë një  punë individuale duke e përmbledhur gjithë materialin gjuhësor të teksteve shkollore  shtetërore shqiptare 5,6,7,8,9 e shoqëruar me shembuj krijues të përshtatur, e të lehta për tu  kuptuar. Mësimdhënia është shkencë dhe art. Prandaj përveç dhënies së njohurive gjuhësore punës së  pavarur, i jap dhe hapësirë bisedës së lirë për çdo temë që ngjall interes. Kjo ndihmon jo vetëm  në pasurimin leksikor por, dhe në rrjedhshmërinë e shprehjes së mendimit dhe ndjenjave. Parimi im është punë e bashkëpunim, të gjithë kemi nevojë për idetë apo ndihmën e njëri tjetrit. Sidomos ne mësuesit në diasporë, për komunitetin dhe me komunitetin shqiptar.

Unë në dy kurset jam ndihmuar nga Shoqata “Elbasani në emigracion në Greqi” dhe Unioni i  SHSHG për sigurimin e ambjenteve private shkollore. Ne si mësues kemi si objektiv të  formojmë dhe edukojmë fëmijë të denjë për tu integruar sa më mirë si qytetarë me dy kultura. Jemi të vetëdijshëm se prindërit shqiptarë sakrifikojnë dhe investojnë shumë për fëmijët, për  shkollimin, veshjen, ushqimin, aktivitetet jashtë shkollore, sportive, artistike, kurset e gjuhëve  të huaja etj, dhe, mirë bëjnë por mos harrojmë një gjë, sepse çdo gjë fillon nga A-ja dhe për  ne shqiptarët ajo është gjuha jonë shqipe. Çdo ndjenjë gëzimi ose trishtimi shprehet me zemër  e kuptimplotë në gjuhën e nënës.  Shumë mirë të integrohemi dhe për këtë jemi të aftë, na e njohin e të tjerët, por, mos  mburremi duke veshur dhe u krekosur me petkun e tjetrit, me gjuhën dhe kulturën e tjetrit. Kudo ku të vesh e të shkosh të pyesin nga je? Origjina dhe prindërit janë dy bashkëshoqërueset  e ekzistencës tonë, ato nuk i zgjedhim as duhet t’i mohojmë. Nuk është mirë të flasim me njëri  – tjetrin në gjuhë të huaj kur s’është nevoja, mos shesim emër, nënë e babë, vendin e bukur  amë, gjuhën tonë por ta mësojmë e trashëgojmë atë, të jemi krenarë se kemi histori të lashtë,  vend të bukur, njerëz punëtorë e dinamikë, s’jemi baritorë. Historinë e vuajtur duhet ta  kthejmë në shpresë, atëherë duhet më shumë, të formuar dhe me identitet. Gjuha jonë  identitet ynë jo vetëm të mban lidhjet biologjike me të parët tanë, me vendin amë që të pret  krahëhapur pa kushte, ashtu si nëna fëmijën, por, ndihmon në çdo gjuhë tjetër. 

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË GREQI

Objektivi i punës sime është gjuha shqipe dhe kultura shqiptare. Në orët mësimore përveç  njohurive gjuhësore njoh nxënësit dhe me traditat dhe kulturën tonë. Ne në Greqi jemi një komunitet i organizuar dhe me traditë në festat kombëtare. Gëzojmë e  festojmë së bashku dhe uroj të vazhdoj. Festat në shkolla por, dhe pjesëmarrja nëpër këto aktivitete e fëmijëve është një mënyrë e  bukur dhe e lehtë që të njihen me veshjet, traditat, vallet dhe këngët e ndryshme plot  emocion, të përjetojnë këto momente e t’i duan e t’i trashëgojnë ato. 

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË GREQI, HISTORIKU

Mësimi i gjuhës shqipe në Greqi ka fillimet e hershme me mësues që kanë sakrifikuar jo pak  duke qenë dhe emigrant. Nevoja për një mbrojtje ligjore të mësuesve çoi në krijimin e Lidhjes  së mësuesve shqiptarë në Greqi (LMSHG). Fillimisht ekzistonte një frymë mbytëse apo presioni  psikologjik kur dëgjonin se mësohej apo komunikohej shqip. Kjo nuk ndodhte besoj me gjuhët  e emigrantëve të tjerë .Kur flitej rusisht, rumanisht, pakistanishte ose arabishte nuk shikonim  atë reagim që bënin ku dëgjonin të flitej shqip. Megjithëse shumë gjëra kanë ndryshuar prapë 

jemi shumë larg të themi se jemi si emigrantët apo qytetarët e tjerë që jetojnë në vendet e  Bashkimit Europian. Ka shumë vështirësi apo pengesa, qëllimi dihet asimilimi. Jemi komuniteti  më i madh i huaj, forcë e rëndësishme e ekonomisë dhe të aftë profesionalisht këtu, dhe me  një kontigjent nxënësish të konsiderueshëm në shkolla, do të ishte e drejtë me vend të  vendosej gjuha shqipe me zgjedhje. Do të bëhet?! Vështirë tani për tani, por më vonë do të jetë shumë vonë sepse asimilimi bën  punën e vet, mësuesit vullnetarë sot janë aktivë në gjithë Greqinë, por nesër dhe ata nuk jenë  më si më parë. Dëshirojmë një bashkërendim të energjive e përpjekjeve të shtetit amë, komunitetit tonë,  LMSHG dhe institucioneve shtetërore greke që të krijojnë hapësirat e nevojshme për gjuhën  tonë. Duhet dhe ne si prindër të duam veten, të afrojmë fëmijët nëpër shkolla të gjuhës sonë, t’a  komunikojmë sa më shumë në familje apo me njëri-tjetrin gjuhën. 

MËSIMDHËNIE PËRMES TEKNOLOGJISË, VËSHTIRËSITË NË MËSIMDHËNIE ME FËMIJËT ME DY GJUHËSI

Pandemia na dha mundësinë që të punojmë dhe në kushte të tjera, pra në distancë. Sigurisht  që mësimdhënia në klasë është më e lehtë, si në përcjelljen e njohurive apo në kontrollin e  tyre sidomos me fëmijët e vegjël. Mësimi online jo se nuk është frytdhënës por ngurtësia e  ekranit, apo renditja kohore e çdo folësi, luatjet e internetit, përqëndrimi apo nevoja  individuale në çdo moment, janë disa nga vështirësitë e nxënësve. Megjithëse po shkojmë  fatkeqësisht drejt teknologjizimit (dixhitalizimit) total, në mësimdhënie do të dëshiroja të  ruhet kontakti tradicional sidomos me fëmijët që kanë nevojë për stimulim apo ndihmë  individuale. Jam përdoruese e dy metodave, dixhitale dhe asaj tradicionale. Mësimdhënia në fëmijët në diasporë me dy kultura ka vështirësinë, bukurinë dhe veçorinë e  saj. Vështirësi kam vetëm me fëmijët që fillojnë njëkohësisht dy gjuhët, sepse akoma nuk kanë  konsoliduar njërën pastaj të njihen me tjetrën. Por, për nxënësit të cilët kanë një nivel gjuhësor  mësimi i shqipes ka lehtësinë e vet, mësohet e krahasuar dhe e integruar në lëndë të tjera. Vështirësi mund të quhet vetëm artikulimi i disa tingujve të veçantë që kemi duke krahasuar  me gjuhën tjetër, por për fëmijët që e flasin e komunikojnë në familje këto vështirësi nuk  ekzistojnë. Qëllimi i mësimdhënies së gjuhës për mua nuk është vendosja e një note, e cila do të çojë në  ushqimin e disa ndjenjave jo të këndshme për njëri-tjetrin (fëmijët e vegjël), por ta mësojnë e  shkruajnë bukur atë.

EFEKTI QË KA PASUR TE FËMIJËT NË RRITJEN E NDJENJËS PATRIOTIKE MËSIMI I GJUHËS SHQIPE

Duke njohur gjuhën, kulturën dhe traditat ata janë më të kompletuar, apo të vetëdijshëm të  dallojnë çfarë është shqiptare, cilat janë ato karakteristika e tipare që na dallojnë na bëjnë  krenar. Njihen me historinë, heronjtë tanë, ndihmën tonë në qytetërimin europian dje dhe aftësitë  për tu rimëkëmbur apo përshtatur në çdo kulturë tjetër. 

KUSH ËSHTË MËSUESE VALENTINA BOZHIQI?

Atëherë, shkurt për lexuesin lidhur me jetën time. Filloj me karrierën shkollore e profesionale. 

Studimet e mesme në Gjimnazin “Themistokli Germenji”, Korçë, me rezultate maksimale, po  kështu dhe studimet e larta në Institutin Pedagogjik “Aleksandër Xhuvani”, Elbasan (Sot  Universiteti Elbasan). Kam një përvojë pune si mësuese prej disa vitesh në një shkollë ushtrimore atëherë “Abdyl  Myzyri”, Elbasan. Viti 1997, viti i mbrapshtë, na detyroi të emigronim si shumë të tjerë në  Greqi. Kisha një familje të re me dy vajza të vogla, të cilat akoma nuk kishin filluar hapat e para  në shkollë. E përkushtuar si dje dhe sot për familjen, krahas punës së vështirë për të mbijetuar,  për të qenë sa më afër në ecurinë e tyre shkollore, mbrojta gjuhën greke. Sot jam e lumtur për  gjithçka dhashë tek to, sepse janë të kompletuara nga formimi i intelektual e profesional dhe  edukimi por dhe njohëse e përdoruese të sakta të gjuhës shqipe. Kam marrë pjesë në shumë seminare kualifikuese pedagogjike të organizuara nga LMSHG dhe  online nga Ministria e Arsimit, si dhe seminare ekonomike këtu në Greqi. Njëkohësisht vazhdoj dhe studimet në Universitetin e Pireut për: Procedimet financiare dhe  ato bankare. Nga viti 1998 jam anëtare e Lidhjes së Mësuesve SHqiptarë në Greqi, me një aktivitet herë në  ulje e herë në ngritje në mësimin vullnetar të gjuhës shqipe. Kam punuar me fëmijët e mi si nënë e mësuese, me fëmijët e të afërmëve të mi, në lagje e më  tej në Athinë, me grupe nxënësish të interesuar në ambjente familjare, ku disa prej të cilëve  janë të ri atdhesuar pa humbur as një vit shkollor dhe të sukseshëm. Nga 2020 e sot punoj intesivisht me më shumë nxënës, në klasa dhe online. Kur je emigrant, çdo arritje e ke vetëm në sajë të përpjekjeve tënde, pa mbështetje,  përkundrazi ke detyrime më shumë se çdo qytetar vendas, por jemi përpjekur me korrektësi,  dinjitet dhe shumë punë të jetojmë si duhet si njerëz jo të pasur por të lumtur e të qetë.

VATRA në Boston, drejt ringritjes

by

Flamur Vezaj/

Grupit të degës i bashkohet Andrea Pani, nipi i Vasil Panit, ish kryetar dhe arkëtar i Vatrës, ish luftëtar i çetës së Themistokli Gërmenjit.

Grupi i punës, i caktuar për ringritjen dhe organizimin e degës Nr. 1 të VATRËS në Boston, zhvilloi takimin e radhës. Gjatë mbledhjes disa orëshe, të drejtuar nga kryetari ad-hoc Theofan Koja, grupi i punës mori disa vendime të rëndësishme. Vendime që do të ndihmojnë në riaktivizimin sa më të shpejtë të VATRËS së Bostonit. Në këtë mbledhje, u rikonfimua edhe njëherë se grupi i punës i caktuar disa ditë më parë, është një grup vullnetar, i përkohshëm por me ndjesi të madhe kombëtare për të riaktivizuar degën e VATRËS në Boston. Ky grup, do të ushtrojë aktivitetin e tij, deri sa anëtarët e rinj e të vjetër të organizojnë dhe bëjnë zgjedhjet në bazë të kanunores së VATRËS ku do të përzgjidhen me vota kryetari, zv/kryetaret, sekretari dhe i gjithë stafi i VATRËS siç e parashikon kanunorja.

Gjatë mbledhjes, grupi punës përzgjodhi me dakordësinë e të pranishmëve arkëtarin e përkohshëm, i cili do të jetë Jorid Celaj. Ky i fundit mori autorizimin e kryesisë ad-hoc të degës Boston, që të fillojë me procedurat e hapjes së llogarive bankare, ku të gjithë të interesuarit e komunitetit shqiptare në Massachussets dhe jo vetëm mund të kontribuojnë dhe me donacione për VATRËN dhe të bëhen anëtarë të organizatës patriotike më të vjetër shqiptare që ekziston në diasporë. Në mbledhje, u caktuan me detyra të përkohshme edhe audituesi Albert Maksutaj. Ndërsa u zgjodhen për të ushtruar detyrën e Komisionerëve Isa Bytyqi, Ardian Lami dhe Andrea Pani. Ky i fundit, nipi i Vasil Panit, ish kryetar dhe arkëtar i Vatrës, ish luftëtar i çetës së Themistokli Gërmenjit. Gjatë fjalës së tij, Andrea Pani kujtoi kontributin e familjes së tij pranë VATRËS si dhe ndau me të pranishmit disa kujtime të gjyshit të tij dhe letërkembime të Faik Konicës me Vasil Panin.

Gjithashtu, në mbledhje u diskutua dhe u vendos edhe për takimin e radhës, që do të zhvillohet më 25 qershor 2023 ku do të diskutohet në detaje rreth rezultateve të deritanishme si dhe vazhdimi i punës për ringritjen e degës së VATRËS në Boston.

Ftohen dhe mirëpritën të gjithë bashkatdhetarët tanë në Boston që ti bashkohen VATRËS.

DITËT E MIQËSISË SË GAZETARËVE SHQIPTARË NË EDICIONIN E XI

by

Përmet-Leskovik-Ersekë( Kolonjë)

Nga Ymer Hysa

Pas disa orëve udhëtm me autobuz, mes miqve gazetarë nga Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Lugina e Preshevës, dhe Maqedonia e Veriut, duke përshkuar mes për mes fushat dhe luginat e gjëra të Elbasanit, Lushnjes, Fierit, Mallakastrës e Tepelenës do të mbërrinim në qytetin historik, të kulturës, të pastërtisē të estetikës, të poetëve, këngëtarëve, sazeve e të mikpritjes, Përmetin e trëndafilave.

Dikush më pati thënë se: “Permeti është mirë të vizitohet në muajt pranverë-vjeshtë, kur të mbulon aroma dhe bukuria trëndafilave “, por jo; Përmeti shkëlqen edhe sot në mesin e shkurtit i rrethuar me kurorë dëbore.

Që në hyrje të qytetit bie në sy rregulli dhe pastërtia, Guri simboli i qytetit, Obelisku i Dēshmorëve, bie në sy harmonizimi i sheshit qëndror ku përballë institucioneve ngrihet madhështor obelisku kushtuar Kongresit tē Përmetit.

Pas okomodimit në hotel “Përmeti” nën kujdesin e Xhimi Vilës, president i Shoqatës RessEgnstia dhe Besim Dybeli, kryetar i Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, qarku Elbasan, do t’i drejtoheshim Restorant “Trifilia”, ku do na uronte miseardhjen zonja e parë e Bashkisē, kryetarja Alma Hoxha.

Prezantoheshim me radhë. “Ymeri nga Laçi”. “Mirëseerdhe, kryetaren tuaj të bashkisë e kam mike, të dyja jemi mēsuese, të dyja kemi qenë drejtore të Arsimit dhe të dyja jemi kryetare Bashkie, m’i bëj shumë të fala!”

Ulemi për të ngrënë drekë, një ushqim i bollshëm tradicional. Në tavolinën ku drekoja unë ishte edhe Ledioni, që shpjegon gjithçka rreth historisê dhe kulturës së qytetit. “Pozitiv është fakti se të rinjtë po rikthehen dhe po investojnë nē turizëm dhe agroturizëm. Edhe në bashki punojnē rreth 40 tē rinj të shkolluar” shpjegon ai.

Më pas së bashku me kolegun nga Kosova Ilir Krasniqi bëjmë një xhiro nëpër qytet. Bie në sy sistemimi dhe rregulli kudo. Ambjentet shlodhëse apo lulishtet dhe parqet janë plot stola për të pushuar dhe pasuruar me vepra arti. Bien në sy bustet e Naim Frashërit, Tefta Tashko Koços etj.

“Të shohim Përmetin e vjetër, mu drejtua Iliri dhe u nisēm nëpēr rrugët e kalldrëmta. Shtëpi karakteristike të vjetra, avlli, rrugica e mbi të gjitha kisha mesjetare si ajo e Shen Mërisë dhe e Shën Kollit. I vizitojmē dhe bëjmë foto për t’i patur si kujtim të këtyre orëve të para të festës sē Miqësisē sē Unionit të Gazetarëve Shqiptarë.

SHKËMBIM PËRVOJE DHE DARKË INFORMUESE KULTURORE

Pas forumit me temë “Media dhe emigracioni jashtë e vendit”, ku gazetarë të shumtë nga mbarë trojet shqiptare ku veç kryetarit të Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, kolegut Aleksandër Çipa si moderator i kësaj tryeze, do të merrnin fjalën dhe shprehnin opinionet dhe mendimet e tyre edhe gazetarët e mediave respektive si Iliri nga Kosova, Musai nga Tuzi, Jetoni nga Presheva, Frroku, Bashkimi, Vladimiri, Ersiona, , Emirjona, Shefi i Medias së OSBE-së z. Dan Bonger. Me interes të veçantë u ndoq panorama sociale dhe problematikat demografike nga zonja Hoxha, kryetare e Bashkisë së Përmetit.

Ajo do të shprehej entuziaste dhe me konsiderata të kënaqshme për arritje të punës në këtë drejtim. 60 të rinj të shkolluar në universitetin e Tiranës apo ato të Europës janë kthyer dhe punojnë në bashki. Ajo sjell me emra konkretë shumicën prej tyre që janë edhe drejtues të disa drejtorive përkatēse të bashkisë, mes të cilëve shumica zonjëza. Nga diskutimi i saj vihej re qartë kënaqësia që këta të rinj e të reja i kishin dhuruar me punën dhe pasionin e tyre kontribut qytetit.

Aktiviteti do të vazhdonte gjatë orëve të mbrëmjes me vizitën e gazetarëve në Muzeun e Qytetit. Binte në sy puna e kujdesshme që ishte bërë në ngritjen e pavioneve që nga ai i antikitetit, Mesjetës, Luftës së Dytë e gjer te pavione të veçanta si ai i Vëllezërve Frashëri, për Skulptorin e Popullit Odise Paskali, pavioni etnografik ai i kulinarisë etj.

Mbase edhe në raste të tjera, por këtë radhë “ciceroni” ishte vetë Kryetarja e Bashkisë zonja Alma. Ajo gjithë pasion do na shpjegonte për ngritjen e muzeut që nga rindërtimi i objektit gjer te grumbullimi i materialeve dhe artefsktrve, ku në sy binin kontributet dhe dhuratat e qytetarëve. E si mund të ndodhte ndryshe në këtë qytet ku nga 13 projekte të aplikuara në BE, 12 prej tyre do të fitoheshin. Ndaj ky qytet sot ka muze kinema, bibliotekë, rrugë të shtruara cep më cep, ndriçim, etj

“Panairin e kulinarisë” do ta shikonim dhe shijonim në darkën e shtruar te Restoranti ” Familjari” një ndër më trsdicionalët e qytetit.

Aty ishin të tëra, që nga pijet vendase, produktet e brumit, mishërat dhe ëmbëlsirat. Aty ishin bashkë bujaria përmetare, kënga dhe vallja, dashuria dhe respekti për njerëzit dhe estetikln e tyre.

Si kurdoherë në evente të tilla nuk do të mungonin edhe shkëmbimi i dhuratave. Kryetari i Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, Çipa do t’i dhuronte znj.Hoxha një medalion simbolik në emër të bashkëorganizatorëve të edicionit të XI të ” Ditëve të Miqësisë së Gazetarëve”, në imazhin grafik të të cilit është porta hyrëse dhe dalëse në qendër të Elbasanit, qyteti nga nisi kjo veprimtari rajonale e gazetarëve. Ajo ishte Porta e Kalasë e gdhendur në mermer që simbolizonte hyrjet dhe daljet, pra, lëvizjen e lirë të njerëzve. Edhe zonja Alma do i dhuronte bashkëorganizatorit një shportë simbolike me produkte të zonës.

Bisedat e lira, përshëndetjet, këngët e vallet, fotografitë mes miqve gazetarë e shndërruan darkën në një mbrëmje të mirëfilltë festive dhe artistike. Jo më kot u sugjerua nga shumë miq gazetarë për t’u propozuar institucioneve përkatëse që të hartojnë programe që “Kabaja Përmetare” ashtu si “Polifonia Labe”, të merret nën mbrojtje nga UNESKO

DITA TJETËR NJË ITINERAR DREJT LESKOVIKUT DHE KOLONJËS

E habitshme ! Edhe pse Kolonja (Erseka dhe Leskoviku) është një ndër zonat më të thella malore shqiptare jugore aty, këndojnë këngë popullore qytetare kaq të bukura që të rrëmbejnë t’i këndosh e të rrëmbejnë, të hedhin në valle. E thuaj pastaj se nuk janë artdashës të mëdhenj!

Në Leskovik dhe Ersekë ka pafundësisjt gjurmë kulture dhe shenja historie. Gazetarët e ardhur nga të gjitha qarqet e vendit dhe nga trojet e hapësirës shqiptare janë të mrekulluar nga gjithçka shohin e dëgjojnë. Përfaqësues të qeverisjes vendore në të dy qytetet shprehen se kurrë nuk kanë pritur e të mund të komunikonin me një numër kaa të madh gazetarësh. Janë rreth 70 gazetarë të bashkuar në ciklin e veprimtarive të Ditëve të Miqësisë, nga të gjitha llojet e mediave, si online, tv, radio, gazeta, revista etj. Mbi 40 prej tyre vinin për herë të parë në këto zona të skajshme jugore të Shqipërisë. Artistët vendorë të njohur, të respektuar dhe me talent në Ersekë u bënë kontribuesit më të shkëlqyer të paraqitjes së vlerave dhe pasurisë etnokulturore, traditëa dhe interpretimit muzikor. Në mbrëmjen e dytë në Ersekë u krye një rit homazhi përkujtues me krijimtarinë e poetit më të shqipar të pesë dekadave të fundit në zonën e Kolonjës, për poetin e shquar Dhori Qiriazi.

Ndërkohë që gazetarët patën mundësinë të njoheshon me mjedisin e shkëlqyer të Bashkisë, Muzeun e qytetit dhe asetet turistike të fshatit të afërt Rehovës.

Dita e tretë dhe e fundit e ciklit të veprimtarive, do të na gjente mes bardhësisë së borës në Ersekë.

Organizatorët, Xhimi Vila, President i Shoqatës RessEgnatia, Unioni i Gazetarëve i Qarkut Elbasan dhe kryetari Besim Dybeli nën kujdesin e kreut të Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, me merakun që aktiviteti të përmbyllej ashtu siç ishte planifikuar, i plotësuar sa duhej, do të kujdeseshin edhe për detajet më të vogla.

Aktiviteti ditor do të niste nga fshati i gurtë Rehovë, një fshat piktoresk me karakteristika të veçanta, i mbledhur, me shtëpi sup më sup që tregon harmoninë dhe dashurinë mes tyre. Si kudo në fshatra të tillë të organizuar, ku të gjitha rrugët të sjellin në qendër, tregon për elemente të shumta të kulturës qytetare. Mes shtëpive të gurta binin në sy kisha me konstruksion si katedrale, binin në sy shtëpi si ajo e fisittë aktorit të shquar Agim Qiriaqi, apo shtëpia e Naum dhe Peter Prifti.

Anila, drejtore e Kulturës në Bashki, në një nga kryqëzimet e rrugëve të kalldrëmta do të dhuronte për disa nga miqtë gazetarë librin e studiuesit dhe arkeologut të njohur Skënder Aliu: “KOLONJA, Studime Arkeologjike”.

Largohemi nga fshati i gurtë piktoresk Rehovë, drejt qytetit të Ersekës.

Një qendër qyteti e harmonizuar bukur e shtruar me pllaka guri dhe e shndërruar totalisht në pedonale, por që prej disa ditësh dhe sot, për dëshirën tonë, do të ishte e shtruar me tapetin e bardhë të dëborës.

Fillimisht do të vizitonim Muzeun Historik dhe Etnografik, ku pasqyrohet historia, kultura dhe tradita e Kolonjës. Para muzeut në stenda metalike do të shkruhej titulli hit i këngës popullore kolonjare “As e vogël, as e madhe”.

Muzeu me dy kate, i ndarë në pavione të shumtë që nga antikiteti gjer në ditët tona, do të pasqyronte gjithë jetën aktive të njerëzve të shquar që kanë lënë gjurmë.

Vend të rëndësishëm zinte periudha e Rilindjes Kombëtare me korifejtë e saj si: Jani Vreto, Shahin Kolonja e Muço Qulli, Fan Noli, Gjerasim Qiriazi, Papa Kristo Negovani, Themistokli Gërmenji, Mustafa Leskoviku, Spiro Ballkameni, Sali Butka e dhjetra patriotë të tjerë të shquar.

Binte në sy puna e kujdesshme për evidentimin e ngjarjeve dhe lëvizjeve patriotike duke i ndarë me periudha kohore.

Në pavionin e katit të dytë të muzeut do të befasohesha nga “Marubi” kolonjar, Dhimitër Vangjeli, i cili me aparatin e tij kishte fokusuar figura politike të kohës, veshjet traditën, kulturën, klerikëtetj, etj një galeri unike fotosh të arkivës së tij.

Ah , klerikët, mbase ata ja fikën derën duke bërë që regjimi i kohës t’ja mblidhte fotografitë dhe negativat, për tja mbyllur në kasaforta metalike si të ishin municione apo lëndë plasëse, për të mos i prekur askush.

Teksa ngjit shkallët e muzeut galeri, bien në sy dy piktura të piktorëve të trevës së Lezhës si Pashk Përvathi e P. Radovani.

Përballë muzeut sheshi i qytetit ku nē lulishtat e saj veç obeliskut madhështor do të ishin gjithë shkëlqim bustet e Fan Nolit, Jani Vretos, Faik Konicës dhe Petro Nini Luarasit.

Erseka është një qytet që çdo vizitor e sfidon me imazhin real të ndryshimit dhe të thellësisë së trashëgimisë së qytetarisë dhe traditës së saj. Është një qendër që në kohën e ardhme të afërt do të kthehet në një destinacion i rrallë turistik për rajonin jugor dhe atë juglindor të vendit, por për t’u arritur duhet urgjentisht të përshpejtohet puna e përfundimit të segmentit të rrugës kombëtare Korçë- Ersek dhe Ersekë- Leskovik. Kjo vepër mund të shpnojë edhe momentin e kthesës për rikthimin e banorëve, krysisht rinisë nga udhët e mërgimit nëpër botë.

NGA HISTORIKU I GJUHËS LETRARE – SHQIPJA GJUHË ZONJË NË 50 VJETORIN E SAJ

by

Dr. Bexhet Asani/

Shqiptarët para Kongresit të Manastirit në shkrimet e tyre përdornin disa alfabete. Pas Kongresit të Manastirit përdornin disa gjuhë letrare për gati gjashtëdhjetë e katër vjet. Intelektualët shqiptarë vazhdimisht bënin përpjekje që populli shqiptar të kishte një gjuhë të njësuar për përparimin e kombit. Nuk mund të shkonte më kush si të munde të shkruante?!

Preokupim i gjuhës letrare shqipe nuk ishte vetëm e intelektualëve shqiptarë por ishte edhe preokupim i Serbisë dhe i Federatës së Jugosllavisë. Të preokupuar ishin Komiteti Qendror i Federatës të Jugosllavisë, Komiteti Qendror i Republikës Popullore të Maqedonisë etj. Kohët e fundit u zbulua analiza e prof. Petro Janurës, Myrteza Pezës dhe Krume Jakovskit nga historiani Qerim Lita. Për këtë elaborat para shumë vitesh kisha dëgjuar nga profesor Zeqirja Neziri dhe ja tani analiza është botuar komplet dhe mund ta lexojë kushdo me qëllim të dijë më tepër për peripecitë e Gjuhës së Sotme Letrare Shqipe. Analiza e profesorëve të nderuar Petro Janura, Myrteza Peza dhe Krume Jakovski mban këtë titull: “ÇËSHTJA E GJUHËS SË VETME LETRARE TË PAKICËS SHQIPTARE NË JUGOSLLAVI”. Kjo analizë e thukët i ka 50 faqe.

Argumentet e profesorëve të nderuar të cilët kanë qenë në një presion të paparë, kanë një vështrim shkencor në diakroni dhe në sinkroni. Kështu argumentet e tyre gjuhësore i nisin që nga “Meshari” i Gjon Buzukut e shkrimtarët e tjerë të letërsisë së vjetër, shkrimtarët e Rilindjes, Shkrimtarët e Realizmit e gjer te shkrimtarët e viteve pesëdhjetë të shekullit të njëzetë. Ata kanë marrë në shqyertim edhe veprat e albanologëve të huaj.

Për përpjekjet e intelektualëve kosovarë të kohës për unifikimin e drejtshkrimit të gjuhës sonë shkruajnë:

“Këtu në Jugosllavi janë bërë dhe bëhen përpjekje për unifikimin e drejtshkrimit të gjuhës shqipe që përdoret në shkolla dhe në shkrime të ndryshme. Për atë duhet të lavdërohet dhe t’i jepet mirënjohje Komisionit për Arsim dhe Kulturë të Krahinës Autonome të Kosovës dhe Metohisë, që në mënyrë reale ka kuptuar këtë problem shumë të rëndësishëm, duke mos kursyer asgjë që ky problem të zgjidhet njëherë e përgjithmonë. Në këtë drejtim, janë mbajtur dy konferenca të gjera gjuhësore në Prishtinë dhe rezultatet e tyre premtojnë, por diversiteti nuk është mënjanuar tërësisht. Ende kemi mozaik në drejtshkrim dhe në gjuhë dhe, kjo gjendje nuk do të zhduket derisa të zgjidhet edhe këtu çështja e gjuhës së përbashkët letrare për të gjithë shqiptarët”.

Për gjuhën shqipe në Maqedoni midis tjerash vënë në dukje: “Gjuha shqipe, të cilën e përdorin shqiptarët e RP Maqedonisë, nuk është studiuar në mënyre thelbësore që të dihen mirë të gjitha karakteristikat e saj, por dihet se shqiptarët e kësaj republike flasin një nëndialekt gegë periferik, në pjesë më të madhe, ndërsa një pjesë e vogël flet dialektin toskë.

Dialektin gegë e flasin shqiptarët e Shkupit, Tetovës, Gostivarit, Dibrës, Kërçovës dhe Kumanovës me fshatrat përreth ku ka shqiptarë dhe disa fshatra të Strugës. Në qytetin e Strugës vërehet ndikimi i dialektit toskë, ndërsa në Manastir dhe Prespë, me fshatrat e tyre ku ka shqiptarë, flasin vetëm dialektin toskë, me përjashtim të dy fshatrave në Manastir. Dialekti gegë flitet edhe në disa fshatra të Prilepit, Velesit dhe Rekës së Epërme”.

Kur bëjnë fjalë për leksikun e pasur të të dy dialekteve të shqipes ata shkruajnë: “Kjo pasuri e fjalorit tregon fuqinë e gjuhës shqipe për të kundërshtuar rrezikun nga asimilimi prej gjuhëve të tjera. Ky fjalor i përbashkët, që është pronë e gjuhës shqipe “është pronë e gjallë që tregon se dialektet tona nuk kanë ndonjë dallim të madh mes vete, që dallimet e tanishme dialektore lejojnë që njëri dialekt, i pasuruar me veprimtarinë e përbashkët të dialektit tjetër, mund të shërbejë si bazë e gjuhës letrare “të përbashkët” .

Duke i ilustruar edhe me shembuj si: “Te ne në Jugosllavi, dialekti toskë nuk është i përdorur aq shumë, edhe pse në Prishtinë janë ribotuar disa vepra origjinale, si dhe disa vepra të përkthyera në dialektin toskë. Kjo është shenjë se nuk ka pengesë nga përdorimi i këtij dialekti edhe te lexuesit shqiptarë në vendin tonë. Veprat origjinale të shkrimtarëve tanë, gjuha e të cilëve është mjaft letrare, çdo ditë e më shumë e humbë koloritin lokal”.

Në përfundim të analizës ata janë tepër të matur:

“Pra, numri më i madh i veprave të shkrimtarëve, të cilat vepra mësohen në shkollat tona, janë të shkruar në dialektin toskë, përkatësisht në atë gjuhë letrare. Nisur nga kjo intelektualët e rinj shqiptarë në Jugosllavi, jo vetëm se e njohin gjuhën toskërishte letrare, por ata janë të formuar si të tillë. Intelektualët me të mund shumë lehtë t’i shkruajnë veprat e tyre si shkrimtarët, punëtorët e arsimit nëpër shkolla, gazetarët nëpër gazeta, radio, zyra dhe atje ku është e domosdoshme.

Duke propozuar që gjuha letrare shqipe të futet edhe për shqiptarët në Jugosllavi, e kemi parasysh faktin se drejtshkrimi i cili sot përdoret në librat dhe shkollat shqiptare, si dhe në radio-emisionet, bazohet në atë laramani që ekzistonte më herët. Nëse do të futej gjuha e përbashkët letrare, do të ishte e një dobie shumë të madhe në radhë të parë për zhvillimin e vetë gjuhës, e pastaj për nxënësit, sepse ajo që sot përdoret në shkollë nga ana e nxënësve dhe nga një pjesë e madhe e punëtorëve të arsimit e intelektualëve, nuk është as letrare e as nëndialekti kosovar, por nëndialekt me partikularizma lokale. Gjuha letrare nuk lejon të ketë lokalizma kur për to nuk ka nevojë.

Është koha që të gjithë shqiptarët në Jugosllavi të shfrytëzohen me gjuhën letrare – pa laramani. Në këtë kuptim përbëhet edhe ky propozim.”

Profesor Zeqirja Neziri sqaron se kur duhet të jetë shkruar përafërsisht ky raport:

“Analiza është nxjerrë nga Arkivi Shtetëror i Republikës së Maqedonisë, Fondi Lidhja Socialiste e Popullit Punues të Maqedonië (465), Ai është përgatitur nga grupi i ekspertëve gjuhësorë të Komisionit për pakica nacionale të LSPPM-së: dr. Petro Janura, Murteza Peza dhe Krume Jakovski. Për fat të keq, në të nuk ka ndonjë datë të saktë se kur është hartuar, mirëpo, terminologjia e përdorur nga grupi në fjalë, veçmas në Rezymenë, si për shembull, RP e Maqedonisë, RFP e Jugosllavisë etj., arrijmë deri te konstatimi se ajo është hartuar midis periudhës 1959-1962. Ky konstatim mbështetet edhe në procesverbalin e mbledhjes së Këshillit Ekzekutiv të KQ LKM-së, të mbajtur më 19 nëntor 1959, në të cilin, veç tjerash, është shqyrtuar edhe problemi i gjuhës letrare shqipe. Lidhur me këtë në procesverbal, shprehimisht thuhet: “U konkludua se çështja e gjuhës shqipe duhet të zgjidhet në mënyrë parimore. Këtu ka luhatje midis gjuhës letrare shqiptare dhe gjuhës së Kosmetit. Kjo çështje duhet të shtrohet edhe para KQ të LKJ-së dhe së bashku me shokët nga Kosmeti të zgjidhet. U shprehën mendime se nuk mund të shkohet në një gjuhë tjetër, përveçse gjuhës së shtetit amë“.

Është për t’ u habitur fakti se anëtarët e Komitetit Qendror të Lidhjes Komuniste të Maqedonisë, janë pajtuar se nuk mund të shkohet në një gjuhë tjetër, përveçse gjuhës së shtetit amë.

Përpiluesit e përfundojnë rapotin pothuaj me hare:

“Sot është arritur një pozitë relativisht e mirë në punën e drejtshkrimit, sepse ai po unifikohet edhe te ne, dhe prandaj jemi në pozitë të themi “A Habemus ortographiam” (Kemi ortografi), pse mos të merremi vesh edhe për çështjen e përbashkët letrare, kur afrohen të dyja dialektet, jo vetëm në fushën e morfologjisë, por edhe në pikëpamjen e fonetikës, sepse ato i kanë lënë anash dallimet që kanë ekzistuar mes dy dialekteve që i kanë sot vetëm në gjuhën popullore. Gjatë asaj kohe dhe pasi që mes vete, drejtshkrimi dhe gjuha letrare janë të ndërvarura, ato janë të lidhura edhe me gjuhën e përbashkët letrare, dhe, kështu atë që e themi për drejtshkrimin, themi edhe “Habemus communem linguam literarem” (Kemi gjuhë të unifikuar letrare)”.

Në rezymenë e raportit dalin me propozim konkret:

“Ne propozojmë që edhe shqiptarët në Jugosllavi ta përdorin një gjuhë letrare të përbashkët – atë e cila përdoret në Shqipëri. Për një propozim të tillë kemi sqarime të shumta në analizë, si dhe nga kjo shkëputje e asaj analize. Kryesisht për shkak të asaj se në Shqipëri disa shkrimtarë gegë, edhe pse shkruajnë në atë dialekt, sërish 90% kanë premisa toskërishte ose thënë më saktësisht, është gjuhë e përbashkët letrare, e cila sot përdoret në Shqipëri.

Propozojmë që gjuha letrare në Shqipëri të vendoset edhe në territorin tonë (në Jugosllavi-n[ Maqedoni, Kosovë, Mali i Zi, Lugina e Preshevës- shënimi im B.A.), për arsye se thuajse të gjithë intelektualët tanë ose thënë më drejtë do të duhej ta njohin, për arsye se janë shfrytëzuar me atë gjuhë”.

Akademik Rexhep Qosja ka plotësisht të drejtë kur thotë se:

“Me të, me këtë Drejtshkrim, në të vërtetë me këtë gjuhë letrare të njësuar, varroset përgjithmonë përpjekja e Serbisë për t’i ndarë shqiptarët në dy kombe: në kombin e, si e thotë ajo, albancave që përbëjnë Shqipërinë dhe në kombin e shqiptarëve, në të vërtetë shiftarëve, si na quante përbuzshëm, që përbëjnë kombin kosovar, Kosovën!”

Profesor Idriz Ajeti si njeri që mbante mbi supe peshën e rëndë të robërisë, ai e dinte sesa vlerë ka për një komb gjuha letrare, përveç rrojtjes së tij mbi një shekull e që gjithë jetën ia kushtoi gjuhës shqipe, veç asaj që ishte pjesëmarrës në Kongrsin e Drejtshkrimit dhe nënshkrues i rezolutës, ai do të mbahet mend edhe për thënien e tij, e me peshë kombëtare:

“Gjuha letrase s’ është vetëm thesari i kulturës sonë, por mjet i fortë për mbrojtjen e etnisë shqiptare!”

Profesor Rexhep Qosja me rastin e 50 vjetorit të themelimit të Gjuhës Letrare Shqipe deklaron;

“Kongresi i Drejtshkrimit i Gjuhës Shqipe, i mbajtur në vitin 1972, është ngjarja më e madhe në historinë e kulturës shqiptare.”

Në shekullin e njëzetë që lam pas, mund të shënohen vetëm dy ngjarje të mëdha historike: Kongresi i Manastirit dhe Kongresi i drejtshkrimit. Intelektualët e mëdhenj të Kongresit të Manastirit përveç halleve të mëdha që kishin me unifikimin e alfabetit ata ishin tepër largpamës që atëherë hodhën idenë për unifikimin e gjuhës shqipe. Për unifikimin e Gjuhës letrare shqipe kanë merita edhe shqiptarët e Maqedonisë. Ishte gazeta “ Flaka e vëllazërimit” e para që vuri në praktikë Gjuhën letrare shqipe, shumë vite më parë, në vitin 1960 pastaj vazhdoi në Kosovë me Konsultën e Prishtinës në vitin 1968 dhe përfundoi, pra, u kurorëzua me Kongresin e Drejtshkrimit në Tiranë në vitin 1972.

Prof. dr. Rami Memushaj ka të drejtë kur pohon se: “Edhe pas viteve ’90, kur ndër gjuhëtarët shqiptarë zunë të shfaqen mendësi të kohës së pashallëqeve – pashallëku i Veriut dhe pashallëku i Jugut, Republika e Dardanisë dhe Republika e Shqipërisë, që duan gjuhë të veçanta – faktori shqiptar i Maqedonisë ka luajtur një rol përbashkues. Këtë rol do të luajnë edhe në të ardhmen intelektualët shqiptarë të Maqedonisë së Veriut, të cilët janë të vetëdijshëm se vetëm nën ombrellën e gjuhës standarde është i sigurt jo vetëm zhvillimi i shqipes së kësaj dege të trungut kombëtar, po edhe ruajtja e identitetit të shqiptarëve të kësaj Republike”.

Për nder të gjashtëdhjetë vjetorit të Kongresit të Manastirit më 1968 u ngrit pllaka përkujtimore te restoranti i Themistokli Gërmenjit, aty ku u mbajtën mbledhjet plenare të Kongresit me këtë rast shkrimtari i njohur maqedonas Vlado Maleski, njëherit dhe njohës i mirë i çështjes shqiptare tha:

“….Jetojmë afër njëri tjetrit. Jetojmë rrëzë malit e buzë detit. Jetojmë me vizionin për një të ardhme më të bukur, me kujtime të bukura për të kaluarën. Një kujtim i tillë është edhe kjo pllakë e mermerit, të cilën po e inaugurojmë në emër të Këshillit republikan për kremtimin e këtij jubileu. E mermeri nuk thyhet lehtë “.

E ka thënë bukur. Ky mendim i artë i Vlado Maleskit vlen edhe për Kongresin e Drejtshkrimit të cilit i është vënë pllaka e granitit, e pllaka e granitit nuk thyhet lehtë!

Katër vjet pas Konsultës së Prishtinës (1968), pikërisht më 20-25 nëntor të vitit 1972 në Tiranë u mbajt Kongresi i drejtshkrimit, i cili nuk ishte asgjë tjetër përveçse vazhdimësi e Kongresit të Manastirit. Kongresi i Manastirit si dhe Kongresi i Tiranës janë Kongrese gjithëkombëtare. Që të dy Kongreset janë mbajtur në muajin nëntor, në muajin e festave, kështu që të dy Kongreset e kanë kryer me sukses misionin e madh historik e kombëtar.

Themelet e Gjuhës së sotme letrare u vunë në zemër të gegërishtes në Shkup e në Prishtinë nga studiues e gjuhëtarë të mirëfilltë të gjuhës shqipe. Në Kongresin e drejtshkrimit në Tiranë nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi morën pjesë këta delegatë: Idriz Ajeti, Rexhep Qosja, Remzi Nesimi, Ajet Bytyçi, Besim Bokshi, Isa Bajçinca, Ismail Bajra, Ismail Doda, Petro Janura, dhe Sefedin Sulejmani.

Muaji nëntor është muaji i dy Kongreseve, që të dy Kongreset kanë hyrë në historinë e gjuhës shqipe si ngjarjet më të mëdha të shekullit të njëzetë, të cilët janë mbështetur thellë në tabanin kombëtar.

SHQIPJA GJUHË ZONJË

Më 25 nëntor të vitit 1972, në Kongresin e drejtshkrimit në Tiranë, gjuha shqipe u kodifikua, u ngrit në një gjuhë standarde kombëtare shqiptare.

Gjuha letrare shqipe me përgjegjësinë më të madhe filloi të përdoret në institucionet e shtetit shqiptar, në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi dhe kudo në botë ku kishte shqiptarë.

Gjuha letrare shqipe u bë gjuhë e administratës shtetërore, e univerisiteteve, e shkollave fillore dhe të mesme. Gjuhë e ushtrisë, policisë dhe e gjithë popullit punonjës. Gjuhës letrare shqipe i kushtonin rëndësi tepër të madhe gazetat, radiot e televizionet.

Ka 50 vjet që botohen librat letrare, shkencore dhe fetare. Janë botuar gjer më sot me milionë ekzemplarë. Gjuha shqipe më 1972, tanimë si gjuhë e qytetëruar, u radhit me motrat e saja në të gjithë botën. Në gjuhën letrare shqipe u përkthyen dhe u botuan kryeveprat e letërsisë dhe shkencës botërore.

Letërsia artistike shqiptare me në krye veprat e të madhit dhe të papërsëritshmit Ismail Kadare u përkthyen në shumë gjuhë të botës si dhe veprat e autorëve të tjerë shqiptarë.

Gjuha letrare shqipe tani është një gjuhë zonjë në mesin e gjuhëve më të zhvilluara të botës.

Duhet ta kemi të qartë; Gjuha letrare nuk është gjuhë e nënës, Gjuha letrare mësohet.

Gjuha letrare jo, vetëm që shkruhet, por, edhe flitet nga njerëz intelektualë.