Albana Lifschin – Dielli

Profesor Ahmet Gashi dhe ne nxënësit e tij

March 10, 2021 by dgreca

Nga Albana Lifschin/

Rastësisht më ra në dorë një material i shkruar për Profesor Ahmet Gashin, ku ndër të tjera përmendej fakti që ai pat dhënë mësim në një shkollë 7-vjeçare të Tiranës, por nuk jepte emrin e saj.

Ajo ishte shkolla jonë “Lidhja e Prizrenit”, ndërtuar në kryqëzimin e rrugës Fortuzi me rrugen e Barrikadave, pranë Teqes së Dervish Hatixhesë.

Kemi qënë nxënës në shkollën “Lidhja e Prizrenit pa e ditur se kemi patur fatin që profesori ynë i Gjeografisë, ai burrë i thyer në moshë, ishte një personalitet historik. Por atë kohë, ne 11 apo 12 vjeçarët natyrisht nuk e dinim se kush ishte profesori ynë. Nuk i dinim vlerat e tij as si patriot, e as si dijetar. Ashtu sikurse nuk e dinim as domethënien e emrit të shkollës sonë “Lidhja e Prizrenit”. Madje e shqiptonim “Lidhja e Prizerenit” e nuk na korrigjonte kush. Nuk mbaj mend të jetë bërë ndonjë bisedë me ne për të na spjeguar thjesht se ç’ishte “Lidhja e Prizrenit”. Ç’përfaqësonte ajo. Ishim ende të vegjël? Ndoshta po. Ndoshta jo. Pikërisht në atë moshë mbaj mend që na janë dhanë detyra shtëpie me rastin e ditëlindjes së V. I. Leninit. Unë që nga ajo kohë e mbaj mend 22 Prillin. Por 10 Qershorin (1878) ditën e lindjes së Lidhjes së Prizrenit e kam mësuar shumë vite më vonë.

Përshtypja e parë qe se mësuesi ynë i Gjeografisë, ndryshe nga mësuesit e tjerë ishte i vjetër në moshë. Duhej t’i kishte kaluar të shtatëdhjetat. Kishim vënë re respektin me të cilin silleshin ndaj tij drejtoresha e shkollës, një grua e shkurtër topolake që quhej Bedrie dhe nëndrejtoresha e shkollës, Elpiniqi. Ne besonim se respektin e diktonte mosha e tij. Nuk dinim më përtej, sepse askush nuk na mblodhi të na thotë se kush ishte profesori ynë i Gjeografisë Ahmet Gashi që e meritonte respektin jo vetëm për moshën për për kontributin e tij patriotik. Nuk do ta kuptonim ndoshta me fjalë të mëdha veprën e tij, por sëpaku gjëra të konceptueshme për moshën tonë, si p.sh. profesori ynë ishte autori i hartës autentike të atdheut. Ajo ku atdheu ynë kishte qenë më i madh, se ç’dukej në hartën që kishim parë ne.

Ne të vegjëlit nuk i dinim vlerat e profesorit tonë, por e respektonim duke ndjekur shëmbullin e mesuesve. Më kujtohet që meqënëse kishim një rrugë të përbashkët, kur dilnim nga shkolla ndonjëherë e shoqëroja deri pranë shtëpisë. Ecja e heshtur gjithë rrugës në krah të atij zotërie të vjetër. I përgjigjesha me droje ndonjë pyetje të shkurtër që bënte. Tërë jetën time kam pasur respekte njëkohësisht droje për profesorët e mi. Unë ndalesha tek pallati ku banoja, dhe ai vazhdonte më poshtë në rrugën Fortuzi. Profesori ishte edhe më i madh se gjyshja ime në moshë. Po gjyshja ime nuk punonte. Ai, pse punonte vallë? Nuk mbaj mend kë kam pyetur. Por mbaj mend përgjigjen. Profesori ynë “duhet të punonte, sepse kishte fëmijë për të rritur”. Nëse do të dija më shumë, ndoshta do të pyesja veten se pse ky zotëri patriot me kaq vlera, harxhonte energjitë e moshës së thyer për të na dhënë mësim neve, e nuk jepte mençurinë e përvojën e tij si këshilltar pranë qeverisë?

Dhe ne ishim fëmijë, ishim çamarrokë, ngrinim zërat e bënim pluhur në oborrin e shkollës. Ne vajzat luanim shumë me litar, djemtë kishin lojërat e tyre, por oborri mbushej nga zërat tanë. Edhe në klasë në pushimet e vogla, zhurmat hapeshin si me rubinet sapo binte zilja e mbarimit të orës së mësimit. Merrte një farë kohë edhe pas hyrjes në klasë të binte qetësia. Më kujtohet një rast kur profesor Gashi tek ulej në katedër na tha: “Para se hyni në klasë mbylleni torbën e fjalëve, ia shtrëngoni grykën fort,e vareni në oborr. Mos e merrni me vete në klasë. Kur dilni prapë në pushim, atëhere hapeni sa të doni”.

Pas spjegimit të mësimit të Gjeografisë para një harte që varej mbi tabelën e zezë, shpesh na jepte detyra. Më ka mbetur në mëndje që detyrat nuk ishin asnjëherë strikte nga libri. Në një kapitull për klimën, duke folur për ndryshimet e motit, na shpjegoi se si njerëzit i kanë njohur shenjat e ndërrimit të motit nga përvoja e jetës. P.sh. kur moti do të ndërrohej, nga diell në shi, njerëzit kanë vënë re se kripa fillon e bëhet si e lagësht, ose zogjtë fluturojnë ulët, etj, etj. Dhe një ditë duke na dhënë detyra për të përshkruar fenomenet e motit, duke u nisur nga përvoja jetësore e njerëzve, na tha: “Mos m’i bani të tana ‘qofte’!

Ne heshtëm pa kuptuar asgjë. Ai vuri buzën në gaz dhe shpjegoi.

-Due me thane që nëse një fjali do ta filloni me “Në qoftëse …” Fjalinë tjetër mos e filloni përsëri me “Nëqoftëse”, por … “Po qe se…”, ose “Në se…”

Profesor Gashi nuk na mësonte vetëm Gjeografinë, por edhe të folurën e bukur shqipe. Askush nuk na tregoi se ai në rininë e vet qe përpjekur shumë për gjuhën shqipe, për hapjen e mësimit shqip e shkollave shqipe. Askush s’na tha se ai qe gjeografi më i mire që mund të bëhej, dhe as që ai qe mësuesi më i mirë i historisë që mund të kishim për fat, sepse vetë profesori qe pjesë e saj, e përpjekjeve për liri dhe pavarësi nga Turqia, se kishte qenë bashkëluftëtar me trimin hero Hasan Prishtinën…

Atë kohë ne dinim fare pak për profesorin tonë të Gjeografisë. Por edhe aq sa dinim, ai la mbresa të pashlyeshme tek ne. Gjeneratat e reja do të mësonin më shumë. Të tjerë nxënës në kryeqytet, dekada më pas do kishin nderin të ishin nxënës të një shkolle që do të mbante emrin e tij.

©Albana Lifschin

Nga nje internim ne tjetrin

April 19, 2018 by dgreca

NENA e saj kishte mbetur përsëri vetëm- Nga nje internim ne tjetrin per 12 vjet/

( Nga kujtimet e mamase per gjyshen)/

Nga Albana Lifschin/

Kudo gjenden edhe njerëz të mirë, por Vlora ka shumë të tillë.Tek “Rrapi i Sevasterit” një makinë kishte lënë dy vëllezërit e mi te vegjel, në xhade. Vinin nga kampi i internimit të Tepelenës. Ata i kishin liruar vetëm, përsëri pa nënën, dhe kishin kërkuar të banonin në Vlorë, në vendin e quajtur ”Pusi i Mezinit”. Nëna u kishte kërkuar drejtuesve të kampit të internimit të Tepelenës që të dy djemtë e saj të mos i shpinin në Mirditë por t’i nisnin në Vlorë, me shpresë se do të shpëtonin gjallë e një ditë do të takoheshin me mua.
Kudo gjenden edhe njerëz të mirë, por Vlora ka shumë të tillë. Ata i shoqëroi një fshatar, që u ndodh tek Rrapi dhe i solli tek ne. Kishin marrë leje nga Dega e Tepelenës të flinin tek e motra vetëm për një natë. Pasi i putha e i përqafova të dy me mallin e motrës, i pyeta për nënën. Vëllai i vogël m’u përgjigj menjëherë:
-Nëna mbeti në kampin e Tepelenës, kurse ne na erdhi lirimi vetëm, si në Berat. Ajo do të vazhdojë internimin.
Kalvari i mundimeve në kampet e internimeve nga veriu në jug ende vazhdonte për nënën dhe vëllezërit e mi.
Vura re se u ishte ndaluar rritja nga kequshqyerja. Ishin të dobët , veshur me një palë rroba të vjetra, që kur i shihje të vinte për të qarë. Por ç’mund të bëja unë vetëm me një ditë? Burrin komunist. Dyqanet ishin larg në Vlorë. Brenda një dite nuk kisha asnjë mundësi për t’i ndihmuar. Mendoja e dëshpëruar: Kjo nëna jonë, nëna e pesë fëmijëve e paska dënuar Zoti që të ndahet nga fëmijët. Nga pesë fëmijë, kishte mbetur pa asnjë! Po ku ta merrja përgjigjen?
Të nesërmen u mbusha vëllezërve trastën me bukë e ushqime . Që atë mëngjes u nisën për tek “Pusi i Mezinit”, në Vlorë. Atje ishin lidhur me nënë Lale Kokën, nena e deshmores Qeriba Koka, e cila i kishte ndihmuar të fillonin punë në ndërmarrjen e ullinjve. Njerëzit i donin se ishin fëmijë të urtë e të sjellshëm. Vlonjatët nuk bënin luftë klase me gra e kalamaj. Ata shpesh thoshin: “Ne nuk kemi frikë nga Partia ore, se jemi vetë Partia”. Vëllezërit e mi ishin ende të mitur, nuk i kapte mosha e punës, por kush do t’i ushqente? Prandaj punonin dhe mësonin se kështu qe fati i tyre. Nëna i kishte edukuar të punonin e të mos vidhnin, as të mos gënjenin, e as të bëheshin lypsarë.

* * *
E papritura…
Një ditë më kishte ftuar për drekë Nënë Lale Koka në Vlorë. Isha atje me gjithë fëmijët. Donika, e bija e saj ato kohë ishte shoqja ime më e mirë. Unë shkova tek dentisti për të mjekuar një dhëmballë dhe fëmijët i lashë me të. Kur dola nga dentisti në koridor pashë një grua të dobët e të rraskapitur rreth të 50-tave, me fytyrë dhe sy të shuar. I ngjante nënës sime që kisha sa vjet pa e parë! Por s’mund të ishte ajo. Kur unë po e vështroja edhe ajo m’i nguli sytë. Por…jo, nuk mund të ishte nëna ime kjo! Të qe transformuar kaq shumë? Gruaja m’i kishte ngulur sytë e s’mi ndante dhe unë u mpiva. “Bijo, ajo jam, por mos m’u afro! Njerëzit më quajnë gruaja e reaksionarit dhe nëna e tradhëtarit. Më kish marrë malli me të pa. Unë jam e dënuar për të duruar gjithëçka, por ti qëndro për së largëti. Nuk dua ta prish jetën tande familjare se e ke burrin komunist.
Nuk munda ta puth e as ta përqafoj nanën time. Ishte koha e spiunazhit të madh publik.

Në memorje të Dr. Selahedin Velaj

December 15, 2017 by dgreca

Ne memorje te Dr. Selahedin Velaj(Dhjetor 1922- 30 Janar2015)/

Nga Albana LIFSCHIN/ Doktor Selahedin Velaj -një nga baballarët e komunitetit shqiptar të Nju Jorkut Jetojmë në një kohë të çuditshme kur sheh rreth e rotull njerëz që kujdesen shumë për ‘imazhin” e tyre’ publik, vetëlëvdohen, vetëkurorëzohen, u bien borive që t’i dëgjojnë të tjerët, i japin vetes të drejtën e ‘udhëheqësit’, intelektualit të “shquar” , e shkelin tokën duke bërë zhurmë. Në anën krahun tjetër qëndron një pakicë njerëzish të heshtur,modestë,fisnikë, që jetojnë me pulsin dhe hallet e komunitetit, janë të vëmendshëm ndaj tij dhe kontribuojnë shpirtërisht e madje edhe materialisht kur e do puna, pa lëshuar fishekzjarre në qiell. Në ballë të këtyre personaliteteve të respektuara për kontributin dhe modestinë e tyre , do të dalloja Dr. Selahedin Velaj. Dr. Selahedinin e kam njohur nëpërmjet gazetës së komunitetit, “Iliria”, ku botoj tashmë prej më shumë se 20 vjetësh . Më ka ndodhur disa herë që pas ndonjë shkrimi , të kem marrë letër prej Dr. Selahedinit. Më bënte përshtypje ky fakt,pasi personalisht, nuk kisha patur rast të njihesha më parë, me të. Por nuk do të kisha vlerësuar më shumë komplimentet e një miku apo mikeshe për shkrimet e mia, se sa korespondencën me Z. Selahedin. Nga letrat e tij mësova që ai jo vetëm e ndiqte krijimtarinë time,( do nënkuptoja këtu edhe të kolegëve të mi të penës) por letrat në vetvete ishin shkëmbim mendimesh për një temë të caktuar, apo për një problem të caktuar, ishin shprehje direkte e interesimit të tij intelektual dhe patriotik në disa sfera. Letrat e Dr. Selahedinit më kanë përcjellë imazhin e një intelektuali të interesuar realisht për komunitetin shqiptar të Nju Jorkut, në përgjithësi, dhe për emigrantët e rinj që hynin në këtë komunitet, në veçanti. Por jo vetem kaq. Edhe pse mbi 60 vjet i larguar nga mëmëdheu, ai mendon e merakoset për të. Në një nga letrat e tij, shprehte shqetësimin për pastërtinë e gjuhës shqipe në kohën e sotme, kujdesit që duhet të bëjë kushdo që shkruan për evitimin e fjalëve të huaja që kanë ‘sulmuar’shqipen, duke e pretenduar përdorimin e tyre si ‘kulturë’. Vitin që shkoi , kur u ktheva nga pushimet në atdhe, gjeta një letër të Dr.Velajt, e cila merrte shkas nga një shkrim i imi tek ILIRIA për një konceptim të drejtë të Kanunit të Lek Dukagjinit në përgjithësi, dhe për gjakmarrjen në veçanti , shkrim të cilin ja pata dërguar gazetës që nga Tirana.Në atë letër të gjatë, Z.Selahedin ndante pikpamjet e tij të përbashkëta mbi këtë temë , dhe përmendte veprën e Yamamotos,’si libri më i mirë që ka dalë në diasporë ,këto 20 vitet e fundit’, përkthyer nga vetë ai në shqip. Për dekada të tëra jete në komunitetin shqiptar të Nju Jorkut, me gjithë kontributin e tij të madh e të vazhdueshëm, puna e Z. Velaj nuk rresht. Edhe pas goditjes më të rëndë që mund të pësojë zemra e një prind,sic është humbja e fëmijës,Dr. Selahedin Velaj vazhdon të qëndrojë po ai sy i vëmendshëm, e po ajo zemër bujare, si një nga baballarët e komunitetit. Angazhimi intelektual, si autor, studiues e përkthyes, ndërthuret me atë prindëror, gjë do ta theksonin edhe më mirë veçanërisht ata emigrantë që kanë ndjerë nga afër ngrohtësinë shpirtërore, madje edhe atë materiale të Dr.Selahedinit për t’i ndihmuar e aftësuar ata për të nisur një jetë të pavarur në Amerikë. (Shkruar para vdekjes së Dr. Selahedinit, perfshire ne librin e Pandeli Simsisë “Legjenda vlonjate në Amerikë”. Pergezime edhe një herë autorit që përjetsoi figurën e këtij patrioti të rallë.

HISTORI AMERIKANE-Një president i ve në Shtëpinë e Bardhë

January 24, 2017 by dgreca

Gjenerali Endrju Xhekson(Andrew Jackson) triumfoi në zgjedhjet presidenciale të 1828 përmes një fushate elektorale të ashpër. Shumë baltë u hodh mbi kandidatin që kishte fituar zemrat e popullit amerikan. Gjenerali Endrju Xhekson ishte Heroi i betejës historike të Nju Orleansit, fitorja e të cilës shpëtoi pavarësinë e SHBA.

Por triumfi i tij qe tragjik. Pak para se të inagurohej si president i SHBA, gruaja e tij e shtrenjtë vdiq nga një atak masiv në zemër.
Nuk vdiq nga gëzimi, por i plasi zemra nga një hidhërim i mbledhur 40 vjeçar, të cilin s’e mundi dot.

Dy fjalë nga historia./
Edhe 30 vjet pas shpalljes së pavarësisë së SHBA,( 1776), Britania e madhe e ruante të nxehtë ndjenjën e hakmarrjes ndaj Amerikës që i kishte ikur nga duart. Pasi u çlirua nga luftrat në Evropë, u angazhua sërish në luftë me SHBA , e vendosur për ta kthyer atë në gjendjen e mëparshme, dmth në gjendjen koloniale. Lufta kundër Britanisë së madhe, (1812-1815) për nga rëndësia e saj konsiderohet si lufta e dytë e amerikanëve për të mbrojtur pavarësinë e vendit .
Me zbarkimin e trupave angleze në Merilend dhe marshimin e tyre drejt kryeqytetit të vendit Uashington DC, njerëzit nxituan ta braktisnin atë, si një vend pa zot. Në ato momente kritike, kujtesa njerëzore ka përcjellë figurën e Dolli Medison, gruas se presidentit Xhejms Medison, e cila shpëtoi nga Shtëpia e Bardhë, një portret të Xhorxh Washingtonit dhe dokumenta të rëndësishme, për të mos rënë në duart e anglezëve. Ushtria britanike i vuri zjarrin Shtëpisë së Bardhë (këtë emër e mori pas restaurimit) dhe godinës së Kongresit amerikan. Krenaria amerikane mori një goditje të rëndë. Por anglezët nuk e dinin që në marshimin drejt jugut, në Luizianë i priste gjenerali Endrju Xhekson. Fitorja e Betejës së Orleansit ndaj ushtrisë britanike, thyerja e Anglisë në përmasa të mëdha qe vendimtare në mbrojtjen e pavarësisë së Amerikës. Amerikanët nuk flisnin për asgjë tjetër veçse për këtë fitore të madhe. Xhekson fitoi famë në të gjithë Amerikën si Heroi kombëtar. ( Siç thuhej,ai ishte hero me H të madhe) Kishte shpëtuar pavarësinë e Amerikës, kundrejt një pushtim i dytë nga Britania e madhe. Populli e krahasonte Xheksonin me Xhorxh Washingtonin.
…Endrju Xhekson mbeti jetim që në moshën 14 vjeç. Fati e privoi nga dashuria e prindërve në një moshë delikate. Jeta e bëri të ashpër, trim të çartur dhe po aq neglixhent, deri atë ditë që vendosi të vazhdojë studimet për t’u bërë avokat. Pas kësaj, udhëtoi për në West, në Nashville, Tennesee, për të provuar mundësitë që i jepte ai vend në profesionin e vet. Këtu ai takoi të bukurën e njerëzoren Rejçëll (Rachel). Rejçëll ishte e martuar dhe për shkak të natyrës së saj të butë, të qeshur e talentit që manifestonte në ditët festive, të gjithë e e admironin dhe vlerësonin .Në të kundërtën , i shoqi bëhej shumë xheloz dhe abuziv. Ai e keqtrajtonte. Ato kohë sado të vuante gruaja nga keqtrajtimi i burrit, divorci ishte diçka që nuk ndodhte kollaj. Endrju iu bë shok e mbështetje gruas së re dhe përfundimisht ra në dashuri me të. Rejçëll dhe Endrju u rrëmbyen dhe u larguan nga ai shtet. Më pas u kthyen sërish dhe familja e saj e pranoi Xheksonin si njeri të shtëpisë. Ish bashkëshorti i saj kishte bërë kërkesën për divorc duke e akuzuar për tradhëti bashkëshortore,mirëpo procesi i divorcit ende nuk kishte përfunduar, gjë që ata të dy nuk e dinin. Kështu, në sytë e opinionit Rejçëll ishte një grua që kishte tradhëtuar të shoqin dhe njëkohësisht bashkëjetonte me një tjetër(Endrjun). Ajo u akuzua për bigami. Kjo njollë turpi e ndoqi gruan për afro dyzet vjet rresht. Ndërsa Endrju Xhekson ngjiti shkallët e karierës së vet, arriti lavdinë e respektin, kundërshtarët e tij politikë nuk linin rast pa e sulmuar moralisht si një burrë që i kishte marrë gruan një tjetri, dhe të shoqen, gjatë fushatës së tij për president, e quajtën si një grua pa moral për të cilën nuk mund të kishte vend në Shtëpinë e Bardhë. Xheksonin e “akuzonin” për tipin e tij të rrëmbyer dhe mungesë të kontrollit të vetvetes, duke e bërë këtë si argumentin kryesor që mund të shkatëronte integritetin e Republikës dhe institucioneve të saj. Publiciteti i emrit të Rejçëll për një çështje shumë private e zhyti atë në depresion. Ajo i pat thënë një mikeshe “Unë më mirë bëhem roje në portën e Zotit, se jetoj në atë pallat në Washington.” Asaj nga natyra nuk i pëlqente të ishte në qendër të vëmendjes. Rejçëll e paralajmëroi Xheksonin se kishte frikë që fama që kishte marrë pas fitores së Nju Orleansit dhe popullariteti i madh ( që krahasohej me atë të Xhorxh Washingtonit) do ta bënte që një ditë ai të vlerësonte lavdinë e tij, mbi familjen.

Gjithësesi, gjatë fushatës presidenciale, Rejçëll nuk dinte shumë se ç’bëhej dhe as akuzat që i ngrinin të shoqit, sepse atë kohë ajo nuk banonte në Washington D,C. Kur Endrju Xhekson u zgjodh president , Rejçëll shkoi në Washington DC, dhe filloi të përgatiste veshjen për ditën e inagurimit. Aty mësoi të tëra epitetet me të cilat opinioni e kishte veshur atë dhe të shoqin. Pas gati dyzet vjet martese, dashurie dhe devotshmërie për të shoqin, në mëndjet e liga ende ruhej i freskët divorci dhe historia e dashurisë së saj me Endrjun. Armiqtë politikë të së shoqit kishin gërmuar dokumentat e divorcit, kaq kohë të shkuara, dhe ‘zbuluan’ që gruaja e Xheksonit paska qenë tradhëtare dhe bigamiste! Kjo ishte shumë e rëndë për të. Rejçëll nuk mbajti dot më. Vdiq nga një atak masiv në zemër, në prag të Krishtlindjeve. Endrju nuk mund ta besonte vdekjen e saj. I lutej doktorit të bënte diçka se Rejçëll nuk kishte vdekur. Humbja e gruas qe e papërballushme për Endrju Xhekson. Ai fajsoi kundërshtarët e tij politikë për vdekjen e gruas së dashur, duke deklaruar: ” Ata që që e vranë Rejçëll të shohin nga Zoti për mëshirë. Zot i madh, fali vrasësit e saj, siç do t’i falte ajo. Por unë, kurrë!’
Zonjën e parë të vendit e veshën me fustanin e bardhë që kishte prerë për ditën e inaugurimit .
Për Endrjun, Rejçëll qe dashuria e tij më e madhe. I mbetur jetim që në fëmijëri, Rejçëll i solli atij paqe, ngrohtësinë e familjes e lumturi në jetë. Ata e vuanin shumë mungesën e njeri-tjetrit kur Xhekson largohej për arsye pune, dhe i lumturoheshin ditëve që kalonin bashkë. Ata ishin tek të 60 -tat dhe kishin kaluar një jetë të tërë si njerëz të respektuar. Vdekja e Rejçëll ndodhi pak kohë para se ai të hynte në Shtëpinë e Bardhë. Njerëzit prisnin “një mbrëmje festive triumfi”, por Endrju ishte i zhytur në trishtim. Për muaj të tërë Endrju Xhekson qëndroi larg, mënjanë, e i mbyllur .
Megjithatë, me presidencën e Endrju Xheksonit filloi një periudhë e re në të cilën populli dhe jo elita , ishte forca udhëheqëse në politikën amerikane. Në vitet e Xheksonit demokracia lulëzoi në Amerikë. Ai kishte një personalitet të fuqishëm, trimëri të dukshme dhe një lidhje magjike me popullin. Endrju Xhekson ndryshoi vendin duke u përballur me vështirësi të reja brenda dhe jashtë . Ai eliminoi në administratë çdo gjë që e shikonte të dëmshme për mirëqënien e popullit.
Qe një presidencë e një presidenti të fortë, me autoritet dhe njerëzor, që në mëndje e në zemër ruajti çdo ditë kujtimin e gruan së tij të shtrenjtë.
Presidenti Xhekson u varros në të njejtin varr me Rejçëll. Ishte 8 Qershor 1845. Mbi pllakën e varrit u shkrua thjesht:
“Gjeneral Endrju Xhekson. Lindur 15 mars1767 .Vdiq 8 qershor, 1845.
(Albana Lifschin,6 dhjetor,2017)

Amishët-Populli “i çuditshëm” i Amerikës

December 4, 2016 by dgreca

Nga Albana Lifschin/*Më është bërë zakon që kudo ku shkoj për udhëtime turistike të blej mags’. Këta janë filxhanat e mëdhenj të kafesë që përdorin amerikanët. Shpesh ata kanë dekoracione, pamje të ndryshme që përfaqsojnë vendin apo shtetin ku blihen, një ngjarje historike, apo thjesht një simbol të tij. P.sh.filxhani nga Bostoni ka një pikturë të Masakrës së Bostonit, një mag nga “Qyteti i mëkatit” Las Vegasi, ka letra bixhozi. Nga fshati ‘Sleepy Hollow’, Nju Jork, kam një filxhan me figurën e kalorësit pa kokë, sipas legjendës për të cilën kam shkruar edhe më parë. Nga shteti i Dellëuerit kam një mag nga i cili mëson se ky shtet dha të parin regjiment për ushtrinë e Xhorxh Washingtonit. Nga Merilendi kam një… Janë bërë shumë për t’u numëruar e në çdo mag është shkruar një histori. Ky koleksion i magëve,-hob i imi, tashmë ka kaluar edhe përtej Atlantikut, por qëllimi im këtë herë është të ndalem pikërisht këtu, tek një komunitet i veçantë që ka Amerika, tek Amishët. Nga vendi ku banojnë ata(Amish county) Pensilvania, kam tre relike. Filxhani ka tabllone tipike, më tipike amishe: një karrocë e vogël e tërhequr nga një kalë, me urimin e mirseardhjes në vendin e tyre. Relikja e dytë, është një skulpturë e vogël që paraqet një grua amishe , me futë ( përparëse), me kapuç të zi në kokë, duke rrahur dybekun. E treta, është figurina e një gruaje në moshë që po qep një jorgan, mbi prehërin e saj. Gruaja me dybek, më kujton shumë gjyshet tona në kohën e tyre, kur gjalpin e djathin e zinin vetë, e gjithçka tjetër në shtëpi pothuajse ishte produkt i duarve të tyre.Mirëpo, këto objekte të vogla arti, që flasin, nuk janë punuar nga ndonjë artist nostalgjik i kohës së shkuar, por janë simbole të jetës amishe të sotme, që vazhdon rrjedhën ende në origjinalitetin e vet shekullor dhe ruhet me një fanatizëm të pashoq. Dhe kjo është ajo çka e bën këtë komunitet të jetë krejt ndryshe nga shoqëria moderne amerikane, edhe pse jeton në gjirin e këtij shteti.

***

“Welcome to Intercourse!”Ishte një fundjave e ngrohtë, kur vendosëm të shkonim në vendin e amishëve në shtetin e Pensilvanisë. U ishim afruar disa dyqaneve të vogla buzë rrugës dhe i thashë tim shoqi të ndalonte makinën. Këto lloj dyqanesh janë në shënjestrën time sepse tek ato gjej antikitete. Zbritëm nga dhe para se të kapërxenim rrugën, mbajta këmbët para një tabele vendosur në një shtyllë të lartë:Welcome to Intercourse!

-.Mos jemi gabim këtu? i thashë tim shoqi disi e shokuar, sikur papritur u ndodha para një moteli famkeq.

-.”Intercourse” duket është emri i këtij fshati. Shikon? Nën përshëndetje thotë që është krijuar 100 vjet më parë.

-.100 vjet …dhe s’ka dalë një i mençur të sugjerojë ndërrimin e emrit të fshatit? thashë sikur po flisja me vete. Tim shoqi, Pollit, nuk iu duk se i bëri përshtypje “vërejtja” ime.

Hymë në një dyqan, tip kinkalerie ku shikoje orendi të natyrave të ndryshme, të punuara me dorë.Midis tyre, kishte edhe mags, ku shkruhej “Përshëndetje nga Intercourse, Pensilvania“. Mora njërin prej tyre në dorë. Tablloja tipike e karrocës së vogël me kalë, mbulonte faqen e filxhanit.

-.Bleje, -.më tha im shoq,duke vënë buzën në gaz,-mos bë përjashtim nga rregulli.

Shitësja ishte një vajze e re që mbante në kokë, një kapuç të vogël,të zi, karakteristik nën të cilin kish mbledhur flokët. Qe ulur në karrige, në një kthinë të dyqanit, si në kuvlinë e saj dhe dukej se qe përqëndruar në një qëndisje. Më bëri përshtypje ‘indiferenca’ e saj, kur në dyqan kishin hyrë të huaj. E tërhequr nga veshja e saj, nxora aparatin.

-.A mund t’u bëj një fotografi? e pyeta.

Ajo më refuzoi në mënyre të sjellshme, por të prerë.

“Pse vishen në mënyrë kaq të veçantë”, pyeta veten. Në kthim, duke gërmuar nëpër libra mësova se veshja e tyre e thjeshtë, pa ngjyra,(me saktë mbizotërimi i të zezës) ka të bëjë me devotshmërinë ndaj Zotit.Veshja e tyre shërben si një “flamur” etnik. Amishët vetë janë një grup etnik dhe fetar. Amishët refuzojnë stolitë, dekoracionet në veshje,varëset floriri apo perlash,madje edhe orën e dorës, pasi ato shprehin dëshirën e individit për t’u admiruar nga të tjerët. Veshja e tyre uniforme ka të bëjë me besimin që çdo kristian duhet të jetë i barabartë, dhe kjo shprehet edhe në veshjen e thjeshtë e të njejtë për të gjithë. Ata besojnë se duke larguar vëmendjen nga paraqitja,i hapet rruga ndriçimit të virtytit. Ai bie në sy. Idea e thjeshtësisë shtrihet deri tek godinat fetare. Ata e gjykojnë lluks ndërtimin e kishave e shumë prej tyre preferojnë t’i luten Zotit në shtëpitë e tyre.

Im shoq, më bëri shenjë duke më drejtuar tek një kënd i dyqanit me sergjene.

Pikërisht aty, më ranë në sy edhe ato dy skulpurat e vogla, gruaja me dybek dhe ‘nënokja’ që qepte jorganin. Sepse më kujtuan gjyshen time labe. Kam qenë fare e vogël atëherë, por kujtesën e kam më të fortë për vegjëlinë time, se sa për ç’ndodh sot. E shoh si tani me sytë e mendjes gjyshen time, ja ashtu, përkulur mbi një jorgan të ri. Martohej djali më i vogël i familjes dhe ajo qepte jorganin me dorë; qe një copë me lule shege, e kuqe flakë. Kjo, e kësaj nënokes amishe, qe si me copa të ndryshme të bëra bashkë me njera tjetrën nga gjilpëra-.një farë mozaiku i jo fort i kombinueshëm.

I mbështolla me kujdes këto relike,të cilat i ruaj ende në bufenë time,që nga ajo ditë.

Pas atij dyqani morëm rrugën për në fshat, thellë. Ecëm në këmbë deri atje ku dukej një shtëpi dy katëshe pranë një are me grurë. Në faqen ballore,(apo ashtu m’u duk mua) shtëpia kishte një banak të hapur , në të cilin dukej sikur s’të priste askush. Pritëm me durim, ndërsa kundronim gjithëçka kishte dyqani. Im shoq, tha se shpresonte që këtu të gjente edhe root beer. Mua, më zunë sytë në një qosh të banakut një libërth. Ishte në madhësinë e fletoreve 16-çe, si i quanim dikur,fletët e se cilës sikur qenë qepur me dorë. E çfletova dhe gjeta në të edhe pjesë këndimi, edhe gramatikë, edhe matematikë, edhe histori. Ishte e shkruar nga një mësues i fshatit për nxënësit e shkollës fillore. Mendova se faktet historike qe kishte libri ,të dhëna në mënyrë të thjeshtë, por interesante, hera herës si gjë e gjëza, duhet ishin të mira edhe për emigrantët fillestarë të Amerikës.

-.Po këtu nuk paska njeri, -thashë më në fund e paduruar. Si e kanë lënë dyqanin pa njeri?

-.Poshtë është dyqan, por lart është shtëpi. Duhet të kenë dëgjuar me siguri që dikush është në dyqan, -.tha Polli

-.A ka njeri këtu? lëshova zërin unë.

-.Prit,-.tha ai duke më treguar një zile si këmborë të varur mbi banak. E tërhoqi dhe këmbora u dëgjua e fortë jo vetëm në dyqan, por besoj edhe më përtej. Në dyqan hyri një grua me veshjen tipike amishe, me të cilën isha mësuar tashmë. Unë bleva libërthin enciklopedik i cili më bëri punë kur u jepja anglisht emigrantëve të rinj , dhe im shoq disa shishe nga pija e tij e preferuar .

* * *

Por cilët janë amishët dhe pse janë kaq të veçantë? Është pyetja e natyrshme që bën çdo visitor.

Popullsia amishe ka ardhur disa shekuj më parë në Amerikë. Ata përbënin një nga grupet kristiane anabaptiste me rrënjë në reformimin protestan në Evropë , në shek. e XVI. Mirëpo nuk ranë dakort as me katolikët dhe as me protestanët në disa pika, dhe dolën si lëvizje më vete që u quajt Anabaptizëm. Ata filluan të vijnë në Botën e re, pas vitit 1700.Natyrisht edhe atyre si të gjithë evropianëve të parë u është dashur të përballojnë refuzimin e sulmet e popullsisë vendase, që Kolombi i ka quajtur “indianë’. Pra shumë syresh ranë të vdekur nga shigjetat e indianëve. Në librat e historisë së amishëve janë rregjistruar incidente të paharruara,ku tregohet se sa “kokëfortë” ishin amishët në respektimin e fesë dhe edukatës së tyre paqsore.Parimi i tyre ishte”Duaj Zotin dhe fqinjin tënd”.

Në librin e autorit Stiven Nolt, tregohet episodi i familjes Hocestler që ra viktimë e një sulmi nga vendasit, për shkak të përkushtimit ndaj parimeve të tyre paqsore e mësimeve të besimit të tyre që ata respektonin me devocion. Rrëfenja e trashëguar nga gjeneratat amishe, na thotë se në një natë shtatori,një nga djemtë e familjes Hocestler hapi derën e shtëpisë për të parë se përse lehnin qentë. U godit menjëherë nga shigjetat e vëndasve që kishin rrethuar shtëpinë. ( ngjarja ka ndodhur në fillim të shekullit të XVIII) Dy vëllezërit e tjerë rrëmbyen çiftet e gjahut për t’u mbrojtur,por babai i ndaloi djemtë sepse ai ishte i lidhur nga parimi i “mosmarrjes hak”, duke respektuar mësimin e Krishtit,”të goditën në një faqe, kthe tjetrën” dhe nuk mund t’i shikonte djemtë e tij të bënin të kundërtën. E gjithë familja u fsheh në podrumin e shtëpisë dhe” indianët” i vunë zjarrin shtëpisë. Në përpjekje për të shpëtuar duke dalë nga dritarja e qilarët, familja u kap rob.”

Amishët janë një popull me zakone e tradita që e dallojnë nga e gjithë popullsia e saj. Amishët kërkojnë të jetojnë të shkëputur nga bota si një mënyrë për të ruajtur pastërtinë e besimit të tyre dhe respektuar traditën e mënyrën e jetesës së stërgjyshërve të tyre. Ju ecni në një rrugë automobilistike dhe në të dy anët e rrugës shikoni shtëpi te bukura, kryesisht dykatëshe, tipike amerikane, të gjelbëruara për rreth ,të pastra të rregullta , por nuk ka makina të parkuara para dyerve të tyre. Amishët nuk përdorin makina, elektricitet, dhe kanë parimet e traditat e tyre të cilave u qëndrojnë besnikë. Ata janë kundër luftës dhe për pasojë nuk e njohin rregjistrimin në lista rekrutimi. Martesat bëhen vetëm brenda fesë së tyre, dhe komunitetit amish dhe çdo përjashtim nga ky rregull është me pasoja të rënda për atë të ri apo të re që e thyen atë. Ai ose ajo ekskomunikohet,( çkishërohet) dhe braktiset nga familja dhe shoqëria për jetë.

Amishët, ndryshe nga shoqëria amerikane, njohin e respektojnë të tjera vlera. Ata respektojnë identitetin e grupit mbi atë të individit, bindjen mbi inisiativën individuale, modestinë e përuljen mbi krenarinë, kooperimin mbi indipendencën. Flasin tre gjuhë: një për jetën e përditshme, një për në kishë, dhe e treta për tregëtinë më botën që i rrethon. Gjuha e tyre e trashëguar është një degë e gjermanishtes që quhet ‘gjermanishtja e Pensilvanisë’. Pas ardhjes në Amerikë, ruajtja e gjuhës së tyre, u kthye në simbol të ruajtjes së mbijetesës së origjinalitet të tyre, të idenditetit të tyre, traditave , veç nga bota amerikane. Fëmijët mësojnë anglisht kur shkojnë në shkollë, por ajo kurrë nuk bëhet si gjuhë e nënës për ta. Gjuha e Zotit-është gjermanishtja e vjetër në të cilën lexojnë Biblën,thonë lutjet dhe këndojnë himnet e vjetra. Anglishtja është gjuha e bisnesit. Gjithësesi kur shumica e amishëve jetojnë e punojnë në farm dhe anglishtja është e kufizuar vetëm për aq sa u duhet, kryesisht për shitje produktesh e komunikimit me blerësit.Në shtëpira,amishët nuk përdorin telefonat, radion, televizorin e paisjet elektrike. Gratë gatuajnë ende në soba me dru. Siç përmenda më lart, nuk përdoren makinat dhe kali mbetet simbol i jetës së tyre. Pikërisht këtë simbol mbante edhe filxhani, të cilin bleva në udhëtimin e parë në vëndin amishëve të Pensilvanisë.

*(Nga libri i ri “Perendimi mistik” me publicistike letrare i Albana Lifschin )