– Sami Frashëri në gjermanisht në vitin 1913-/

NGA LINDITA KOMANI*/

Në vitin 1913 përkthehej dhe publikohej në Vjenë “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të jetë” e Sami Frashërit.

Në kërkim për përkthime të kësaj vepre në gjuhë të tjera, u ndesha me këtë përkthim të plotë në gjermanisht e më tej edhe me një studim të një autori turk i cili bën një paraqitje interesante lidhur me si turqit nuk e pranojnë që Sami Frashëri është autor i kësaj vepre që për shqiptarët u kthye në manifest politik. Bülent Bilmez shkruan që ndoshta kjo vepër dhe synimi për ta distancuar atë si autor nga ajo dhe nga shqiptarizmi i tij, ka ndikuar që turqizmi i Frashërit të mitizohet. Në enciklopeditë e ndryshme turke ai cilësohet si gjuhëtar turk, autori i romanit të parë turk, një nga pionierët e nacionalizmit turk. Kur flitet për origjinën diku cilësohet si turk e diku tjetër nuk i jepet fare origjinë. Bilmez rendit edhe përkthimet e ribotimet e veprës të cilët në një formë të përshtatur e që respekton kronologjinë kohore paraqiten si vijon:

1899 – botimi në Bukuresht, pa emër autori e pa emër botuesi përmbi. Sipas kërkimeve rezulton që duhet të jetë botuar nga Shoqëria Dituria në Bukuresht.

1904 – 1906 – botim në seri në periodikun “Drita” në Sofje i veprës së përkthyer në turqisht nga Shahin Kolonja.

1906 – botim në Kajro në periodikun Shqipëria i përkthimit të pjesshëm të veprës në greqisht nga Fan Noli.

1907 – botim i plotë në Sofje nga Thanas Sina i veprës së përkthyer në greqisht prej tij.

1907 – botim në formë libri ne Sofje nga Shahin Kolona i veprës së përkthyer në turqisht prej tij.

1913 – botim në formë libri në Vjenë nga shtëpia botuese Hölder i veprës së përkthyer nga turqishtja (përkthimi i Shahin Kolonjës) në gjermanisht nga A. Traxler (për emrin e plotë të përkthyesit dhe lidhjen e tij me Shqipërinë po hulumtoj).

1923 – botim në Romë në revistën Albania, nr.8 i përkthimit në italisht nga Luigi Lorecchio.

1975– botim në formën e një përmbledhjeje të gjatë të librit në gjermanisht nga Klaus Lange.

Te këto informacione që ndoshta në mënyrë të përmbledhur njihen edhe më herët, por ndoshta edhe jo, mbërrita për shkak të përkthimit në gjermanisht për të cilin po ashtu për kureshtje intelektuale do të bëj një ballafaqim me qëllim që të kuptoj sa larg apo afër origjinalit është. Që në titull vihet re një ndryshim që ndoshta ngjan i parëndësishëm por sa më shumë gjallëri ka në shqip krahasuar me gjermanizimin që e zhvendos fjalën Shqipëria nga e para në të tretën në paraqitje: Çfarë ishte Shqipëria, ç’është e ç’do të bëhet? e sjell Traxler. Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet, e njohim ne në shqip.

Kureshtja është e mbledhur në pyetjet: Si e lexuan vjenezët veprën në vitin 1913? Ç’ngjalli ajo brenda tyre për të kuptuar një popull të cilin kishin synim ta afronin e si koha tregoi ta integronin me Perandorinë sa pa rënë ajo ende? Kujtohet pa u përmendur 100-vjetori i mbylljes së Luftës së Parë Botërore këtë vit e me këtë edhe mbarimi i Perandorisë. Përkon ky vit edhe me atë që është cilësuar si viti kulturor Austri – Shqipëri. Ndaj konsideroj se veçanërisht parathënia e shkurtër dhe domethënëse që jep përkthyesi Traxler për tekstin të sillet e plotë si vijon:

Çfarë ishte Shqipëria, ç’është e ç’do të bëhet?

Mendime dhe vështrime mbi rreziqet që i kanosen atdheut tonë të shenjtë Shqipërisë dhe shmangien e tyre.

Parathënie e Përkthyesit

Vepra e paraqitur është hartuar në shqip nga Sami Frashëri, një patriot i zjarrtë shqiptar, që rrjedh nga një nga familjet më të shquara të vendit. Shtypur në kohën e Kongresit të Prizrenit (1899) ajo është përkthyer në turqisht nga Shahin Bej Kolonja. Përkthimi në gjermanisht bazohet te ky përkthim në turqisht.

Përkthyesi në gjuhën gjermane është i ndërgjegjshëm për mangësitë në këtë përkthim të dyfishtë, por beson që nuk është kjo çështja thelbësore. Ajo që ai dëshiron është thjesht që ta bëjë të prekshme për publikun këtë studim të një arnauti të shkëlqyer. Ky studim dëshmon që bijtë më të mirë të Shqipërisë prej kohësh janë marrë me plane se si t’i siguronin atdheut të dashur një të ardhme të bukur.

Tani që e ardhmja e këtij populli të lashtë është e siguruar, për përkthyesin e këtij studimi të Sami Bej Frashërit duket me interes që të paraqesë se si ky arnaut i shkëlqyer e ka përfytyruar vetëqeverisjen e atdh8 E falenderojme eut të tij.

Vjenë, në mars 1913. Përkthyesi: A. Traxler.

***

• E falenderojme Lindita Komanin qe e dergoi shkrimin ne redaksine tone per tan ndare me lexuesit e Diellit.